(Απόσπασμα από εργασία σχετική με τα Θεοφάνεια)
πρωτοπρεσβυτέρου Δημητρίου Αθανασίου
Η ευχή αυτή είναι μία από τις ανεπανάληπτες ορθόδοξες ευχολογικές
δημιουργίες, τόσο για το βαθύ θεολογικό της νόημα, όσο και για τη μορφή
και τον τόνο της που θυμίζει τους πανηγυρικούς λόγους στις δεσποτικές
και θεομητορικές εορτές της σχετικής Πατερικής Γραμματείας. Γι’ αυτό και
δίκαια ονομάστηκε «ο ύμνος των Θεοφανίων».Η αγιαστική ευχή καθιστά το νερό του Μ. Αγιασμού ισοδύναμο με το νερό της βαπτίσεως και γι’ αυτό ο Μ. Αγιασμός χρησιμοποιείται για την βάπτιση βρεφών, που είναι ετοιμοθάνατα, ή βαριά άρρωστα προς συντόμευση της ακολουθίας της Βαπτίσεως. Επίσης, εάν τελεσθεί βάπτιση την ημέρα των Θεοφανείων χρησιμοποιείται στην κολυμβήθρα Μέγας Αγιασμός, χωρίς να αναγνωσθεί η ευχή του Αγιασμού του ύδατος αλλά μόνον τα λόγια, που αφορούν στον βαπτιζόμενο
Η ευχή αυτή έχει καθαρά τη δομή της Αναφοράς της θείας Λειτουργίας με Πρόλογο, Ανάμνηση, Επίκληση (έχει και προεπίκληση), και μία μορφή διπτύχων όπου απαριθμούνται τα ειδικά χαρίσματα που θα απολαύσουν οι φωτιζομενοι «φωτισμόν ψυχῆς, ἀνακαινισμόν πνεύματος, υἱοθεσίας χάρισμα, πηγήν ζωῆς… την ἄνωθεν ἀναγέννησιν»
Στην αρχή γίνεται λόγος για τα θαυμαστά έργα του Θεού, τη δημιουργική
του δύναμη και την προνοιακή του μέριμνα. Αυτόν υμνούν ο ήλιος, η σελήνη και τα άστρα. Σ’ αυτόν υπακούει το φως, φρίττουν οι άβυσσοι, «δουλεύουσιν αἱ πηγαί», λειτουργούν αγγελικές δυνάμεις. Ο ανέκραστος, άναρχος και απερίγραπτος Θεός έλαβε δούλου μορφή «ἐν ὁμοιώματι ἀνθρώπων γενόμενος». Επιφανέντα τον ύμνησε όλη η κτίση. Ηγίασε βαπτιζόμενος τα Ιορδάνεια ρείθρα «οὐρανόθεν καταπέμψας τό πανάγιόν του Πνεῦμα». Ακολουθεί η πρώτη επίκληση και έπονται τα αιτήματα θεραπευτικού χαρακτήρα226, όπως «καί δός αὐτῷ την χάριν τῆς ἀπολυτρώσεως, τήν εὐλογίαν τοῦ Ἰορδάνου. Ποίησον αὐτό ἀφθαρσίας πηγήν, ἁγιασμοῦ δῶρον, ἁμαρτημάτων λυτήριον, νοσημάτων ἀλεξιτήριον…».
Μετά την πρώτη επίκληση μεσολαβεί η αναφορά στο ότι ο Θεός είναι «ὁ δι’ὕδατος καί Πνεύματος ἀνακαινίσας τόν ἄνθρωπον», για να ακολουθήσει η δεύτερη επίκληση με τα αναμενόμενα αποτελέσματα· «δός πᾶσι, τοῖς τε μεταλαμβάνουσι, τόν ἁγιασμόν, τήν εὐλογίαν, τήν κάθαρσιν, τήν ὑγείαν».
………………………………………………………………………………….
Σχόλια
…………………………………………………………
Στην καθαγιαστική ευχή «Μέγας ει Κύριε…» τελείται ο καθαγιασμός και η ευλογία του νερού κατά την προτροπή «Αυτός ούν, φιλάνθρωπε βασιλεύ, πάρεσο και νυν…». Κατά παράδοξο τρόπο στη συγκεκριμένη ευχή υπάρχει και δεύτερη προτροπή καθαγιασμού «Αυτός και νυν δέσποτα, αγίασον…», η οποία ίσως προέρχεται από αντιγραφικό λάθος. Το «αγίασον» της συγκεκριμένης προτροπής πρέπει να μετατραπεί σε «αγιάσας», ώστε και το νόημα στη συνέχεια της ευχής να έχει ορθότερη φιλολογική πορεία.
Μετά την πρώτη καθαγιαστική ευλογία του ύδατος, τρόπον τινά ως αναμενόμενο αποτέλεσμα της καθαγιαστικής διά του σημείου του τιμίου σταυρού επενέργειας του αγίου Πνεύματος στο προκείμενο ύδωρ, διατυπώνονται συνοπτικά τα αιτήματα της θεραπείας με την ποικίλη τους θεολογική και πνευματική απόχρωση ως εξής:
| «και δος αυτώ την χάριν της απολυτρώσεως, την ευλογίαν του Ιορδάνου. Ποίησον αυτό αφθαρσίας πηγήν, αγιασμού δώρον, αμαρτημάτων λυτήριον, νοσημάτων αλεξιτήριον, δαίμοσιν ολέθριον, ταίς εναντίαις δυνάμεσιν απρόσιτον, αγγελικής ισχύος πεπληρωμένον. Ίνα πάντες οι αρυόμενοι και μεταλαμβάνοντες έχοιεν αυτό προς καθαρισμόν ψυχών και σωμάτων, προς ιατρείαν παθών, προς αγιασμόν οίκων, προς πάσαν ωφέλειαν επιτήδειον» |
Επίσης, στην ίδια ευχή, πάλι μετά τη δεύτερη καθαγιαστική επίκληση και αντίστοιχη λειτουργική πράξη, δηλαδή την ευλογία του ύδατος, με το ίδιο ως άνω, προφανώς, σκεπτικό του συντάκτου της ευχής απαριθμώνται ευχετικά τα αναμενόμενα αποτελέσματα:
| «Δος πάσι τοις τε απτομένοις, τοις τε χριομένοις, τοις τε μεταλαμβάνουσι τον αγιασμόν, την ευλογίαν, την κάθαρσιν, την υγείαν». |
| Σύ καί τά Ἰορδάνια ῥεῖθρα ἡγίασας, οὐρανόθεν καταπέμψας τό πανά- γιόν σου Πνεῦμα, καί τάς κεφαλάς τῶν ἐκεῖσε ἐμφωλευόντων συνέτριψας δρακόντων. Αὐτός οὖν, φιλάνθρωπε Βασιλεῦ, πάρεσο καί νῦν διά τῆς ἐπιφοιτήσεως τοῦ ἁγίου σου Πνεύματος, καί ἁγίασον τό ὕδωρ τοῦτο. Καί δός αὐτῷ τήν χάριν τῆς ἀπολυτρώσεως, τήν εὐλογίαν τοῦ Ἰορδάνου. Ἀμήν. Ποίησον αὐτό ἀφθαρσίας πηγήν, Ἀμήν. ἁγιασμοῦ δῶρον, ἁμαρτημάτων λυτήριον, Ἀμήν. νοσημάτων ἀλεξιτήριον, Ἀμήν. δαίμοσιν ὀλέθριον, ταῖς ἐναντίαις δυνάμεσιν. Σύ γάρ εἶ ὁ Κύριος Ἰησοῦς Χριστός ἡμῶν, ὁ δι᾽ ὕδατος καί Πνεύματος ἀνακαινίσας τήν παλαιωθεῖσαν φύσιν ὑπό τῆς ἁμαρτίας. |
-Η ευλογία του Ιορδάνη, που ζητά ο ιερέας, είναι ο αγιασμός του ύδατος. Γράφει σχετικά ο ιερός Χρυσόστομος: «Κατῆλθεν ὁ τῶν Ἀγγέλων Δεσπότης εἰς τά Ἰορδάνεια ρεῖθρα καί ἁγιάσας τῶν ὑδάτων τήν φύσιν πᾶσαν τήν οἰκουμένην ἐθεράπευσε…. Κἄν τήν οἰκουμένην ἅπασαν ἐμβάλης εἰς τά νάματα ταῦτα τά πνευματικά, οὐκ ἀναλίσκεται καί οὐ δαπανᾶται ἡ δωρεά, οὐ ρυποῦται τά νάματα, οὐκ ἐλαττοῦται ἡ φιλοτιμία (η γενναιοδωρία) τοῦ Θεοῦ»154. Ο ίδιος ο Χριστός χαρακτηρίζεται ως πηγή του ζώντος ύδατος, το οποίο είναι το ίδιο το Πνεύμα
(Ιω. 4, 10. 7, 39). Το άγιο Πνεύμα είναι «ζωηφόρον» (Ιω. 5, 24. 6, 8, 51), είναι «ζωῆς χορηγόν» (Ιω. 6, 63).
-Η προκοπή των πάντων γενικώς εξαρτάται από τις ενέργειες του Αγίου Πνεύματος. Γι’ αυτό, το ύδωρ με την επίκληση δεν είναι πλέον κοινό, αλλά αποκτά δύναμη αγιότητας: «Τό λιτόν ὕδωρ Πνεύματος ἁγίου καί Χριστοῦ καί Πατρός τήν ἐπίκλησιν λαβόν, δύναμιν ἁγιότητος ἐπικτᾶται». «Καί τῇ ἐπικλήσει τῆς ἁγίας Τριάδος ἁγιάζεται τῶν ὑδάτων ἡ φύσις καί χορηγεῖται τῶν ἁμαρτημάτων ἡ ἄφεσις».
Επί πλέον, το ύδωρ γίνεται ύδωρ αγνό με την παρουσία του Αγίου Πνεύματος, που αποτελεί πηγή αγιασμού. Και το άγιο Πνεύμα χαρίζει την καθαρότητα και την ελευθερία από την αμαρτία, γι’ αυτό και ο ιερός Χρυσόστομος ερωτά: «Εἶδες τοῦ ἁγίου Πνεύματος τήν δύναμιν ἀγαπητέ; Εἶδες ὅτι τό Πνεῦμα τό ἅγιον πᾶσαν τήν κακίαν ταύτην ἠφάνισε, καί τούς πρότερον παραδεδομένους ὑπό τῶν οἰκείων ἁμαρτημάτων, ἀθρόον εἰς την εἰς την ἀνωτάτω τιμήν ἀνήγαγε;»
–Στην Π. Διαθήκη υπάρχουν προτυπώσεις, εικόνες και σκιές που διαγράφουν το όλο περιεχόμενο της Κ. Διαθήκης. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι όλη η Κ. Διαθήκη έχει προσκιασθεί στην Παλαιά. Υπάρχουν λοιπόν προτυπώσεις και για τον Αγιασμό.
Η ανακίνηση του ύδατος της προβατικής καλουμένης κολυμβήθρας μπορεί να θεωρηθεί ένα είδος αγιασμοῡ ύδατος είτε σε σχέση με τον τον αγιασμό εἴτε σε σχέση γενικότερα με το μυστήριο του Βαπτίσματος.
«Οι βαπτισμοί και οι καθαρμοί που ετελούντο κατ’ εντολήν του Θεού στην Π. Διαθήκη μπορεί να θεωρηθούν προοίμια και εικόνες του Αγιασμοῦ της εποχής τής Χάριτος. Αλλ’ η χάρις του Παναγίου Πνεύματος στην Π. Διαθήκη παρείχετο με πολλή φειδώ. Εν αντιθέσει με την εποχή του Ευαγγελίου που εξεχύθη πλούσια και δαψιλώς η χάρις του Πνεύματος του αγίου. Όλα τα σύμβολα στην Π. Διαθήκη περιείχαν σκιωδώς τη χάρη τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ. Γι’ αυτό και θαυματουργοῦσαν, όπως π.χ. συνέβη με το ύδωρ Μερᾶ στις πηγές Ελισαίου. Όταν όμως ήλθε η πραγματικότης της Κ. Διαθήκης γέμισαν τα πάντα με την ευλογία και την δωρεά της παναγίας Τριάδος. Ώστε και ο Αγιασμός σέ σύγκριση με τα σκιώδη του Νόμου υπερέχει σε αγιότητα και χάρη. Τούτο καταφαίνεται και από τις ευχές καθόσον δι’ αυτών ζητά η Εκκλησία να παρασχεθεί από τον παντοδύναμο Κύριο».( ΔΗΜΗΤΡΙΟΥ Θ. ΚΟΚΟΡΗ, Αγιασμός υδάτων, μεγάλος και μικρός Αγιασμός,Αθήναι 2001)
Στην ευχή του Αγιασμού μεταξύ των άλλων υπάρχει και το εξής:
| «Σύ γάρ εἶ ὁ Κύριος Ἰησοῦς Χριστός ἡμῶν, ὁ δι᾽ ὕδατος καί Πνεύματος ἀνακαινίσας τήν παλαιωθεῖσαν φύσιν ὑπό τῆς ἁμαρτίας. Σύ εἶ, ὁ δι᾽ ὕδατος κατακλύσας ἐπί τοῦ Νῶε τήν ἁμαρτίαν. Σύ εἶ, ὁ διά θαλάσσης ἐλευθερώσας ἐκ τῆς δουλείας Φαραώ, διά Μωϋσέως, τό γένος τῶν Ἑβραίων·Σύ εἶ, ὁ ἀπαλλάξας τόν Ἰσραήλ ἐκ τῆς πλάνης τοῦ Βάαλ. και δι᾽ ὕδατος καί πυρός, διά τοῦ Ἡλίου, Αὐτός καί νῦν, Δεσπότα, ἁγίασον τό ὕδωρ τοῦτο, τῷ Πνεύμα τί σου τῷ Ἁγίῳ. Δός πᾶσι, τοῖς τε μεταλαμβάνουσι, τόν ἁγιασμόν, την εὐλογίαν, τήν κάθαρσιν, τήν ὑγείαν». |
Ο Γρηγόριος Νύσσης σχολιάζοντας τη θυσία του Ηλία (Γ΄ Βασ. 18, 1- 40.) λέγει: «Ταῦτα μέν ὁ Ἠλίας σαφῶς τήν ἐς ὕστερον μέλλουσαν τελεῖσθαι τοῦ βαπτίσματος μυσταγωγίαν διά τῆς θαυμαστῆς ἐκείνης ἱερουργίας ἡμῖν προσεφώνησεν. ΄Ὑδατι γάρ ἀνήφθη τό πῦρ τρίτον ἑξαντληθέντι. ΄Ὥστε δηλοῦσθαι, ὅτι ὅπου ὕδωρ τό μυστικόν, ἐκεῖ καί Πνεῦμα τό ζωοποιοῦν, τό θερμόν, τό πυροειδές, τό τούς ἀσεβεῖς καῖον καί τούς πιστούς φωτίζον».
-Κατά τον διδασκαλία των αγ. Πατέρων, O Ιορδάνης, δεχόμενος στα ύδατά του τον ίδιο τον Χριστό, σκόρπισε τη χάρη του Βαπτίσματος σ’ ολόκληρο τον κόσμο: «τῷ κόσμῳ παντί τήν τοῦ βαπτίσματος ἐπωχέτευσε χάριν». Έτσι,«ἀρχή τοῦ κόσμου τό ὕδωρ, καί ἀρχή τῶν εὐαγγελίων ὁ Ἰορδάνης».
……………………………………………………………………….
