ΝΙΚΟΣ Ε. ΣΑΚΑΛΑΚΗΣ: «Ο Κατηχητικός Λόγος του Αγίου Ιωάννου Χρυσοστόμου» (Από το Λόγο στη συνείδηση του Λόγου)

              

«Ο Κατηχητικός Λόγος του Αγίου Ιωάννου Χρυσοστόμου»

(Από το Λόγο στη συνείδηση του Λόγου)

Ο Λόγος αυτός αποτελεί ένα άνθος της αυθεντικής Ορθόδοξης πνευματικότητας του Αγίου. Αναμφίβολα, στο κείμενο αυτό η συνείδησή του εξωτερικεύεται με την καθολικότητα του φωτισμένου∙ συνείδηση που συναιρεί όλη την φιλανθρωπία της ένσαρκης οικονομίας του Χριστού.

Στον Λόγο αυτό αποτυπώνεται η μέριμνα του Ποιμένος, η μέριμνα της σωτηρίας των πιστών με την επίγνωση των ορίων της Μετανοίας.

Να θυμηθούμε, ότι οι κατηχούμενοι εβαπτίζοντο σε ορισμένες ημέρες, στις οποίες συμπεριελαμβάνετο και η Κυριακή του Πάσχα: Γι’ αυτό και ο Ι. Χρυσόστομος απευθύνει τον Λόγο του στους κατηχουμένους – νεοφώτιστους, αναλύοντας το βαθύτερο νόημα της Αναστάσεως (Βλέπε Πατρολογία Migne: Patrologiac graecae cursus completes 59, 721-724).

Ο Λόγος του Ι. Χρυσοστόμου εστιάζεται στη λυτρωτική σημασία της Αναστάσεως του Χριστού, ο οποίος κατελθών στον Άδη κατέλυσε την εξουσίαν του Άδη, γενόμενος (ο Κύριος) προάγγελος της παγκόσμιας αναστάσεως των κεκοιμημένων. Ακριβώς με την συνειδητή (προετοιμασμένη) συμμετοχή μας στο Μυστήριο της Θείας Κοινωνίας, σωζώμεθα!

Προσέχοντες (κατά το δυνατόν) τις δυσκολίες της αρχαΐζουσας γλώσσας του κειμένου – Λόγου, βοηθούμενοι όμως από το γλαφυρόν – υψηλόν και περίτεχνον της γλώσσας του Ι. Χρυσοστόμου, διακρίνουμε στο Λόγο του (σε αλληλουχία νοημάτων, ενότητάς τους), τις εξής ενότητες (πέντε νομίζω):

α) «Ει τις ευσεβής…πανηγύρεως»

Το κάλεσμα του Ι. Χρυσοστόμου ξεκινά από την γνώση της Αγίας Γραφής, από την Αποστολική παραδεδομένη διδασκαλία – χριστιανοσύνη, και προχωρεί με τις πνευματικές εμπειρίες του, που αφομοίωσε στην Λειτουργική Άσκησή του, ποθώντας ανάσταση και ξαναγέννημα του εαυτού του και των πιστών (ποιμνίου).

 β) «Ει τις δούλος… και την πρόθεσιν επαινεί»

Ο Ι. Χρυσόστομος αισθάνεται την ανάγκη επιτάχυνσης της μετανοίας – σωτηρίας των μη επαρκώς προετοιμασμένων (καλοπροαίρετων) πιστών∙ επικαλούμενος την μακροθυμία και το έλεος του Χριστού, τους καλεί στο Μυστήριο της Θ. Κοινωνίας, στην βίωση της Αναστάσεως του Χριστού.

γ) «Ουκούν εισέλθετε… συγγνώμη γαρ εκ του τάφου ανέτειλε»

Υπάρχει νοηματική συγγένεια με την ανωτέρω (β) ενότητα. Μετά το επεξηγηματικό κάλεσμα, τους προτρέπει στην Θεία Κοινωνία, στην Ευχαριστιακή οργάνωση της ζωής τους.

δ) «Μηδείς φοβείσω θάνατον… ουδείς εν των μνήματι»

Θάνατος! Ένας όρος περιεκτικός, εκφραστικός πολλών πραγμάτων (παραστατικός όρος), που δημιουργεί σε πολλούς ανθρώπους υπαρξιακό άγχος (αγχόνη), ως λεκτική και υπαρξιακή αγωνία.

Ο έντονος παλμός της πνευματικής ζωής (χάρις Θεού), δημιουργεί την γαλήνια (εν Χριστώ) προσπέλαση στο μυστήριο του θανάτου, χωρίς φόβο. Πάντοτε ο θάνατος αποτελεί επικαιρότητα του ανθρώπου, φόβος του, όταν μάλιστα ο άνθρωπος αφήνει πίσω του περιφρονητικά την Ορθόδοξη πνευματική ζωή στην Εκκλησία. Με την Ανάσταση του Χριστού, ο θάνατος δεν είναι πλέον ο αρνητικός παράγοντας της πρόσκαιρης ζωής μας.

ε) «Χριστός γαρ εγερθείς… απαρχή των κεκοιμημένων εγένετο»

Ακόμη και ο μεγάλος φιλόσοφος Καρλ Γιάσπερς έχει εισάγει στο λόγο του τη μέριμνα των εσχάτων∙ συγκλίνει (φιλοσοφικά) προς τη διδασκαλία της Γραφής. Γράφει: «οι νεκροί θα αναστηθούν με μια πράξη του Θεού, που θα τους ξαναζωντανέψει με τα σώματά τους. Την έσχατη ημέρα, θα αναστήσει τους νεκρούς από τους τάφους τους για την Τελευταία Κρίση» («Μαθήματα Φιλοσοφίας» Σελ. 182 – Εκδ. ΑΡΜΟΣ).

Το νοηματικό επίκεντρο (κεντρική ιδέα) του Λόγου του Αγίου, που είναι το γεγονός της Λυτρώσεως του ανθρώπου δια της Αναστάσεως του Χριστού, δια της καθόδου του Κυρίου στον Άδη, ενισχύεται (το επίκεντρο αυτό) με το συμπαγές (κατά λογική τάξη) ύφος του Ι. Πατρός. Πειθαρχημένα τα νοήματα του Λόγου αναπτύσσονται με σχήματα λειτουργικότητας και στόχου, δηλ.:

α) To κείμενο αρχίζει με οκτώ (8) υποθετικούς λόγους καθηλωτικούς, που σκορπίζουν παρηγοριά και υπόσχεση σωτηρίας

β) Το κείμενο περιέχει πολλές αντιθέσεις, όπως: «πλούσιοι – πτωχοί», «εγκρατείς – ράθυμοι», «έλαβε σώμα – περιέτυχε Θεώ», «έλαβε γην – συνήντησεν ουρανώ».

γ) Υπογραμμίζουμε και το γλωσσικό θησαυρό των ερωτήσεων, δηλ.: «που σου… κέντρον», «πού…νίκος».

δ) Στο αναπεπταμένο πεδίο της θεολογικής γνώσεώς του, ο Ι. Πατήρ χρησιμοποιεί επανόδους – επαναφορές: «Μηδείς… πενίαν», «Μηδείς… πταίσματα», «Μηδείς… θάνατον», «Επικράνθη… Επικράνθη…. Επικράνθη… Επικράνθη», καθώς και «έλαβε σώμα…», «έλαβεν όπως έβλεπε», «έλαβε γην…». Επίσης συσχετίζει τα προηγούμενα με την Ανάσταση του Χριστού:

ε) «Ανέστη Χριστός… καταβέβλησαι», «Ανέστη Χριστός… δαίμονες», «Ανέστη Χριστός… άγγελοι», «Ανέστη Χριστός… πολιτεύεται» και «Ανέστη Χριστός… ουδείς εν τω μνήματι».

στ) Χρησιμοποιεί ο Ιερός Χρυσόστομος και σχήματα με το χαρακτήρα του απροσδόκητου, όπως:

«Ει τις υστέρησεν, προσελθέτω μηδέν ενδοιάζων», «ει τις μετά την έκτην έφθασε, μη φοβηθή την βραδύτητα» και ακολουθούν οι συναθροισμοί – επιτροχιασμοί, όπως: «δέχεται, αναπαύει, ελεεί, θεραπεύει, δίδωσι, χαρίζεται, ασπάζεται, τιμά, επαινεί».

ζ) Σε πολλά σημεία του Λόγου υπάρχουν σχήματα εμφάσεως, με χάρι και πειστικότητα, όπως και σχήμα συγχωρήσεως (συνδρομής), όπου αυτός που ομιλεί δίδει στον ακούοντα μικρόν τι, δια να κερδίση κάτι μεγαλύτερο.

1^ο Σχόλιο: Προσπαθήσαμε να προσπελάσουμε στο πραγματικό νόημα – περιεχόμενο (συνείδηση) του Λόγου του Ιερού Χρυσοστόμου, με τη βοήθεια των ειδικών περί των σχημάτων λόγου, δηλ. Καχριμάνη Ν. και Κολλάρου Ζ, από την εργασία τους: «Τα σχήματα λόγου της αρχαίας και Νέας Ελληνικής» - εκδ. Ρώσση.

2^ο Σχόλιο: Βαθειά (θεολογικά) η γλώσσα του Ι. Χρυσοστόμου, διότι βγαίνει από τη βαθειά βιωματική – φωτισμένη ψυχή του. Έχει βάθος ο Εκκλησιαστικός λόγος, που δεν το υποψιάζεται η «σύγχρονη» ανεμόεσσα σκέψη των ανθρώπων.

Ανεμόεσσα είναι και η σκέψη των αιρετικών οικουμενιστών, που προσπαθούν να δημιουργήσουν «κρίση εκκλησιαστικής γλώσσας» προωθώντας τη δημοτική.

Με τη δημοτική δυσκολεύονται στην απόδοσή τους τα σημασιολογικά – θεολογικά φορτία των λέξεων των Εκκλησιαστικών κειμένων.

Οι εκκλησιαστικές λέξεις έχουν Αγιοπνευματική γόμωση, για να μεταφέρουν με ακρίβεια και βεβαιότητα τις αλήθειες του Ευαγγελίου (Γραφής).

Δεν υπάρχει πρόβλημα – κρίση στην Εκκλησιαστική γλώσσα∙ κρίση υπάρχει στη σκέψη των οικουμενιστών, που με τη σειρά της παραπέμπει στην κρίση που δημιουργεί (πνευματικά) η αίρεση στους ανθρώπους. Έχουμε δηλ. ένα φαυλεπίφαυλο κύκλο.

Στο β΄ μέρος της εργασίας θα προσπαθήσω να μεταφέρω – αποδώσω το δυνατό Πασχαλινό μήνυμα του Ι. Χρυσοστόμου στους άξονες (οριζόντιο - κάθετο), που ορίζουν οι λόγοι της Γραφής και των Πατέρων (Συνεχίζεται)

ΝΙΚΟΣ Ε. ΣΑΚΑΛΑΚΗΣ

ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΟΣ