Γράφει ὁ Φώτης Μιχαήλ ἰατρός
Τό «ἄθλημα τῆς πόλης», δηλαδή ἡ ὑπεύθυνη καί σοβαρή ἐνασχόληση μέ τά κοινά, ἀπευθύνεται ἀσφαλῶς σέ ὅλους ἀνεξαιρέτως τούς πολῖτες, ἀλλά οἱ «δυνάμενοι χωρεῖν», ἐκεῖνοι πού διαθέτουνε τίς ἀπαιτούμενες προϋποθέσεις ἀξιόπιστης συμμετοχῆς, εἶναι ὁμολογουμένως μετρημένοι καί δυσεύρετοι.
Ποῦ λοιπόν θά ψάξουμε νά βροῦμε αὐτούς τούς ἀνθρώπους καί μέ ποιά κριτήρια ἀναζήτησης; Μέ ποιό μέτρο;
Τό μέτρο, πού μετράει μέ ἀκρίβεια τό μπόϊ μας τό πολιτικό, θά ἐπιχειρήσουμε νά τό δανειστοῦμε ἀπό μιά κορυφαία μορφή τῆς Βυζαντινῆς Ἀναγέννησης, τόν Μέγα Φώτιο.
Σέ παραινετική του ἐπιστολή, πού απευθύνεται, τόν Μάϊο του 861, πρός τόν τότε νεοφώτιστο χριστιανό ἄρχοντα τῆς Βουλγαρίας Βόγορι-Μιχαήλ, προσφέρει, γιά κάθε σημερινό ὑποψήφιο ἄρχοντα, ὅλες τίς ἀναγκαῖες συνθῆκες χρηστῆς καί επιτυχημένης διοίκησης.
Ἡ ἐπιστολή αὐτή παρουσιάζει τεράστιο ἐνδιαφέρον, ἰδιαίτερα γιά ἐμᾶς τούς Ἕλληνες, διότι στό πρόσωπο τοῦ μεγάλου Φωτίου συγκεντρώνονται ὅλα τά ρήματα τῆς «πολιτικῆς σοφίας» τῶν Ἀρχαίων Ἑλλήνων ἀφ' ἑνός καί ἀφ' ἑτέρου ὅλα τά χαρίσματα τῆς «ἄνωθεν σοφίας» τῶν Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας μας. Ἀξίζει ἐδῶ νά ὑπενθυμίσουμε ὅτι τό σύνολο τῶν γνωστῶν ἔργων τῆς Ἀρχαίας Ἑλληνικῆς γραμματολογίας διασώθηκε χάρις στήν «Μυριόβιβλο» τοῦ Μεγάλου Φωτίου. Ἐάν σήμερα μποροῦμε καί διαβάζουμε Ὄμηρο, Θουκυδίδη, Σοφοκλῆ, Αἰσχύλο καί Ἀριστοφάνη, το ὀφείλουμε εξ ὁλοκλήρου σέ αὐτόν.
Τό περιεχόμενο τῆς ἐπιστολῆς αὐτῆς, ὡς διαχρονικός κώδικας συμπεριφορᾶς τῶν ἀρχόντων, ἀποκτᾶ σήμερα ἐξαιρετική ἐπικαιρότητα.
Ἡ θεόπνευστη γραφίδα τοῦ Μεγάλου Φωτίου γίνεται σωστός δυναμίτης στά θεμέλια τῆς φαυλοκρατίας. Οἱ σοφές του παραινέσεις πρός κάθε ἀξιωματοῦχο ἀναδεικνύονται ἀσφαλέστατος γνώμονας γιά τήν ἀποτελεσματική καταπολέμηση τῆς σημερινῆς παθογένειας σέ ὅλα τά ἐπίπεδα τῆς διοίκησης.
Ἡ παρουσίαση ὀλόκληρης τῆς ἐπιστολῆς, γιά λόγους πρακτικούς, δέν εἶναι ἐφικτή, γι'αὐτό καί θά περιοριστοῦμε μόνον σέ μιά σύντομη ἀλλά ἀρκούντως σαφή και διαφωτιστική ἀναφορά.
Γράφει λοιπόν ὁ Ἅγιος καί Μέγας διδάσκαλος τῆς οἰκουμένης Φώτιος:
1ον). «Ὁ τῶν ἀρχόντων τρόπος νόμος γίνεται τοῖς ὑπό χεῖρα».
Τό ἦθος τῶν ἀρχόντων γίνεται νόμος γιά τόν ἁπλό λαό. Πρῶτοι καί κύριοι ὑπεύθυνοι γιά τήν φαυλότητα (ἤ τήν σπουδαιότητα) μιᾶς χώρας εἶναι οἱ ἄρχοντές της, πού ἀποτελοῦν ''ὑπογραμμόν καί παράδειγμα''. Φαῦλοι ἄρχοντες διαπλάθουν φαύλους πολῖτες.
2ον). «Οἱ περί τόν ἄρχοντα φαῦλοι καί τόν ἐκείνου συνδιαβάλλουσι τρόπον».
Στόν ἐκφαυλισμό τῶν ἀρχόντων (καί συνακόλουθα τοῦ λαοῦ) συμβάλλει τά μέγιστα τό ''περιβάλλον'' τους.
3ον). «Ὅταν τις ἄρχῃ ἑαυτοῦ, τότε νομιζέτω καί τῶν ὑπηκόων ἄρχειν ἀληθῶς».
Ὅταν ὀ ἄρχων ἄρχει στόν ἑαυτό του (καί στό περιβάλλον του), τότε ἄρχει πραγματικά καί στόν λαό.
4ον). «Καί γάρ πολλῆς τῷ ἄρχοντι δεῖ καλοκαγαθίας, τῆς τε ἄλλης, καί τῆς ἐν ἤθεσιν εὐκοσμίας».
Ὁ ἄρχοντας ὀφείλει γενικά νά εἶναι ἄψογος, ἀλλά προπάντων νά ἒχει εὐπρεπή συμπεριφορά.
5ον). «Χείλη δέ κατήγορα καί συκοφαντίας ἀποστρέφου. Πόλεις ὅλας καί οἰκίας ἀνέτρεψε μία φωνή συκοφάντου».
Νά ἀποστρέφεσαι χείλη πού κατηγοροῦν, αλλά καί τίς συκοφαντίες. Διότι ὁλόκληρες πόλεις καί σπίτια ἔκανε ἄνω κάτω ἕνας λόγος συκοφάντη.
6ον). «Κτῷ τοίνυν φίλους μή τούς φαύλους, ἀλλά τούς ἀρίστους».
Κάνε, λοιπόν, φίλους, ὄχι τούς φαύλους, ἀλλά τούς πιό καλούς.
7ον). «Μή ζήτει δέ παρά φίλων ἀκούειν τά ἡδέα, ἀλλά τά ἀληθῆ μᾶλλον. Διό μέγιστον ἡγοῦ φίλους κολάκων διαφέρειν».
Μή ζητᾶς ἀπό τούς φίλους νά ἀκοῦς ὅ, τι σέ εὐχαριστεῖ, ἀλλά τήν ἀλήθεια. Ἄλλο πρᾶγμα οἱ φίλοι καί ἄλλο οἱ κόλακες.
8ον). «Ἄρχε τοίνυν τῶν ὑπηκόων, μή πεποιθώς τυραννίδι, ἀλλά τῇ τῶν ἀρχομένων εὐνοίᾳ. Εὔνοια γάρ μεῖζον ἀρχῆς βάθρον καί ἀσφαλέστερον ἤ φόβος».
Νά ἄρχεις ὄχι μέ τρόπο τυραννικό, ἀλλά μέ τήν εὔνοια τῶν ἀρχομένων. Ἡ εὔνοιά τους εἶναι μεγαλύτερο καί ἀσφαλέστερο βάθρο τῆς Ἀρχῆς παρά ὁ φόβος.
9ον). «Πολλαχόθεν δεῖ τόν ἄρχοντα θηρεύειν τῶν ὐπηκόων τάς γνώμας, καί οὕτω κοινωνοῖς χρῆσθαι φιλίας καί ἀρχῆς καί βουλευμάτων».
Στίς ἀποφάσεις γιά τήν εὐδαιμονία τῶν πολιτῶν ἀνάγκη νά ζητᾶς τήν γνώμη τους, ὥστε νά τούς κάνεις μετόχους καί φιλίας καί ἀρχῆς καί ἀποφάσεων. (Φωνή λαοῦ καί στά ''μεσαιωνικά'' Βαλκάνια...).
10ον). «Μέθην καί τρυφήν τῶν ἀρχόντων ναυάγιον νόμιζε τῶν ἀρχομένων».
Τήν μέθη καί τήν καλοπέραση τῶν ἀρχόντων θεώρησέ τα ναυάγιο τῶν ἁπλών πολιτῶν.
11ον). «Ἄρχοντας μέν τινες ἔφησαν ἀρετήν ἐκ μικρᾶς μεγάλην πόλιν ποιῆσαι· ἐγώ δέ μᾶλλον ἄν φαίην τό ἐκ φαύλης σπουδαίαν παρασκευάσαι».
Λένε πώς ἄξιος ἄρχοντας εἶναι ὅποιος κάνει μεγάλη μιά μικρή χώρα. Ἐγώ ὅμως λέω πώς ἀκόμα σημαντικότερο εἶναι ἄν κατορθώσει νά κάνει σπουδαία μιά πολιτεία φαύλη.
12ον). «Χρυσός ἅπαντα τά ἀνθρώπινα στρέφει. Ἄχρηστον καί νομίζων καί πᾶσιν ἐπιδεικνύς τόν τοῖς φιλοῦσιν ἰσχυρόν ἐπίβουλον, χρυσόν».
Τό χρυσάφι ἀνατρέπει τά πάντα στούς ἀνθρώπους. Νά θεωρεῖς ἄχρηστον τόν χρυσό, πού εἶναι φοβερή παγίδα ὅσων τόν ἀγαποῦν, καί νά τό δείχνεις σέ ὅλους.
13ον). «Τάς μετά σφοδρότητος ὑποσχέσεις εὐλαβεῖσθαι χρή».
Πρέπει νά προσέχεις τίς ὑπερβολικές ὑποσχέσεις.
14ον). «Ὅσῳ δέ τις προέχει τῇ αρχῇ, τοσούτῳ χρεωστεῖ πρωτεύειν καί τῇ ἀρετῇ».
Ὅσο πιό μεγάλη ἐξουσία ἀποκτᾶ κάποιος, τόσο πιό πολύ ὀφείλει νά διακρίνεται καί στήν ἀρετή.
Στήν τοπική αὐτοδιοίκηση, ἀλλά καί στήν κεντρική πολιτική σκηνή τῆς Πατρίδας μας ὑπάρχουν ἄραγε ἱκανοί καί πρόθυμοι ἄνθρωποι να βάλουν σέ ἐφαρμογή τίς παραινέσεις αὐτές τοῦ Μεγάλου Φωτίου;
Προσωπικῶς ἐκτιμῶ πώς ὑπάρχουνε καί μάλιστα πολλοί. Ἁπλῶς ἡ φανέρωσή τους θά ἔρθει στήν ὥρα πού θά τό δικαιούμαστε: Ὅταν δηλαδή, ὡς λαός, ὁμολογήσουμε μέ εἰλικρινή συντριβή τά λάθη μας καί ἀποφασίσουμε μέ πίστη καί θάρρος νά τά διορθώσουμε.
Πρᾶγμα πού σημαίνει ἐπιστροφή στίς ρίζες μας· ἐπιστροφή στίς πατροπαράδοτες άξίες καί τά πανάρχαια ἰδανικά μας. Διότι ἐκεῖ μονάχα θά ξαναβροῦμε τίς δυνάμεις καί τό κουράγιο πού τώρα χρειαζόμαστε.
________________________________________________________________________________
Σημείωση:
Ἡ παραινετική, πρός τόν ἄρχοντα τῶν Βουλγάρων Βόγορι-Μιχαήλ, ἐπιστολή τοῦ Μεγάλου Φωτίου εἶναι στήν διάθεση τῶν ἐνδιαφερομένων ἀπό τίς ἐκδόσεις ΑΡΜΟΣ· σέ νεοελληνική ἀπόδοση καί σχόλια Ἰωάννη Πλεξίδα καί ὑπό τόν τίτλο ''Φωτίου Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως - Ο ΗΓΕΜΩΝ''.
«Πᾶνος»
