Του Κωνσταντίνου Αθ. Οικονόμου, δασκάλου – συγγραφέα
Εθνική Οργάνωσις Κυπρίων Αγωνιστών 1.4.1955
ΓΕΝΙΚΑ: Η Εθνική Οργάνωσις Κυπρίων Αγωνιστών (ΕΟΚΑ) ήταν
οργάνωση Ελλήνων της Κύπρου που έδρασε την περίοδο 1955-9 για την απελευθέρωση
του μαρτυρικού νησιού από το βρετανικό ζυγό και την Ένωση με την Ελλάδα.
Στρατιωτικός αρχηγός ήταν ο Στρατηγός Γεώργιος Γρίβας Διγενής. Πολιτικός
αρχηγός της ΕΟΚΑ ήταν ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος. Η ΕΟΚΑ υποστηρίχθηκε από το
σύνολο του λαού και του πολιτικού κόσμου της Ελλάδας, πλην ΚΚΕ. Μάλιστα το
επίσημο ΚΚΕ, κατέδωσε στους Άγγλους ότι ο Αρχηγός της ΕΟΚΑ, Διγενής, είναι ο
Στρατηγός Γρίβας1. Η έναρξη του αγώνα, την 1η Απριλίου σηματοδοτήθηκε με
επίθεση σε κυβερνητικά κτίρια, αστυνομικούς σταθμούς, τον ραδιοσταθμό και σε
βρετανικό στρατόπεδο Αμμοχώστου. Η δραστηριότητα της ΕΟΚΑ συνεχίστηκε με
επιθέσεις σε στρατιωτικές εγκαταστάσεις, ενέδρες σε βρετανικά οχήματα και
εκτελέσεις Βρετανών, Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων συνεργατών των Βρετανών.
Η δραστηριότητα της ΕΟΚΑ έληξε την
24η/12/1959 όταν υπεγράφη η συμφωνία της Ζυρίχης. Τελικά η ανεξαρτησία αλλά όχι
η Ένωση, κυρήχθηκε στις 15/8/1960. Η αρχή είχε γίνει αλλά αυτό δεν ήταν αρκετό
για τους αγωνιστές του ΕΟΚΑ. Η ένωση με την Ελλάδα ήταν ο απώτερος στόχος. Αν
και η ανεξαρτησία έφερε προσωρινά την ειρήνη στο νησί, εντούτοις το νέο
Σύνταγμα απαγόρευε τόσο την ένωση της Κύπρου με κάποιο άλλο κράτος όσο και κάθε
πιθανή διχοτόμηση.
Καθιστούσε μάλιστα εγγυήτριες δυνάμεις την
Ελλάδα, την Τουρκία και τη Μεγ. Βρετανία. Η Βρετανία κατάφερε, μέσω της
συμφωνίας, να διατηρήσει στρατιωτικές βάσεις στο νησί μειώνοντας τον βαθμό
ανεξαρτησίας που εφαρμόστηκε. Αξίζει να σημειώσουμε ότι αυτές οι περιοχές
μετατράπηκαν αργότερα με βρετανική απόφαση σε κτήση του βρετανικού στέμματος
και όχι απλώς βάση (κάτι σαν το Γιβραλτάρ)!
Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΚΥΠΡΙΩΝ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΩΝ: Μεταξύ των Ελληνοκυπρίων που εκτελέστηκαν
από την Ε.Ο.Κ.Α. ήταν και μέλη του ΑΚΕΛ, του κυπριακού κομμουνιστικού κόμματος.
Το ΑΚΕΛ αν και εκείνη την περίοδο στήριζε τον αγώνα για Ένωση με την Ελλάδα,
εναντιώθηκε στον αγώνα της ΕΟΚΑ και κατηγορήθηκε ότι συνεργαζόταν με τις
βρετανικές μυστικές υπηρεσίες (Ιντελιτζενς Σερβις) για να τον σαμποτάρει. Την
προδοσία του Κυπριακού αγώνος κατήγγειλε η ΕΟΚΑ στο βιβλίο: «Η κομμουνιστική
ηγεσία του Κυπριακού αγώνος». Στην σελίδα 44 αναφέρει «Και ενώ αί Κυπριακαί
Αρχαί ζαλισμέναι από τον αιφνιδιασμόν της 1ης Απριλίου προσπαθούν ματαίως να
βρούν ποιοί οι πρωτεργάται και αρχηγοί του κινήματος, ο αρχηγός του ΚΚΕ
Ζαχαριάδης εις ραδιοφωνικήν ομιλίαν του, αποκαλύπτει διά πρώτη φοράν είς τους
Άγγλους την ταυτότητα του Διγενή. Και το ακελικόν όργανον "Ν. Δημοκράτης"
έσπευσε να δημοσιεύση την ομιλίαν εκείνην δια να μεταδοθή και εν Κύπρω παντού η
προδοσία». Αποτέλεσμα της στάσης των κομμουνιστών ήταν το αγγλικό BBC
(29/8/1956) να επαινεί το ΑΚΕΛ, διότι: «Με φυλλάδια του αντιτίθεται εις την
ΕΟΚΑ και ζητεί συνέχισιν της εκεχειρίας και την ειρήνευσιν πράγμα που δεικνύει
ότι το ΑΚΕΛ έχει συναίσθησιν των επιθυμιών του λαού». Επίσης οι κομμουνιστές με
έγγραφο της Κεντρικής Γραμματείας του ΑΚΕΛ (10/1955) καλούν τους Κυπρίους «να
σαμποτάρουν τον έρανον υπέρ των πολιτικών κρατουμένων διότι τα χρήματα,
προωρίζοντο διά την αγοράν όπλων της εγκληματικής ΕΟΚΑ» (!).
Η ΚΥΠΡΙΑΚΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ: Η συνεισφορά της Εκκλησίας στην προσπάθεια ήταν
καθοριστική. Η οργάνωση ΟΧΕΝ ήταν ο προθάλαμος εισόδου στην ΕΟΚΑ και πολλοί
αγωνιστές ξεκίνησαν από εκεί. Τη μεταλαμπάδευση της εξέγερσης στις νεανικές
ψυχές, είχε αναλάβει η ΑΝΕ («Αλκιμος Νεολαία ΕΟΚΑ»). Με “παράνομες” προκηρύξεις
καθώς και το έντυπο «Εγερτήριον Σάλπισμα» βοήθησε στη διάδοση του ιδεολογικού
υποβάθρου της εξέγερσης. Στις 15/1/1950, η Εθναρχούσα Εκκλησία Κύπρου
πραγματοποίησε Δημοψήφισμα, στο οποίο ο Ελληνικός Κυπριακός λαός ψήφισε την
Ένωση με την Ελλάδα, σε ποσοστό 95,7%.
Οι Άγγλοι, όμως, τήρησαν αρνητική στάση. Στις
28/7/1954, ο Υφυπουργός Αποικιών, Χένρυ Χόπκινσον, ανέφερε “η Κύπρος είναι
περιοχή με στρατηγική αξία, και γι' αυτό ουδέποτε θα τύχει αυτοδιάθεσης”. Η
Ελλάδα, με αίτησή της στον Ο.Η.Ε., το 1954, ζήτησε, από τον Οργανισμό, την
«Εφαρμογήν της αρχής των ίσων δικαιωμάτων και της αυτοδιάθεσης των λαών, στην
περίπτωσιν του λαού της Κύπρου». Στις 17/12/1954, η Γ.Σ. του Ο.Η.Ε. απέρριψε
την αίτηση. Στις 9/3/1956, ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος συνελήφθηκε στο αεροδρόμιο
Λευκωσίας, από το οποίο θα μετέβαινε στην Αθήνα, για συνομιλίες με την Ελληνική
Κυβέρνηση. Την ίδια μέρα συνελήφθηκαν και οι: Μητροπολίτης Κερύνειας,
Παπασταύρος Παπαγαθαγγέλου και Πολύκαρπος Ιωαννίδης. Όλοι εξορίστηκαν στις
Σεϋχέλλες.
ΗΡΩΩΝ ΠΑΝΘΕΟΝ: Στις 10 Μαΐου 1956, οι: Μιχαλάκης Καραολής
και Ανδρέας Δημητρίου απαγχονίστηκαν στις φυλακές Λευκωσίας, για τη δράση τους,
ως μέλη της Ε.Ο.Κ.Α. Ενταφιάστηκαν στις κεντρικές φυλακές. Εκεί, αργότερα, θα
ταφούν άλλα έντεκα μέλη της Ε.Ο.Κ.Α. Στις 9/8/1956 απαγχονίζονται οι: Ανδρέας
Ζάκος, Χαρίλαος Μιχαήλ και Ιάκωβος Πατάτσος. Άλλοι τρεις αγωνιστές
απαγχονίζονται στις 21 Σεπτεμβρίου, οι: Μιχαήλ Κουτσόφτας, Ανδρέας Παναγίδης
και Στέλιος Μαυρομάτης. Ακολούθησε η θυσία του Γρηγόρη Αυξεντίου (3/3/1957),
στη μονή Μαχαιρά, όταν οι Άγγλοι έριξαν βενζίνη κι εμπρηστικές βόμβες στο
κρησφυγετό του, οπότε ο ήρωας έγινε ολοκαύτωμα. Ξημερώματα της 14ης Μαρτίου
1957 απαγχονίστηκε ο 19χρονος μαθητής Ευαγόρας Παλληκαρίδης. Στις 5/7/58, οι
Άγγλοι συνέλαβαν ένα παιδί, στο Αυγόρου, και πυροβόλησαν εναντίον αμάχων του
χωριού.
Φονεύθηκαν οι: Παναγιώτης Ζαχαρία και Λουκία
Παπαγεωργίου, έγκυος μητέρα έξι παιδιών. Στις 2/9/1958, στο Λιοπέτρι, Άγγλοι
στρατιώτες περικύκλωσαν τέσσερις αγωνιστές της Ε.Ο.Κ.Α. Οι: Ανδρέας Κάρυος,
Φώτης Πίττας, Ηλίας Παπακυριακού και Χρήστος Σαμαράς, έπεσαν νεκροί. Στις 19
Νοεμβρίου 1958, οι Άγγλοι σκότωσαν και τον Κυριάκο Μάτση, στο Κάτω Δίκωμο.
ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΟΥ ΚΥΠΡΙΑΚΟΥ ΕΠΟΥΣ: Ο αγώνας εξεράγη στις 0.30" το πρωί της
lης Απριλίου 1955. Η Κύπρος μετατράπηκε σε ηφαίστειο, τρομάζοντας τους κατακτητές
αποικιοκράτες. Τα γαλανόλευκα λάβαρα υψώθηκαν παντού. Ολόκληρο το νησί έγινε
μια απέραντη γαλανόλευκη σημαία. Κι η ατμόσφαιρα ηλεκτρίστηκε από πολεμικά
τροπάρια του Γένους και εμβατήρια ξεσηκωμού. Το έθνος ξύπνησε, θυμήθηκε την
Αγία Λαύρα, το εθνικό όνειρο θέριεψε παίρνοντα σάρκα και οστά.
Εκείνη την πρώτη νύχτα χτύπησε η ομάδα του
Γρηγόρη Αυξεντίου στη Δεκέλεια. Με αποστολή να προκαλέσουν διακοπή του
ηλεκτρικού ρεύματος σ' όλο το νησί. Ο Μάρκος Δράκος με την ομάδα
"Αστραπή" ανατίναξαν το Ραδιοφωνικό σταθμό. Την αφετηρία της δόξας,
οριοθέτησε με τη θυσία του πρώτος ο Μόδεστος Παντελή. Ο ήρωας πέθανε από
ηλεκτροπληξία επιχειρώντας καταστροφή ηλεκτροφόρων καλωδίων. Την 1η Απριλίου
1955, η Κύπρος ξύπνησε αναστατωμένη πριν χαράξει η αυγή. Η αναστάτωση σύντομα
έδωσε τη θέση της στον ενθουσιασμό. Το πανηγύρι άρχιζε. Κι ο Διγενής
κυκλοφορούσε την προκήρυξή του: “Με την βοήθειαν τού θεού, με πίστιν εις τον
τίμιον αγώνα μας, με την συμπαράστασιν ολοκλήρου τού Ελληνισμού και με την
βοήθειαν των Κυπρίων, αναλαμβάνομεν τον αγώνα διά την αποτίναξιν του Αγγλικού
ζυγού, με σύνθημα το οποίον μάς κατέλιπαν οι πρόγονοί μας ως ιεράν παρακαταθήκην:
"'Η τάν ή επί τάς". Είναι καιρός να δείξωμεν, ότι εάν η διεθνής διπλωματία
είναι άδικος και εν πολλοίς άνανδρος, η Κυπριακή ψυχή είναι γενναία.
Εάν οι δυνάσται μας δεν θέλουν να αποδώσουν
την λευτεριά μας, μπορούμε να την διεκδικήσωμεν με τα ίδια μας τα χέρια και με
το αίμα μας (...)” Αρχικά η ΕΟΚΑ ιδρύθηκε με σκοπό τη διενέργεια μικρής
εκτάσεως στρατιωτικών επιχειρήσεων, κυρίως δολιοφθοράς σε αγγλικούς στόχους
στην Κύπρο, για δημιουργία θορύβου που θα υποβοηθούσε τις πολιτικές ενέργειες
του Μακαρίου για τη λύση του Κυπριακού ζητήματος. Στη συνέχεια όμως, μετά το
ναυάγιο των διαπραγματεύσεων του Μακαρίου με τον κυβερνήτη Χάρτιγκ (τέλος 1955
- αρχές 1956), της εξορίας του πρώτου από τον δεύτερο (9/3/1956) και των
μεγάλης κλίμακας επιχειρήσεων του Χάρτιγκ κατά της ΕΟΚΑ, η οργάνωση ανταπέδωσε
τα πλήγματα, αναγκασμένη πια να αναμετρηθεί με τους Βρετανούς. Μετά την
επιστροφή του Μακαρίου, αναπτύχθηκε στη Μεγαλόνησο στην δράση εξτρεμιστών
Τουρκοκυπρίων σε άμεση συνέργεια με τους Βρετανούς.
Εικόνα 1: ΦΥΛΑΚΙΣΜΕΝΑ ΜΝΗΜΑΤΑ: ΟΙ ΤΑΦΟΙ ΤΩΝ
ΗΡΩΩΝ
Κατά την επόμενη φάση, η δράση της ΕΟΚΑ
περιορίστηκε σε ενέργειες δολιοφθορών. Στην Κύπρο ανέλαβε νέος κυβερνήτης ο
Χιού Φούτ, που ζητά να συναντηθεί με τον Γρίβα. Το Κυπριακό ζήτημα συζητείται
σε πολλά παρασκηνιακά επίπεδα. Συγχρόνως εκδηλώθηκε μεγάλης κλίμακας οργανωμένη
επίθεση των Τουρκοκυπρίων κατά των Ελληνοκυπρίων και των περιουσιών τους. H
ΕΟΚΑ τότε ξανάρχισε τη δράση της, ενώ επαναλαμβάνονταν και οι μεγάλης κλίμακας επιχειρήσεις
των Βρετανών κατά της ΕΟΚΑ. Λίγες εβδομάδες αργότερα, συνεχίζονται οι επιθέσεις
των Τουρκοκυπρίων, τους οποίους τώρα κτυπά η ΕΟΚΑ.
Οι Άγγλοι με την πολιτική τους δημιουργούν
στην Κύπρο συνθήκες διακοινοτικής διαμάχης. Τελικά ο αγώνας έμεινε ημιτελής: η
Κύπρος ανεξάρτητη, όμως διχοτομημένη και αδικαίωτη στον αγώνα για Ένωση.
ΕΠΙΜΥΘΙΟ: Οι θυσίες του κυπριακού Ελληνισμού δεν ευοδώθηκαν. Το νησί, εξ αιτίας
συμφερόντων των μεγάλων δυνάμεων και λαθών των ελληνικών κυβερνήσεων, έμεινε
εκτός ελληνικού κράτους. Τα διδάγματα, όμως, οι αγώνες και οι θυσίες των νέων
της Ε.Ο.Κ.Α. αποτελούν παρακαταθήκες πάνω από το εφήμερο και το ιδιοτελές. Ο
ίδιος ο Ελληνισμός της Κύπρου συνεχίζει και σήμερα να διαπνέεται από την ίδια
ηρωική παρακαταθήκη κι όποτε χρειάστηκε έμεινε σταθερά πιστός στη μνήμη των
αγωνιστών της ΕΟΚΑ απορρίπτοντας σχέδια τύπου Ανάν και δείχνοντας απίστευτη
γενναιότητα απέναντι στο βόρειο κατακτητή γείτονά της παραδειγματίζοντας κι
εμάς τους αδελφούς του της Μητέρας Πατρίδας.
