Κωνσταντίνος Αθ. Οικονόμου, δάσκαλοςΚΑΤΑΓΩΓΗ-ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ: Ο Θεόδωρος γεννήθηκε το 1774 στο Νεοχώρι της Ανατ. Θράκης, κοντά στην Κωνσταντινούπολη, εξ ου και το επώνυμο «Βυζάντιος». Οι γονείς του ονομάζονταν Αναστάσιος και Σμαραγδή, ενώ είχε άλλα δυο αδέρφια, τον Αντώνιο και τον Γεώργιο, τον μετέπειτα μητροπολίτη Αδριανουπόλεως, Γρηγόριο.
ΜΑΘΗΤΕΥΟΜΕΝΟΣ ΖΩΓΡΑΦΟΣ-ΕΞΙΣΛΑΜΙΣΜΟΣ: Ο Θεόδωρος από πολύ νέος μαθήτευσε ζωγράφος στο πλευρό ενός χριστιανού ζωγράφου που εργαζόταν στα ανάκτορα του σουλτάνου. Εκεί επηρεάστηκε από κάποιους συνομηλίκους του και παρασύρθηκε γινόμενος εξομώτης [Μωαμεθανός δηλαδή].
ΜΕΤΑΝΟΙΑ-ΚΑΤΑΦΥΓΗ ΣΤΟΥΣ ΚΟΛΛΥΒΑΔΕΣ ΜΟΝΑΧΟΥΣ: Τρία χρόνια αργότερα, όταν μια επιδημία πανώλης θέριζε τον πληθυσμό της Πόλης, μεταμελήθηκε και επιχείρησε να φύγει κρυφά, δραπετεύοντας από τα ανάκτορα πηδώντας τον ψηλό τοίχο. Αλλά έγινε αντιληπτός και έκτοτε τελούσε υπό την προσοχή των φρουρών. Όμως, ο Θεόδωρος είχε πια πάρει την απόφασή του. Με τη βοήθεια ενός φίλου του, που ήταν βοηθός σε γουναράδικο, προμηθεύτηκε ναυτικά ρούχα και προσποιούμενος ότι μεταφέρει σταμνιά βγήκε από την πύλη χωρίς να τον αναγνωρίσουν οι φρουροί. Πήγε στην παραλία και με πλοιάριο μετέβη στο σπίτι κάποιας θείας του. Εκεί, μετά από λίγες ημέρες, εξομολογήθηκε σε κάποιον ιερέα και έλαβε ξανά το χρίσμα με το άγιο μύρο ''σβήνοντας'' από πάνω του το λεκέ της εξομωσίας. Ύστερα απ΄όλα αυτά, μεταμφιεσμένος και κρυφά από τους Οθωμανούς που τον καταζητούσαν, δραπέτευσε στη Χίο, όπου βρήκε καταφύγιο σε ένα μοναστήρι στα βόρεια του νησιού κοντά στο Βροντάδο. Εκεί γνωρίστηκε με τον πρώην επίσκοπο Κορίνθου Μακάριο Νοταρά και το μοναχό Νεόφυτο, τους αποκαλούμενους «κολλυβάδες», ζηλωτές της Ορθοδοξίας.
ΣΤΗ ΜΥΤΙΛΗΝΗ ΜΕ ΣΚΟΠΟ ΤΟ ΜΑΡΤΥΡΙΟ: Έχοντας τύψεις για την αρνησιθρησκία του αποφάσισε να μεταβεί στη γειτονική Λέσβο και να ομολογήσει στις τουρκικές αρχές ότι ξανάγινε Χριστιανός. Αφού κοινώνησε των Αχράντων Μυστηρίων, ντύθηκε με τούρκικα ρούχα και έχοντας πλήρη επίγνωση του τι τον περιμένει, αποχαιρέτησε με δάκρυα το Νεόφυτο που τον είχε συνοδεύσει ως τη Μυτιλήνη. Παρουσιάστηκε στον κριτή της πόλης και αποκήρυξε τον μουσουλμανισμό πετώντας από πάνω του τα ρούχα και το οθωμανικό σαρίκι. Αμέσως συνελήφθη από τους Τούρκους. Προσπάθησαν αρχικά να τον δωροδοκήσουν, αλλά μάταια. Βασανίστηκε έπειτα φρικτά, αλλά εκείνος έμεινε πιστός στην απόφασή του. Τελικά απαγχονίστηκε, παίρνοντας τον ουράνιο στέφανο, στις 17 Φεβρουαρίου του 1795.
ΤΟ ΑΓΙΟ ΛΕΙΨΑΝΟ: Το άγιο λείψανο του έμεινε κατά διαταγή των Τούρκων τρεις ημέρες κρεμασμένο στην αγχόνη. Κατόπιν με άδεια των τουρκικών άρχων το παρέλαβαν πρόκριτοι Μυτιληναίοι και το έθαψαν στο προαύλιο της Παναγίας Χρυσομαλλούσας. Έπειτα από τρία χρόνια, όταν θέλησαν να κάνουν την ανακομιδή των λειψάνων του, είδαν με έκπληξη και θαυμασμό ότι το σώμα είχε διατηρηθεί ακέραιο. Το παρέλαβαν τότε με πολλή ευλάβεια και το έκρυψαν στην κρύπτη του Μητροπολιτικού ναού, όπου βρισκόταν μέχρι το 1832. Ο νεομάρτυρας Θεόδωρος ο Βυζάντιος είναι πολιούχος της Μυτιλήνης και στην πόλη αυτή φυλάσσεται το λείψανό του. Η μνήμη του εορτάζεται στις 17 Φεβρουαρίου, ενώ η ανακομιδή των λειψάνων του την Κυριακή του Παραλύτου.
ΑΠΟΛΥΤΙΚΙΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ
1. Τω Θεώ ώσπερ δώρον φερωνύμως, Θεόδωρε, δι’ αθλήσεως πόνων προσηνέχθης πολύτιμον, και άμωμον θύμα και δεκτή, παμμάκαρ, εγένου προσφορά• όθεν πόθω συνελθόντες, τους σους αγώνας εν ύμνοις γεραίρομεν
και δόξαν προσάγομεν Θεώ τω θαυμαστώς σε ενισχύσαντι κατ’ εχθρών δρωμένων και αοράτων, πολύαθλε.
2. Το πάντιμον λείψανον του Θεοδώρου, πιστοί, ενδόξως τιμήσωμεν ως θησαυρών τιμαλφή, και πάντες βοήσωμεν: Σώσον εκ των κινδύνων τους πιστώς σε υμνούντας, ως πότε σύ ερρύσω εκ πανώλους την πόλιν και πάντας περιφρούρησον ταις ικεσίαις σου.
ΤΟ ΘΑΥΜΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΕΠΙΔΗΜΙΑΣ ΠΑΝΩΛΗΣ: Όπως βλέπουμε από τα την υπογραμμισμένη φράση του δεύτερου απολυτίκιου, ο Άγιος έσωσε την Μυτιλήνη από επιδημία πανούκλας. Πράγματι, το έτος 1832 μάστιζε φοβερή θανατηφόρος αρρώστια, η πανώλη, τον πληθυσμό της Μυτιλήνης. Οι θάνατοι κάθε μέρα γινότανε και περισσότεροι. Οι κάτοικοι, αλλά και οι αρχές της πόλης, αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους και να σκορπιστούν στους γύρω λόφους ελπίζοντας ότι έτσι θα αποφύγουν τη μετάδοση της αρρώστιας. Όλα τα μέτρα όμως που έπαιρναν, ήταν ανίσχυρα να σταματήσουν την αρρώστια και το θάνατο. Η οθωμανική κυβέρνηση έστειλε συνεργεία γιατρών από την Κωνσταντινούπολη και φάρμακα, που πάλι δεν έφεραν κανένα αποτέλεσμα.
Αλλά ό,τι δεν κατόρθωσαν οι ανθρώπινες προσπάθειες, το έκαμε η χάρη του Θεού με τις προσευχές του Αγίου Θεοδώρου. Σ’ αυτές τις κρίσιμες μέρες και μάλιστα τη νύχτα της Παρασκευής της α΄ εβδομάδας των Νηστειών, φανερώθηκε ο άγιος στον τότε Πρωτοσύγκελλο Καλλίνικο, τον μετέπειτα Μητροπολίτη Μυτιλήνης και αργότερα οικουμενικό Πατριάρχη, και του παρήγγειλε να πεί στο Μητροπολίτη να μαζέψει τους χριστιανούς από τις εξοχές, όπου είχαν καταφύγει, να κάνουν αγρυπνία στο Μητροπολιτικό ναό, να βγάλουν δε και το λείψανο του από την κρύπτη του ναού. Ο Πρωτοσύγκελλος δεν έδωσε σημασία στο όνειρο, αλλά μετά από μια εβδομάδα, και πάλι νύχτα της Παρασκευής, βλέπει το ίδιο όνειρο ζωηρότερα, και αυστηρότερο τον άγιο. Αμέσως τότε έτρεξε και ανακοίνωσε στο Μητροπολίτη την εντολή του αγίου. Ο Μητροπολίτης αμέσως συνάντησε τον Τούρκο Διοικητή και του ζήτησε την άδεια να επιτρέψει να ειδοποιήσει με κάθε μέσο τους χριστιανούς, να έρθουν στο ναό και να παρακαλέσουν όλοι τον Θεό. Οι Τούρκοι γιατροί, που ήρθαν απ’ την Κωνσταντινούπολη, αντέδρασαν. Δεν ήθελαν να γίνει συγκέντρωση από φόβο να μη μεταδοθεί η αρρώστια περισσότερο. Όμως ο Διοικητής βλέποντας ότι ο κόσμος πέθαινε, παρ’ όλα τα μέτρα που είχαν πάρει οι γιατροί, έστω και αν είχαν απομακρυνθεί από τα σπίτια τους οι κάτοικοι, έδωσε την άδεια για συγκέντρωση και αγρυπνία. Όλοι οι χριστιανοί με πίστη και ελπίδα έτρεξαν στο ναό, που γέμισε μέσα, έξω και τους γύρω δρόμους. Έκλαψαν, παρακάλεσαν το Θεό, και ζήτησαν και τη βοήθεια του αγίου, που έμαθαν ότι φανερώθηκε με όνειρο στον Πρωτοσύγκελλο. Ακολούθησε αγρυπνία. Τις πρώτες πρωινές ώρες ο Μητροπολίτης και ο Πρωτοσύγκελλος κατέβηκαν στην κρύπτη του ναού, έβγαλαν με ευλάβεια το λείψανο του Αγίου Θεοδώρου και έκαμαν μια σύντομη λιτανεία γύρω στο ναό. Από εκείνη την ώρα δεν πέθανε κανείς Χριστιανός ή Τούρκος από την πανούκλα. Η πόλη ονόμασε τον άγιο Θεόδωρο «Πολιούχο», δηλαδή προστάτη της πόλεως και του νησιού. Τούρκοι και Έλληνες με κάθε τρόπο ομολογούσαν το θαύμα και φανέρωναν την ευγνωμοσύνη τους στο Θεό και τον προστάτη άγιο. Από τότε (1832) το σεπτό λείψανο του αγίου δεν το ξανάβαλαν στην κρύπτη του ναού, αλλά το τοποθέτησαν φανερά, ακόμη και στα μάτια των Τούρκων, στη θέση του Μητροπολιτικού ναού, που βρίσκεται σήμερα και αποτελεί, όπως λέγει και το απολυτίκιο του αγίου, «θησαυρόν τιμαλφή» για την ακριτική νήσο μας.
Βιβλιογραφία: ΑΓΙΟΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ (Ο ΒΥΖΑΝΤΙΟΣ) - ΠΟΛΙΟΥΧΟΣ ΜΥΤΙΛΗΝΗΣ, Γ. Π. ΣΩΤΗΡΙΟΥ ΘΕΟΛΟΓΟΥ, τ. ΔΙΕΥΘΥΝΤΟΥ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ ΑΚΑΔΗΜΙΑΣ
