Γράφει ὁ κ. Λέων Μπράνγκ, θεολόγος
Ἀπὸ τὸν Μάιο 2023, ὅταν ὁ Μητροπολίτης Περιστερίου Γρηγόριος κατήργησε τὸν Σταυρὸ πίσω ἀπὸ τὴν Ἁγία Τράπεζα, σὲ πάρα πολλὲς μελέτες ἔχουν διατυπωθεῖ ἀξιόλογες ἀντιρρήσεις σὲ καίριες θέσεις ποὺ ἔχει διατυπώσει. Θὰ θέλαμε νὰ παραπέμψουμε σὲ δύο μελέτες ἀπὸ τὶς πολλές, οἱ ὁποῖες ἀναιροῦν μὲ σημαντικὰ ἐπιχειρήματα τὶς θέσεις του. Ἡ μία προέρχεται ἀπὸ τὸν Μητροπολίτη Κυθήρων κ. Σεραφείμ, ὁ ὁποῖος μὲ πολὺ ἀδελφικὸ τρόπο καὶ πολὺ ἀγάπη διορθώνει σὲ ἀνοικτὴ ἐπιστολή του τῆς 14ης Σεπτεμβρίου 2024 τὰ κακῶς ἐκφρασμένα τῆς ἐγκυκλίου 1-2024 τοῦ Μητροπολίτου Περιστερίου.
Ἡ δεύτερη προέρχεται ἀπὸ τὸν Παν. Δ. Παπαδημητρίου μὲ τίτλο «Ὁ Ζωοποιὸς Σταυρὸς τοῦ Χριστοῦ ἀνέκαθεν δέσποζε στὸ Ἱερὸν Βῆμα, …». Καὶ οἱ δύο παρέχουν πληθώρα στοιχείων ποὺ ἀνατρέπουν τοὺς ἰσχυρισμοὺς τοῦ Μητροπολίτου Περιστερίου ὡς πρὸς τὰ ἑξῆς: 1) Ὅτι ἡ τοποθέτηση τοῦ Ἐσταυρωμένου πίσω ἀπὸ τὴν Ἁγία Τράπεζα εἶναι μία συνήθεια τῶν τελευταίων 100 χρόνων. 2) Ὅτι περιορίζεται ἀποκλειστικὰ στὸν ἑλλαδικὸ χῶρο καὶ δὲν παρατηρεῖται πουθενὰ ἀλλοῦ στὴν Ὀρθοδοξία. 3) Ὅτι εἶναι ἄλλος ὁ Ἐσταυρωμένος τῆς Μεγάλης Παρασκευῆς καὶ ἄλλος ὁ Τίμιος Σταυρός. 4) Ὅτι μὲ τὴν τοποθέτηση τοῦ Ἐσταυρωμένου τῆς Μεγάλης Παρασκευῆς πίσω ἀπὸ τὴν Ἁγία Τράπεζα ἐκμηδενίζεται ἡ ἀόρατη παρουσία τῶν Τριῶν Προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος στὸν χῶρο αὐτό.Γι’ αὐτὸ εἴμαστε τῆς ἄποψης, ὅτι περιττεύει κάθε ἐπὶ πλέον ἀναφορὰ στὰ ζητήματα αὐτά, ἐπειδὴ μὲ τὰ πλούσια δεδομένα ποὺ παρέχουν τὰ δύο συγκεκριμένα κείμενα καί, ὅπως ἀναφέραμε παραπάνω, μία μεγάλη πληθώρα ἄλλων, ἔχει ἀποδειχθεῖ ὅτι οἱ θέσεις τοῦ Μητροπολίτου Γρηγορίου εἶναι ἀβάσιμες καὶ δὲν ἀνταποκρίνονται στὴν πραγματικότητα.
Ἐκεῖνο ὡστόσο ποὺ κάνει ἐντύπωση στὴν ἐγκύκλιό του, εἶναι οἱ συχνὲς ἀναφορές του στοὺς Παπικοὺς καὶ Προτεστάντες. Πολὺ σωστὰ ἀποδίδει στοὺς δυτικοὺς ἑτεροδόξους τὴν κορύφωση τῆς σωτηριολογικῆς δράσης τοῦ Χριστοῦ στὴν Σταύρωση. Ἔπειτα ἀκολουθεῖ ἡ δική του ἐκτίμηση, ὅτι τὴν Ἀνάσταση θεωροῦν ὡς «κάτι ἀπόμακρο, ὑποδεέστερο, καθόλου “χειροπιαστό”», τὸ ὁποῖο «περιῆλθε σὲ δεύτερη μοῖρα μέχρι τὴν οὐσιαστικὴ ἐξαφάνισή Της…». Αὐτὴ ἡ παρουσίαση τῆς Σταύρωσης καὶ Ἀνάστασης στοὺς δυτικούς τοῦ χρησιμεύει στὴ συνέχεια, γιὰ νὰ βγάλει τὰ συμπεράσματά του γιὰ τοὺς Ὀρθοδόξους ποὺ τοποθετοῦν τὸν Σταυρὸ πίσω ἀπὸ τὴν Ἁγία Τράπεζα. Θέλει νὰ ἐξισώσει τὸ σῶμα τοῦ Χριστοῦ ποὺ εἶναι ζωγραφισμένο πάνω σὲ ξύλο, τὸ ὁποῖο ἔχει τὸ σχῆμα τοῦ σώματος τοῦ Χριστοῦ καὶ κρατιέται μὲ τρεῖς βίδες πάνω στὸ ξύλινο σταυρὸ (γιὰ νὰ μπορεῖ κατὰ τὴν Ἀκολουθία τοῦ Ἑσπερινοῦ νὰ ἀφαιρεῖται ἀπὸ τὸν ξύλινο σταυρὸ καὶ νὰ γίνεται ἔτσι ἡ ἀναπαράσταση τῆς ἀποκαθήλωσης), μὲ τὸ κρουτσιφὶξ τῶν Λατίνων (ἀπὸ τὴν λέξη cruci fixus=προσηλωμένος, ἐσταυρωμένος). Σ’ αὐτὸ τὸ ζωγραφισμένο σῶμα, μάλιστα, ἀποδίδει πλαστικότητα, μιλάει γιὰ «ἀποσπώμενους τρισδιάστατους Χριστοὺς τῆς Μ. Παρασκευῆς στοὺς Ὀρθοδόξους τῆς Ἑλλάδος, οἱ Ὁποῖοι ἀποσπῶνται ἀπὸ τὸν Σταυρό!» (ὑπογράμμιση δική μας). Ἡ ἐξίσωση αὐτή, φυσικά, ἔχει τὴν σκοπιμότητά της. Οἱ Δυτικοὶ τοποθετοῦν τὸν Ἐσταυρωμένο σὲ ὄντως τρισδιάστατη μορφὴ πίσω ἀπὸ τὴν Ἁγία Τράπεζα (ἂν καὶ μετὰ τὴ λειτουργικὴ μεταρρύθμιση στὴ Δύση συχνὰ τοποθετεῖται στὸ πλάι), γιὰ νὰ τονίσουν ἔτσι τὸ ἀποφασιστικὸ κατ’ αὐτοὺς γιὰ τὴν λύτρωση τῶν ἀνθρώπων, μὴ προσδοκώντας πιὰ τὴν Ἀνάσταση καὶ Βασιλεία τοῦ Θεοῦ. Καὶ τὸ συμπέρασμά του: «μὲ τὴν τοποθέτηση τοῦ «Ἐσταυρωμένου τῆς Μ. Παρασκευῆς» πίσω ἀπὸ τὴν Ἁγία Τράπεζα ἡ πορεία τοῦ Χριστοῦ σταματᾶ στὸ ἱστορικὸ Πάθος, καὶ ἔτσι καταργεῖται καὶ χάνεται ἡ Ἀνάσταση καί, κατ’ ἐπέκταση, καὶ ἡ Βασιλεία.» Ἄρα οἱ Ὀρθόδοξοι, ποὺ τοποθετοῦν τὸν Ἐσταυρωμένο πίσω ἀπὸ τὴν Ἁγία Τράπεζα, ἐξισώνονται ἀπόλυτα μὲ τοὺς δυτικούς. Καὶ τί προκύπτει ἀπὸ αὐτό; «Ἀπελπισία!», ὅπως δηλώνει ὁ Μητροπολίτης Περιστερίου. Αὐτὴ ἡ «ἀπελπισία ποὺ διακρίνει τοὺς Δυτικοὺς Ἐσταυρωμενολάτρες χριστιανοὺς» ἔχει ὡς ἐπακόλουθο «νὰ βρίσκονται σὲ μόνιμα ὑπαρξιακὰ ἀδιέξοδα ποὺ ἐμφανίζονται ὡς ψυχολογικὰ προβλήματα, καὶ καταφεύγουν στὶς λύσεις ποὺ προσφέρει ἡ Ψυχολογία…». Μία μόνο ἀπορία θὰ θέλαμε νὰ ἐκφράσουμε στὸ σημεῖο αὐτό: Πῶς «Ἐσταυρωμενολάτρες» Ὀρθόδοξοι, ὅπως οἱ Ἅγιοι τῆς Ἐκκλησίας μας Νεκτάριος, Πορφύριος, Ἰάκωβος καὶ τόσοι ἄλλοι σύγχρονοι Ἅγιοι, παρὰ τὰ «μόνιμα ὑπαρξιακὰ ἀδιέξοδα», παρὰ τὰ «ψυχολογικὰ προβλήματα», ποὺ θὰ ἔπρεπε νὰ τοὺς ἔχουν δημιουργηθεῖ ἀπὸ τὴν «Ἐσταυρωμενολατρία», ἔφθασαν στὴν ἁγιότητα, στὴ χαρὰ τῆς σχέσης μὲ τὸν ἀναστημένο Χριστό;
Δεδομένο εἶναι, ὅτι μέχρις ἑνὸς σημείου ἔχουν λογικὴ τὰ ὅσα ἀναπτύσσει ὁ Σεβ. Περιστερίου σχετικὰ μὲ τοὺς ἑτεροδόξους στὴ Δύση. Ὄντως γιὰ τοὺς Δυτικοὺς ἡ ὁλοκλήρωση τῆς σωτηρίας πραγματοποιεῖται μὲ τὴ Σταύρωση, ἤ καλύτερα μὲ τὸν Ἐσταυρωμένο τους. Πάντως τὰ λεγόμενά του γιὰ τὴν Ἀνάσταση, ὅτι θεωρεῖται ὡς «κάτι ἀπόμακρο, ὑποδεέστερο, καθόλου “χειροπιαστό”», τὸ ὁποῖο «περιῆλθε σὲ δεύτερη μοῖρα μέχρι τὴν οὐσιαστικὴ ἐξαφάνισή Της…» ἰσχύουν μόνο ἐν μέρει. Ναί, ὑποβιβάστηκε μέχρι τελικὰ σχεδὸν νὰ ἐξαφανιστεῖ, ἀλλὰ ὄχι ἐπειδὴ θεωρήθηκε ὡς «κάτι ἀπόμακρο» ἢ «καθόλου “χειροπιαστό”».
Ἡ μελέτη τῆς σχετικῆς δυτικῆς διδασκαλίας, ἡ ὁποία κυριαρχεῖ μέχρι σήμερα, καὶ ἰδίως τοῦ Ἀνσέλμου Καντερβουρίας, πείθει καὶ κάνει κατανοητό, γιατί ἡ Δύση σταματάει στὸ ζήτημα τῆς σωτηρίας στὸν Ἐσταυρωμένο της. Ἡ δικανικὴ θεώρηση τοῦ Θεοῦ, ἡ ὁποία βρίσκει τὴν κορυφαία ἔκφρασή της στὸ ἔργο τοῦ Ἀνσέλμου «Cur deus homo-Γιατί ὁ Θεὸς ἔγινε ἄνθρωπος;», ἔχει ὡς κέντρο τὴ διδασκαλία γιὰ ἕνα ἄτεγκτο Θεό, ὁ ὁποῖος στὸ ζήτημα τῆς σωτηρίας τοῦ ἀνθρώπου ἐνδιαφέρεται ἀποκλειστικὰ γιὰ τὴν ἱκανοποίηση τῆς δικαιοσύνης του, δηλ. γιὰ τὴ δική του ψυχικὴ ἰσορροπία. Ἀναζήτησε πάσῃ θυσίᾳ μία λύση, γιὰ νὰ θεραπεύσει τὴν ἀνάγκη του νὰ σβηστεῖ ἡ προσβολὴ ποὺ δέχθηκε ἀπὸ τοὺς πρωτοπλάστους, ὅταν αὐτοὶ τὸν παράκουσαν.
Ἡ λύση βρέθηκε μὲ τὴν θυσία τοῦ Υἱοῦ του, ὁ ὁποῖος γινόμενος ἄνθρωπος, χωρὶς νὰ φταίει σὲ τίποτα, ἐντελῶς ἀθῶος θυσιάστηκε στὸ σταυρό. Μὲ αὐτὴ τὴν ἀδικία ἀπέναντί του ἀποκατέστησε τὸ ἀνθρώπινο γένος. Διότι ὁ Θεός, ἱκανοποιημένος ὡς πρὸς τὴν προσβολὴ ποὺ δέχθηκε, μποροῦσε πλέον νὰ ἀλλάξει διάθεση ἀπέναντι στὸ ἀνθρώπινο γένος καὶ νὰ τοῦ χαρίσει πάλι τὴν ἀθανασία, τὴν ὁποία ὡς τιμωρία τοῦ εἶχε στερήσει. Ἑπομένως ἡ ἄδικη τιμωρία ποὺ δέχθηκε ὁ Υἱὸς τοῦ Θεοῦ μὲ τὴ σταύρωσή του εἶναι στὴ Δύση τὸ ζητούμενο. Αὐτὴ εἶναι ἡ δικαίωση τοῦ ἀνθρωπίνου γένους γιὰ τὴν ἀρχικὴ προσβολὴ τοῦ Θεοῦ, ὁ ὁποῖος εἶναι ἐγκλωβισμένος στὶς δυτικὲς ἀντιλήψεις περὶ δικαιοσύνης.
Ἡ αἰτία τοῦ ὑποβιβασμοῦ τῆς Ἀνάστασης στὴ Δύση ἄρα δὲν μπορεῖ νὰ ἀποδοθεῖ στὸ ὅτι θεωρεῖται ὡς «κάτι ἀπόμακρο», «καθόλου “χειροπιαστό”». Αὐτὴ ἡ θεώρηση τῆς Ἀνάστασης ὑπηρετεῖ τὸν Σεβασμιώτατο Γρηγόριο, γιὰ νὰ χαρακτηρίσει τοὺς Ὀρθοδόξους «Ἐσταυρωμενολάτρες». Σ’ αὐτούς, ποὺ τοποθετοῦν τὸν “Ἐσταυρωμένο τῆς Μ. Παρασκευῆς” πίσω ἀπὸ τὴν Ἁγία Τράπεζα, παρατηρεῖται, ὅπως ἐπισημαίνει, ἡ «συνύπαρξη … “δύο (2) Χριστῶν”… πίσω ἀπὸ τὴν Ἁγία Τράπεζα, ἑνὸς Ἐσταυρωμένου ὁρατοῦ Χριστοῦ καὶ ἑνὸς Ἀναστημένου ἀοράτου Χριστοῦ, ἤτοι ἑνὸς Χριστοῦ τῆς Ἱστορίας, τοῦ “Ἐσταυρωμένου τῆς Μ. Παρασκευῆς”, καὶ ἑνὸς Χριστοῦ τῆς Βασιλείας, τοῦ παρακαθημένου δίπλα στὰ ἄλλα δύο Πρόσωπα τῆς Ἁγίας Τριάδος, ποὺ εἶναι καὶ Αὐτὰ ἀόρατα, καὶ αὐτὸ συμβαίνει ταυτόχρονα καὶ ταυτότοπα. Μόνον πὼς στὰ μάτια τῶν ἀνθρώπων ἡ προτίμηση στρέφεται αὐθόρμητα καὶ ἀπερίσκεπτα στὸ ὁρατό, τὸ εὔκολο καὶ τὸ εὔληπτο, καὶ ὄχι στὸ νοητὸ καὶ ἀόρατο, στὸν Ἀναστημένο Χριστό, τὸν “ἀοράτως συνόντα”» (σύμφωνα μὲ τὴν εὐχὴ τῆς Ὑψώσεως καὶ Μεταλήψεως ποὺ ἀνέφερε πρὶν «Πρόσχες Κύριε Ἰησοῦ Χριστὲ ὁ Θεὸς ἡμῶν, […], καὶ ὧδε ἡμῖν ἀοράτως συνών…»). Ἄρα ὁ “ἀοράτως συνὼν” Ἀναστημένος Χριστὸς θεωρεῖται ἀπὸ ἐκείνους τοὺς Ὀρθοδόξους ποὺ εἶναι προσκολλημένοι στὰ ὁρατὰ σὰν κάτι «ἀπόμακρο, ὑποδεέστερο, καθόλου “χειροπιαστό”». Μετὰ ἀπὸ αὐτὴ τὴν ταυτοποίηση τῶν Ὀρθοδόξων «Ἐσταυρωμενολατρῶν» γίνεται ὁλοφάνερο, γιατί ἡ κατὰ τὸν Μητροπολίτη Γρηγόριο δυτικὴ θεώρηση τῆς Ἀνάστασης, λαμβάνει αὐτὰ τὰ χαρακτηριστικά. Ἀλλὰ ἡ Ἀνάσταση δὲν εἶναι ἔτσι στὴ δυτικὴ θεώρηση. Εἶναι μὲν ὑποδεέστερη, ἐπειδὴ δὲν κατέχει κεντρικὴ θέση στὴ δυτικὴ ἀντίληψη τῆς σωτηρίας, ἀλλὰ δὲν εἶναι, ὅπως ἐπισημάναμε, κάτι «ἀπόμακρο», «καθόλου “χειροπιαστό”». Ἁπλῶς εἶναι ἕνα ἐπακόλουθο, κάτι αὐτονόητο. Γιατί; Ἐφόσον ἡ αἴσθηση περὶ δικαίου τοῦ ἀνθρωπόμορφου δυτικοῦ Θεοῦ ἔχει ἱκανοποιηθεῖ, θὰ ἦταν ἄδικο ἐκ μέρους του νὰ διατηρήσει τὴν τιμωρία ποὺ εἶχε ἐπιβάλει στὸ ἀνθρώπινο γένος, τὸ θάνατο, καὶ γι’ αὐτὸ χαρίζει πρῶτα φυσικὰ στὸν Υἱό του καὶ κατ’ ἐπέκταση καὶ σὲ ὅλους τοὺς ἀνθρώπους κατὰ τὴ Δευτέρα Παρουσία τοῦ Χριστοῦ πάλι τὴν Ἀνάσταση, τὴν αἰωνιότητα.
Μετὰ ἀπ’ ὅσα ἀναφέραμε παραπάνω, ἐπιβάλλεται κατὰ τὴν ἄποψή μας νὰ συνειδητοποιήσουμε: Ἄλλος εἶναι ὁ Ἐσταυρωμένος τῆς Δύσης, ὁ ὁποῖος ἐπινοήθηκε, γιὰ νὰ ἱκανοποιήσει ἕνα τερατώδη, ἐκδικητικὸ Θεὸ ποὺ τραυματίστηκε ἀπὸ τὴν ἀνθρώπινη συμπεριφορὰ ἀπέναντί του καὶ ζητάει πάσῃ θυσίᾳ δικαίωση, προκειμένου νὰ ἀποκτήσει πάλι τὴν ἐσωτερικὴ ἰσορροπία του, καὶ ἄλλος ὁ Ἐσταυρωμένος τῆς Ὀρθοδοξίας. Ὁ Ἐσταυρωμένος τῆς Μεγάλης Παρασκευῆς δὲν διαφέρει, ὅπως τοῦ ἐπισημαίνει καὶ ὁ συνεπίσκοπός του Μητροπολίτου Κυθήρων, σὲ τίποτε ἀπὸ τὸν Ἐσταυρωμένο πρὶν ἀπὸ τὴν Ἁγία Τράπεζα καὶ πάνω ἀπὸ τὴν Ὡραία Πύλη. Ἔχει βέβαια μία ἰδιαιτερότητα, μία καθαρὰ πρακτική, ὅτι γιὰ τὴ λειτουργικὴ χρήση τῆς Ἀποκαθήλωσης μπορεῖ τὸ σῶμα νὰ ἀφαιρεθεῖ ἀπὸ τὸ Σταυρό. Ἀλλὰ αὐτὸ δὲν μπορεῖ νὰ σημαίνει κατὰ τὰ λόγια τοῦ Μητροπολίτου Κυθήρων, ὅτι «εἶναι ὑπόθεσις μιᾶς ἡμέρας, τῆς Ἁγίας καὶ Μεγάλης Παρασκευῆς». Ἀντίθετα ὁ Ἐσταυρωμένος εἶναι «ἡ ὑπόθεσις τῆς ζωῆς ἑνὸς ἑκάστου Χριστιανοῦ, ἡ ὑπόθεσις τῆς Ἁγίας τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησίας, ἡ ὑπόθεσις τῆς σωτηρίας ὁλοκλήρου τῆς ἀνθρωπότητος. “Τὸ αἷμα Ἰησοῦ Χριστοῦ καθαρίζει ἡμᾶς ἀπὸ πάσης ἁμαρτίας”».
(Α΄ Ἰωάν. 1, 7). «Ὅστις θέλει ὀπίσω μου ἐλθεῖν, ἀπαρνησάσθω ἑαυτὸν καὶ ἀράτω τὸν Σταυρὸν αὐτοῦ καὶ ἀκολουθείτω μοι (Ματθ. 16, 24.)». Ἄρα, προσθέτουμε ἐμεῖς, εἶναι Ἐκεῖνος, γιὰ τὸν Ὁποῖον ὁ Ἅγιος Ἀπόστολος Παῦλος τονίζει: «ἡμεῖς δὲ κηρύσσομεν Χριστὸν ἐσταυρωμένον, Ἰουδαίοις μὲν σκάνδαλον, Ἕλλησι δὲ μωρίαν· αὐτοῖς δὲ τοῖς κλητοῖς, Ἰουδαίοις τε καὶ Ἕλλησι, Χριστὸν Θεοῦ δύναμιν καὶ Θεοῦ σοφίαν».
Καὶ μία τελευταία ἀκόμα ἐπισήμανση. Κάνει ἐντύπωση, ὅτι ὁ Μητροπολίτης Περιστερίου Γρηγόριος, παρ’ ὅτι ἐπισημαίνει οὐσιαστικὲς διαφορὲς στὴν δυτικὴ ἑτερόδοξη παράδοση ὡς πρὸς τὴν κατανόηση τοῦ Ἐσταυρωμένου καὶ τῆς Ἀνάστασης, κατὰ τὰ ἄλλα διοργανώνει Δια-χριστιανικὰ Συμπόσια (βλ. τὸ 16ο Διαχριστιανικὸ Συμπόσιο ποὺ διοργάνωσαν τὸ Ἀριστοτέλειο Πανεπιστήμιο, τὸ Πανεπιστήμιο Antonianum τῆς Ρώμης καὶ ἡ Ἱερὰ Μητρόπολη Περιστερίου στὶς 26-28 Αὐγούστου 2022) σὰν νὰ πρόκειται γιὰ δύο ἢ καὶ πολὺ περισσότερες (ἐὰν προσθέσουμε καὶ ὅλους τοὺς Προτεσταντισμοὺς) ἰσότιμες χριστιανικὲς παραδόσεις, οἱ ὁποῖες χρειάζονται ἁπλῶς νὰ συγκολληθοῦν. Δὲν ἔχει συνειδητοποιήσει ὅτι στοὺς ἑτερόδοξους δὲν λατρεύεται ὁ ἀληθινὸς Θεὸς ἀλλὰ ἕνας Θεός, κομμένος καὶ ραμμένος σύμφωνα μὲ τὴν ἀρρωστημένη φαντασίωση τῶν ἀνθρώπων;
