Ο Καθηγήτης μας Ιωαν.Φουντούλης μας δίνει την απάντηση, «… Η ακολουθία της Αναστάσεως στο λειτουργικό πλαίσιο των ακολουθιών ευρίσκεται μετά την απόλυση του Μεσονυκτίου και στην αρχή του όρθρου…αυτό υποδηλώνει ότι ετελείτο κατά τις πρώτες πρωινές ώρες…
Περί της Ωρας της Αναστάσεως
Είναι γεγονός ότι τις περισσότερες φορες που δημιουργείται ένα ζήτημα λειτουργικής υφής αυτό έχει ως αφετηρία την μη σωστή μελέτη ή και εντρύφηση στις λειτουργικές πηγές ή και τους διδασκάλους που κατά το παρελθόν έχουν μελετήσει και αναδείξει ΟΛΕΣ τις λύσεις για όλα τα ζητήματα που αφορούν την Ορθόδοξη λατρεία μας.
Την συγκεκριμένη χρονική περίοδο στην Εκκλησία της Ελλάδος εξ αφορμής της αποφάσεως της Διαρκούς Ιεράς Συνόδου για τον τρόπο εορτασμού του Πάσχα εν μέσω της Πανδημίας έχει ανακύψει τεράστιο Θεολογικό-Πρακτικό ζήτημα για το αν πρέπει και με ποιον τρόπο, να πραγματοποιηθεί η ακολουθία της Αναστάσιμης Πανυχίδος και Θείας Λειτουργίας με βάση την γενόμενη πρακτική που ακολουθεί η Ορθόδοξη παράδοση, όχι τα τελευταία 100 ή 200 χρόνια, αλλά από τον 2ο κοντά σχεδόν αιώνα όπου και έχουμε την πρώτη καταγραφή από τον Άγιο Ιγνάτιο Αντιοχείας στην Προς Μαγνησείους Επιστολή του[1].
Η Αναθεωρητική άποψη η οποία και ακούγεται για να δικαιολογήσει την απόφαση της Ιεράς Συνόδου αναφέρεται στο γεγονός της λειτουργικής ώρας και πως αυτή αλλάζει από την στιγμή του Εσπερινού λόγω της Εκκλησιαστικής ώρας διαχωρίζοντας Πολιτική ώρα από Εκκλησιαστική Πρακτική. Θα μπορούσε ως επιχείρημα να σταθεί, δημιουργούνται όμως μερικά βασικά προβλήματα τα οποία και παραθεωρούνται.
Πρόβλημα 1ον, σε περίπτωση την οποία αποδεχθούμε το γεγονός της λειτουργικής πρακτικής με βάση το εκκλησιαστικό ωρολόγιο σημαίνει πως πρέπει να αλλάξουμε ΟΛΟ τον τρόπο λειτουργίας των Εκκλησιαστικών Ακολουθιών με βάση το Βυζαντινό Ωρολόγιο και να επιστρέψουμε στην Βυζάντινη-Αγιορείτικη Παράδοση. Να αλλάξουμε τον τρόπο νηστείας (πχ Τετάρτης και Παρασκευής) καθώς επίσης τον τρόπο προετοιμασιας των πιστων για την Θεια Κοινωνία και άλλα συναφή ζητήματα τα οποία όμως εδώ και κάμποσους αιώνες εχουν λυθεί ή και προσαρμοστεί με βάση την πραγματικότητα την οποία έχουμε διαμορφώσει ως Λειτουργική Πρακτική στο Βυζαντινό-Κοσμικό Τυπικό[2].
Πρόβλημα 2ον, προφανέστατα μπορεί να λέμε ότι δεν γνωρίζουμε την ακριβή ώρα που πραγματοποιήθηκε η Ανάσταση του Κυρίου μας, όμως κανεις δεν αμφισβητεί ότι αυτή έγινε ημέρα Κυριακή «τήν Κυριακή ἡμέραν»[3]. Ποια στιγμή τα αρχαία χειρόγράφα μας καταγράφουν ότι μπορεί να έγινε όμως; Ο Καθηγήτης μας Ιωαν.Φουντούλης μας δίνει την απάντηση, «… Η ακολουθία της Αναστάσεως στο λειτουργικό πλαίσιο των ακολουθιών ευρίσκεται μετά την απόλυση του Μεσονυκτίου και στην αρχή του όρθρου…αυτό υποδηλώνει ότι ετελείτο κατά τις πρώτες πρωινές ώρες… τούτο διατάσσουν και ωρισμένα αρχαία Τυπικά με τις φράσεις : της αρμοζούσης ὡρας τοῦ ὄρθρου ἐνστάσης (ἤ φθασάσης) ἐξερχόμεθα κλπ ἤ περί ὥραν τοῦ ὄρθρου…δλδ τοποθετούν την έναρξη μετά την ογδόη ἤ και μετά την ένατη ώρα δλδ μετά τις 3 τα μεσάνυχτα…τα αρχαία τυπικά συμφωνούν ότι η Ανάσταση γίνεται μετά τα μεσάνυχτα πρίν ακόμα αρχίση να υποχωρή η νύχτα δλδ ὄρθρου βαθέως της Κυριακής. Σαν πράξη είναι καταγεγραμένη και το 1813 στο Τυπικό της Μονής Φιλοθέου Αγ.Όρους»[4]. Ο καθηγήτης καταγράφει και άλλες συνήθειες ή και Τυπικά τα οποία ομιλούν Περι του Τυπικού της Άναστάσιμης Πανυχίδος και Λειτουργίας θέττοντας όμως ως κόκκινη γραμμή το ξημέρωμα της Κυριακής με βάση το Βυζαντινό Ωρόλογιο και το ξημέρωμα αυτού που είναι η Θ΄ ώρα δλδ τις 3 το πρωί. Μάλιστα παραπέμπει στο αρχαίο έθος της νυχτερινής Αναστάσιμης Πανυχίδος, το οποίο τελείται και στον ναό των Ιεροσολύμων και το έχει καταγράψει και η Μοναχή Αιθερία η Μαυριτανή στο Οδοιπορικό της. Αρα η διλημματική αναφορά, και τι έγινε αν η ακολουθία της Αναστάσεως πραγματοποιηθεί νωρίτερα, δεν έχει επιχειρηματολογία από την στιγμή την οποία δεν έχει κανένα ιστορικό καταγγεγραμένο προηγούμενο. Τυχών παραλληρισμός με το Πάσχα του 1941 στην Ελλάδα και τον εορτάσμό του στις 15.00 δεν αποτελεί μέτρο σύγκρισης λόγω της Γερμανικής Κατοχής και των περιοριστικών μέτρων του κατακτητή που μόλις είχε εισέλθει στην Πρωτεύουσα.
Πρόβλημα 3ον, περι θυσιαστηρίου, λειτουργού και Θείας Κοινωνίας. Θεωρώ ότι η θέση όπως εκφράστηκε από τον κ. Παναγιώτη Σελίμο και το κείμενο του: «Κριτική στην θέση του Αρχιμανδρίτου π. Νικοδήμου Σκλέπα» μεταφέροντας την θέση του Καθηγητή κ. Μπούμη με καλύπτουν πλήρως αφού μέχρι και σήμερα δεν υπάρχει επίσημα προηγούμενο «διπλολειτουργίας» εντός του ίδιου 24ωρου καταγεγραμμένο στην Όρθοδοξη Παράδοση παρα μόνο στην Ρωμαιοκαθολική Πρακτική και τον τύπο λειτουργιών τους.
Δεοδομένο των ανωτέρω, προφανώς ως πασιφανέστατη Αρχαία Πρακτική έχει επικρατήσει η Αναστασίμη λειτουργία να τελείται ξημερώματα Κυριακής λόγω του Ορθρινού συμβολισμού της Αναστάσεως, ακούμε τον Ευαγγελιστή «Ὄρθρου βαθέως» ή ψάλλουμε το Ζ’ Εωθινό «Ἱδοῦ Σκοτία καί πρωί». Ως γεγονός αν ήταν λάθος η ίδια η Εκκλησία μέσα στο χρονικό όριζοντα των 20 αιώνων ζωής της θα είχε βρεί τρόπο να το θεραπεύσει ή και να το αποβάλλει. Εδώ θα ήθελα να προσθέσω και το εξής λογικό επιχείρημα, η Θεία Λατρεία με την γλωσσολογία είναι άρρηκτα συνδεδεμένες, η ακριβής τήρηση των όρων Μεσονυκτικό, Όρθρος, Άριστον, Γεύμα, Ώρες, Μεσώρια, Εσπερινός, Απόδειπνο, έχουν άμεση εφαρμογή και ερμηνεία ακριβώς επάνω στον χρόνο που πραγματοποιείται η κάθε ακολουθία. Δεν είναι λοιπόν κατανοητό πως μπορεί της ακολουθίας του Όρθρου να προηγείται το Μεσονυκτικό το οποίο και τελείται εν τῷ Μέσῳ τῆς Νυκτός και έξω να έχει μέρα;;;; Εάν όμως δούμε και την εντολή της Συνόδου που αναφέρει να κάνουμε την ακολουθία της Αναστάσεως στις 21.00, η Δύση με βάση το πολιτικο ημερολόγιο (που επικαλούνται οι υποστηρικτές) είναι 20.16 η Νύχτα όμως με βάση την αστρονομία έπεται 1 ώρας και 40 λεπτών δλδ 21.56!!! Η Λειτουργική πρακτική όμως όπως γνωρίζουμε όλοι απαιτεί ισορροπία και όταν η ισορροπία αυτή διαταράσσεται έχει ως αποτελέσμα αλληλουχούμενα προβλήματα τα οποία επηρεάζουν την Τάξη της Εκκλησίας. Ας δούμε πως προέκυψε το συζητηθέν πρόβλημα για την διπλή θεία κοινωνία και διπλή θεία λειτουργία στο ίδιο θυσιαστήριο;;;; Από το γεγονός ότι θελήσαμε να αλλάξουμε την ώρα της Πανυχίδος και να διασπάσουμε την ισορροπία στον τρόπο της Αναστάσιμης Πανηγύρεως.
Μια τόσο σημαντική μέρα, μια κατεξοχήν Αρχαία και Βαπτισματική μέρα η οποία ξεκίναγε από νωρίς το μεσημέρι του Σαββάτου και ολοκληρωνόταν την επόμενη μέρα, ξημερώματα Κυριακής όχι μόνο δεν χωρά τυχών διορθώσεις για τον τρόπο λειτουργίας της, αντιθέτως λόγω του υψηλού συμβολισμού και των ποικίλων νοημάτων και εννοιών πρέπει να προφυλάσσεται για την μη διατάραξη του Εκκλησιολογικού και Λειτουργικού Κύκλου της Εκκλησίας.
Ο Εντός ολίγων ημερών, Τριήμερος Αναστάς, ας μας φωτίζει και προφυλάσσει όλους, καλή Ανάσταση και Καλό Πάσχα.
Ο Μικρός Λειτουργιολόγος…
[1] 9,ΒΕΠΕΣ 2, 1955, σελ 295
[2] Τι αναφέρει ο 69ος κανόνας των Αγίων Αποστόλων;: «Ει τις επίσκοπος, η πρεσβύτερος, η διάκονος, η υποδιάκονος, η αναγνώστης, η ψάλτης, την αγίαν Τεσσαρακοστήν του Πάσχα ου νηστεύει, η τετράδα, η παρασκευήν, καθαιρείσθω· εκτός ει μη δι' ασθένειαν σωματικήν εμποδίζοιτο· ει δε λαϊκός είη, αφοριζέσθω». Άρα όπου Τετράδα και Παρασκευή δεν είναι το μεσημέρι της Τρίτη μέχρι το μεσημέρι της Τετάρτης ή το μεσημέρι της Πέμπτης μέχρι το μεσημέρι της Παρασκευής. Εάν ίσχυε κάτι τέτοιο ή θεοπνευστία των Αποστόλων η οποίοι είχαν ζήσει και μεγαλώσει μέσα στην Εβραϊκή λογική της Νηστείας (από μεσημέρι σε μεσημέρι) θα το διευκρύνιζαν.
[3] Αποκάλυψη 1,10
