 |
| Ο Πανάγιος Τάφος |
Ο Πανίερος Ναός της Αναστάσεως είναι το Ιερότερο προσκύνημα όλου
του Χριστιανικού κόσμου. Είναι κτισμένος επάνω στο λόφο του Γολγοθά.
Κτίστηκε από την Αγία Ελένη το 326 μ.Χ.
Για τους περισσότερους ευσεβείς Χριστιανούς, η επίσκεψη στον Πανίερο αυτό Ναό αποτελεί όνειρο και πόθο μιας ολόκληρης ζωής μιας καις εδώ σταυρώθηκε και αναστήθηκε ο θεάνθρωπος Ιησούς μας.
Ο Πανίερος Ναός της Αναστάσεως δεν είναι ένα ενιαίο κτήριο, αλλά πολλά και διάφορα, τα οποία ενώνονται μεταξύ τους. Ο εσωτερικός χώρος του Ναού περιλαμβάνει εκκλησίας, παρεκκλήσια, προσκυνήματα, υπνοδωμάτια, μπαλκόνια, διαδρόμους, βοηθητικούς χώρους.
Ο Ναός έχει καταστραφεί πολλές φορές, ενώ στην σημερινή του μορφή βρίσκεται μετά την επισκευή του από τις μεγάλες δυνάμεις του 1800 (Ρωσία, Γαλλία, Τουρκία) αλλά και αργότερα με δαπάνες του Ελληνικού δημοσίου. Οι δαπάνες αυτές από το ελληνικό κράτος συνεχίζονται μέχρι σήμερα.
Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι οι λαμπάδες και τα ακοίμητα καντήλια που μετρήθηκαν το 1877 ανέρχονται σε 150 ενώ σε στιγμές μεγάλων εορτών ανέρχονται σε 3.000.
Οι μαθητές της Σχολής της Αγίας Σιών εκκλησιάζονται κάθε Σαββατοκύριακο και όλες τις μεγάλες εορτές στον Π.Ν. της Αναστάσεως.
Κτίστηκε από την Αγία Ελένη το 326 μ.Χ.
Για τους περισσότερους ευσεβείς Χριστιανούς, η επίσκεψη στον Πανίερο αυτό Ναό αποτελεί όνειρο και πόθο μιας ολόκληρης ζωής μιας καις εδώ σταυρώθηκε και αναστήθηκε ο θεάνθρωπος Ιησούς μας.
Ο Πανίερος Ναός της Αναστάσεως δεν είναι ένα ενιαίο κτήριο, αλλά πολλά και διάφορα, τα οποία ενώνονται μεταξύ τους. Ο εσωτερικός χώρος του Ναού περιλαμβάνει εκκλησίας, παρεκκλήσια, προσκυνήματα, υπνοδωμάτια, μπαλκόνια, διαδρόμους, βοηθητικούς χώρους.
Ο Ναός έχει καταστραφεί πολλές φορές, ενώ στην σημερινή του μορφή βρίσκεται μετά την επισκευή του από τις μεγάλες δυνάμεις του 1800 (Ρωσία, Γαλλία, Τουρκία) αλλά και αργότερα με δαπάνες του Ελληνικού δημοσίου. Οι δαπάνες αυτές από το ελληνικό κράτος συνεχίζονται μέχρι σήμερα.
Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι οι λαμπάδες και τα ακοίμητα καντήλια που μετρήθηκαν το 1877 ανέρχονται σε 150 ενώ σε στιγμές μεγάλων εορτών ανέρχονται σε 3.000.
Οι μαθητές της Σχολής της Αγίας Σιών εκκλησιάζονται κάθε Σαββατοκύριακο και όλες τις μεγάλες εορτές στον Π.Ν. της Αναστάσεως.
Επικοινωνία με τον Πανίερο Ναό της Αναστάσεως
Γέρων Σκευοφύλαξ και Ηγούμενος είναι ο Αρχιμανδρίτης ΙσίδωροςΕφημέριοι: Αρχιμανδρίτης Στέφανος & ο Οικον. π. Ευθύμιος
Ιεροδιάκονοι : Θαδδαίος, Αγάπιος, Πολύκαρπος
Πρωτοψάλτης : Αρχιμανδρίτης Αριστόβουλος
Λαμπαδάριος : -
Διακονητές : οι μοναχοί Παντελεήμων, Νικόλαος, Χρύσανθος, Πατάπιος, Κύριλλος, Ιουβενάλιος
Κλειδούχος : ο μοναχός Νικόλαος
Ταχυδρομική διεύθυνση :
Church of the Holy Sepulchre
P.O. Box 14367
Jerusalem
Israel
Τηλέφωνα : 02/6284202
Μεγάλες Παρρησίες Ορθοδόξων
01. 14η Σεπτεμβρίου
02. 1η Ιανουαρίου
03. 6η Ιανουαρίου
04. 9η Μαρτίου (ονομαστηρία της Α.Θ.Μ.)
05. Α' Κυριακή των Νηστειών
06. Γ' Κυριακή των Νηστειών
07. Κυριακή των Βαΐων
08. Την Αγία και Μεγάλη Παρασκευή
09. Το Άγιο και Μεγάλο Σαββάτο
10. Την Κυριακή του Πάσχα
11. Την Κυριακή του Θωμά
12. Την Κυριακή της Πεντηκοστής
13. 7η Μαΐου (του εν ουρανό φανέντος σημείου του Τιμίου Σταυρού - είναι μικρότερη παρρησία)
01. 14η Σεπτεμβρίου
02. 1η Ιανουαρίου
03. 6η Ιανουαρίου
04. 9η Μαρτίου (ονομαστηρία της Α.Θ.Μ.)
05. Α' Κυριακή των Νηστειών
06. Γ' Κυριακή των Νηστειών
07. Κυριακή των Βαΐων
08. Την Αγία και Μεγάλη Παρασκευή
09. Το Άγιο και Μεγάλο Σαββάτο
10. Την Κυριακή του Πάσχα
11. Την Κυριακή του Θωμά
12. Την Κυριακή της Πεντηκοστής
13. 7η Μαΐου (του εν ουρανό φανέντος σημείου του Τιμίου Σταυρού - είναι μικρότερη παρρησία)
| 01.Το Ιερό Κουβούκλιο - ο Πανάγιος Τάφος | επιστροφή πάνω | |
| δείτε φωτογραφίες |
 |
|
 |
|
| Το Ιερό Κουβούκλιο - ο Πανάγιος Τάφος |
|
Βρίσκεται απέναντι από το Καθολικό ή αλλιώς τον Ιερό Ναό των Ορθοδόξων, ακριβώς στον τόπο του Τάφου του Χριστού μας. Ο αρχικός Τάφος είχε, προφανώς, την μορφή των ιουδαϊκών λαξευμένων σε βράχο ταφικών μνημείων. Μετά όμως την ανακάλυψη του από την Αγία Ελένη, ο βράχος αυτός διεμορφώθηκε αναλόγως και το μνημείο έμεινε ελεύθερο.
Την σημερινή του μορφή το ιερό Κουβούκλιο την πήρε το 1810, όπως μαρτυρεί η επιγραφή στην πρόσοψή του: ΑΝΩΚΟΔΟΜΗΘΗ ΤΟ ΚΟΥΒΟΥΚΛΙΟΝ ΤΟΥ ΠΑΝΑΓΙΟΥ ΤΑΦΟΥ ΟΛΟΝ ΕΚ ΘΕΜΕΛΙΟΥ ΔΙ' ΕΛΕΟΥΣ ΤΩΝ ΟΡΘΟΔΟΞΩΝ ΡΩΜΑΙΩΝ ΕΠΙ ΤΗΣ ΠΑΤΡΙΑΡΧΕΙΑΣ ΚΥΡΙΟΥ ΠΟΛΥΚΑΡΠΟΥ ΕΝ ΕΤΕΙ, ΑΩΙ': ΚΑΤΑ ΜΗΝΑ ΜΑΡΤΙΟΝ. Η κατασκευή αυτή αντικατέστησε παλαιοτέρα, η οποία κατεστράφη από την πυρκαγιά του 1808.
Η πρόσοψη του ιερού Κουβουκλίου διαμορφώνεται στην ανατολική του πλευρά, όπου υπάρχει και η μοναδική είσοδος.
Το Άγιο Κουβούκλιο αποτελείται από δύο μέρη :
Α. Τον προθάλαμο όπου βρίσκεται ο λίθος του Αγγέλου (λέγεται και παρεκκλήσι του Αγγέλου)
Ο άγιος Λίθος τοποθετήθηκε απο τους Ιωσήφ και Νικόδημο στην είσοδο του Ζωηφόρου μνήματος του Κυρίου. Στο κέντρο του προθαλάμου βρίσκεται σε ειδική θήκη τμήμα του λίθου το οποίο ο άγγελος αποκύλησε κατα την ανάσταση του Χριστού, απο την θύρα του Μνημείου.
Επάνω από την είσοδο του μνημείου εικονίζεται ανάγλυφος η Ανάστασις του Χριστού, η οποία φέρει αργυρεπίχρυση επένδυση. Επάνω από την παράστασιν αυτή σχηματίζεται ανοικτό ενεπίγραφο ειλητάριο με την επιγραφή: ΤΩ ΖΩΟΔΟΧΩ ΣΟΥ ΤΑΦΩ ΠΑΡΕΣΤΩΤΕΣ ΟΙ ΑΝΑΞΙΟΙ ΔΟΞΟΛΟΓΙΑΝ ΠΡΟΣΦΕΡΟΜΕΝ ΤΗ ΑΦΑΤΩ ΣΟΥ ΕΥΣΠΛΑΧΝΙΑ ΧΡΙΣΤΕ Ο ΘΕΟΣ ΗΜΩΝ.
Στο κέντρο του προθαλάμου, σε μικρή τετράγωνη τράπεζα και σε ειδική μαρμάρινη θήκη φυλάσσεται τμήμα του λίθου, όπου ίστατο ο άγγελος κατά την αναγγελία της Αναστάσεως του Χριστού εις τας μυροφόρους. Τις τέσσαρις πλευράς της θήκης και εντός ιδιαιτέρων πλαισίων διατρέχει επιγραφή, η οποία εξιστορεί το γεγονός: ΑΓΓΕΛΟΣ Κ(ΥΡΙΟ)Υ ΚΑΤΑΒΑΣ / ΕΞ ΟΥΡΑΝΟΥ ΑΠΕΚΥΛΙΣΕ / ΤΟΝ ΛΙΘΟΝ ΑΠΟ ΤΗΣ / ΘΥΡΑΣ ΤΟΥ ΜΝΗΜΕΙΟΥ.
Πάνω από τον Πανάγιο λίθο, κρέμονται δεκαπέντε κανδήλες. Από αυτές πέντε ανήκουν στους Ορθοδόξους, πέντε στους Λατίνους, τέσσερεις στους Αρμενίους και μια στους Κόπτες. Δεξιά και αριστερά του προθαλάμου υπάρχουν δύο αυγοειδείς τρύπες, από τις οποίες ο ορθόδοξος Πατριάρχης, το μεσημέρι του Μ. Σαββάτου μεταδίδει το Άγιο Φως στους πιστούς. Από τα δεξιά το παίρνουν οι Ορθόδοξοι και απο τα αριστερά οι Αρμένιοι.
Β. Τον Κυρίως θάλαμο όπου βρίσκεται ο Πανάγιος Τάφος
Το Ζωοδόχο μνήμα του Κυρίου, όπως καλείται ο κυρίως θάλαμος, όπου βρίσκεται ο Πανάγιος Τάφος του Σωτήρος Χριστού, είναι μονόλιθος θάλαμος ορθογωνίου σχήματος και είναι λαξευμένος σε βράχο. Οι διαστάσεις του, είναι το μεν μήκος 2,07 μέτρα και το πλάτος 1,93 μέτρα.
Για να μπει κανείς στον κυρίως θάλαμο, πρέπει να περάση από μια μικρή θύρα «την θύρα του μνημείου» όπως την ονομάζουν τα ευαγγέλια. Αυτή έχει ύψος 1,33 μ. και πλάτος 66 εκατοστά. Πάνω από τη θύρα υπάρχει ανάγλυφη η ανάσταση του Κυρίου, αριστερά οι Μυροφόρες και δεξιά ένας άγγελος, που φαίνεται σαν να λέγει στις Μυροφόρες: «Μυροφόροι γυναίκες τι ζητείτε τον ζώντα μετα των νεκρών, ούκ έστιν ώδε άλλ' ήγέρθη (Λουκ. ΚΔ' 5-6). Λίγο πιο ψηλά δυο άγγελοι σαλπίζουν το «Δεύτε ϊδετε τον τόπον όπου έκειτο ο Κύριος». Ολόκληρο το μνημείο είναι καλυμμένο με λευκό μάρμαρο, από πάνω μέχρι κάτω, εσωτερικά και εξωτερικά.
Μόλις εισέλθει ο προσκυνητης στο θείο Μνημείο, δεξιά βρίσκει τον Ζωοδόχον τάφο του Κυρίου. Εδώ ο «ευσχήμων Ιωσήφ από του ξύλου καθελών το άχραντον σώμα του Κυρίου κηδεύσας απέθετο». Ο χώρος που τοποθετήθηκε το σώμα του Κυρίου, είναι καλυμμένος με δυο λευκά μάρμαρα, ένα οριζόντιο και ένα κάθετο, για να προστατεύεται. Πάνω από τον τάφο υπάρχει πολύ ωραία εικόνα της ανάστασης του Χριστού. Δεξιά και αριστερά υπάρχουν δυο άγγελοι και διαβάζουμε την επιγραφή «Τι ζητείτε; Ιησούν τον Ναζαρηνόν τον εσταυρωμένον; ηγέρθη ούκ έστιν ώδε. Ίδε ο τόπος όπου έθηκαν αυτόν». Και λίγο πιο κάτω «Την άνάστασίν σου Χριστέ Σωτήρ άγγελοι ύμνουσιν εν ουρανοίς και ημάς τους επί γης καταξίωσον εν καθαρά καρδία σε δοξάζειν». Επίσης κάτω από την στεφάνην διαβάζομεν «Ώς ζωηφόρος, ώς παραδείσου ωραιότερος, όντως και παστάδος πάσης βασιλικής εκλαμπρότερος αναδέδεικται Χριστέ ο τάφος σου, η πηγή της ημών αναστάσεως». Πάνω δε από την θυρίδα ή κτητορική επιγραφή «Μνήσθητι, Κύριε του δούλου σου, του Βασιλικού Κάλφα Χ. Κομνηνού του Μυτιληναίου 1810».
Στον θαλαμίσκο αυτό του θείου μνημείου ανάβουν συνέχεια 43 κανδήλες από τις οποίες δεκατρείς ανήκουν στους Ορθοδόξους, δεκατρείς στους Λατίνους, δεκατρείς στους Αρμενίους και τέσσερεις στους Κόπτες.
Στον Πανάγιο Τάφο γίνεται καθημερινα από τους Ορθοδόξους Θεία Λειτουργία, που αρχίζει στις 11 μ.μ. και τελειώνει στις δύο μετα τα μεσάνυχτα. Στην περίπτωση αυτή ο Πανάγιος Τάφος χρησιμοποιείται σαν αγία Πρόθεση μόνο από τους Ορθοδόξους. Ακοίμητος αγιοταφίτης φρουρός, διορισμένος με σουλτανικο φιρμάνι, βρίσκεται συνέχεια παρών βεβαιώνοντας έτσι με την παρουσία του τα απαράγραπτα δικαιώματα των Ελλήνων επί του Παναγίου Τάφου.
Πίσω απο το Ιερο Κουβούκλιο είναι το παρεκκλήσιο των Κοπτών, και πιο δυτικά ο τάφος του Ιωσήφ του από Αριμαθαίας.
Στην είσοδο του Αγίου Κουβουκλίου, υπάρχουν δώδεκα μανουάλια, έξι μεγάλα και έξι μικρά. Αυτα ανήκουν απο δύο στους Ορθοδόξους, τους Λατίνους και τους Αρμένιους.
Από ιδιοκτητική άποψη, το Ιερό Κουβούκλιο ανήκει στους Ορθοδόξους.
| 02.Ο Φρικτός Γολγοθάς | επιστροφή πάνω | |
| δείτε φωτογραφίες |
 |
| Ο Φρικτός Γολγοθάς |
Πάνω στον ιερό αυτό λόφο, που άλλοτε ήταν έξω απ' την πόλη, υπάρχουν δυο παρεκκλήσια, το ένα πρός τα βόρεια που ανήκει στους Ορθοδόξους και είναι στον πραγματικό τόπο που έγινε η σταύρωση και το άλλο στα νότια, που ανήκει στους καθολικούς και είναι ο τόπος, όπου ο Κύριος προσηλώθηκε στο Σταυρο και έπειτα ανυψώθηκε.
Υψώνεται 4,5 μέτρα από το δάπεδο του Ναού και βρίσκεται :
- στην νοτιοανατολική πλευρά του Καθολικού (Ιερού Ναού Ορθοδόξων)
- ανατολικά της Αποκαθηλώσεως
- ανατολικά της Αγίας Πόρτας
Στον Γολγοθά οδηγούν τέσσερις είσοδοι :
1η. Μια σκάλα η οποία αποτελείται από 27 σκαλιά και βρίσκεται ανατολικώς της Αγίας Πόρτας
2η. Μια σκάλα η οποία αποτελείται από 22 σκαλιά και βρίσκεται απέναντι από την είσοδο της νοτίου πλευράς του Καθολικού
3η. Αρχίζει από το ιερό Βήμα του Καθολικού
4η. Αρχίζει από τα νοτιοανατολικά δωμάτια του συγκροτήματος
- Εδώ είναι το πραγματικό σημείο Σταύρωσης του Κυρίου
- Εδώ είναι ο τόπος του μαρτυρίου και της αγωνίας
- Εδώ συντελέστηκε «το υπέρ πάντων μυστήριον της Θείας Οικονομίας»
- Εδώ σφραγίστηκε η νέα συμφωνία μεταξύ θεου και ανθρώπων με το αίμα του Ιησού Χριστού
Περιγραφή του χώρου
Στο πίσω μέρος υπάρχει η Στάυρωση. Σε αυτήν έχει τοποθετηθεί μέγας σταυρός, επάνω στον οποίο είναι προσηλωμένος ο Εσταυρωμένος, δορυφορούμενος από την Θεοτόκον και τον Ιωάννην
Μπροστά από τη σταύρωση υπάρχει η Αγία Τράπεζα των ορθοδόξων, που είναι μονόλιθη και στηρίζεται πάνω σε δυο μικρές κολώνες. Κάτω από την Αγία Τράπεζα υπάρχει τρύπα, στην οποία στερέωσαν οι Εβραίοι τον Σταυρόν του Κυρίου. Αποκαλύψεις που έγιναν στην κορυφή του Γολγοθά, αφού αφαιρέθησαν τα μάρμαρα, έφεραν στο φως την φυσική κατάσταση του λόφου. Στην μαρμάρινη Αγία Τράπεζα υπάρχει χαραγμένη η επιγραφήν: ΘΕΟΡΡΥΤΩ ΑΙΜΑΤΙ ΚΕΝΩΘΕΝΤΙ ΔΕΣΠΟΤΑ ΧΡΙΣΤΕ ΕΚ ΤΗΣ ΣΗΣ ΑΧΡΑΝΤΟΥ ΠΛΕΥΡΑΣ ΚΑΙ ΖΩΟΠΟΙΟΥ ΘΥΣΙΑ ΜΕΝ ΠΕΠΑΥΤΑΙ ΕΙΔΩΛΙΚΗ ΠΑΣΑ ΔΕ Η ΓΗ ΣΟΥ ΤΗΣ ΑΙΝΕΣΕΩΣ ΤΗΝ ΘΥΣΙΑΝ ΑΝΑΦΕΡΟΜΕΝ.
Δίπλα στην αγία Τράπεζα προς τα νότια υπάρχει σχισμή στον βράχο που έγινε κατα την Σταύρωση του Κυρίου και ιδιαίτερα την ώρα που εξέπνευσε (Ματθ.ΚΖ' 50-52).
Το παρεκκλήσι των Λατίνων χωρίζεται από το παρεκκλήσι των ορθοδόξων με αψίδες. Εδώ είναι ο τόπος της προσήλωσης του Κυρίου πάνω στο Σταυρό. Εδώ δέχθηκε τα καρφιά στα χέρια και το τίμιον αίμα Του έβαψε τη γη για τη σωτηρία των ανθρώπων.
| 03.Το Καμπαναρίο | επιστροφή πάνω | |
| δείτε φωτογραφίες |
 |
| Το Καμπαναρίο |
| 04.Η Αγία Αυλή | επιστροφή πάνω | |
| δείτε φωτογραφίες |
 |
|
| Η Αγία Αυλή |
|
Βρίσκεται μπροστά από τον Πανίερο Ναό της Αναστάσεως.
Στην Αγία Αυλή βρίσκεται και η Ιερά Σκάλα. Οδηγεί μέσα στον Πανίερο Ναό της Αναστάσεως, στο σημείο του Γολγοθά. Από αυτή την σκάλα ανέβηκε ο αυτοκράτορας Ηράκλειος μαζί με τον Τίμιο Σταυρο το 629 μ.Χ. όταν επέστρεψε νικητής από την εκστρατεία του εναντίον των Περσών.
Επίσης από εδώ προσπάθησε και εμποδίστηκε να περάσει η οσία Μαρία η Αίγυπτία και να μπει στο Π.Ν. της Αναστάσεως.
Στην Αγία Αυλή κάθε χρόνο την Μεγάλη Πέμπτη το πρωί τελείται η Ακολουθία του Νιπτήρα από τον Πατριάρχη και τα μέλη της Αγιοταφικής αδερφότητας.
- Ανατολικά της βρίσκεται η Ι.Μονή του Αβραάμ
- Βορειοανατολικά βρίσκεται η σκάλα που οδηγεί στο Γολγοθά
- Δυτικά βρίσκεται ο ναός του Αγίου Ιάκωβου του Αδελφόθεου
- Νότια βρίσκεται το μετόχι της Γεσθημανής
| 05.Η Αγία Πόρτα | επιστροφή πάνω | |
| δείτε φωτογραφίες |
 |
| Η Αγία Πόρτα |
Από αυτήν και μόνο, εισέρχονται όλοι οι Χριστιανοί στον Πανίερο Ναό της Αναστάσεως.
Έχει ύψος 6 μέτρα και πλάτος 4 μέτρα. και είναι ξύλινη. Τα δύο θυραία φύλλα είναι κατεσκευασμένα από ξύλο κυπαρισσιού και καρυδιάς, και υποστηρίζονται εσωτερικώς με σιδερένιας πλάκες.
Αριστερά
υπάρχουν τρεις κολώνες απο μάρμαρο και γρανίτη. Η μία από αυτές είναι
σχισμένη, επειδή κατά την Παράδοση όταν το 1549 μ.Χ. οι Αρμένιοι
κατόρθωσαν να δωροδοκήσουν τον Σουλτάνο Μουράτ, ο οποίος με φιρμάνι
έδιωξε τους ορθοδόξους από τον Πανίερο Ναό και άφησε μόνο τους
Αρμένιους, να λάβουν το άγιο φως, από τον Πανάγιο Τάφο, και έκλεισε τους
ορθοδόξουες έξω απο τον Ναό.Τότε ο Πατριάρχης Γερμανός και όλοι παρευβρισκόμενοι ορθόδοξοι προσευχόμενοι και παρακαλούντες τον Κύριο να δώσει σημείο που να φανερώσει ότι τα δικαιώματα ανήκουν στους Ορθόδοξους.
Και πράγματι την ορισμένη ώρα, που βγαίνει απο τον Πανάγιο Τάφο το Άγιο Φως, σκίστηκε η γρανιτένια κολώνα και βγήκε από τη σχισμή το Άγιον Φως και άναψαν τα κεριά του Ορθόδοξου Πατριάρχη.
Την αλήθεια αυτή μαρτύρησε ο Εμίρης Τούνομ, που ήταν φρουρός στην Αγία Πόρτα και είδε το Θαύμα. Ο Εμίρης πίστεψε και έγινε χριστιανός. Συνέπεια της μαρτυρίας του ήταν να τον σκοτώσουν οι Τούρκοι που ήταν εκεί.
Οι χριστιανοί πήραν το σώμα του και το έθαψαν. Όταν πληροφορήθηκε ο Σουλτάνος όσα είχαν συμβεί, έβγαλε φιρμάνι, με το οποίο αναγνώριζε το δικαίωμα να παίρνει το άγιο Φώς μόνο ο Ελληνορθόδοξος Πατριάρχης.
Ο Π.Ν. της Αναστάσεως ανοίγει στις 4.00 π.μ. και κλείνει στις 7.30 μ.μ. Κατά την διάρκειαν της νυκτός, η αγία Πόρτα παραμένει κλειστή. Οι κλειδούχοι του ναού είναι μουσουλμάνοι (σύμφωνα με φιρμάνι ώστε να μην υπάρχουν προστριβές μεταξύ των διαφόρων δογμάτων) και έκτοτε και μέχρι σήμερα κάθε φορά όπου κάποια Ομολογία θέλει να ανοίξη την πύλη δια τελετουργικούς η άλλους λόγους, ειδοποιεί τον θυρωρό. Εκείνος ανοίγει την θύραν και την φυλάσσει μέχρι το πέρας των τελετών, οπότε την κλείνει και αποχωρεί. Δια το επίσημον όμως άνοιγμα και κλείσιμο της πύλης του Ναού έχει διαμορφωθεί ιδιαίτερο τελετουργικό, εις το οποίο απαραίτητη είναι και η παρουσία του Έλληνος πορτάρου.
| 06.Η Αγία Αποκαθήλωση | επιστροφή πάνω | |
| δείτε φωτογραφίες |
 |
| Η Αγία Αποκαθήλωση |
Είναι το πρώτο προσκύνημα το οποίο συναντούν οι προσκυνητές εισερχόμενοι στον Πανίερο Ναό της Αναστάσεως.
Έχει τραπεζοειδές σχήμα διαστάσεων 2,7 Χ 1,30 μέτρα, εξέχει από το έδαφος τριάκοντα εκατοστά και η επιφάνεια της καλύπτεται με πορφύλευκο μάρμαρο, το οποίο χρησιμεύει όχι μόνο για διακόσμηση, αλλά και για προφύλαξη από την συνήθεια των προσκυνητών να αποσπούν τεμάχιά του για φυλακτά και ενθύμια.
Εδώ είναι ο τόπος όπου ο Ευσχήμων Ιωσήφ και ο Νικόδημος μετα την Σταύρωση εναπέθεσαν το πανάγιο Σώμα του Κυρίου και το άλειψαν με αρώματα για να το ενταφιάσουν (Ματθ.κζ.57-61). Την σύνδεσιν αυτήν υπενθυμίζει και η επιγραφή, η οποία διατρέχει εξωτερικώς τας τέσσαρας πλευράς του μνημείου: Ο ΕΥΣΧΗΜΩΝ ΙΩΣΗΦ ΑΠΟ ΤΟΥ ΞΥΛΟΥ ΚΑΘΕΛΩΝ ΤΟ ΑΧΡΑΝΤΟΝ ΣΟΥ ΣΩΜΑ ΣΙΝΔΟΝΙ ΚΑΘΑΡΑ ΕΙΛΗΣΑΣ ΚΑΙ ΑΡΩΜΑΣΙΝ ΕΝ ΜΝΗΜΑΤΙ ΚΑΙΝΩ ΚΗΔΕΥΣΑΣ ΑΠΕΘΕΤΟ.
Δεξιά και αριστερά του χώρου υπάρχουν έξι μανουάλια. Απο αυτά δύο ανήκουν στους Ορθοδόξους, δύο στους καθολικούς και δύο στους Αρμενίους. Επίσης απο τις οκτώ μεγάλες κανδήλες, τέσσερεις ανήκουν στους ορθοδόξους, μια στους Αρμενίους, μια στους Λατίνους, μια στους Κόπτες και μια στους Συριανούς.
Το κυρίως προσκύνημα ανήκει στους ορθοδόξους.
| 07.Tο Καθολικό (ο Ιερός Ναός των Ορθοδόξων) | επιστροφή πάνω | |
| δείτε φωτογραφίες |
 |
| Ο Ιερός Ναός των Ορθοδόξων |
Βρίσκεται στο μεσαίο χώρο του Πανίερου Ναού της Αναστάσεως ή αλλιώς απέναντι από το Ιερό Κουβούκλιο του Παναγίου Τάφου.
Πρόκειτε δια Ναό μέσα σε Ναό.
Διαμορφώθηκε στη σημερινή μορφή το 1810. Είναι η καρδιά όλου του συγκροτήματος του Πανίερου Ναού της Αναστάσεως. Το μήκος του Ναού είναι 31,5 και το πλάτος 14,5 μέτρα.
- Η πρόσβαση στο Καθολικό γίνεται κυρίως από την πύλην, η οποία βρίσκεται έναντι του Ιερού Κουβουκλίου και καλείται “βασιλική καμάρα”.
- Εκατέρωθεν της εισόδου σχηματίζονται δυό μικροί εξώσται, με περίτεχνα στηθαία, τα οποία χρησιμεύουν ως γυναικωνίται του Καθολικού.
- Δεσπόζει μεγαλοπρεπής τρούλλος, ο οποίος ονομάζεται «τρούλλος του Καθολικού» ή «μικρός τρούλλος», σε αντιδιαστολή με τον μέγα τρούλλο του ιερού Κουβουκλίου. Ο θόλος, εσωτερικώς κοσμείται με σύγχρονο ψηφιδωτό, το οποίο ακολουθεί την ορθόδοξη παράδοση. Στο μέσο, ο Παντοκράτωρ δέχεται τις δεήσεις της Θεοτόκου, του Προδρόμου, των αγγελικών τάξεων και των προφητών, ενώ στα σφαιρικά τρίγωνα οι τέσσαρις Ευαγγελιστές με τα αλληγορικά τους σύμβολα πλαισιώνουν την όλη παράσταση.
Το τέμπλο του Καθολικού είναι από λευκοπόρφυρο μάρμαρο με εξαιρετικής τέχνης εικόνες. Σχηματίζεται από επτά αψίδας σε δύο σειρές. Οι δύο πλευρικαί οδηγούν στα παραβήματα του ιερού και η κεντρική, η οποία αποτελεί την Ωραία Πύλη, ογηδεί στο ιερό θυσιαστήριο. Τις επτά αψίδες επιστέφει μαρμάρινο επιστύλιο με την εγχάρακτο μεγαλογράμματη επιγραφή: ΧΑΙΡΕ ΣΙΩΝ ΑΓΙΑ ΜΗΤΗΡ ΤΩΝ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ ΘΕΟΥ ΚΑΤΟΙΚΗΤΗΡΙΟΝ ΣΥ ΓΑΡ ΕΔΕΞΩ ΠΡΩΤΗ ΑΦΕΣΙΝ ΑΜΑΡΤΙΩΝ ΔΙΑ ΤΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ.
Το ιερό Βήμα υψώνεται ένα περίπου μέτρο από το δάπεδο του Καθολικού. Στο μέσο του ιερού Βήματος έχει τοποθετηθεί η αγία Τράπεζα, ανάλογη προς το μέγεθός του και καλυμμένη με βαρύτιμο ενδυτή.
Πριν το τέμπλο, υπάρχουν δυο επισκοπικοί θρόνοι εξαιρετικής τέχνης. Στον δεξιό ανεβαίνει μόνο ο Πατριάρχης και στον αριστερο όλοι οι άλλοι αρχιερείς, που λειτουργούν στον Ναό.
Εδώ τελούνται :
- τις καθημερινές, ο εσπερινός και η Θεία Λειτουργία (23.00-2.00)
- το πρωϊ κάθε Κυριακής (7.00-10.00) η Θεία Λειτουργία
- στις μεγάλες εορτές (παρησίες των ορθοδόξων), η Θεία Λειτουργία
- όλες οι δοξολογίες
- οι ακολουθίες της Μεγάλης Εβδομάδος
Το προσκύνημα αυτο ανήκει στους Ορθοδόξους.
| 08.O Τάφος του από Αριμαθαίας Ιωσήφ | επιστροφή πάνω | |
| δείτε φωτογραφίες |
 |
| O Τάφος του από Αριμαθαίας Ιωσήφ |
Βρίσκεται στα δυτικά του Ιερού Κουβουκλίου. Είναι ένα μικρό χαμηλό σπήλαιο, μέσα στο οποίο, υπάρχουν οι τάφοι που ο ευσχήμων Ιωσήφ λάξευσε για τον εαυτο του και την οικογένειά του.
Το προσκύνημα αυτό ανήκει στους Αρμενίους.
| 09.Ο τόπος, εις τον οποίο βρίσκονταν οι αγίες γυναίκες κατά την Σταύρωση | επιστροφή πάνω | |
| δείτε φωτογραφίες |
 |
| Ο τόπος, εις τον οποίο βρίσκονταν οι αγίες γυναίκες κατά την Σταύρωση |
Δυτικά της αγίας Αποκαθηλώσεως και προς την κατεύθυνση του ιερού Κουβουκλίου υπάρχει μαρμάρινο κιβώριο και σύμφωνα με την παράδοση των Αρμενίων, ο χώρος αυτός συνδέεται με τον μαρτυρικό θάνατο του Θεανθρώπου και πιστεύεται ότι εκεί ήταν η θέση, στην οποία βρισκόντουσαν οι αγίες γυναίκες και ο Ιωάννης κατά την Σταύρωση (Λουκ.κγ’, 49) .
Το προσκύνημα αυτό ανήκει στους Αρμενίους.
| 10.Το παρεκκλήσι του Αδάμ | επιστροφή πάνω | |
| δείτε φωτογραφίες |
 |
| Το παρεκκλήσι του Αδάμ |
Κάτω από τον Γολγοθά είναι το λεγόμενο παρεκκλήσι του Αδάμ. Είναι μικρό και σκοτεινό και θυμίζει στον προσκυνητή την πτώση καθώς και την «δια του Ιησού Χριστού» ανάσταση.
Στο βάθος και μέσα στον ανατολικό τοίχο υπάρχει θυρίδα που συνδέεται με μια ρωγμή με την τρύπα όπου τοποθετήθηκε ο Σταυρός του Κυρίου.
Στην θυρίδα αυτή αναφέρεται ότι τοποθέτησε ο Νώε το κρανίο του Αδάμ, γι' αυτο και η ονομασία «Κρανίου Τόπος» Εβραϊστί δε Γολγοθάς.
Το προσκύνημα αυτό ανήκει στους Ορθοδόξους.
| 11.Το παρεκκλήσι των Λατίνων και ο Κιών της φραγκελλώσεως (ή Κολώνα του Δαρμού) | επιστροφή πάνω | |
| δείτε φωτογραφίες |
 |
| Το παρεκκλήσι των Λατίνων και ο Κιών της φραγκελλώσεως (ή <Κολώνα του Δαρμού>) |
Εδώ κατά την παράδοση των Φραγκισκανών στεκόταν η Παναγία καθ' όλο το διάστημα της παραμονής του Κυρίου στον τάφο. Εδώ παρουσιάσθηκε στην Μητέρα Του αμέσως μετά την ανάσταση Του και γι' αυτό λέγεται και «παρεκκλήσι της Εμφανείας». Εδώ φυλάγεται κομμάτι της κολώνας πάνω στην οποία οι Ιουδαίοι έδεσαν τον Κύριο, τον φραγκέλλωσαν και τον μαστίγωσαν.
Άλλοτε, ο κίων αυτός φυλάσσονταν από τους Αρμενίους στην μονή τους στην αγίαν Σιών, σήμερα όμως έχει περιέλθει στην κατοχή του Τάγματος των Φραγκισκανών.
| 12.Το παρεκκλήσι των Κλάπων (ή φυλακή του Χριστού) | επιστροφή πάνω | |
| δείτε φωτογραφίες |
 |
| Το παρεκκλήσι των Κλάπων (ή <φυλακή του Χριστού>) |
Είναι ένα μικρό παρεκκλήσι στο οποίο κατ' αρχαία παράδοση, έβαλαν οι Ιουδαίοι τον Κύριο, μέχρις ότου ετοιμάσουν τα κατά την Σταύρωση. Εδώ υπάρχει μικρή αγία Τράπεζα και κάτω από αυτή αρχαιότατη πλάκα, πάνω στην όποια υπάρχουν δυο τρύπες που κατά την παράδοση πέρασαν τα πόδια του Κυρίου, λίγο πριν από την σταύρωση.
Κλάπες ονομάζονται οι πλάκες οι οποίες έχουν δύο οπές και απετελούν όργανο βασανιστηρίων.
Στο πίσω τοίχο του παρεκκλησίου έχει αναρτηθεί εικόνα η οποία ιστορεί το γεγονός.
Το προσκύνημα αυτο ανήκει στους Ορθοδόξους.
| 13.Το παρεκκλήσι του Εκατοντάρχου Λογγίνου | επιστροφή πάνω | |
| δείτε φωτογραφίες |
 |
| Το παρεκκλήσι του Εκατοντάρχου Λογγίνου |
Ο εκατόνταρχος Λογγίνος ήταν υπεύθυνος για τη σταύρωση του Κυρίου. Όταν όμως με το θάνατο του Κυρίου πάνω στο Σταυρό είδε ότι «ο ήλιος εσκοτίσθη και αι πέτραι εσχίσθησαν και τα μνημεία ηνεώχθησαν» και «τον σεισμόν και τα γενόμενα» πίστευσε λέγοντας «αληθώς Θεου Υιός εστίν ούτος» (Ματθ. κζ.51-55).
Εδώ υπάρχει αγία Τράπεζα και πίσω της εικόνα με την παράσταση του αγίου Λογγίνου, ο οποίος υψώνει την χείρα του προς τον Εσταυρωμένο και ομολογεί “αληθώς Θεού υιός ην ούτος” (Ματθ. κζ', 54).
Το προσκύνημα αυτό ανήκει στους Ορθοδόξους.
| 14. Το παρεκκλήσι του Διεμερίσαντος τα Ιμάτια Μου | επιστροφή πάνω | |
| δείτε φωτογραφίες |
 |
| Το παρεκκλήσι του <Διεμερίσαντος τα Ιμάτια Μου> |
Στον χώρο αυτό σύμφωνα με την παράδοση, οι στρατιώτες εξέδυσαν το Κύριο για να τον οδηγήσουν στην σταύρωση.
Εδώ, μοίρασαν τα ρούχα του Κυρίου.
Επειδή όμως ο χιτώνας του Κυρίου ήταν υφαντός και άραφος, και ήταν αδύνατον να διαμοιρασθή, αποφάσισαν να ρίψουν κλήρον. Έτσι ξεπληρώθηκε η γραφή που λέει: «Διεμερίσαντο τα ιμάτια μου εαυτοίς και επί τον ιματισμόν μου έβαλον κλήρον» (Ιωα.ιθ.24).
Στην κόγχη του παρεκκλησίου αυτού σχηματίζεται αγία Τράπεζα και έχουν αναρτηθεί εικόνες, αι οποίαι ιστορούν τον διαμερισμό των ιματίων του Κυρίου.
Το προσκύνημα αυτο ανήκει στους Αρμενίους.
| 15.Το παρεκκλήσι του Ακανθίνου Στεφάνου | επιστροφή πάνω | |
| δείτε φωτογραφίες |
 |
| Το παρεκκλήσι του <Ακανθίνου Στεφάνου> |
Στο χώρο αυτό σύμφωνα με την παράδοση, οι στρατιώτες κάθισαν τον Κύριον και «περιέθηκαν αυτώ ακάνθινον στέφανον». Εδώ σώζεται κάτω από την Αγία Τράπεζα, τμήμα της κολώνας από γρανίτη, πάνω στο οποίο κάθισαν τον Κύριον ντυμένο με την κόκκινη χλαμύδα, το ακάνθινο στεφάνι στο κεφάλι και το καλάμι στο χέρι και τον χλεύαζαν λέγοντας του : «Χαίρε ο Βασιλεύς των Ιουδαίων» (Ματθ. κζ', 28-31. Πρβλ. και Μαρκ. ιε', 16-20. Ιω. ιθ', 2-3). Εδώ τον εξέδυσαν και πάλι του φόρεσαν τα ιμάτια τα ίδια και τον ετοίμασαν για την Σταύρωση.
Το τμήμα αυτό της κολώνας βρισκόταν στο Πραιτώριο, αλλά με την κατάληψη του Πραιτωρίου από τους μωαμεθανούς, οι χριστιανοί μετέφεραν αυτό και το τοποθέτησαν στο σημείο που βρίσκεται σήμερα. Είναι κλεισμένο σε γυάλινη θήκη και ανοίγει για προσκύνηση από τους πιστους κάθε Μεγάλη Τετάρτη. Οι πιστοί ισχυρίζονται ότι αφουγκράζονται τους ήχους από το μαστίγιο που χτυπούσε το Χριστό.
Σε ανάμνηση του γεγονότος αυτού, μέσα σε ιδιαιτέρη θήκη υπάρχει στεφάνη κατεσκευασμένο από τα σκληρότερα αγκάθια της Παλαιστίνης. Η θήκη αυτή έχει τοποθετηθεί εκ δεξιών της αγίας Τραπέζης, είναι όμοια με την αντίστοιχη του Γολγοθά και φέρει την ανορθόγραφο επιγραφήν: ΚΑΙ ΠΛΕΞΑΝΤΕΣ ΣΤΕΦΑΝΩΝ ΕΞ ΑΚΑΝΘΩΝ ΕΠΕΘΥΚΑΝ ΕΠΙ ΤΗΝ ΚΕΦΑΛΗΝ ΑΥΤΟΥ ΚΑΙ ΚΑΛΑΜΟΝ ΕΠΙ ΤΗΝ ΔΕΞΙΑΝ ΑΥΤΟΥ.
Το προσκύνημα ανήκει στους Ορθοδόξους.
| 16. Το Παρεκκλήσι της Μαρίας της Μαγδαληνής (ή Mη Μου Άπτου) | επιστροφή πάνω | |
| δείτε φωτογραφίες |
 |
| Το Παρεκκλήσι της Μαρίας της Μαγδαληνής (ή <Mη Μου Άπτου>) |
Βρίσκεται στα δεξιά του αγίου Κουβουκλίου. Είναι ένα στρογγυλό μάρμαρο, που σύμφωνα με τη Λατινική παράδοση δηλώνει τον τόπο όπου ο Κύριος παρουσιάστηκε μετά την ανάσταση του στη Μαρία την Μαγδαληνή και της είπε: <Μη μου άπτου> (Ιωαν.κ.11-17).
Εδώ υπάρχει ανάγλυφη εικώνα που ιστορεί το γεγονός.
Το προσκύνημα αυτο ανήκει στους Καθολικούς.
| 17.Το παρεκκλήσι και το Σπήλαιο της Εύρεσης του Τιμίου Σταυρού | επιστροφή πάνω | |
| δείτε φωτογραφίες |
 |
| Το παρεκκλήσι και το Σπήλαιο της Εύρεσης του Τιμίου Σταυρού |
Συναντούμε μεγάλη είσοδο που οδηγεί σε σκάλα που αποτελείται από 27 σκαλιά.
Απ' αυτή κατεβαίνει κανείς στη Β' βασιλική που είναι αφιερωμένη στους Αγίους Κωνσταντίνο και Ελένη. Το παρεκκλήσι αυτό ανήκε παλαιότερον στους Αιθίοπας, οι οποίοι εξ αιτίας οικονομικών δυσχερειών αγκάσθηκαν να το πουλήσουν στους Αρμενίους, οι οποίοι το κατέχουν μέχρι σήμερα.
Από τη νότια πλευρά του παρεκκλησίου, ξεκινά σκάλα από 13 σκαλιά που μας οδηγεί στο σπήλαιο, όπου βρέθηκε ο Τίμιος και Ζωηφόρος του Κυρίου Σταυρός και εκείνοι των ληστών. Εδώ πιστεύεται ότι ήταν στέρνα μέσα στην οποία οι Ιουδαίοι έρριψαν τον Σταυρόν του Κυρίου, τους ήλους (τα καρφιά) και τους σταυρούς των δύο ληστών.
Το σπήλαιον διαιρείται σε δύο μέρη. Στο ένα όπου υπάρχει επί του εδάφους πορφυρόλευκο μάρμαρο με το σχήμα του Σταυρού χαραγμένο και τις λέξεις ΙΗΣΟΥΣ ΧΡΙΣΤΟΣ ΝΙΚΑ ΑΩΙ' (1810), ανήκει στους Ορθοδόξους και στο άλλο όπου υπάρχει αλτάριο μπροστά στο άγαλμα της Αγίας Ελένης που κρατά τον Τίμιον Σταυρόν και ανήκει στους Λατίνους.
Στο σπήλαιο της εύρεσης του Τιμίου Σταυρού, τελούν οι Ορθόδοξοι λαμπρή γιορτή την 14η Σεπτεμβρίου.
Μέρος του προσκυνήματος ανήκει στους Ορθοδόξους και μέρος στους Λατίνους.
| 18.Το Μετόχι της Γεσθημανής | επιστροφή πάνω | |
| δείτε φωτογραφίες |
 |
| Το Μετόχι της Γεσθημανής |
Βρίσκεται στο νότιο μέρος της Αγίας Αυλής.
Εδώ υπάρχει η θαυματουργική ολόσωμη εικόνα της Παναγίας.
H εικόνα αυτή κάθε χρόνο στις 14ης Αυγούστου μεταφέρεται με μεγαλοπρεπή πομπή στην Αγία Γεσθημανή.
Η σεπτή εικόνα επιστρέφει πάλι στο Μετόχι κατα την απόδοση της εορτής.
Παλιότερα εδώ έμενε ο ηγούμενος της Αγίας Γεσθημανής.
| 19.Η Ιερά Μονή Αβραάμ | επιστροφή πάνω | |
| δείτε φωτογραφίες |
 |
| Η Ιερά Μονή Αβραάμ |
Σε αυτήν διαμένουν ο ηγούμενος και σκευοφύλακας του Παναγίου Τάφου (π.Ισίδωρος) και η συνοδία του (οι φύλακες μοναχοί του Π.Ν. της Αναστάσεως).
Εσωτερικά υπάρχουν :
- ο Ι.Ν. των Αγίων Αποστόλων Πέτρου και Παύλου και
- η δεξαμενή της Αγίας Ελένης
Το όνομα της η Ι.Μ. το πήρε απο την ελιά που υπάρχει μέσα σε αυτην και που κατα την Ιερά Παράδοση μας βρέθηκε δεμένο το ζώο (πρόβατο) που θυσίασε ο Αβραάμ αντί να θυσιάσει τον υιο Του τον Άβελ.
| 20.Ο Ιερός Ναός του Αγίου Ιακώβου του Αδελφοθέου | επιστροφή πάνω | |
| δείτε φωτογραφίες |
 |
| Ο Ιερός Ναός του Αγίου Ιακώβου του Αδελφοθέου |
Ονομάζεται αδελφόθεος, για τον εξής λόγο :
σύμφωνα με την παράδοση, όταν ο Ιωσήφ ο προστάτης της Θεοτόκου, μοίραζε τα υποστατικά του στα παιδιά του, που είχε από την πρώτη του γυναίκα, δηλαδή τον Ιάκωβο, τον Ιωσή, τον Ιούδα και τον Σίμωνα, θέλησε να δώσει μερίδιο και στον Κύριο ημών Ιησού Χριστο «τον εκ της Παρθένου Μαρίας γεννηθέντα».
Τότε οι τρεις δεν συμφώνησαν μ' αυτό, ενώ ο Ιάκωβος τον έκαμε συγκληρονόμο στο μερίδιο του. Μαρτύρησε κατά τον διωγμο του Νέρωνα στα Ιεροσόλυμα «αποτελειωθείς δια ροπάλου».
Στον ναό υπάρχει περίτεχνος αρχαίος Πατριαρχικός θρόνος, που χρησιμοποιεί μόνο ο Ελληνορθόδοξος Πατριάρχης Ιεροσολύμων, σάν κατ' ευθείαν διάδοχος του Αγίου Ιακώβου πρώτου Επισκόπου Ιεροσολύμων. Στον ίδιο ναό, υπάρχει θαυματουργός εικόνα της Θεοτόκου, που καθώς μαρτυρείται, δακρύζει όταν ή Ιερουσαλήμ κινδυνεύει από πόλεμο. Η θεία Λειτουργία γίνεται κάθε Κυριακή στα ελληνικά και στα αραβικά.
Στο προαύλιο του Ναου, υπάρχει παρεκκλήσι των Μυροφόρων.
Σ' αυτο φυλάγεται πέτρα απο το Θεοβάδιστο όρος Σινά.
Στη Δυτική πλευρά υπάρχει μαρμάρινο κουβούκλιο που σύμφωνα με την ορθόδοξη παράδοση περικλείει τον χώρο του «Μή μου Απτού».
Βορειότερα του παρεκκλησίου υπάρχει άλλη εκκλησία των Αγίων τεσσαράκοντα μαρτύρων, που μαρτύρησαν στην Σεβάστεια το __ μ.Χ.
Εδώ τοποθετούνται σε ειδική κρύπτη στα δυτικά του Ναού τα οστα των Πατριαρχών Ιεροσολύμων.
| 21.Ο Σταυρός του Πανίερου Ναού της Αναστάσεως | επιστροφή πάνω | |
| δείτε φωτογραφίες |
 |
|
 |
|
| Ο Σταυρός του Πανίερου Ναού της Αναστάσεως |
|
| 22. Διάφορα άλλα | επιστροφή πάνω | |
| δείτε φωτογραφίες |
 |
| Διάφορες εικόνες του Πανίερου Ναού της Αναστάσεως http://holylandphotos.net/Holy/HolySepulchre.php |
