Συνεχίζουμε τὴν περιήγηση στὴν ἀνατροφὴ τῶν παιδιῶν, μὲ τὴν ἀρχαία Ἑλλάδα.Πρὶν μπῶ στὸ θέμα θέλω νὰ σχολιάσω κάτι. Τὶς προάλλες εἴδαμε στὸ «τιβὶ» κάποιον ἐκπαιδευτικὸ σὲ ΕΠΑΛ νὰ βιαιοπραγεῖ ἐναντίον μιᾶς μαθήτριας. Τιμωρήθηκε αὐστηρὰ καὶ καλῶς. Στὶς εἰκόνες εἴδαμε καὶ κάποιες ἄλλες ἀξιόποινες πράξεις ἀπὸ τοὺς μαθητὲς ποὺ πέρασαν ἀσχολίαστες, γιατί, σύμφωνα μὲ τὸ καταστρεπτικὸ ἰδεολόγημα «παιδιὰ εἶναι, δὲν πειράζει, βράζει τὸ αἷμα τους καὶ λοιπὰ......». (Ἀπὸ τὸ «δὲν πειράζει», ἐφευρέθηκε ὁ «δεμπειρασμός»).
Πρῶτον: Κάποιοι συμμαθητές της ὅρμησαν ἐν βρασμῷ καὶ χειροδίκησαν κατὰ τοῦ ἐκπαιδευτικοῦ. Δὲν πειράζει...
Δεύτερον: Ἕνας μαθητὴς «τραβοῦσε» μὲ τὸ κινητό του τὴν σκηνή. Τὸ κινητὸ ἀπαγορεύεται στὸ σχολεῖο. Ξέρουμε ὅτι ὅλα σχεδὸν τὰ παιδιὰ προσέρχονται μὲ τὸ κινητὸ στὴν τάξη. Ποιός ἐλέγχει; τί κάνει τὸ ὑπουργεῖο; Τίποτε. Δὲν πειράζει...
Τρίτον: Ἀναποδογύρισαν καὶ κατέστρεψαν, γιὰ ἐκδίκηση, οἱ μαινόμενοι συμμαθητὲς τὸ αὐτοκίνητο του ὄντως ἀπαράδεκτου ἐκπαιδευτικοῦ. Αὐτὸ εἶναι ἢ δὲν εἶναι ἀδίκημα; Τιμωρήθηκαν; Μᾶλλον ὄχι. Εἶναι παιδιά, δὲν πειράζει.... Αὐτός, ὁ «δεμπειρασμὸς» ὅμως τρώει τὰ σωθικὰ τῆς πατρίδας.
Ἄς γυρίσουμε πίσω. Σὲ κάθε σπίτι, σὲ κάθε σχολὴ στὴν ἀρχαία Ἑλλάδα «βασίλευε» ὁ Ὅμηρος. «Τὴν Ἑλλάδα ὅλην πεπαίδευκεν οὗτος ὁ ἀνὴρ» θὰ πεῖ ὁ Πλάτων. Οἱ γονεῖς ἀνατρέφουν τὰ παιδιά τους γιὰ νὰ γίνουν καλοὶ καὶ ἀγαθοὶ πολῖτες. Σκοπὸς τους ν᾿ ἀποκτήσουν τὰ παιδιὰ τὴν ἀρετή, λέξη ποὺ δὲν ἐξηγεῖται, ἀλλὰ βιώνεται. «Οὐκ ἔστιν ἀρετῆς νόημα τιμιώτερον». Δὲν ὑπάρχει τίποτε πιὸ πολύτιμο ἀπὸ τὴν ἀρετή.
Ὅ, τι κι ἂν γίνουν τὰ παιδιὰ πρέπει νὰ τὰ διακρίνει ἡ ἀρετή, γιατί «πᾶσα ἐπιστήμη (τέχνη) χωριζομένη ἀρετῆς πανουργία τις καὶ οὐ σοφία φαίνεται», λέει ὁ Πλάτων στὸ πασίγνωστο ρητό του. Ἀρετὴ μᾶλλον ἐννοοῦσαν οἱ ἀρχαῖοι τὴν ὑστεροφημία. Τὸ νὰ φεύγει κάποιος ἀπ᾿ αὐτὴ τὴ ζωὴ καὶ ν᾿ ἀφήνει πίσω του μία λαμπρὴ ἀνάμνηση.
«Ἡ δὲ ἀρετὴ καὶ θανώσι λάμπει». Ἡ ἀρετὴ λάμπει ἀκόμη καὶ μετὰ τὸ θάνατο τῶν ἐνάρετων ἀνθρώπων. Πῶς ὅμως παίδευαν οἱ γονεῖς ἐνάρετους ἀνθρώπους; Στὸ ἀριστουργηματικὸ ἔργο του «περὶ παίδων ἀγωγῆς» ὁ Πλούταρχος ἀνθολογεῖ, γύρω στὸ 50 μ.Χ., ὅλη τὴν προηγούμενη σοφία.
Ἀντιγράφῳ λίγα θαυμάσια σπαράγματα: «Οἱ γονεῖς», γράφει, «νὰ μὴν παινεύουν ὑπερβολικὰ καὶ φουσκώνουν τὰ παιδιὰ μὲ ἐγκώμια, γιατί μὲ τὶς ὑπερβολὲς τῶν ἐπαίνων γίνονται ματαιόδοξα καὶ κακομαθημένα».
«Νὰ ὁδηγοῦμε», συνεχίζει, «τὰ παιδιὰ πρὸς τὶς σωστὲς ἐνασχολήσεις μὲ συμβουλὲς καὶ λόγους καὶ ὄχι μὲ ξυλοδαρμοὺς καὶ κακοποίηση. Ἀκόμη νὰ μήν τα ὑποβάλλουμε σὲ ὑπέρμετρους κόπους» - σήμερα θὰ λέγαμε φροντιστήρια, ὠδεῖα, γυμναστήρια -«ὅπου ἀπαυδοῦν καὶ διακόπτουν ἢ δὲν δέχονται τὴ μάθηση μὲ ἀνταπόκριση.
Ὅπως δηλαδὴ τὰ φυτὰ τρέφονται μὲ λιγοστὸ νερό, ἀλλὰ μὲ πολὺ πνίγονται κατὰ τὸν ἴδιο τρόπο ἡ παιδικὴ ψυχὴ ἀπὸ τοὺς ὑπερβολικοὺς κόπους καταποντίζεται». Σημειώνει παρακάτω ὁ παπποῦς Πλούταρχος κάτι πολὺ σημαντικό, ἀπευθυνόμενος στοὺς πατέρες. «Νὰ παρακολουθοῦν τὴν πορεία μάθησης τῶν παιδιῶν τους, νὰ πληροφοροῦνται οἱ ἴδιοι, τὴν ἐξέλιξη τῶν παιδιῶν τους ἀπὸ τὸν δάσκαλο». Σήμερα οἱ πατέρες εἶναι ἀπόντες ἀπὸ τὸ σχολεῖο.
Εἶναι ὅμως πλάνη γιὰ τὸν ἄντρα νὰ πιστεύει ὅτι μπορεῖ, χωρὶς συνέπειες, νὰ διοχετεύει ὅλη του τὴν ἐνέργεια στὴν δουλειά του, ὅπως εἶναι πλάνη γιὰ τὴ γυναῖκα νὰ πιστεύει ὅτι μπορεῖ νὰ μεγαλώσει μόνη της τὰ παιδιά της.
Στὸ τέλος καταλήγουν καὶ οἱ δύο μὲ ἄδεια χέρια. Ἰδιαίτερη σημασία δίνει ὁ Πλούταρχος στὸ ψέμα. «Νὰ συνηθίζουμε», τονίζει, «τὰ παιδιά μας νὰ λένε τὴν ἀλήθεια. Τὸ ψέμα εἶναι δουλοπρέπεια καὶ ὅλοι οἱ ἄνθρωποι τὸ ἀπεχθάνονται».
Ὅταν τὰ παιδιὰ βρίσκονται στὴν ἐφηβικὴ ἡλικία, οἱ ἐχέφρονες γονεῖς, πρέπει «νὰ προσέχουν, νὰ ἐπαγρυπνοῦν καὶ νὰ συνετίζουν τοὺς νεαροὺς διδάσκοντας, ἀπειλῶντας καὶ παρακαλῶντας τους, παρουσιάζοντας παραδείγματα ἀνθρώπων ποὺ ἐξαιτίας τῆς ἀγάπης τους γιὰ τὶς ἀπολαύσεις ἔπεσαν σὲ συμφορές. Νὰ ἐμποδίζουν τὰ παιδιὰ ἀπὸ τοῦ νὰ συναναστρέφονται φαύλους ἀνθρώπους, γιατί παίρνουν μέρος τὰς κακίας τους».
Ὁ λαὸς σήμερα λέει «πές μου τὸν φίλο σου νὰ σοῦ πὼς ποιός εἶσαι». Πολλοὶ νέοι παρασύρθηκαν ἐξαιτίας τῆς κακῆς παρέας, ὅπως συνηθίζουμε νὰ λέμε.
Στὴν περίπτωση αὐτὴ ὁ γονέας ἐπεμβαίνει δραστικά, χωρὶς τύψεις καὶ ἐνδοιασμούς, πρὶν νὰ εἶναι πολὺ ἀργά. Ὁ γονέας νὰ εἶναι ὑπομονετικός, συνιστᾷ ὁ Πλούταρχος. Νὰ μὴν ἐλέγχει καὶ παρατηρεῖ τὸ παραμικρό. «Ὑπομένουμε», γράφει, «τὰ παραπτώματα τῶν φίλων μας τί τὸ παράδοξο, ἂν ὑπομείνουμε καὶ τῶν παιδιῶν μας;».
Τελειώνει ὁ Πλούταρχος τὴν πραγματεία του μὲ κάτι ποὺ θεωρεῖ τὴν κορωνίδα τῆς σωστῆς ἀγωγῆς εἶναι τὸ δεύτερο, μετὰ τὴν ἀγάπη, ὅπλο τοῦ γονέα. «Περισσότερο ἀπ᾿ ὁτιδήποτε ὀφείλουν οἱ γονεῖς νὰ μὴν πέφτουν σὲ σοβαρὰ σφάλματα, ἀλλὰ νὰ κάνουν ὅλα ὅσα πρέπει, προσφέροντας τοὺς ἑαυτούς τους παράδειγμα στὰ παιδιά τους, ὥστε ν᾿ ἀποτρέπονται ἀπὸ ἄσχημα λόγια καὶ ἔργα». «Οὐ γὰρ ὁ λόγος τοσοῦτον, ὅσον ὁ βίος εἰς τὴν ἀρετὴν ἄγει», αὐτὴ εἶναι ἡ βασιλικὴ ὁδὸς γιὰ μιὰ σωστὴ ἀνατροφή. Αὐτὸ προβάλλει ἡ ἀρχαία παράδοσή μας.
Πολλοὶ παραστρατημένοι νέοι εἶναι συνήθως ἄνθρωποι ποὺ πρῶτα ἀπογοητεύτηκαν ἀπὸ τοὺς γονεῖς τους καὶ ὕστερα ἀπὸ τὴν κοινωνία.
Πρωτόθρονη ἀξία στὴν ἀγωγὴ τῶν παιδιῶν ἔδιναν οἱ ἀρχαῖοι Ἕλληνες στὴν αἰδῶ, τὴν ντροπή. Στὸν περίφημο μῦθο ποὺ ἀναφέρει ὁ Πλάτων στὸν «Πρωταγόρα», διαβάζουμε ὅτι, ὅταν ὁ Δίας ἔφτιαξε τὸν κόσμο, προίκισε τὰ ζῶα μὲ διάφορα χαρακτηριστικὰ (φτερά, δύναμη, ταχύτητα). Ὅμως τὸν ἄνθρωπο τὸν ἄφησε ἀνεφοδίαστο (κυρίως χωρὶς τὴν πολιτικὴ τέχνη, τὴν ἱκανότητα συμβίωσης). Οἱ ἄνθρωποι ἔτσι ἐξοντώνονταν ἀπὸ τὰ θηρία. Τότε ὁ Ζεύς, ἐπειδὴ φοβήθηκε γιὰ τὸ γένος μας, μὴ ξεκληριστεῖ, στέλνει τὸν Ἑρμῆ νὰ φέρει στοὺς ἀνθρώπους τὴν Αἰδῶ καὶ τὴν Δίκη (τὴν ντροπὴ καὶ τὴν δικαιοσύνη).
Ἔτσι θὰ διακανονιζόταν ἡ ἁρμονία τῶν σχέσεων στὶς πολιτεῖες. Τὸν ρώτησε ὁ Ἑρμῆς, μὲ ποιὸ τρόπο νὰ τὶς κατανείμει. Σὲ λίγους, ὅπως οἱ ἄλλες τέχνες, ἢ σὲ ὅλους τοὺς ἀνθρώπους; «Σὲ ὅλους νὰ τὶς μοιράσεις», λέει ὁ Δίας, «καὶ ὅλοι ἂς μετέχουν σ᾿ αὐτὰ τὰ δύο... Καὶ βάλε νόμο, ἀπὸ ἐμένα διαταγμένο, ὅποιος δὲν μπορεῖ νὰ μετέχει στὴν Αἰδῶ καὶ στὴν Δίκη νὰ τὸν σκοτώνουν ὡς ἀρρώστια τῆς πόλης». («Καὶ νόμον θὲς παρ᾿ ἐμοῦ, τὸν μὴ δυνάμενον αἰδοῦς καὶ δίκης μετέχειν ὡς νόσον τῆς πόλεως» - Πρωταγόρας ΧΙΙ). Τὸ κοκκίνισμα τῆς ντροπῆς εἶναι πολὺ ἀνώτερο ἀπὸ ὁποιοδήποτε καλλυντικὸ προσώπου.
Δημήτρης Νατσιός
δάσκαλος-Κιλκίς
