Τα χαράματα της 28ης Οκτωβρίου του 1940, ο Ιταλός πρέσβης Γκράτσι
παρέδωσε στον πρωθυπουργό Ιωάννη Μεταξά τελεσίγραφο,
με το οποίο ζητούσε να καταλάβει ο ιταλικός στρατός στρατηγικές ελληνικές θέσεις. Ο Ι. Μεταξάς απάντησε χωρίς να συμβουλευτεί τον Βασιλιά, το Υπουργείο Εξωτερικών ή κάποιον από τους συμβούλους του.
με το οποίο ζητούσε να καταλάβει ο ιταλικός στρατός στρατηγικές ελληνικές θέσεις. Ο Ι. Μεταξάς απάντησε χωρίς να συμβουλευτεί τον Βασιλιά, το Υπουργείο Εξωτερικών ή κάποιον από τους συμβούλους του.
Το «ΟΧΙ» δεν ήταν δύσκολη απάντηση, δεδομένου ότι ήταν φυσική και λογική
εξέλιξη προηγούμενων αποφάσεων του Έλληνα δικτάτορα. Ο πόλεμος της
Ελλάδας εναντίον των Ιταλών, μόλις άρχιζε. 30 Οκτωβρίου 1940 Τρεις
ημέρες μετά από την έναρξη του πολέμου στην Ελλάδα, ο Μεταξάς εξηγεί
στους εκδότες και σε σημαντικούς δημοσιογράφους τους λόγους της απόφασής
του.
Πρώτα αναφέρθηκε στην προσπάθεια να κρατήσει τη χώρα ουδέτερη και μακριά
από τις πολεμικές συρράξεις. Στη συνέχεια, τόνισε τους παράγοντες που
τον οδήγησαν στο μεγαλοπρεπές «ΟΧΙ». Αυτοί ήταν γεωπολιτικοί,
στρατιωτικοί, αλλά και κοινωνικοί. Ο ακρωτηριασμός της χώρας Ο Μεταξάς
είπε ότι το ΝΑΙ θα ισοδυναμούσε με ακρωτηριασμό της χώρας:
«Για να αποφύγουμε τον πόλεμο θα έπρεπε να γίνουμε εθελόδουλοι και να
πληρώσουμε με άπλωμα του δεξιού χεριού της Ελλάδας για ακρωτηριασμό από
την Ιταλία και το αριστερό χέρι θα μας το έκοβε η Βουλγαρία. Φυσικά, δεν
είναι δύσκολο να προβλέψει κανείς ότι σε μια τέτοια περίπτωση, οι
Άγγλοι θα έκοβαν τα πόδια της Ελλάδας. Και με το δίκιο τους. Καθώς είναι
κυρίαρχοι στην θάλασσα, δεν θα παρέλειπαν, αφού έβλεπαν την υποδούλωση
της Ελλάδας να καταλάβουν την Κρήτη και άλλα νησιά μας, υπερασπιζόμενοι
τα συμφέροντά τους».
Ο Μεταξάς υποστήριξε ότι βάσει της ανάλυσής του αν δεχόταν την ιταλική
εισβολή θα έβλεπε τη χώρα να χωρίζεται στα τρία: «Το πρώτο τμήμα θα ήταν
η επίσημη θέση της Αθήνας, η οποία για να αποφύγει τον πόλεμο θα είχε
γίνει υπόδουλη. (Εννοεί, αν είχε δεχθεί το τελεσίγραφο) Δεύτερον θα
υπάρχει η πραγματική Ελλάδα. Η παμψηφία δηλαδή της κοινής γνώμης που
ποτέ δεν θα αποδεχόταν την υποδούλωση του Έθνους, η οποία ισοδυναμεί με
εθνικό ακρωτηριασμό και οριστική ατίμωση και εκμηδένιση του Ελληνισμού.
Τρίτον τέλος, θα προκύψει μια Ελλάδα η οποία θα δημιουργούνταν, στο
όνομα της δημοκρατίας φυσικά, από προστατευμένους του βρετανικού στόλου
στην Κρήτη και τα άλλα νησιά. Αυτή θα είχε την εύνοια της Αγγλίας στην
οποία θα δινόταν το δικαίωμα να επεμβαίνει και στο Εθνικό Δίκαιο..»
Ο τότε πρωθυπουργός θεωρούσε αναπόφευκτο να γίνει μια ελεύθερη Ελλάδα με
έδρα της κυβέρνησης την Κρήτη που πίστευε ότι οι Βρετανοί θα μπορούσαν
να την υπερασπιστούν. Έχει μεγάλη αξία να παρατηρήσουμε ότι η ανάλυσή
του έγινε δυο μέρες μετά τη κήρυξη του πολέμου, όταν ακόμη δεν γνώριζε
ότι ο ελληνικός στρατός θα κατατρόπωνε τους Ιταλούς. Τότε ανησυχούσε για
τον ενθουσιασμό του λαού και φοβόταν ότι οι Έλληνες θα απογοητεύονταν
από την υποχώρηση που προέβλεπε το σχέδιο του ΓΕΣ.
Φυσικά, δεν γνώριζε ότι ο Κατσιμήτρος θα το αγνοούσε και θα έβγαζε
διαταγή που απαγόρευε κάθε υποχώρηση, αντίθετα με τις εντολές του
επιτελείου, που είχε σκοπό να αντισταθεί σε πιο ευνοϊκή θέση. Ο Μεταξάς
είχε κάνει μετεκπαίδευση στη Γερμανία και σίγουρα συμπαθούσε τη χώρα
αυτή περισσότερο από την Αγγλία. Ωστόσο, η ανάλυσή του έλεγε ότι μια
ναυτική χώρα όπως η Ελλάδα, έπρεπε πάντα να έχει καλές σχέσεις με μια
ναυτική υπερδύναμη όπως η Αγγλία. Τελικά πίστευε και στη νίκη της
Αγγλίας, λόγω της ναυτικής της ισχύος, της πολεμικής της παράδοσης και
των τεράστιων πόρων από τις αποικίες. Οι εκτιμήσεις του δεν έπεσαν έξω,
αλλά ο ίδιος δεν διαπίστωσε ποτέ αν επαληθεύτηκαν. Είχε πεθάνει τον
Ιανουάριο κατά τη διάρκεια της ιταλικής επίθεσης και τρεις μήνες πριν
επιτεθούν οι Γερμανοί, όπως άλλωστε είχε προβλέψει με τους επιτελείς
του….
