Αγίου Κυρίλλου Ιεροσολύμων
ΚΑΤΗΧΗΣΗ ΙΖ΄ (παράγραφοι Ε΄- ΛΗ΄)
«Καί εἰς τό Πνεῦμα τό Ἅγιον»:
ΑΓΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΠΕΡΙΚΟΠΕΣ ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ ΣΤΗΝ ΚΑΙΝΗ ΔΙΑΘΗΚΗ
[Μέρος πρώτο]
Ε΄. Το Άγιο Πνεύμα έχει βέβαια διάφορες ονομασίες, Ένα όμως και το Αυτό είναι το Πνεύμα το Άγιο, αυτοζωή, αυθυπόστατο και πάντοτε παρευρίσκεται με τον Πατέρα και τον Υιό. Και όχι πως από το στόμα και τα χείλη του Πατέρα ή του Υιού λαλείται ή αναπνέεται, ούτε πως στον αέρα διαχέεται, αλλά είναι ενυπόστατο. Λαλεί και Αυτό και ενεργεί και διακυβερνά πάνσοφα και αγιάζει ταυτισμένο βουλητικά και ενεργητικά με τον Πατέρα και τον Υιό, αλλά χωρίς να χάνει τη δική Του ξεχωριστή υπόσταση.
Δηλαδή η σωτήρια οικονομία προς εμάς είναι συνεχής, σύμφωνη και μία. Και προέρχεται από τον Πατέρα, τον Υιό και το Άγιο Πνεύμα, όπως ήδη έχουμε εξηγήσει. Θέλω δηλαδή να θυμάστε όσα τελευταία είπαμε. Και εκείνο να ξέρετε καλά, ότι δεν είναι άλλο το Πνεύμα στον μωσαϊκό Νόμο και στους Προφήτες και άλλο στα Ευαγγέλια και στους Αποστόλους, αλλά είναι Ένα και το Αυτό το Πνεύμα το Άγιο και στην Παλαιά και στην Καινή Διαθήκη, το Οποίο μίλησε στις θείες Γραφές.ΣΤ΄ Τούτο το Πνεύμα το Άγιο είναι που ήρθε στην Αγία Παρθένο Μαρία· διότι επειδή Εκείνος που θα γεννιόταν ήταν ο Χριστός, ο Μονογενής, δύναμη από τον Ύψιστο την περικύκλωνε και τη διαπότιζε· και το Πνεύμα το Άγιο που ήρθε σε αυτήν [βλ. Λουκ. 1,35: «Καὶ ἀποκριθεὶς ὁ ἄγγελος εἶπεν αὐτῇ· Πνεῦμα Ἅγιον ἐπελεύσεται ἐπὶ σὲ καὶ δύναμις ὑψίστου ἐπισκιάσει σοι· διὸ καὶ τὸ γεννώμενον ἅγιον κληθήσεται υἱὸς Θεοῦ (:Και ο άγγελος τής αποκρίθηκε: “Θα έλθει σε σένα το Πνεύμα το Άγιον. Αυτό θα σε καθαρίσει από το προπατορικό αμάρτημα και θα σε εξαγιάσει. Και η δύναμη του Υψίστου θα ρίξει τη δημιουργική και προστατευτική σκέπη της πάνω σου. Γι’ αυτό και το απολύτως αναμάρτητο και άγιο βρέφος που θα γεννηθεί με τον υπερφυσικό αυτό τρόπο, θα αναγνωρισθεί ότι είναι ο ίδιος ο Υιός του Θεού)»] την εξαγίαζε, για να της δώσει τη δυνατότητα να καταστεί άξια να δεχτεί Αυτόν, δια του Οποίου δημιουργήθηκαν τα πάντα [πρβ. Ιω. 1,3: «Πάντα δι᾿ αὐτοῦ ἐγένετο, καὶ χωρὶς αὐτοῦ ἐγένετο οὐδὲ ἓν ὃ γέγονεν (:Όλα τα δημιουργήματα δημιουργήθηκαν δι’ Αυτού, σε συνεργασία με τον Πατέρα και το Άγιο Πνεύμα˙ και χωρίς Αυτόν δεν έγινε το παραμικρό απ’ όλα όσα έχουν γίνει)»].
Δεν χρειάζονται βέβαια πολλά λόγια, για να μάθεις ότι η Γέννηση ήταν αμόλυντη και άσπιλη. Αυτό είναι γνωστό, το ξέρεις. Ο Γαβριήλ είναι που λέει προς αυτήν: «Εγώ είμαι κήρυκας όσων πρόκειται να γίνουν, δεν είμαι συνεργός. Αν και είμαι Αρχάγγελος, γνωρίζω όμως τη θέση μου και τη δυνατότητά μου. Και ενώ βέβαια σου λέω το «Χαίρε» και σου φέρνω τη χαρμόσυνη αγγελία, όμως δεν μπορώ να σου πω εγώ το πώς θα γεννήσεις. Διότι έχω εντολή να φανερώσω, να αναγγείλω το μυστήριο, αλλά δεν είμαι και ο τελετουργός του. Δεν έχω τέτοια αξία και διακονία, επειδή και εγώ είμαι δημιούργημα του Θεού». «Πνεῦμα Ἅγιον ἐπελεύσεται ἐπὶ σὲ καὶ δύναμις ὑψίστου ἐπισκιάσει σοι· διὸ καὶ τὸ γεννώμενον ἅγιον κληθήσεται υἱὸς Θεοῦ (:Πνεύμα Άγιο θα έρθει σε σένα και δύναμη από τον Ύψιστο θα σε περικυκλώσει και θα σε διαποτίσει. Γι΄αυτό και το Άγιο Βρέφος που θα γεννηθεί θα ονομαστεί Υιός Θεού)» [Λουκ. 1,35].
Ζ΄. Τούτο το Πνεύμα το Άγιο ενήργησε και στην Ελισάβετ· διότι δεν επισκιάζει και διαποτίζει μόνο ανθρώπους που ζουν παρθενική ζωή, αλλά και ανθρώπους που ζουν έγγαμη ζωή, αν ο γάμος βέβαια είναι νόμιμος. «Καὶ ἐγένετο ὡς ἤκουσεν ἡ Ἐλισάβετ τὸν ἀσπασμὸν τῆς Μαρίας, ἐσκίρτησε τὸ βρέφος ἐν τῇ κοιλίᾳ αὐτῆς·Καὶ ἐπλήσθη Πνεύματος Ἁγίου ἡ Ἐλισάβετ (:Και τη στιγμή που άκουσε η Ελισάβετ τον χαιρετισμό της Μαρίας, αναπήδησε το βρέφος μέσα στην κοιλιά της. Και γέμισε η Ελισάβετ από Πνεύμα Άγιο)» [Λουκ. 1,41] και προφήτεψε. Και λέει η καλή δούλη για τον Κύριό της: «Καὶ πόθεν μοι τοῦτο ἵνα ἔλθῃ ἡ μήτηρ τοῦ Κυρίου μου πρός με; (:Και πώς μου έγινε αυτή η τιμή, για ποια αρετή ή αξία μου, να έλθει να με επισκεφθεί η μητέρα του Κυρίου μου;)» [Λουκ. 1,43]. Μακάριζε δηλαδή τον εαυτό της η Ελισάβετ.
Από το ίδιο Άγιο Πνεύμα πληρώθηκε και ο Ζαχαρίας, ο πατέρας του Ιωάννου, και προφήτεψε [βλ. Λουκ. 1,67-69: «Καὶ Ζαχαρίας ὁ πατὴρ αὐτοῦ ἐπλήσθη Πνεύματος Ἁγίου καὶ προεφήτευσε λέγων· Εὐλογητὸς Κύριος, ὁ Θεὸς τοῦ Ἰσραήλ, ὅτι ἐπεσκέψατο καὶ ἐποίησε λύτρωσιν τῷ λαῷ αὐτοῦ, καὶ ἤγειρε κέρας σωτηρίας ἡμῖν ἐν τῷ οἴκῳ Δαυΐδ τοῦ παιδὸς αὐτοῦ (:Ο Ζαχαρίας τότε, ο πατέρας του, πλημμύρισε με Πνεύμα Άγιο και προφήτευσε την έλευση του Μεσσία και την αποστολή του παιδιού με τα εξής λόγια: ‘’Ας είναι ευλογημένος και δοξασμένος ο Κύριος, που ονομάζεται Θεός του Ισραήλ, διότι απ’ όλα τα έθνη μόνο οι Ισραηλίτες Τον γνώρισαν και Τον λάτρευσαν. Ας είναι δοξασμένος, διότι επισκέφθηκε τον λαό Του και τον απελευθέρωσε απ’ τους ορατούς και αόρατους εχθρούς. Και για χάρη μας ευδόκησε να γεννηθεί από την οικογένεια του Δαβίδ του δούλου του μια ισχυρή και ακαταγώνιστη δύναμη που μας σώζει, δηλαδή ο Σωτήρ του κόσμου, ο Χριστός)» κ.λπ.· βλ. Λουκ. 1,67-79], εξηγώντας πόσων αγαθών πρόξενος είναι ο Μονογενής και ότι ο Ιωάννης θα είναι πρόδρομος Εκείνου, με το βάπτισμα της μετανοίας [Λουκ. 1,76-78: «Καὶ σύ, παιδίον, προφήτης ὑψίστου κληθήσῃ· προπορεύσῃ γὰρ πρὸ προσώπου Κυρίου ἑτοιμάσαι ὁδοὺς αὐτοῦ, τοῦ δοῦναι γνῶσιν σωτηρίας τῷ λαῷ αὐτοῦ, ἐν ἀφέσει ἁμαρτιῶν αὐτῶν διὰ σπλάγχνα ἐλέους Θεοῦ ἡμῶν, ἐν οἷς ἐπεσκέψατο ἡμᾶς ἀνατολὴ ἐξ ὕψους (:Και συ, παιδί μου, θα αναδειχτείς και θα αναγνωριστείς προφήτης του υψίστου Θεού· διότι θα προπορευθείς μπροστά από τον ενανθρωπήσαντα Κύριο για να ετοιμάσεις τους δρόμους μέσα απ’ τους οποίους θα πλησιάσει τον καθένα ξεχωριστά απ’ τους ανθρώπους για να τους οδηγήσει στη σωτηρία. Και θα προετοιμάσεις το έργο του Κυρίου γνωστοποιώντας στον λαό του Θεού με το κήρυγμά σου τον Σωτήρα που θα έλθει στον κόσμο και τη σωτηρία που θα φέρει. Και θα φέρει τη σωτηρία αυτή όχι με εθνικές και πολιτικές επιτυχίες και απελευθερώσεις, αλλά με την άφεση των αμαρτιών του λαού. Θα μας την προσφέρει όχι για τα δικά μας ενάρετα έργα, αλλά επειδή η ευσπλαχνία του Θεού μας είναι γεμάτη έλεος και συμπάθεια. Επειδή λοιπόν ο Θεός έχει τόσο μεγάλη ευσπλαχνία, μας επισκέφθηκε από τον ουρανό λαμπρή και θεία ανατολή, ο ήλιος της δικαιοσύνης που κατέβηκε από τον ουρανό, ο Χριστός)»].
Από το Αυτό Άγιο Πνεύμα δόθηκε προφητεία και στον Συμεών τον δίκαιο, ότι «δεν θα πεθάνει πριν δει τον Χριστό του Κυρίου» [Λουκ. 2,26: «Καὶ ἦν αὐτῷ κεχρηματισμένον ὑπὸ τοῦ Πνεύματος τοῦ Ἁγίου μὴ ἰδεῖν θάνατον πρὶν ἢ ἴδῃ τὸν Χριστὸν Κυρίου (:Και το Άγιο Πνεύμα του είχε αποκαλύψει ότι δεν θα πέθαινε προτού να δει εκείνον που ο Κύριος και Θεός έχρισε βασιλιά και Σωτήρα του κόσμου)»], ο οποίος, αφού τον δέχτηκε στην αγκάλη του στο Ιερό, καθαρά μας διακήρυξε τα σχετικά με Αυτόν [βλ. Λουκ. 2,28-35].
Η΄. Και ο Ιωάννης που πληρώθηκε από Άγιο Πνεύμα, όντας ακόμα μέσα στην κοιλιά της μάνας του, γι΄αυτό αγιάστηκε, για να βαπτίσει τον Κύριο. Δεν έδινε το Άγιο Πνεύμα ο Ιωάννης, αλλά έδινε το χαρούμενο μήνυμα για την έλευση και παρουσία Εκείνου που δίνει το Άγιο Πνεύμα. Διότι λέει: «Ἐγὼ μὲν βαπτίζω ὑμᾶς ἐν ὕδατι εἰς μετάνοιαν· ὁ δὲ ὀπίσω μου ἐρχόμενος ἰσχυρότερός μου ἐστίν, οὗ οὐκ εἰμὶ ἱκανὸς τὰ ὑποδήματα βαστάσαι· αὐτὸς ὑμᾶς βαπτίσει ἐν Πνεύματι Ἁγίῳ καὶ πυρί (:Και είναι και δυνατό και εύκολο να καρποφορήσετε την αρετή· διότι εγώ βέβαια σας βαπτίζω με νερό, για να εισέλθετε σε κατάσταση μετάνοιας. Εκείνος όμως που έρχεται ύστερα από μένα είναι δυνατότερος από μένα λόγω του αξιώματός Του και της θείας Του φύσεως. Μπροστά Του εγώ δεν είμαι άξιος ούτε σαν τελευταίος δούλος να κρατήσω τα υποδήματά Του. Αυτός λοιπόν θα σας βαπτίσει με Άγιο Πνεύμα και με την καθαρτική φωτιά της θείας χάριτος)» [Ματθ. 3,11]-με τη Θεία Χάρη που είναι φωτεινή και δυνατή σαν το πυρ.
Με πυρ, γιατί; Επειδή με μορφή πυρίνων γλωσσών έγινε η κάθοδος του Αγίου Πνεύματος [πρβ. Πράξ.2,3: «Καὶ ὤφθησαν αὐτοῖς διαμεριζόμεναι γλῶσσαι ὡσεὶ πυρός, ἐκάθισέ τε ἐφ᾿ ἕνα ἕκαστον αὐτῶν καὶ ἐπλήσθησαν ἅπαντες Πνεύματος Ἁγίου, καὶ ἤρξαντο λαλεῖν ἑτέραις γλώσσαις καθὼς τὸ Πνεῦμα ἐδίδου αὐτοῖς ἀποφθέγγεσθαι (:Και είδαν με τα μάτια τους να διαμοιράζονται σε αυτούς γλώσσες σαν τις φλόγες της φωτιάς, και στον καθένα απ’ αυτούς κάθισε από μία γλώσσα. Όλοι τους τότε πλημμύρισαν εσωτερικά με Πνεύμα Άγιο, και άρχισαν να μιλούν ξένες γλώσσες, όπως το Πνεύμα τούς ενέπνεε και τους έδινε την ικανότητα να μιλούν και να λένε θεϊκά και ουράνια λόγια και διδασκαλίες υψηλές και θεόπνευστες)»], για το Οποίο με χαρά λέει ο Κύριος: «Πῦρ ἦλθον βαλεῖν ἐπὶ τὴν γῆν, καὶ τί θέλω εἰ ἤδη ἀνήφθη! (:Ο καιρός αυτός δεν είναι καιρός για ασύδοτη ζωή και για ύπνο, και για να περνούν οι δούλοι μου ξένοιαστα τις ημέρες τους. Ήλθα να βάλω φωτιά στη γη. Ήλθα δηλαδή ν’ ανάψω την πυρκαγιά που μέσα στις καλοπροαίρετες καρδιές θα δημιουργήσει φλογερή αγάπη και ζήλο για τον Θεό˙ στους κακοπροαίρετους όμως και δύστροπους ανθρώπους θα διεγείρει φανατικό μίσος. Κι έτσι θα χωριστούν οι πιστοί απ’ τους απίστους. Τη φωτιά του πνευματικού αυτού πολέμου ήλθα να ρίξω απ’ τον ουρανό στη γη. Και τι άλλο περισσότερο θέλω, εάν τώρα άναψε κιόλας η φωτιά αυτή;)» [Λουκ. 12,49].
Θ’ . Τούτο το Πνεύμα το Άγιο κατέβηκε και όταν βαπτιζόταν ο Κύριος, για να μην περάσει απαρατήρητη η μεγαλοσύνη του βαπτιζομένου, όπως και ο Ιωάννης λέει: «ἀλλ' ὁ πέμψας με βαπτίζειν ἐν ὕδατι ἐκεῖνός μοι εἶπεν· ἐφ' ὃν ἂν ἴδῃς τὸ πνεῦμα καταβαῖνον καὶ μένον ἐπ' αὐτόν, οὗτός ἐστιν ὁ βαπτίζων ἐν πνεύματι ἁγίῳ (:Εκείνος που με έστειλε να βαπτίζω με νερό, Εκείνος μου είπε: ‘’Σε όποιον θα δεις να κατεβαίνει το Πνεύμα και να μένει επάνω Του, Αυτός είναι που βαπτίζει με Πνεύμα Άγιο’’)» [Ιω. 1,33].
Αλλά πρόσεξε τι λέει το Ευαγγέλιο: «Ανοίχτηκαν οι ουρανοί»! Ανοίχτηκαν βέβαια, χάρη στη μεγαλοσύνη Εκείνου που κατέβηκε. Διότι λέει: «Ἰδοὺ γάρ ἀνεῴχθησαν αὐτῷ οἱ οὐρανοί, καὶ εἶδε τὸ Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ καταβαῖνον ὡσεί περιστερὰν καὶ ἐρχόμενον ἐπ' αὐτόν (:Και ιδού άνοιξαν γι’ αυτόν οι ουρανοί, και είδε το Πνεύμα του Θεού να κατεβαίνει με εξωτερική μορφή που έμοιαζε με περιστέρι, και να έρχεται πάνω Του)» [Ματθ. 3,16]. Δηλαδή η κάθοδος του Αγίου Πνεύματος, σαν ενιαία πράξη της Τριαδικής και Μοναδικής Θεαρχίας, ήταν αυτοπροαίρετη, ελεύθερη και αυτοδύναμη (που σημαίνει ότι το Άγιο Πνεύμα δεν κατέβηκε όπως ο Αρχάγγελος στην Αγία Παρθένο υπηρετικά, αλλά με θεϊκή μεγαλοσύνη και αυτοδυναμία, εξουσιαστικά και ελεύθερα). Διότι έπρεπε, όπως μερικοί εξήγησαν, η απαρχή και τα πρωτεία του Αγίου Πνεύματος, το Οποίο θα δινόταν σε κάθε άνθρωπο που θα βαπτιζόταν, να δοθούν πρώτα στην ανθρώπινη φύση Εκείνου που μας έδωσε τέτοια χάρη. Και, όπως λένε κάποιοι, ίσως κατέβηκε με τη μορφή της περιστεράς επειδή είναι καθαρή, άκακη και ακέραιη και άρα ικανή για να σημάνει τον χαρακτήρα της θείας Χάριτος. Αυτή η θεία Χάρη, με τις βαπτισματικές μυστηριακές ευχές, ενεργεί και χαρίζει τη σωτηρία σε κάθε άνθρωπο που έρχεται στον κόσμο. Συγχωρεί τις αμαρτίες του, όπως ακριβώς τόσο ξεκάθαρα με συμβολικούς υπαινιγμούς έχει προφητευτεί, ότι ο Χριστός θα εκδηλώσει την αγάπη Του προς τον άνθρωπο. Γιατί πράγματι στο Άσμα των Ασμάτων υπάρχει μία προσφώνηση προς τον Νυμφίο που λέει: «Ὀφθαλμοὶ αὐτοῦ ὡς περιστεραὶ ἐπὶ πληρώματα ὑδάτων λελουσμέναι ἐν γάλακτι, καθήμεναι ἐπὶ πληρώματα (:Οι οφθαλμοί Του ωραίοι, καθαροί και αγνοί, όμοιοι με περιστερές που αναπαύονται πλησίον σε δεξαμενές γεμάτες νερό)» [Άσμ. 5,12].
Ι΄.Την περιστερά που κατέβηκε στη Βάπτιση του Χριστού, δηλαδή το Άγιο Πνεύμα, κατά τη γνώμη μερικών, τη συμβόλιζε κάπως η περιστερά που έπαιξε ένα σημαντικό ρόλο στην Κιβωτό του Νώε. Διότι, όπως την εποχή του Νώε με το ξύλο και το νερό σώθηκαν οι άνθρωποι και άρχισε η αναβίωση του ανθρώπινου γένους, και τότε, κατά το βράδυ εκείνης της ημέρας, γύρισε η περιστερά στον Νώε, κρατώντας το κλαδί της ελιάς [βλ. Γέν. 8,11: «καὶ ἀνέστρεψε πρὸς αὐτὸν ἡ περιστερὰ τὸ πρὸς ἑσπέραν, καὶ εἶχε φύλλον ἐλαίας κάρφος ἐν τῷ στόματι αὐτῆς, καὶ ἔγνω Νῶε ὅτι κεκόπακε τὸ ὕδωρ ἀπὸ τῆς γῆς (:και επέστρεψε κοντά του κατά το βραδάκι η περιστερά και κρατούσε στο ράμφος της ένα μικρό κλωνάρι με φύλλο ελιάς· από αυτό αντιλήφθηκε ο Νώε ότι το νερό είχε υποχωρήσει από την επιφάνεια της γης)»], έτσι, λένε, και το Πνεύμα το Άγιο κατέβηκε πάνω στον πραγματικό Σωτήρα της ανθρωπότητας (που τον προτύπωνε ο Νώε της Παλαιάς Διαθήκης). Κατέβηκε πάνω σε Εκείνον που είναι ο Αίτιος της αναγέννησης του ανθρώπινου γένους, στην ανθρώπινη φύση του Οποίου ενοποιούνται και εναρμονίζονται, πραγματικά και δυναμικά, οι αγαθές και σωτήριες προαιρέσεις όλων των ανθρώπων, όλων των φυλών και όλων των εποχών.
Αυτό το γεγονός προφητικά συμβολίστηκε με τον εγκλεισμό των διαφόρων ζώων στην Κιβωτό. Έτσι όπως και μέσα στην Εκκλησία, με την παρουσία του Χριστού, οι νοητοί λύκοι βόσκουν μαζί με τα πρόβατα, όπου έχουμε τη δυνατότητα να δούμε να βόσκουν μαζί μοσχάρια, ταύροι και λιοντάρια [πρβ. Ησ. 11,6: «Καὶ συμβοσκηθήσεται λύκος μετ᾿ ἀρνός, καὶ πάρδαλις συναναπαύσεται ἐρίφω, καὶ μοσχάριον καὶ ταῦρος καὶ λέων ἅμα βοσκηθήσονται, καὶ παιδίον μικρὸν ἄξει αὐτούς (:Και θα βοσκήσει ο λύκος μαζί με το αρνί και η λεοπάρδαλη θα συναναπαύεται μαζί με το ερρίφιο, και μοσχάρι και ταύρος θα βόσκουν μαζί)»]. Όπως ακριβώς και τώρα ακόμα, στις ημέρες μας, βλέπουμε τους εκκλησιαστικούς ποιμένες να διδάσκουν και να κάνουν αγωγή σε άρχοντες κοσμικούς. Κατέβηκε λοιπόν, καθώς ερμηνεύουν μερικοί, η νοητή περιστερά, τον καιρό του Βαπτίσματος, για να δείξει ότι Αυτός είναι που θα σώσει όσους πιστεύουν σε Αυτόν με το ξύλο του Σταυρού. Αυτός είναι Εκείνος που πρόκειται, σαν έρθει η εσπέρα της πνευματικής ζωής όλης της κτίσης, να μας χαρίσει με τον θάνατό Του τη σωτηρία.
ΙΑ΄. Γι’ αυτά βέβαια ίσως να μπορούν να δοθούν και άλλες ερμηνείες. Αλλά τώρα πρέπει να ακούσουμε τους λόγους του Σωτήρα μας, που αναφέρονται στο Άγιο Πνεύμα. Διότι λέει: «Ἀμὴν ἀμὴν λέγω σοι, ἐὰν μή τις γεννηθῇ ἐξ ὕδατος καὶ Πνεύματος, οὐ δύναται εἰσελθεῖν εἰς τὴν βασιλείαν τοῦ Θεοῦ (:Αποκρίθηκε ο Ιησούς: ‘’Αληθινά, αληθινά σου λέω ό,τι εάν δεν γεννηθεί κανείς πνευματικά από το νερό του αγίου Βαπτίσματος και από το Άγιο Πνεύμα, το οποίο αοράτως με το νερό αυτό αναγεννά τον άνθρωπο, δεν μπορεί να μπει στη Βασιλεία του Θεού’’)» [Ιω. 3,5]. Και για το ότι η Χάρη προέρχεται από τον Πατέρα, λέει: «Εἰ οὖν ὑμεῖς, ὑπάρχοντες πονηροί, οἴδατε δόματα ἀγαθὰ διδόναι τοῖς τέκνοις ὑμῶν, πόσῳ μᾶλλον ὁ πατὴρ ὁ ἐξ οὐρανοῦ δώσει πνεῦμα ἀγαθὸν τοῖς αἰτοῦσιν αὐτόν; (:Αν λοιπόν εσείς, ενώ είστε ατελείς και διεφθαρμένοι από το προπατορικό αμάρτημα, γνωρίζετε να δίνετε στα παιδιά σας ωφέλιμα πράγματα, πόσο περισσότερο ο ουράνιος Πατέρας θα δώσει από τον ουρανό το Άγιο Πνεύμα σε όσους Του το ζητούν; Κι αφού το δώσει το Άγιο Πνεύμα, πολύ περισσότερο θα δώσει τα άλλα αγαθά, που είναι ασυγκρίτως μικρότερης αξίας)» [Λουκ. 11,13].
Και για το ότι πρέπει να λατρεύουμε τον Θεό με τη Χάρη, τον φωτισμό και μέσα στην παρουσία του Αγίου Πνεύματος, λέει: «Ἀλλ᾿ ἔρχεται ὥρα, καὶ νῦν ἐστιν, ὅτε οἱ ἀληθινοὶ προσκυνηταὶ προσκυνήσουσι τῷ Πατρὶ ἐν Πνεύματι καὶ ἀληθείᾳ· καὶ γὰρ ὁ Πατὴρ τοιούτους ζητεῖ τοὺς προσκυνοῦντας αὐτόν. Πνεῦμα ὁ Θεός, καὶ τοὺς προσκυνοῦντας αὐτὸν ἐν Πνεύματι καὶ ἀληθείᾳ δεῖ προσκυνεῖν (:Πολύ σύντομα όμως έρχεται ώρα, και μπορώ να πω ότι η ώρα αυτή έχει ήδη έλθει, που οι πραγματικοί προσκυνητές θα προσκυνήσουν και θα λατρεύσουν τον Πατέρα πνευματικά και αληθινά˙ δηλαδή με θεοφώτιστες τις πνευματικές δυνάμεις και με λατρεία όχι τυπική και σκιώδη, αλλά πραγματική και εμπνευσμένη από πλήρη επίγνωση της αλήθειας. Διότι και ο Πατήρ ζητά επίμονα τέτοιοι αληθινοί και πραγματικοί προσκυνητές να είναι εκείνοι που Τον λατρεύουν. Ο Θεός είναι πνεύμα, γι’ αυτό και δεν περιορίζεται σε τόπους. Κι εκείνοι που Τον λατρεύουν, πρέπει να Τον προσκυνούν με τις εσωτερικές τους πνευματικές δυνάμεις, με αφοσίωση της καρδιάς και του νου, αλλά και με αληθινή επίγνωση του Θεού και της λατρείας που Του αρμόζει)» [Ιω. 4,23-24]. Και αλλού: «Εἰ δὲ ἐγὼ ἐν Πνεύματι Θεοῦ ἐκβάλλω τὰ δαιμόνια, ἄρα ἔφθασεν ἐφ᾿ ὑμᾶς ἡ βασιλεία τοῦ Θεοῦ (:Εάν όμως εγώ βγάζω τα δαιμόνια με τη δύναμη του Πνεύματος του Θεού, τότε αποδεικνύεται από το υπερφυσικό αυτό γεγονός ότι κατέφθασε επάνω σας η βασιλεία του Θεού)» [Ματθ. 12,28] κτλ. Και ευθύς αμέσως: «Διὰ τοῦτο λέγω ὑμῖν, πᾶσα ἁμαρτία καὶ βλασφημία ἀφεθήσεται τοῖς ἀνθρώποις, ἡ δὲ τοῦ Πνεύματος βλασφημία οὐκ ἀφεθήσεται τοῖς ἀνθρώποις· καὶ ὃς ἐὰν εἴπῃ λόγον κατὰ τοῦ υἱοῦ τοῦ ἀνθρώπου, ἀφεθήσεται αὐτῷ· ὃς δ᾿ ἂν εἴπῃ κατὰ τοῦ Πνεύματος τοῦ Ἁγίου, οὐκ ἀφεθήσεται αὐτῷ οὔτε ἐν τῷ νῦν αἰῶνι οὔτε ἐν τῷ μέλλοντι (:Και επειδή εσείς σκορπίζετε μαζί με τον σατανά, γι’ αυτό σας λέω: Κάθε αμαρτία και βλασφημία θα συγχωρηθεί στους ανθρώπους, εφόσον μετανοήσουν. Το να αποδίδει όμως κανείς τις ολοφάνερες ενέργειες του Αγίου Πνεύματος στο πονηρό πνεύμα, και από πώρωση εσωτερική να συκοφαντεί τα έργα του Αγίου Πνεύματος και έτσι να το βλασφημεί, αποτελεί αμαρτία που δεν θα συγχωρηθεί στους ανθρώπους. Κι εκείνος που θα πει λόγο εναντίον του ενανθρωπήσαντος Υιού του Θεού, σκανδαλισμένος από το ασθενές φαινόμενο της ανθρώπινης φύσεώς του, θα συγχωρηθεί, διότι ενδέχεται να μετανοήσει. Εκείνος όμως που θα πει βλάσφημο λόγο εναντίον του Αγίου Πνεύματος και, επειδή έχει συνειδητή κακία και πώρωση, αποδώσει τις φανερές ενέργειες του Αγίου Πνεύματος στον Βεελζεβούλ, αυτός πλέον σκληρύνθηκε και δεν είναι δυνατόν να μετανοήσει. Γι’ αυτό και δεν θα συγχωρηθεί ούτε στην παρούσα ζωή, ούτε στη μέλλουσα˙ αλλά θα τιμωρηθεί κι εδώ και εκεί)» [Ματθ. 12,31-32].
Και πάλι λέει: «Καὶ ἐγὼ ἐρωτήσω τὸν πατέρα καὶ ἄλλον παράκλητον δώσει ὑμῖν, ἵνα μένῃ μεθ᾿ ὑμῶν εἰς τὸν αἰῶνα, τὸ Πνεῦμα τῆς ἀληθείας, ὃ ὁ κόσμος οὐ δύναται λαβεῖν, ὅτι οὐ θεωρεῖ αὐτὸ οὐδὲ γινώσκει αὐτό· ὑμεῖς δὲ γινώσκετε αὐτό, ὅτι παρ᾿ ὑμῖν μένει καὶ ἐν ὑμῖν ἔσται (:Και όταν εσείς με αγαπάτε και τηρείτε τις εντολές μου, Εγώ θα παρακαλέσω τον Πατέρα, και Αυτός θα σας δώσει και άλλον βοηθό, οδηγό και παρηγορητή, για να μένει μαζί σας αιωνίως. Θα σας δώσει το Άγιο Πνεύμα, που φανερώνει και διδάσκει την αλήθεια στις καλοδιάθετες ψυχές. Αυτό δεν μπορεί να το λάβει ο κόσμος των αμαρτωλών ανθρώπων που βρίσκεται μακριά από τον Θεό˙ διότι έχει μόνο τα αισθητά μάτια, και με αυτά δεν Το βλέπει και γι’ αυτό δεν γνωρίζει την αξία Του και δεν Το ζητά. Εσείς όμως που παρακολουθήσατε τα θαύματά μου και τη διδασκαλία μου το γνωρίζετε. Διότι τώρα μεν μένει κοντά σας, επειδή κατοικεί ολόκληρο μέσα σε μένα που είμαι κοντά σας˙ μετά την Πεντηκοστή όμως θα κατοικήσει και ανάμεσά σας, αλλά και μέσα στις ψυχές σας)» [Ιω. 14, 16-17].
Και σε άλλο σημείο πάλι λέει: «Ταῦτα λελάληκα ὑμῖν παρ᾿ ὑμῖν μένων· ὁ δὲ παράκλητος, τὸ Πνεῦμα τὸ Ἅγιον ὃ πέμψει ὁ πατὴρ ἐν τῷ ὀνόματί μου, ἐκεῖνος ὑμᾶς διδάξει πάντα καὶ ὑπομνήσει ὑμᾶς πάντα ἃ εἶπον ὑμῖν (:Αυτά σας τα είπα τώρα, προτού να φύγω στους ουρανούς και για όσο χρόνο μένω ακόμη μαζί σας.Ο Παράκλητος όμως, δηλαδή το Άγιο Πνεύμα, το οποίο θα στείλει ο πατέρας μου για να αποκαλύπτει στους πιστούς την αποστολή μου, το έργο μου και ό,τι σχετίζεται με το όνομά μου και το πρόσωπό μου, Εκείνος θα σας διδάξει όλες τις σωτηριώδεις αλήθειες και θα σας θυμίσει όλα όσα σας είπα Εγώ)» [Ιω. 14,25-26]. Και αλλού λέει: «Ὃταν δὲ ἔλθῃ ὁ παράκλητος ὃν ἐγὼ πέμψω ὑμῖν παρὰ τοῦ πατρός, τὸ Πνεῦμα τῆς ἀληθείας ὃ παρὰ τοῦ πατρὸς ἐκπορεύεται, ἐκεῖνος μαρτυρήσει περὶ ἐμοῦ (:Σε αντίθεση όμως με το αδικαιολόγητο και ασυγχώρητο αυτό μίσος των Ιουδαίων, στους καλοπροαίρετους ανθρώπους ο Θεός θα φανερώσει Ποιος είμαι. Όταν δηλαδή έλθει ο Παράκλητος, που Εγώ θα σας στείλω από τον Πατέρα ως οδηγό και βοηθό σας, το Άγιο Πνεύμα δηλαδή, Εκείνος θα μαρτυρήσει για μένα. Διότι το Άγιο Πνεύμα ως πηγή της αλήθειας φανερώνει στους ανθρώπους την αλήθεια. Αυτό εκπορεύεται από τους κόλπους του Πατρός, όπως αναπηδά ο ποταμός από τη φυσική πηγή του)» [Ιω. 15,26].
Και πάλι ο Σωτήρας λέει: «Ἀλλ᾿ ἐγὼ τὴν ἀλήθειαν λέγω ὑμῖν· συμφέρει ὑμῖν ἵνα ἐγὼ ἀπέλθω. ἐὰν γὰρ ἐγὼ μὴ ἀπέλθω, ὁ παράκλητος οὐκ ἐλεύσεται πρὸς ὑμᾶς· ἐὰν δὲ πορευθῶ, πέμψω αὐτὸν πρὸς ὑμᾶς· καὶ ἐλθὼν ἐκεῖνος ἐλέγξει τὸν κόσμον περὶ ἁμαρτίας καὶ περὶ δικαιοσύνης καὶ περὶ κρίσεως (:Αλλά όσο κι αν λυπάστε, βεβαιωθείτε ότι Εγώ σας λέω την αλήθεια. Σας συμφέρει να φύγω Εγώ. Διότι εάν δεν πεθάνω επάνω στον σταυρό και δεν φύγω, ο Παράκλητος δεν θα έλθει σε σας. Αν όμως προσφέρω πάνω στον σταυρό την εξιλαστήρια θυσία μου και φύγω από τον κόσμο αυτόν για να πάω στον Πατέρα μου, θα σας στείλω τον Παράκλητο. Και όταν έλθει Εκείνος, θα ελέγξει τον κόσμο και θα πείσει όλους όσους είναι επιδεκτικοί, για μια μεγάλη αμαρτία που διαπράττει τώρα ο κόσμος˙ και για τη δικαιοσύνη που αγνόησαν όσοι προετοίμασαν τον θάνατό μου˙ και για την κατάκριση και την καταδίκη του διαβόλου)» [Ιω. 16,7-8].
Και συνεχίζει: «῎Ετι πολλὰ ἔχω λέγειν ὑμῖν, ἀλλ' οὐ δύνασθε βαστάζειν ἄρτι. ὅταν δὲ ἔλθῃ ἐκεῖνος, τὸ Πνεῦμα τῆς ἀληθείας, ὁδηγήσει ὑμᾶς εἰς πᾶσαν τὴν ἀλήθειαν· οὐ γὰρ λαλήσει ἀφ' ἑαυτοῦ, ἀλλ' ὅσα ἂν ἀκούσῃ λαλήσει, καὶ τὰ ἐρχόμενα ἀναγγελεῖ ὑμῖν. ἐκεῖνος ἐμὲ δοξάσει, ὅτι ἐκ τοῦ ἐμοῦ λήψεται καὶ ἀναγγελεῖ ὑμῖν. πάντα ὅσα ἔχει ὁ πατὴρ ἐμά ἐστι· διὰ τοῦτο εἶπον ὅτι ἐκ τοῦ ἐμοῦ λήψεται καὶ ἀναγγελεῖ ὑμῖν (:Αλλά και για σας είναι απαραίτητο να έλθει ο Παράκλητος. Διότι έχω πολλά ακόμη να σας πω, αλλά τώρα δεν μπορείτε να τα κατανοήσετε και να τα συγκρατήσετε, επειδή είστε ακόμη ατελείς.Όταν όμως έλθει εκείνος, το Πνεύμα της αληθείας, θα σας οδηγήσει σε όλη τη σωτηριώδη αλήθεια. Διότι δεν θα μιλήσει από μόνος Του και ανεξάρτητα από τα άλλα πρόσωπα της θεότητος, αλλά θα σας πει όσα θα ακούσει από τον Πατέρα˙ θα σας αναγγείλει μάλιστα και όσα πρόκειται να συμβούν μελλοντικά στην Εκκλησία μου. Εκείνος θα δοξάσει και μένα. Και θα με δοξάσει, διότι θα πάρει από τον δικό μου θησαυρό της γνώσεως και θα σας τον αναγγείλει. Και έτσι θα σας μεταδώσει την ίδια αλήθεια που κι εγώ σας δίδαξα. Και θα αποκαλύψει σε όλους τους πιστούς τη δόξα της ενανθρωπήσεώς μου και του μεγαλείου μου. Προηγουμένως σας είπα ότι ο Παράκλητος θα σας πει όσα θ’ ακούσει από τον Πατέρα μου. Όλα όμως όσα έχει ο Πατέρας μου είναι δικά μου. Γι’ αυτό σας είπα στη συνέχεια ότι ο Παράκλητος θα πάρει από τη δική μου γνώση και σοφία και θα την αποκαλύψει σε σας)» [Ιω. 16,12-15].
Σου διάβασα τώρα εκείνα που ο Κύριος, ο Μονογενής Υιός του Θεού, είπε με το ίδιο το άγιο Στόμα Του, ώστε εσύ πια να μην έχεις ανάγκη να ακούς λόγια ανθρώπινα πάνω σε τόσο σημαντικά θέματα.
ΙΒ΄ Τούτου του Αγίου Πνεύματος την κοινωνία χάρισε ο Κύριος στους Αποστόλους. Διότι έχει γραφεί: «Καὶ τοῦτο εἰπὼν ἐνεφύσησε καὶ λέγει αὐτοῖς· λάβετε Πνεῦμα ῞Αγιον· ἄν τινων ἀφῆτε τὰς ἁμαρτίας, ἀφίενται αὐτοῖς, ἄν τινων κρατῆτε, κεκράτηνται (:Και αφού το είπε αυτό, προκειμένου να τους μεταδώσει την πνοή της νέας ουράνιας ζωής εμφύσησε στα πρόσωπά τους, όπως κάποτε ο Θεός στο πρόσωπο του Αδάμ, και τους είπε: ‘’Λάβετε Πνεύμα Άγιο. Σε όποιους συγχωρήσετε τις αμαρτίες, θα τους είναι συγχωρημένες κι από τον Θεό. Σε όποιους όμως τις κρατάτε ασυγχώρητες, θα μείνουν για πάντα κρατημένες)» [Ιω. 20,22-23]. Αυτό είναι το δεύτερο φύσημα, επειδή το πρώτο που δόθηκε στους Πρωτοπλάστους αμαυρώθηκε με τις εκούσιες αμαρτίες μας. Και το είπε αυτό για να βρει τόπο εκείνο που γράφτηκε: «Ἀνέβη ἐμφυσῶν εἰς πρόσωπόν σου ἐξαιρούμενος ἐκ θλίψεως (:Ανέβηκε φυσώντας στο πρόσωπό σου, απαλλάσσοντάς σε από τον πόνο και τη θλίψη)» [Ναούμ 2,2]. Από πού ανέβηκε; Από τον Άδη. Διότι έτσι μας διηγείται το Ευαγγέλιο, ότι μετά την Ανάσταση, τότε φύσηξε στο πρόσωπο των Αποστόλων.
Και δίνει βέβαια τώρα τη Χάρη, θα χορηγήσει όμως περισσότερη και γι΄αυτό τους λέει: «Είμαι έτοιμος να σας δώσω και τώρα, αλλά δεν χωράει το αγγείο. Μέχρι τότε θα πάρετε Χάρη, όση μπορείτε να περιλάβετε, θα πάρετε όμως αργότερα και άλλη περισσότερη». «Καὶ ἰδοὺ ἐγὼ ἀποστέλλω τὴν ἐπαγγελίαν τοῦ πατρός μου ἐφ᾿ ὑμᾶς· ὑμεῖς δὲ καθίσατε ἐν τῇ πόλει Ἱερουσαλὴμ ἕως οὗ ἐνδύσησθε δύναμιν ἐξ ὕψους (:Και εγώ σας υπόσχομαι να σας βοηθήσω αποτελεσματικά στο έργο αυτό. Ιδού εγώ, που από τώρα είμαι και ως άνθρωπος ο βασιλεύς του κόσμου και η κεφαλή της Εκκλησίας, θα σας στείλω σε λίγο από τον ουρανό επάνω σας αυτό που σας υποσχέθηκε ο Πατέρας μου, δηλαδή το Πνεύμα το Άγιον. Αυτό το Πνεύμα προανήγγειλαν οι προφήτες ότι θα δοθεί σε κάθε άνθρωπο. Εσείς λοιπόν καθίστε στην πόλη Ιερουσαλήμ και μην απομακρυνθείτε απ’ αυτήν, μέχρι να φορέσετε ως πνευματικό ένδυμα τη δύναμη και την ενίσχυση που θα σας έλθει από τον ουρανό με την επιφοίτηση του Αγίου Πνεύματος)» [Λουκ. 24,49]. Τώρα πάρετε ένα μέρος, τότε όμως θα την φορέσετε ολόκληρη. Διότι αυτός που δέχεται κάτι συχνά και πολλές φορές, αυτό που του δίνεται δεν το κατέχει με πληρότητα. Αυτός όμως που ντύνεται κάτι σαν στολή, με τη στολή αυτή, από παντού, με πληρότητα, περιβάλλεται το σώμα του. «Μη φοβηθείτε», λέει, «τα όπλα και τα βέλη του διαβόλου, διότι θα ντυθείτε τη δύναμη του Αγίου Πνεύματος». Φέρτε στον νου σας αυτό που μόλις είπαμε, ότι το Πνεύμα δεν μερίζεται, μερίζεται όμως η Χάρη που παρέχεται από Αυτό.
ΙΓ΄. Ανήλθε λοιπόν ο Ιησούς στους ουρανούς και έστειλε ό,τι υποσχέθηκε. Διότι τους είχε πει: «Καὶ ἐγὼ ἐρωτήσω τὸν πατέρα καὶ ἄλλον παράκλητον δώσει ὑμῖν, ἵνα μένῃ μεθ᾿ ὑμῶν εἰς τὸν αἰῶνα (:Κι όταν εσείς με αγαπάτε και τηρείτε τις εντολές μου, Εγώ θα παρακαλέσω τον Πατέρα, και Αυτός θα σας δώσει και άλλον βοηθό, οδηγό και παρηγορητή, για να μένει μαζί σας αιωνίως)» [Ιω. 14,16]. Κάθονταν και περίμεναν την παρουσία του Αγίου Πνεύματος και «ἐν τῷ συμπληροῦσθαι τὴν ἡμέραν τῆς πεντηκοστῆς (:το πρωί της ημέρας της Πεντηκοστής, καθώς ολοκληρωνόταν η ημέρα αυτή η οποία άρχισε από το απόγευμα της παραμονής της)» [Πράξ. 2,1], εδώ στην πόλη αυτή, την Ιερουσαλήμ- διότι είναι δική μας και αυτή η Χάρη και δεν μιλάμε για αγαθά που χαρίστηκαν σε άλλους ανθρώπους και σε άλλους τόπους, αλλά για αυτά που χαρίστηκαν εδώ σε μας- ενώ λοιπόν ήταν Πεντηκοστή, κάθονταν οι Απόστολοι και κατέβαινε ο Παράκλητος από τον ουρανό, ο φρουρός και αγιοποιός της Εκκλησίας, ο παιδαγωγός των ψυχών, ο κυβερνήτης των ναυαγισμένων, Αυτός που φωτίζει τον δρόμο των πλανεμένων, ο αθλοθέτης των αγωνιστών και ο στεφανωτής των νικητών.
ΙΔ΄. Κατέβαινε βέβαια το Άγιο Πνεύμα, για να περιβάλει με δύναμη και να βαπτίσει τους Αποστόλους. Διότι λέει ο Κύριος: «ὅτι Ἰωάννης μὲν ἐβάπτισεν ὕδατι, ὑμεῖς δὲ βαπτισθήσεσθε ἐν Πνεύματι Ἁγίῳ οὐ μετὰ πολλὰς ταύτας ἡμέρας (:Είναι ανάγκη να περιμένετε να λάβετε το Άγιο Πνεύμα, διότι ο Ιωάννης βάπτισε με απλό νερό, και το βάπτισμά του συνεπώς δεν είχε τη δύναμη να αναγεννήσει εκείνους που βαπτίζονταν με αυτό. Εσείς όμως θα βαπτιστείτε με το Άγιο Πνεύμα όχι πολλές μέρες μετά από αυτές που διερχόμαστε)» [Πράξ. 1,5]. Η ενέργεια του Αγίου Πνεύματος δεν δρα κατά το Βάπτισμα μόνο σε κάποιο ή σε κάποια σημεία του ψυχοσωματικού οργανισμού του ανθρώπου, αλλά το Άγιο Πνεύμα, με την πληρότητα της υποστάσεώς Του, δρα στο σύνολο της ψυχοσωματικής οντότητας του ανθρώπου. Όπως δηλαδή αυτός που μπαίνει μέσα στα νερά και βαπτίζεται, από παντού περιβάλλεται από τα νερά, έτσι και όσοι βαπτίστηκαν από το Πνεύμα, βαπτίστηκαν ολοκληρωτικά. Το νερό μόνο απέξω περιβάλλει το σώμα, ενώ το Άγιο Πνεύμα και την ψυχή που είναι μέσα στο σώμα σίγουρα τη βαπτίζει. Και γιατί απορείς; Πάρε παράδειγμα από τα υλικά, μικρό και τιποτένιο ίσως, χρήσιμο όμως για τους πιο απλοϊκούς. Αν η φωτιά που περνάει μέσα από την παχιά ύλη του σίδερου, το πυρακτώνει ολόκληρο και το ψυχρό σίδερο γίνεται ζεστό και το μαύρο γίνεται λαμπερό, αν, υλικό πράγμα η φωτιά, μπαίνοντας μέσα στο σώμα του σίδερου, τόσο ανεμπόδιστα κάνει τη δουλειά της, γιατί απορείς που το Πνεύμα το Άγιο φτάνει ως τα έγκατα της ψυχής;
ΙΕ΄. Για να μην περάσει απαρατήρητο όμως το μέγεθος τόσο μεγάλης Χάρης, σάλπιγγα, που έμοιαζε επουράνια, ήχησε. «καὶ ἐγένετο ἄφνω ἐκ τοῦ οὐρανοῦ ἦχος ὥσπερ φερομένης πνοῆς βιαίας (:Και ξαφνικά, χωρίς να το περιμένει κανείς, ήλθε από τον ουρανό μια βοή σαν φύσημα σφοδρού ανέμου, που κινείται με ορμή και βιαιότητα)» [Πράξ. 2,2]- που σήμαινε τη δυνατότητα που χαρίστηκε στους ανθρώπους, για να μπορούν να αρπάξουν τη Βασιλεία του Θεού με βία- ώστε και τα μάτια να δουν τις πύρινες γλώσσες και τα αυτιά να ακούσουν τον ήχο· «καὶ ἐπλήρωσεν ὅλον τὸν οἶκον οὗ ἦσαν καθήμενοι (:Και η βοή αυτή γέμισε όλο το σπίτι όπου κάθονταν οι απόστολοι και όλοι οι μαθητές)» [Πράξ. 2,2]. Το σπίτι έγινε δοχείο του νοητού νερού. Οι μαθητές κάθονταν μέσα και το σπίτι ολόκληρο γέμισε. Βαπτίστηκαν λοιπόν όλοι, σύμφωνα με την υπόσχεση που τους είχε δώσει ο Κύριος, φόρεσαν και στην ψυχή και στο σώμα θείο και σωτήριο ένδυμα.
«Καὶ ὤφθησαν αὐτοῖς διαμεριζόμεναι γλῶσσαι ὡσεὶ πυρός, ἐκάθισέ τε ἐφ᾿ ἕνα ἕκαστον αὐτῶν, καὶ ἐπλήσθησαν ἅπαντες Πνεύματος ῾Αγίου, καὶ ἤρξαντο λαλεῖν ἑτέραις γλώσσαις καθὼς τὸ Πνεῦμα ἐδίδου αὐτοῖς ἀποφθέγγεσθαι (:Και είδαν με τα μάτια τους να διαμοιράζονται σε αυτούς γλώσσες σαν τις φλόγες της φωτιάς, και στον καθένα απ’ αυτούς κάθισε από μία γλώσσα. Όλοι τους τότε πλημμύρισαν εσωτερικά με Πνεύμα Άγιο, και άρχισαν να μιλούν ξένες γλώσσες, όπως το Πνεύμα τούς ενέπνεε και τους έδινε την ικανότητα να μιλούν και να λένε θεϊκά και ουράνια λόγια και διδασκαλίες υψηλές και θεόπνευστες)» [Πράξ. 2,3-4]. Έλαβαν φωτιά, όχι καταφλεκτική, αλλά σωτηριώδη, που αφανίζει βέβαια τα αγκάθια των αμαρτιών, λαμπρύνει όμως την ψυχή. Αυτή η φωτιά πρόκειται να έρθει και σε σας, με το Βάπτισμα, για να αφαιρέσει και να κατακάψει τις ακανθώδεις αμαρτίες σας. Της ψυχής σας όμως το πολύτιμο στοιχείο θα το λαμπρύνει ακόμα περισσότερο και θα της δώσει Χάρη, γιατί βέβαια αυτή τη Χάρη έδωσε και τότε στους Αποστόλους. Με τη μορφή πύρινων γλωσσών καθόταν πάνω σε αυτούς για να περιβληθούν στεφάνια πνευματικά ενδοξότερα, καθώς θα έχουν τις πύρινες γλώσσες επάνω στο κεφάλι τους. Η φλογίνη ρομφαία προηγουμένως εμπόδιζε να περάσει κανείς τις πύλες του Παραδείσου [βλ. Γέν. 3,24: «Καὶ ἐξέβαλε τὸν Ἀδὰμ καὶ κατῴκισεν αὐτὸν ἀπέναντι τοῦ παραδείσου τῆς τρυφῆς καὶ ἔταξε τὰ Χερουβὶμ καὶ τὴν φλογίνην ῥομφαίαν τὴν στρεφομένην φυλάσσειν τὴν ὁδὸν τοῦ ξύλου τῆς ζωῆς (: Έβγαλε τον Αδάμ και τον έβαλε να κατοικήσει απέναντι από τον Παράδεισο της ευτυχίας και της μακαριότητας, για να τον βλέπει και να αναλογίζεται κάθε ημέρα από ποια αγαθά έχει εκπέσει και σε ποια κατάσταση οδήγησε τον εαυτό του. Και διέταξε ο Θεός τα Χερουβίμ, μία από τις αγγελικές τάξεις, και την περιστρεφόμενη φλογίνη ρομφαία, που συμβολίζει τη δύναμη του Θεού, η οποία είναι δραστική ως φλόγα φωτιάς, να φυλάττουν τον δρόμο, που οδηγούσε προς το δέντρο της ζωής, το οποίο ήταν μέσα στον Παράδεισο)»]. Πύρινη γλώσσα τώρα, σωτήρια, ξανάδωσε τη δυνατότητα της εισόδου σε αυτόν.
ΙΣΤ΄ «Καὶ ἤρξαντο λαλεῖν ἑτέραις γλώσσαις καθὼς τὸ Πνεῦμα ἐδίδου αὐτοῖς ἀποφθέγγεσθαι (:Όλοι τους τότε πλημμύρισαν εσωτερικά με Πνεύμα Άγιο, και άρχισαν να μιλούν ξένες γλώσσες, όπως το Πνεύμα τούς ενέπνεε και τους έδινε την ικανότητα να μιλούν και να λένε θεϊκά και ουράνια λόγια και διδασκαλίες υψηλές και θεόπνευστες)» [Πράξ. 2,4]. Ο Πέτρος, που ήταν Γαλιλαίος, και ο Ανδρέας μιλούσαν Περσικά ή Μηδικά. Ο Ιωάννης και οι υπόλοιποι Απόστολοι μιλούσαν τη γλώσσα κάθε έθνους· διότι δεν άρχισαν τώρα εδώ να συναθροίζονται πλήθη ξένων από όλα τα μέρη, αλλά από τότε είχαν αρχίσει. Ποιος δάσκαλος είναι τόσο μεγάλος, ώστε να διδάσκει στους μαθητές του μαζεμένα όσα ουδέποτε πριν δεν μπόρεσαν να μάθουν; Θέλουν τόσα χρόνια με βάση τη Γραμματική και άλλες μεθόδους να μάθουν μόνο Ελληνικά καλά. Και ούτε πάλι όλοι μιλάνε εξίσου καλά. Ο ρήτορας βέβαια ίσως να μάθει να μιλάει καλά, ο δάσκαλος μερικές φορές τα καταφέρνει μέτρια. Αλλά και αυτός που γνωρίζει τη Γραμματική, πολλές φορές, δεν καταλαβαίνει τα ζητήματα της φιλοσοφίας. Το Πνεύμα το Άγιο όμως συγχρόνως διδάσκει πολλές γλώσσες, τις οποίες όλα τους τα χρόνια εκείνοι δεν θα μπορούσαν να τις μάθουν. Αυτό είναι πραγματικά σοφία μεγάλη, είναι θεία δύναμη. Ποια σύγκριση μπορεί να γίνει ανάμεσα στην πολυχρόνια αμάθειά τους με την αθρόα και παράδοξη και ξαφνική ενέργεια της γλωσσολαλιάς;
ΙΖ΄.«Γενομένης δὲ τῆς φωνῆς ταύτης συνῆλθε τὸ πλῆθος καὶ συνεχύθη, ὅτι ἤκουον εἷς ἕκαστος τῇ ἰδίᾳ διαλέκτῳ λαλούντων αὐτῶν (:Όταν λοιπόν έγινε η βοή αυτή του ανέμου, συγκεντρώθηκε πλήθος απ’ αυτούς κι όλοι κυριεύθηκαν από σύγχυση και κατάπληξη˙ διότι ο καθένας τους άκουγε τους μαθητές του Ιησού Χριστού να μιλούν στη δική τους γλώσσα)» [βλ. Πράξ. 2,6]. Δεύτερη σύγχυση αυτή αντί για εκείνη την πρώτη, την κακή, που έγινε στη Βαβυλώνα [βλ. Γέν. 11,7-9: «Δεῦτε καὶ καταβάντες συγχέωμεν αὐτῶν ἐκεῖ τὴν γλῶσσαν, ἵνα μὴ ἀκούσωσιν ἕκαστος τὴν φωνὴν τοῦ πλησίον. καὶ διέσπειρεν αὐτοὺς Κύριος ἐκεῖθεν ἐπὶ πρόσωπον πάσης τῆς γῆς, καὶ ἐπαύσαντο οἰκοδομοῦντες τὴν πόλιν καὶ τὸν πύργον. διὰ τοῦτο ἐκλήθη τὸ ὄνομα αὐτῆς Σύγχυσις, ὅτι ἐκεῖ συνέχεε Κύριος τὰ χείλη πάσης τῆς γῆς, καὶ ἐκεῖθεν διέσπειρεν αὐτοὺς Κύριος ἐπὶ πρόσωπον πάσης τῆς γῆς (:Και ο Θεός Πατήρ, εκφράζοντας την απόφασή Του προς τα άλλα δύο πρόσωπα της αγίας και αδιαιρέτου και ζωοποιού Τριάδος, τον Ομοούσιο προς Αυτόν μονογενή Υιό και Λόγο Του και το ομόθρονο και συναΐδιο προς Αυτόν Παράκλητο Πνεύμα, είπε: ‘’Εμπρός, ας κατέβουμε εκεί και ας επιφέρουμε σύγχυση στη γλώσσα τους για να μην μπορεί να καταλαβαίνει ο ένας τη γλώσσα του άλλου και να μην μπορούν να συνεννοηθούν μεταξύ τους’’. Αυτό έγινε· ο Κύριος με τη σύγχυση που έφερε στη γλώσσα τους και την ασυνεννοησία που δημιούργησε μεταξύ τους, τους ανάγκασε να διασκορπιστούν από εκεί σε όλη τη γη και να σταματήσουν πλέον να χτίζουν την πόλη και τον πύργο. Για τον λόγο αυτόν, ονομάστηκε ο τόπος εκείνος Βαβέλ, που σημαίνει Σύγχυση, διότι εκεί επέφερε ο Θεός σύγχυση στις γλώσσες των ανθρώπων και από εκεί τους διασκόρπισε σε όλη την έκταση της γης)».]. Στη σύγχυση των γλωσσών, στη Βαβυλώνα, έγινε διχασμός της ανθρώπινης προαιρέσεως, επειδή το φρόνημα ήταν αντίθεο. Εδώ όμως έγινε αποκατάσταση και ένωση των γνωμών, επειδή ήταν ευσεβές εκείνο που επιδιωκόταν.
Με εκείνα που έγινε η τέλεια πτώση, με τα αυτά έγινε και η αποκατάσταση. Γι΄αυτό θαύμαζαν και έλεγαν: «Πῶς ἡμεῖς ἀκούομεν ἕκαστος τῇ ἰδίᾳ διαλέκτῳ ἡμῶν ἐν ᾗ ἐγεννήθημεν; (:Πώς λοιπόν εμείς τους ακούμε ο καθένας μας να μιλούν στη δική μας μητρική γλώσσα, την οποία μάθαμε και μιλούμε από τότε που γεννηθήκαμε;)» [βλ. Πράξ. 2,8]. Εάν εσείς αγνοείτε τα πράγματα, αυτό είναι άλλο, όμως δεν υπάρχει τίποτε το παράδοξο. Διότι και ο Νικόδημος δεν γνώριζε την παρουσία του Πνεύματος και προς εκείνον ελέχθη: «Τὸ Πνεῦμα ὅπου θέλει πνεῖ, καὶ τὴν φωνὴν αὐτοῦ ἀκούεις, ἀλλ᾿ οὐκ οἶδας πόθεν ἔρχεται καὶ ποῦ ὑπάγει (:Ο άνεμος πνέει όπου θέλει, και ακούς τη βοή Του, αλλά δεν ξέρεις από πού ακριβώς ξεκίνησε και πού θα καταλήξει)» [Ιω. 3,8]. Ακόμα κι αν ακούσω τη βοή του, δεν ξέρω από πού έρχεται, πώς μπορώ λοιπόν να περιγράψω τι είναι ως προς την υπόσταση το Άγιο Πνεύμα;
ΙΗ΄ «Ἓτεροι δὲ χλευάζοντες ἔλεγον ὅτι γλεύκους μεμεστωμένοι εἰσί (:Άλλοι όμως χλεύαζαν κι έλεγαν ότι οι άνθρωποι αυτοί είναι τελείως μεθυσμένοι με γλυκό και δυνατό κρασί, και δεν ξέρουν τι λένε)» [Πράξ. 2,13]. Έλεγαν βέβαια την αλήθεια, αλλά δεν την εννοούσαν, γιατί μιλούσαν ειρωνικά. Διότι νέο ήταν αληθινά το κρασί, η Χάρη της Καινής Διαθήκης. Αλλά το νέο αυτό κρασί (πρβ. Ματθ. 9,17: «Οὐδὲ βάλλουσιν οἶνον νέον εἰς ἀσκοὺς παλαιούς· εἰ δὲ μήγε, ῥήγνυνται οἱ ἀσκοί, καὶ ὁ οἶνος ἐκχεῖται καὶ οἱ ἀσκοὶ ἀπολοῦνται· ἀλλὰ οἶνον νέον εἰς ἀσκοὺς βάλλουσι καινούς, καὶ ἀμφότεροι συντηροῦνται (:Ούτε βάζουν μούστο σε παλιούς ασκούς που δεν αντέχουν στη βράση του μούστου. Διαφορετικά σπάζουν οι ασκοί και το κρασί χύνεται έξω, και οι ασκοί θα χαθούν και θα γίνουν άχρηστοι. Αλλά βάζουν μούστο σε καινούργιους ασκούς, που αντέχουν, κι έτσι και τα δύο, και οι ασκοί δηλαδή και ο μούστος, διατηρούνται. Έτσι και τώρα οι Φαρισαίοι κι όσοι τους ακολουθούν είναι παλιοί ασκοί, που δεν μπορούν να βαστάσουν τη νέα μου διδασκαλία, την οποία θα παραλάβουν οι μαθητές μου, που μοιάζουν με τα νέα ενδύματα και τους νέους ασκούς)»] ήταν της νοητής Αμπέλου, που πολλές φορές είχε καρποφορήσει στους Προφήτες και τώρα ξαναβλάστησε στην Καινή Διαθήκη. Διότι όπως στα αισθητά η άμπελος, ενώ πάντοτε μένει η ίδια, από καιρό σε καιρό κάνει βλαστούς και καρπούς καινούριους, έτσι και το Άγιο Πνεύμα, αν και μένει πάντοτε αυτό που είναι και πολλές φορές ενήργησε στους Προφήτες, τώρα κάτι νέο και θαυμάσιο επέδειξε. Διότι τότε έφτασε η Χάρη και προς τους Πατέρες μας, τους Προφήτες, εδώ όμως τώρα, στους Αποστόλους, ήρθε σε υπερβολικό βαθμό. Διότι εκεί οι Πατέρες χαρισματικά συνεργούσαν με το Άγιο Πνεύμα, εδώ όμως οι Απόστολοι ολόκληροι βαπτίστηκαν μέσα σε Αυτό.
ΙΘ΄. Αλλά ο Πέτρος, που είχε Πνεύμα Άγιο και γνώριζε Αυτό το Οποίο έχει, λέει: «Ἄνδρες Ἰουδαῖοι καὶ οἱ κατοικοῦντες Ἱερουσαλὴμ ἅπαντες, τοῦτο ὑμῖν γνωστὸν ἔστω καὶ ἐνωτίσασθε τὰ ῥήματά μου.οὐ γάρ, ὡς ὑμεῖς ὑπολαμβάνετε, οὗτοι μεθύουσιν· ἔστι γὰρ ὥρα τρίτη τῆς ἡμέρας (:Άνδρες Ιουδαίοι και σεις όλοι που κατοικείτε στην Ιερουσαλήμ, μάθετε καλά αυτό που θα σας πω, κι ακούστε προσεκτικά τα λόγια μου αυτά, διότι θα σας δώσω την αληθινή εξήγηση για τα όσα βλέπετε. Η αντίληψη που σχηματίσατε για τους ανθρώπους αυτούς είναι λανθασμένη. Δεν είναι μεθυσμένοι, όπως εσείς νομίζετε. Διότι είναι η τρίτη ώρα από την ανατολή του ηλίου, δηλαδή εννέα το πρωί, και λόγω της εορτής αλλά και σύμφωνα με τις παραδόσεις των μεγάλων ραββίνων μας δεν επιτρέπεται πριν από το μεσημέρι, ή τουλάχιστον πριν από τις δέκα το πρωί, να βάλουμε στο στόμα μας τίποτε)» [βλ.Πράξ. 2,14-15]. Είναι μεθυσμένοι, όχι με τη μέθη που εσείς πιστεύετε, αλλά όπως έχει γραφεί: «Μεθυσθήσονται ἀπὸ πιότητος οἴκου σου, καὶ τὸν χειμάῤῥουν τῆς τρυφῆς σου ποτιεῖς αὐτούς (:Θα χορτάσουν και θα μεθύσουν από την αφθονία και τον πλούτο της τράπεζας του οίκου σου και θα τους ποτίσεις με την τρυφή των αρρήτων σου πνευματικών απολαύσεων, που η αφθονία της μοιάζει με ασυγκράτητο ρεύμα χειμωνιάτικου ποταμού)» [Ψαλμ. 35,9]. Διότι η μέθη τους ήρεμη, μέθη που νεκρώνει την αμαρτία και ζωοποιεί την καρδιά. Μέθη αντίθετη της σωματικής. Διότι η σωματική σε κάνει να ξεχνάς και όσα γνωρίζεις. Αυτή όμως, η πνευματική μέθη, και γι’αυτά που δεν γνωρίζεις, σου χαρίζει γνώση.
Είναι μεθυσμένοι επειδή ήπιαν το κρασί της νοητής Αμπέλου που λέει: «Ἐγώ εἰμι ἡ ἄμπελος, ὑμεῖς τὰ κλήματα. ὁ μένων ἐν ἐμοὶ κἀγὼ ἐν αὐτῷ, οὗτος φέρει καρπὸν πολύν, ὅτι χωρὶς ἐμοῦ οὐ δύνασθε ποιεῖν οὐδέν (:Εγώ είμαι η κληματαριά κι εσείς τα κλαδιά της. Εκείνος που μένει ενωμένος μαζί μου κι εγώ μένω μέσα του, αυτός αποδίδει άφθονο και εκλεκτό καρπό. Διότι χωρίς Εμένα και χωρίς να έχετε τη ζωτική δύναμη που πηγάζει από μένα, δεν μπορείτε να κάνετε τίποτε για τον εξαγιασμό σας και τη σωτηρία σας)» [Ιω. 15,5]. Αν δεν με πιστεύετε, από την ώρα του χρόνου θα καταλάβετε τούτο που σας λέω, διότι είναι τρίτη ώρα της ημέρας [Πράξ. 2,15: «Ἒστι γὰρ ὥρα τρίτη τῆς ἡμέρας (:Διότι είναι η τρίτη ώρα από την ανατολή του ηλίου, δηλαδή εννέα το πρωί)»]. Και Εκείνος που σταυρώθηκε την τρίτη ώρα [βλ. Μάρκ. 15,25: «Ἦν δὲ ὥρα τρίτη καὶ ἐσταύρωσαν αὐτόν (:Η ώρα ήταν τρεις από την ανατολή του ηλίου, δηλαδή εννέα το πρωί, όταν Τον σταύρωσαν)»], όπως λέει ο ευαγγελιστής Μάρκος, την τρίτη ώρα και τώρα έστειλε τη Χάρη. Διότι δεν ήταν άλλη η Χάρη Εκείνου του Χριστού και άλλη η Χάρη τούτου του Παρακλήτου, αλλά Αυτός που τότε σταυρώθηκε και υποσχέθηκε ότι θα στείλει τη Χάρη του Αγίου Πνεύματος, πραγματοποίησε την υπόσχεσή Του τώρα στα πρόσωπα των Αποστόλων.
Και συνεχίζει ο απόστολος Πέτρος: «ἀλλὰ τοῦτό ἐστι τὸ εἰρημένον διὰ τοῦ προφήτου ᾿Ιωήλ· καὶ ἔσται ἐν ταῖς ἐσχάταις ἡμέραις, λέγει ὁ Θεός, ἐκχεῶ ἀπὸ τοῦ πνεύματός μου ἐπὶ πᾶσαν σάρκα, καὶ προφητεύσουσιν οἱ υἱοὶ ὑμῶν καὶ αἱ θυγατέρες ὑμῶν, καὶ οἱ νεανίσκοι ὑμῶν ὁράσεις ὄψονται καὶ οἱ πρεσβύτεροι ὑμῶν ἐνύπνια ἐνυπνιασθήσονται (:Αλλά αυτό που βλέπετε είναι η επαλήθευση και η πραγματοποίηση εκείνου που είπε ο Θεός διαμέσου του προφήτου Ιωήλ, ο οποίος προφήτευσε τα εξής: «Στην τελευταία χρονική περίοδο, που θα αρχίσει όταν έλθει ο Μεσσίας, λέει ο Θεός ότι θα συμβεί αυτό: ‘’Θα εκχύσω τα χαρίσματα του Πνεύματός μου και θα τα διαμοιράσω σε όλους τους ανθρώπους. Κι έτσι θα προφητεύσουν οι γιοι σας και οι κόρες σας, και οι νέοι σας θα δουν υπερφυσικές οπτασίες, και οι γέροντες θα δουν στον ύπνο τους θεϊκά αποκαλυπτικά όνειρα’’»)» [Πράξ. 2,16-17· πρβ. Ιωήλ 3,1: «Καὶ ἔσται μετὰ ταῦτα καὶ ἐκχεῶ ἀπὸ τοῦ πνεύματός μου ἐπὶ πᾶσαν σάρκα, καὶ προφητεύσουσιν οἱ υἱοὶ ὑμῶν καὶ αἱ θυγατέρες ὑμῶν, καὶ οἱ πρεσβύτεροι ὑμῶν ἐνύπνια ἐνυπνιασθήσονται, καὶ οἱ νεανίσκοι ὑμῶν ὁράσεις ὄψονται»]. Με το «θα εκχύσω» υποδηλώνει άφθονη δόση, διότι δεν δίνει ο Θεός το Πνεύμα με μέτρο ποσοτικό. Ο Πατέρας αγαπά τον Υιό και παρέδωσε τα πάντα στα χέρια Του [βλ. Ιω. 3,34-35: «ὃν γὰρ ἀπέστειλεν ὁ Θεός, τὰ ρήματα τοῦ Θεοῦ λαλεῖ· οὐ γὰρ ἐκ μέτρου δίδωσιν ὁ Θεὸς τὸ Πνεῦμα. ὁ πατὴρ ἀγαπᾷ τὸν υἱὸν καὶ πάντα δέδωκεν ἐν τῇ χειρὶ αὐτοῦ (:Διότι ο Ιησούς Χριστός, τον Οποίο απέστειλε ο Θεός, δεν λέει τίποτε το δικό Του, αλλά λέει τα λόγια του Θεού. Και τα διδάσκει αυτά αλάνθαστα, διότι ο Θεός δεν Του έδωσε το Άγιο Πνεύμα όπως κάποτε στους προφήτες περιορισμένα και σε ορισμένες στιγμές της ζωής τους, αλλά Του το έδωσε ολοκληρωτικά, αδιάκοπα και απεριόριστα˙ και συνεπώς Αυτός κατέχει την πλήρη και απόλυτη θεϊκή αποκάλυψη και διδάσκει με ακρίβεια τη διδασκαλία του Θεού. Και Του έδωσε ο Θεός το Άγιο Πνεύμα ολοκληρωτικά, διότι ο Πατήρ αγαπά τον Υιό, και λόγω της αγάπης Του αυτής, από τότε που ο Υιός του έγινε άνθρωπος, του έχει δώσει τα πάντα στην εξουσία Του, ώστε να τα ορίζει και ως άνθρωπος και να έχει δικαίωμα να τα διαθέτει για τη σωτηρία των ανθρώπων)»].
Του έδωσε ακόμα και την εξουσία να χαρίζει τη Χάρη του Παναγίου Πνεύματος σε όποιους θέλει. «Θα εκχύσω από το Πνεύμα μου σε κάθε άνθρωπο και θα προφητεύσουν οι υιοί σας και οι θυγατέρες σας· (και οι νέοι σας θα δουν οράματα και οι γέροντες θα δεχτούν στα όνειρά τους θείες αποκαλύψεις). Ακόμα και στους δούλους μου και στις δούλες μου, εκείνες τις ημέρες, θα χύσω από το Πνεύμα μου και θα προφητεύουν»[βλ. παραπάνω, Πράξ. 2,17-18· Ιωήλ 3,1-2]. Το Πνεύμα το Άγιο είναι απροσωπόληπτο. Δεν ζητάει αξιώματα, ιδιαίτερα προσόντα από αυτούς στους οποίους δίνεται, αλλά ευλάβεια ψυχής. Ούτε οι πλούσιοι να κομπάζουν, ούτε οι φτωχοί να αισθάνονται μειονεκτικά. Μόνο ο καθένας να ετοιμάζει τον εαυτό του για την υποδοχή της επουράνιας Χάρης.
ΠΡΟΣ ΔΟΞΑΝ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΤΡΙΑΔΙΚΟΥ ΘΕΟΥ,
επιμέλεια κειμένου: Ελένη Λιναρδάκη,φιλόλογος
ΠΗΓΕΣ:
· «Κατηχήσεις Αγίου Κυρίλλου Ιεροσολύμων»,σελ.514-528, εκδ. Ετοιμασία, Ιεράς Μονής Τιμίου Προδρόμου Καρέας 1999.
· Π. Τρεμπέλα, Η Καινή Διαθήκη με σύντομη ερμηνεία (απόδοση στην κοινή νεοελληνική), εκδόσεις αδελφότητος θεολόγων «Ο Σωτήρ», έκδοση τέταρτη, Αθήνα 2014.
· Η Καινή Διαθήκη, Κείμενον και ερμηνευτική απόδοσις υπό Ιωάννου Κολιτσάρα, εκδόσεις αδελφότητος θεολόγων «Η Ζωή», έκδοση τριακοστή τρίτη, Αθήνα 2009.
· Η Παλαιά Διαθήκη κατά τους εβδομήκοντα, Κείμενον και σύντομος απόδοσις του νοήματος υπό Ιωάννου Κολιτσάρα, εκδόσεις αδελφότητος θεολόγων «Η Ζωή», έκδοση τέταρτη, Αθήνα 2005.
· Π.Τρεμπέλα, Το Ψαλτήριον με σύντομη ερμηνεία(απόδοση στην κοινή νεοελληνική), εκδόσεις αδελφότητος θεολόγων «Ο Σωτήρ», έκδοση τρίτη, Αθήνα 2016
· http://users.sch.gr/aiasgr/Palaia_Diathikh/Biblia/Palaia_Diathikh.htm
· http://users.sch.gr/aiasgr/Kainh_Diathikh/Biblia/Kainh_Diathikh.htm
· https://www.agia-aikaterini-larissis.com/agia-grafi-palaia-diathiki/
· https://www.agia-aikaterini-larissis.com/agia-grafi-kaini-diathiki/
· http://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/tools/liddell-scott/index.html