Κυριακή Β΄ Νηστειών
Γρηγορίου του Παλαμά
Απόστολος: Εβρ. α΄ 10-β΄3
Ευαγγέλιο: Μαρκ. β΄ 1-12
Η δεύτερη Κυριακή των Νηστειών είναι
αφιερωμένη στη φωτογράφο και ηρωική μορφή του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά,
Αρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης του θαυματουργού. Σωστά η Εκκλησία μας τοποθέτησε τη
μνήμη του αυτή την εποχή, γιατί ο άγιος Γρηγόριος εφάρμοσε την Ορθοδοξία στη
ζωή του και με τους αγώνες του επηρέασε τα ορθόδοξα δόγματα που τόσο
δοκιμάστηκαν από τη φρυγανώδη αίρεση του Βαρλαάμ.
Ακόμα, έχει ιδιαίτερη σημασία
η παρουσίαση του βίου και της θεολογίας του μέσα στην περίοδο των πνευματικών
αγώνων, γιατί ο άγιος με τη διδασκαλία του προσδιορίζει τον πραγματικό
προορισμό του Χριστιανού και υποδεικνύει τον τρόπο της θειώσεως, Ισάξιος των
μεγάλων διδασκάλων και Ιεραρχών ανεδείχθη ο φωστήρ της Θεσσαλονίκης και κήρυκας
του φωτός Γρηγόριος. Πολλούς αιώνες μετά τις Οικουμενικές συνόδους μόνος, με τη
συμμαχία του Θεού, έδωσε σκληρές μάχες για την υπεράσπιση της Ορθοδοξίας και
κατόρθωσε να διατηρήσει ανόθευτη τη Θεολογία. Ανακεφαλαίωσε ολόκληρη την
προηγούμενη πατερική παράδοση και διακήρυξε, ότι σκοπός της ζωής είναι η θέωση,
η χριστοποίηση του πιστού, η οποία επιτυγχάνεται με τα δάκρυα της μετάνοιας και
την αδιάλειπτη προσευχή.
Ο άγιος Γρηγόριος γεννήθηκε στην Ασία από
επιφανείς κι ένδοξους γονείς. Ο πατέρας του κατείχε μεγάλο αξίωμα, η δε μητέρα
του διακρινόταν για την αφοσίωση της στην Εκκλησία και τη φιλανθρωπία της. Είχε
τη δοκιμασία ο άγιος να χάσει πολύ νωρίς τον πατέρα του και να μείνει ορφανός.
Την πατρική φροντίδα αναπλήρωσε η φιλόστοργη μητέρα του, η οποία προσπάθησε να
τον εκπαιδεύσει κοντά σε σοφούς διδασκάλους, οι οποίοι του μετέδωσαν κάθε
επιστήμη. Εκείνος όμως επιθυμούσε περισσότερο από την κοσμική σοφία, τη
φιλοσοφία της μοναχικής ζωής. Γι’ αυτό όταν έφτασε είκοσι ετών, διένειμε την
περιουσία του στους φτωχούς κι αφού πρώτα εγκατέστησε τη μητέρα του και τις
αδελφές του σε Μοναστήρι, πήρε τους αδελφούς του και κατευθύνθηκε στο Άγιο Όρος
όπου τους οδήγησε σ Μοναστήρι. Εκείνος, ποθώντας το βίο της ασκήσεως, κατέφυγε
στην έρημο του όρους στον ενάρετο άνδρα Νικόδημο. Εκεί εκπαιδεύτηκε στα
πνευματικά και σύντομα κοσμήθηκε με τα χαρίσματα του αγίου Πνεύματος. Νύχτα και
μέρα με δάκρυα παρακαλούσε το Θεό να φωτίσει την ψυχή του με τη θεία Χάρη και
να την καθαρίσει από τα πάθη της φθοράς. «Φώτισόν μου το σκότος» ήταν η αέναη
ικεσία του αγίου. Και πράγματι, ύστερα από πολλή άσκηση, αξιώθηκε να έχει
εμπειρίες από θείες οπτασίες και αποκαλύψεις.
Μετά το Άγιος Όρος, τον βρίσκουμε στη
Βέροια, στη Θράκη, στην Κωνσταντινούπολη να στηρίζει τους Χριστιανούς με τα
κηρύγματα του. Τότε δέχτηκε το αξίωμα της ιεροσύνης, με τη δύναμη της οποίας
περισσότερο αγωνίστηκε για την ευσέβεια. Την εποχή εκείνη εμφανίστηκε ο
κακόδοξος Βαρλαάμ ο Καλαβρός μορφωμένος αλλά εγωιστής και φιλόδοξος Μοναχός, ο οποίος
με ασέβεια κήρυττε αρειανικά δόγματα ότι δηλαδή η Χάρη της Αγίας τριάδος και το
φως του μέλλοντος αιώνος που έλαμψε στο όρος Θαβώρ, ήταν κτίσμα και δεν έχουν
καμιά σχέση με τη Θεία φύση. Ο άγιος Γρηγόριος αντέταξε όλες του τις δυνάμεις
στις αιρετικές δοξασίες του Βαρλαάμ και υπερασπίστηκε την Ορθοδοξία.
Από θεοσεβείς βασιλείς επαινέθηκε και
τιμήθηκε και από άλλους διώχθηκε και φυλακίστηκε. Πάλεψε με τις δυνάμεις του
σκότους, ταλαιπωρήθηκε, αλλά στο τέλος στάθηκε νικητής και τροπαιούχος. Η αρετή
του τον έφερε στον αρχιεπισκοπικό θρόνο της Θεσσαλονίκης. Κι εκεί κατηγορείται
από τον πολυμαθή αλλά εμπαθή Νικηφόρο Γρηγορά. Με τη σύνοδο του 1351
δικαιώνεται. Σε περίοδο πολιτικών διενέξεων συλλαμβάνεται αιχμάλωτος από τους Αγαρηνούς και εκτοπίζεται
στα βάθη της Ασίας από όπου αργότερα επιστρέφει και με ενθουσιασμό γίνεται
δεκτός από το ποίμνιο του, το οποίο αντί των συνήθων αρχιερατικών
πολυχρονισμών, του ψάλλει με μια φωνή τον κανόνα της Αναστάσεως «Αναστάσεως
ημέρα» και «Φωτίζου, φωτίζου η νέα Ιερουσαλήμ» αναγνωρίζοντας με τον τρόπο αυτό
τη θεολογία του περί του ακτίστου φωτός. Ύστερα από δώδεκα χρόνια ποιμαντορίας
από τις πολλές κακουχίες ασθένησε και παρέδωσε την αγία του ψυχή στα χέρια του
Θεού στις 14 Νοεμβρίου του 1362. Το χαριτόβρυτο λείψανό του μέχρι σήμερα είναι
αποθηκευμένο στον Καθεδρικό Ναό της Θεσσαλονίκης και άπειρα θαύματα επιτελεί σε
εκείνους που τον επικαλούνται με πίστη.
Ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς μελέτησε βαθειά
την ανθρώπινη ψυχή και φώτισε με τη διδασκαλία του το δρόμο, τον οποίο κι εμείς
σήμερα μπορούμε να ακολουθήσουμε αν θέλουμε να θεωθούμε και να απολαύσουμε το
άκτιστο φως της τρισηλίου Θεότητος. Στα συγγράμματα του υπογραμμίζει ότι τα
πάθη της ψυχής έχουν σύνδεσμο κι εξάρτιση μεταξύ τους. Πηγή όλων των παθών
είναι η αίσθηση της γεύσεως. Από αυτή εκπορεύονται λαιμαργία, ο χορτασμός, τα
σαρκικά πάθη. Όταν τα πάθη της σάρκας θεριέψουν. Τότε θέλουν κι όλες τις
αισθήσεις δικές τους. Τότε θολώνεται ο νους, καταλαμβάνεται από αλαζονεία,
παγιδεύεται σε πονηρές σκέψεις και γίνεται δούλος της σάρκας και υποχείριο του
δαίμονα. Ο άνθρωπος λησμονεί το θεό, στρέφεται στη λατρεία της κτίσεως και ζει
διεστραμμένη ζωή.
Πως θεραπεύονται τα πάθη της ψυχής;
Απάντηση στο ερώτημα αυτό δίνει ο άγιος με τη ζωή και τη διδασκαλία του. Τα
πάθη της σάρκας θεραπεύονται με τη νηστεία. Τα πάθη του νου με την προσευχή. Τα
πάθη της ψυχής με τα δάκρυα της μετάνοιας. Αν ο άνθρωπος δεν αγωνιστεί κατά των
παθών με τα όπλα του φωτός, αν δε σταυρώσει τα μέλη του «δι’ εγκρατείας», αν δε
νηστέψει «από αισχρών λογισμών και φαύλων πράξεων» δεν πρόκειται ποτέ να
ατενίσει το πρόσωπο του Θεού. Ο Άγιος Γρηγόριος αξιώθηκε να δει θείες οπτασίες,
γιατί προηγουμένως είχε καθαρίσει την ψυχή του. Ο Κύριος που μας δίδαξε «ότι οι
καθαροί τη καρδία αυτοί τον θεόν όψονται» (Ματθ. ε΄ 8) εμφανίζεται και σήμερα
σ’ εκείνους που με τη μετάνοια καθαρίζουν την ψυχή τους και την ετοιμάζουν
θρόνο εκλεκτό του παμβασιλέως Χριστού. Δεν φτάνει μόνο να καθαρίσει ο πιστός
την ψυχή του από τα πάθη. Απαραίτητο είναι στη θέση των παθών να βάλλει τις αρετές,
γιατί αλλιώς τα πάθη επιστρέφουν πιο άγρια.
Πολλοί άνθρωποι σήμερα γοητεύονται από τις
ανατολίτικες θεωρίες περί διαλογισμού κι εσωτερικής απάθειας. Καταφεύγουν στους
ψευτοασκητές του ινδουισμού και των άλλων θρησκειών για να «βοηθηθούν» στην ενδοσκόπηση
και στην εσωστρέφεια. Θέλουνε να γνωρίσουν το υπερπέραν με σατανικές μεθόδους
κι εμπλέκονται στα δίχτυα της απάτης και της συγχύσεως. Μόνο η Εκκλησία μας,
μόνο η Ορθόδοξη Εκκλησία του αγίου Γρηγορίου του Παλαμά και των άλλων μεγάλων
νηπτικών πατέρων υποδεικνύει μέθοδο ψυχοσωτήρια γνώσεων του Θεού. Είναι αυτή
που ο άγιος Γρηγόριος σήμερα μας παρουσίασε. Είναι ο δρόμος της μετάνοιας, της
προσευχής, της καθάρσεως, της ασκήσεως: «Η άσκησις μήτηρ του αγιασμού εστίν εξ
ου γεννάται η πρώτη γεύση της αισθήσεως των μυστηρίων Χριστού» τονίζει ο άγιος
Ισαάκ ο Σύρος. Η άσκηση της Ορθόδοξης στην εποχή του καταναλωτισμού, όπου
θεοποιούνται τα υλικά αγαθά, έχει ιδιαίτερη σημασία. Χωρίς αυτήν η ζωή μας θα
είναι ατελείωτη πορεία μέσα στο σκοτάδι. Η άσκηση και τα έργα της αγάπης θα
είναι οι πρόδρομοι του θείου φωτός εκείνου που σκέπασε τους μαθητές στο Θαβώρ,
που φώτισε το κενό μνημείο, που επισκίασε τους Αποστόλους κατά την Πεντηκοστή,
του φωτός εκείνου που φώτισε τον κόσμο και που γεμίζει κάθε ταπεινή και καθαρή
ψυχή.
Η εορτή του θεόπτη και θεοφύλακτου αγίου
Γρηγορίου του Παλαμά, μέσα στον καιρό της εγκράτειας είναι φως που μας
καθοδηγεί στην πορεία της σωτηρίας μας. Μακάρι η διδασκαλία του να αναστήσει
κάθε ράθυμη ψυχή και τα θεόφθογγα λόγια του να γίνουν κλίμακα που θα οδηγήσουν
στο Θεό και τους ανθρώπους.
