Γράφει η Εὐδοξία Αὐγουστίνου, Φιλόλογος – Θεολόγος
«Ἄνθρωπος, πού δέν νιώθει ὥς τά κατάβαθα τῆς καρδιᾶς του τά δημοτικά μας τραγούδια, δέν εἶναι σέ θέση νά νιώσει ἀληθινά τήν Ἐπανάσταση τοῦ Εἰκοσιένα... δηλαδή τό "τιμιώτατον" πού τήν κάνει ξεχωριστή, ἀνάμεσα στίς ἐπαναστάσεις πού γενήκανε» (Φώτης Κόντογλου).
Ἰδιαίτερη θέση στήν ἱστορία τῆς νεοελληνικῆς λογοτεχνίας κατέχει τό δημοτικό μας τραγούδι. Εἶναι τό μέσο μέ τό ὁποῖο ὁ λαός μας ἐξέφρασε τούς πόθους καί τούς καημούς του, τίς ἀγωνίες καί τίς προσδοκίες του, δημιουργώντας μιά μοναδική πνευματική παρακαταθήκη. Τό δημοτικό τραγούδι, πού ἀφορᾶ στήν Ἐθνεγερσία τοῦ ᾽21, πῆρε σάρκα καί ὀστά στά κλέφτικα λημέρια, ἔδωσε χαρά καί δύναμη σέ ὅσους τό ἄκουσαν, τό τραγούδησαν καί τήν ἄλλη μέρα βγῆκαν νά πολεμήσουν μέ τούς στίχους του στά χείλη τους, ὅπως οἱ ἀρχαῖοι Σπαρτιάτες, οἱ ὁποῖοι πολεμοῦσαν τραγουδώντας τίς ἐλεγεῖες πού εἶχε συνθέσει γιά τήν περίσταση ὁ ποιητής Τυρταῖος!
Ὑπολογίζονται πάνω ἀπό 400 τά δημοτικά τραγούδια τήν περίοδο τῆς Ἐθνεγερσίας μέχρι καί τήν ἀπελευθέρωση, τά ὁποῖα ὄχι μόνο καταγράφουν κι ἀποτυπώνουν τίς ἐνέργειες τῶν κλεφτῶν, ἀλλά συνεγείρουν καί τροφοδοτοῦν τήν ψυχή, μέ μοναδικό στόχο νά θεριέψουν τήν ἐλπίδα καί νά τονώσουν τό ἐθνικό αἴσθημα γιά ἐπανάσταση καί ἀπελευθέρωση.
Πονεμένος καί βασανισμένος ὁ ἀγωνιστής, δεμένος μέ τή γενέθλια γῆ του, πολεμάει καί τραγουδάει. Τό δημοτικό τραγούδι εἶναι γι᾽ αὐτόν ἀνάγκη ζωῆς. Τό ἀγαπάει, τό νοσταλγεῖ, τό βιώνει ἀπόλυτα. Τραγουδώντας συγκινεῖται, λησμονεῖ τήν πίκρα τῆς σκλαβιᾶς, πιστεύει στήν ἱστορική ἀποστολή του, ἀναθαρρεύει, γιά νά συνεχίσει τόν ὡραῖο ἀγώνα ἐναντίον τῶν βάρβαρων κατακτητῶν:
«Ἀρματωλός μές στά βουνά,
καί κλέφτης μές στούς κάμπους·
νά ᾽χα τά βράχια ἀδέρφια μου,
τά δένδρα συγγενάδια,
... καί στήν κορφή τῆς Λιάκουρας
νά κάνω τόν σταυρό μου,
..., σκλάβο νά μή μέ λένε».
