Φώτιος Μιχαήλ, ἰατρός
Αὐτὴν τὴν Κυριακή, καλό μου ἐγγονάκι, τιμοῦμε τὴν ἐπέτειο τοῦ Μακεδονικοῦ Ἀγῶνα. Στὶς ἐκκλησιές μας θὰ γίνουν μνημόσυνα γιὰ τοὺς Μακεδονομάχους καὶ θὰ ψαλοὺν δοξολογίες. Τὰ σπίτια καὶ τὰ δημόσια κτίρια θὰ σημαιοστολιστοῦν. Οἱ δάσκαλοι, στὰ σχολεῖα, θὰ μιλήσουν στὰ παιδιὰ γιὰ τὶς θυσίες καὶ τὰ μαρτύρια τῶν ἀγωνιστῶν καὶ οἱ προτομές των μακεδονομάχων θὰ στολιστοῦν μὲ δάφνινα στεφάνια.
Καὶ γιατί ὅλα αὐτά, παπποῦ; Τόσο σημαντικὴ εἶναι αὐτὴ ἡ ἐπέτειος;
Εἶναι πολὺ σημαντική, παιδί μου, ἀλλὰ δυστυχῶς ἐμεῖς οἱ Ἕλληνες δὲν τῆς ἔχουμε δώσει τὴν ἀξία καὶ τὴν λαμπρότητα ποὺ τῆς πρέπει. Ἀρκεῖ νὰ σοῦ πῶ ὅτι ἡ ἐπέτειος αὐτὴ τιμᾶται μονάχα ἐδῶ, στὰ χώματα τῆς Μακεδονίας μας, ἐνῷ σὲ ὅλη τὴν ὑπόλοιπη Ἑλλάδα δὲν γίνεται οὔτε ἡ παραμικρὴ ἀναφορά. Κι ἂς ἔχουνε πεῖ γνωστοὶ ἱστορικοὶ καὶ μεγάλοι πολιτικοὶ ἄνδρες ὅτι ἡ ἐπέτειος τοῦ Μακεδονικοῦ Ἀγῶνα εἶναι ἰσάξια μὲ ἐκείνη τῆς 25ης Μαρτίου.
Ἐσύ, παπποῦ, πολέμησες στὸν Μακεδονικὸ Ἀγῶνα;
Ἐγώ, ἄγγελέ μου, δὲν πολέμησα. Πολέμησε, ὅμως, ὁ πατέρας μου, δηλαδὴ ὁ προπάππος σου. Ὁ Ἀγῶνας τὸν εἶχε βρεῖ παλληκαράκι εἴκοσι χρονῶν. Σὰν νὰ τὸν βλέπω, τώρα, νὰ μᾶς διηγεῖται γεγονότα καὶ περιπέτειες ἀπὸ τὰ χρόνια ἐκεῖνα.
Καὶ τί σᾶς ἔλεγε, παπποῦ;
Θυμᾶμαι, ποὺ μᾶς μιλοῦσε γιὰ τὸν Παῦλο Μελᾶ, γιὰ τὸν καπετὰν Ἄγρα καὶ τὸν βάλτο των Γιαννιτσῶν, γιὰ τὸν δεσπότη της Καστοριάς, τὸν Γερμανὸ Καραβαγγέλη, γιὰ τὸν καπετὰν Ράμναλη καὶ πιὸ πολὺ θυμᾶμαι, ποὺ τὰ μάτια του ἤτανε συνεχῶς βουρκωμένα. Μᾶς τραγουδοῦσε στὸ τέλος καὶ ἕνα τραγούδι γιὰ τὸν θάνατο τοῦ Παύλου Μελᾶ καὶ μετὰ ἔπεφτε σὲ βαθεῖς συλλογισμούς.
-Μὲ ποιούς πολεμοῦσε ὁ Παῦλος Μελάς, παπποῦ;
Χρυσό μου ἐγγονάκι, ὁ Παῦλος Μελὰς στὰ 1904, τότε δηλαδὴ ποὺ ἡ Μακεδονία μας κινδύνεψε πάρα πολύ, ἦταν ἕνας γενναῖος ἀνθυπολοχαγός, ποὺ ἄφησε, στὴν Ἀθήνα, τὴν γυναῖκα του καὶ τὰ δυὸ του μικρὰ παιδιὰ καὶ ἦρθε ἐδῶ στὴν Μακεδονία, μαζὶ μὲ ἄλλους ἀξιωματικοὺς ἀπὸ τὴν ἐλεύθερη Ἑλλάδα, γιὰ νὰ ὀργανώσει τὸν Ἀγῶνα καὶ νὰ σώσει τὴν Μακεδονία μας.
Ἀπὸ ποιούς νὰ τὴν σώσει, παπποῦ; Ἡ Μακεδονία δὲν ἦταν ἐλεύθερη τὸ 1904;
Στὰ χρόνια ἐκεῖνα, ἡ Ἑλλάδα μας δὲν ἤτανε ἔτσι ὅπως τὴν ξέρεις σήμερα. Ἡ ἐλεύθερη Ἑλλάδα ἔφτανε τότε μέχρι την Ἐλασσόνα. Λίγο πάνω ἀπὸ τὴν Λάρισα, δηλαδή. Ἡ Μακεδονία μας στὰ 1904 ἦταν ἀκόμα σκλαβωμένη στοὺς Τούρκους, ὅπως ἐπίσης καὶ ἡ Ἤπειρος καὶ ἡ Θράκη καὶ τὰ νησιά μας.
Τὸ πρόβλημα, ὅμως, τότε, δὲν ἤτανε μονάχα ὁ τούρκικος ζυγός. Ὁ πιὸ μεγάλος κίνδυνος ἦταν ἀπὸ ἀλλοῦ. Ἀπὸ τοὺς Βουλγάρους.
Γιατί, παπποῦ; Τί ἔκαναν οἱ Βούλγαροι καὶ κινδύνεψε τόσο πολὺ ἡ Μακεδονία μας;
Οἱ Βούλγαροι, στὰ 1870, ἔφυγαν ἀπὸ τὸ Πατριαρχεῖο τῆς Κωνσταντινούπολης καὶ ἵδρυσαν δικό τους πατριαρχεῖο, τὴν λεγόμενη βουλγαρικὴ ἐξαρχία. Ἀπὸ τότε καὶ μετὰ ἔβαλαν σκοπό τους, νὰ μᾶς ἀναγκάσουν ὅλους τοὺς Μακεδόνες νὰ μιλᾶμε τὴν βουλγάρικη γλῶσσα, νὰ ἔχουμε στὰ σχολεῖα μας Βούλγαρους μονάχα δασκάλους καὶ οἱ παπᾶδες μας νὰ ὑπάγονται ἐκκλησιαστικῶς στὴν βουλγάρικη ἐξαρχία καὶ ὄχι στὸ δικό μας τὸ Πατριαρχεῖο. Μὲ ἄλλα λόγια, βάλθηκαν νὰ μᾶς ἁρπάξουν τὴν Μακεδονία μας καὶ νὰ τὴν κάνουνε βουλγαρική.
Στὴν ἀρχὴ προσπάθησαν νὰ τὸ πετύχουν μὲ τὸ καλό. Μὲ δῶρα καὶ μὲ ὑποσχέσεις. Σὰν εἶδαν, ὅμως, ὅτι οἱ Ἕλληνες ἀντιστέκονταν καὶ δὲν ἐγκατέλειπαν οὔτε τὴν Γλῶσσα τους οὔτε καὶ τὸ Πατριαρχεῖο τους, ἔβαλαν μπρὸς τὶς ἀπειλές, τὴν τρομοκρατία, τὰ βασανιστήρια, τοὺς ἐμπρησμούς, τὰ μαχαιρώματα, τὶς ἐκτελέσεις καὶ τὶς κρεμάλες.
Ἔνοπλες ὁμάδες φανατικῶν Βουλγάρων, οἱ λεγόμενοι κομιτατζῆδες, εἴχανε γίνει τότε ὁ φόβος καὶ ὁ τρόμος τῶν χωριῶν μας. Ἀλλοίμονο, παιδάκι μου, σὲ ὅποιον ἀντιστεκόταν στὸ πέρασμά τους. Ὁλόκληρα χωριὰ παραδόθηκαν στὶς φλόγες. Σοδιὲς καὶ ζωντανὰ ἁρπάχτηκαν καὶ ἀφανίστηκαν. Γυναῖκες βιάστηκαν. Μικρὰ παιδιὰ κακοποιήθηκαν. Παπᾶδες κρεμάστηκαν. Δάσκαλοι ἀποκεφαλίστηκαν. Γιατροὶ καὶ προύχοντες ἐκτελέστηκαν.
Τοὺς παπᾶδες καὶ τοὺς δασκάλους γιατί, παπποῦ, τοὺς κυνηγοῦσαν οἱ κομιτατζῆδες μὲ τόση λύσσα;
Τοὺς κυνηγούσανε, παιδάκι μου, διότι τοὺς χαλοῦσαν τὰ σχέδιά τους. Ἦταν ἐκεῖνοι, ποὺ κρατούσανε στὰ χωριά μας ἄσβεστη τὴν φλόγα τῆς Πίστης καὶ τοῦ Γένους μας. Νεαρὲς δασκάλες πλήρωσαν τότε μὲ τὸ ἴδιο τους τὸ αἷμα τὴν ἀπόφασή τους, κάτω ἀπὸ τὶς ἀπειλὲς τῶν κομιτατζήδων, νὰ συνεχίζουν νὰ διδάσκουν στὰ Ἑλληνόπουλα τὴν Γλῶσσα καὶ τὴν Ἱστορία τῶν προγόνων μας.
Τώρα ποὺ μεγάλωσες καὶ μπορεῖς καὶ διαβάζεις μόνος σου, θὰ πᾶμε μιὰ μέρα μαζὶ καὶ θὰ ἀγοράσουμε ἕνα βιβλίο τῆς Ἑταιρείας Μακεδονικῶν Σπουδῶν, ποὺ ἀναφέρεται στὴν δράση τοῦ Μητροπολίτη της Καστοριὰς Γερμανοῦ Καραβαγγέλη. Ἐκεῖ νὰ δεῖς ἀγῶνες καὶ κινδύνους καὶ φυλακίσεις καὶ θυσίες γιὰ τὴν Πατρίδα καὶ τὴν Πίστη.
Ὁ Γερμανὸς Καραβαγγέλης ἦταν ὁ συντονιστὴς τοῦ Μακεδονικοῦ Ἀγῶνα. Ἦταν ἐκεῖνος, ποὺ συνεργαζότανε στὰ κρυφὰ μὲ τὸν Παῦλο Μελᾶ, ποὺ στήριζε τοὺς τρομοκρατημένους χωρικούς, πηγαίνοντας, μὲ κίνδυνο τῆς ζωῆς του, ἀπὸ χωριὸ σὲ χωριό, ποὺ ἄνοιγε ἐκκλησιὲς κλειδωμένες ἀπὸ τοὺς Βουλγάρους, ποὺ ἐνίσχυε ἠθικὰ καὶ ὑλικὰ ὅλα τὰ ἑλληνικὰ ἀνταρτικὰ σώματα.
Τί ἦταν, παπποῦ, τὰ ἑλληνικὰ ἀνταρτικὰ σώματα;
Οἱ Ἕλληνες, καλό μου ἐγγονάκι, μπροστὰ στὶς βαναυσότητες τῶν Βουλγάρων, δὲν ἔμειναν μὲ δεμένα τὰ χέρια. Οἱ πιὸ τολμηροὶ καὶ οἱ πιὸ γενναῖοι ἀποφάσισαν νὰ ἀντισταθοῦν. Νὰ φυλάξουν τὰ χωριά τους ἀπὸ τὶς ἐγκληματικὲς ἐπιδρομὲς τῶν κομιτατζήδων, νὰ κρατήσουν τὰ σχολεῖα τοὺς ἀνοιχτὰ μὲ δασκάλους Ἕλληνες καὶ νὰ συνεχίσουν νὰ λειτουργοῦν τὶς ἐκκλησιές τους στὸ ὄνομα τοῦ Πατριάρχη.
Ἔτσι, πῆραν στὰ χέρια τους τὰ ὅπλα καὶ δημιούργησαν τὰ ἑλληνικὰ ἀνταρτικὰ σώματα σὲ ὁλόκληρη σχεδὸν τὴν Μακεδονία.
Ὁ ρόλος τῶν Ἑλλήνων ἀξιωματικῶν, ποὺ ἀποστέλλονταν μυστικὰ ἀπὸ τὴν ἐλεύθερη Ἑλλάδα, ὅπως ὁ Παῦλος Μελάς, ὁ Καραβίτης, ὁ Κολοκοτρώνης, ὁ Μαζαράκης κ.ἄ, δὲν ἦταν ἄλλος ἀπὸ τὴν καλύτερη δυνατὴ ὀργάνωση αὐτῶν τῶν γηγενῶν Μακεδονομάχων. Αὐτῶν τῶν Ἡρώων, ποὺ μὲ τὸ αἷμα τους λύτρωσαν τὴν Μακεδονία μας ἀπὸ τὴν καταιγίδα του βουλγαρισμοῦ. Τὴν ἔσωσαν, δηλαδή, ἀπὸ τὶς σφαγές, ἀπὸ τὴν ἰσοπέδωση τῆς πολιτισμικῆς μας ταυτότητας καὶ τὸν ἀφανισμὸ τῆς ἐθνικῆς μας ἑλληνικῆς αὐτοσυνειδησίας.
Πόσο κράτησε, παπποῦ, αὐτὸς ὁ Ἀγῶνας;
Ὁ Μακεδονικὸς Ἀγῶνας, παιδί μου, στὴν πραγματικότητα εἶχε ἀρχίσει ἀπὸ τὸ 1870 περίπου. Ἀπὸ τότε, δηλαδή, ποὺ οἱ Βούλγαροι ξεκίνησαν τὴν ἐγκληματική τους δράση. Ἡ κρισιμότερη, ὅμως, φάση κράτησε τέσσερα χρόνια. Ἀπὸ τὸ 1904 μέχρι τὸ 1908. Στὰ χρόνια αὐτά, Μακεδονομάχοι ἀπ’ ὅλη τὴν Ἑλλάδα -ντόπιοι Μακεδόνες, Κρῆτες, Μανιάτες, Νησιῶτες- δίνοντας σκληρὲς μάχες καὶ θυσιάζοντας καὶ τὴν ζωή τους ἀκόμη, κατόρθωσαν στὸ τέλος, νὰ κρατήσουν τοὺς κομιτατζῆδες μακριὰ ἀπὸ τὰ χωριά μας καὶ νὰ σώσουν τὴν Μακεδονία μας.
Δηλαδή, παπποῦ, ὁ Μακεδονικὸς Ἀγῶνας τελείωσε στὰ 1908;
Ὄχι, παιδί μου. Ὁ Ἀγῶνας ὁ Μακεδονικὸς δὲν τελείωσε στὰ 1908. Συνεχίστηκε καὶ συνεχίζεται ἀκατάπαυστα μέχρι καὶ σήμερα.
Ἐκεῖνα τὰ χρόνια χρειάστηκε νὰ γίνει μὲ θυσίες καὶ ὅπλα. Σήμερα συνεχίζεται, τὸ ἴδιο σκληρὸς καὶ ἀδυσώπητος, στὰ τραπέζια τῶν διπλωματικῶν διαπραγματεύσεων, στὰ πανεπιστήμια, στὶς αἴθουσες τῶν Ἡνωμένων Ἐθνῶν καὶ τῆς Εὐρωπαϊκῆς Ἕνωσης καὶ σὲ κάθε περίπτωση ποὺ δίνεται εὐκαιρία γιὰ σχετικὴ ἐνημέρωση τῆς διεθνοῦς κοινῆς γνώμης.
Ὅσο θὰ ὑπάρχουν ἐχθροί μας, ποὺ ἀμφισβητοῦν τὸ ὄνομα καὶ τὴν ἑλληνικότητα τῆς Μακεδονίας μας, ὁ Ἀγῶνας θὰ συνεχίζεται χωρὶς σταματημό, μὲ τὸν ἴδιο ζῆλο καὶ τὸν ἴδιο ἐνθουσιασμό.
Παπποῦ, τοὺς Βούλγαρους κομιτατζῆδες τους ἀντιμετώπισαν καὶ τοὺς ἀπώθησαν τότε οἱ Μακεδονομάχοι. Ἀπὸ τοὺς Τούρκους, ὅμως, πότε ἐλευθερώθηκε τελικὰ ἡ Μακεδονία μας;
Ἡ πολυπόθητη ἐλευθερία τῆς Μακεδονίας μας καὶ ἡ ἕνωσή της στὸν κορμὸ τῆς Ἑλλάδας ἦρθε, τέσσερα χρόνια μετά, μὲ τοὺς Βαλκανικοὺς πολέμους.
Τὸ καμπαναριὸ τοῦ Ἁγίου Δημητρίου στὴν Θεσσαλονίκη χτύπησε ἐλεύθερα, γιὰ πρώτη φορὰ μετὰ ἀπὸ πεντακόσια χρόνια, ἀνήμερα τῆς γιορτῆς του. Στὶς 26 Ὀκτωβρίου τοῦ 1912.