Όταν τα αντίγραφα ιστορικών εικόνων πολλαπλασιάζονται με
ταχύτητα… φωτοτυπίας
Προβληματισμός στις
ταξεις του Κλήρου για το κατά πόσον χάνεται το μέτρο
Ανδρέας Λουδάρος
Ναι ή όχι στα αντίγραφα; Αυτό το ερώτημα απασχολεί όλο και
περισσότερο τις τάξεις του Κλήρου τελευταία, ύστερα από την σχεδόν εκρηκτική
αύξηση μιας νέας τάσης στον ελλαδικό χώρο, η οποία σχετίζεται με την ενθρόνιση
πιστών αντιγράφων ιστορικών εικόνων σε διάφορους ναούς και μονές της
επικράτειας.
Όπως
κάθε τι, έτσι και αυτή η νέα τάση στα εκκλησιαστικά πράγματα, έχει τους
υποστηρικτές της, τους σκεπτικούς αλλά και τους κάθετα διαφωνούντες. Αν
κρίνουμε από την συνεχή αύξηση των σχετικών τελετών φαίνεται πως οι
υποστηρικτές πολλαπλασιάζονται, αν και δεν είναι διόλου ευκαταφρόνητος ο
αριθμός εκείνων που θεωρούν πως έχει χαθεί το μέτρο.
Σύμφωνα
με έρευνα του orthodoxia.info, σε αντίθεση με το πρόσφατο παρελθόν που οι
ενθρονίσεις πιστών αντιγράφων ήταν κάτι το εξαιρετικά σπάνιο, μόνο τα τελευταία
4 χρόνια έχουν υπάρξει άνω των 20 τέτοιων τελετών.
«Πρωταθλήτρια»
στην διανομή πιστών αντιγράφων φαίνεται πως είναι η Μονή Βατοπαιδίου, η οποία
σε τακτά χρονικά διαστήματα δωρίζει πιστά αντίγραφα δυο εκ των εφέστιων εικόνων
της σε ναούς, μονές και μητροπόλεις σε ολόκληρη την επικράτεια.
 |
Μια από τις υποδοχές αντιγράφων οταν ανακοινώθηκε στον λαό
|
Ενδεικτικά:
ον
Ιανουάριο του 2014, μεταφέρθηκε αντίγραφο της Παναγίας Παραμυθίας στην
Μητρόπολη Άρτης. Τον Οκτώβριο του ίδιου έτους ενθρονίστηκε αντίγραφο της ίδιας
εικόνας στον Ι.Ν. Αγίου Δημητρίου στο Μπραχάμι. Λίγους μήνες μετά, τον
Ιανουάριο του 2015, αντίγραφο της Παναγίας Παραμυθίας, δωρήθηκε στην Ι.Μ.
Παναγίας Γοργοεπηκόου στην Μάνδρα Αττικής.
Τον
Σεπτέμβρη του ίδιου έτους μεταφέρθηκε στη Μυτιλήνη πιστό αντίγραφο της Παναγίας
Βηματάρισσας ενώ δυο μήνες μετά ένα άλλο αντίγραφο της στον Κίσσαμο Κρήτης.
Τον
Μάρτιο του 2016 αντίγραφο της Παναγίας Παραμυθίας από το Βατοπαίδι ενθρονίστηκε
στον Εύοσμο της Θεσσαλονίκης για να ακολουθήσει τον Αύγουστο της ίδιας χρονιάς
ενθρόνιση της Παναγίας Βηματάρισσας στο Αντίρριο. Τον Οκτώβριο του 2016 είχαμε
δυο ενθρονίσεις. Αυτή της Παναγίας Βηματάρισσας στο Βόλο και της Παναγίας
Παραμυθίας στην Μονή Ομπλού της Πάτρας. Η χρονιά έκλεισε με ενθρόνιση της
Παναγίας Παραμυθίας τον Νοέμβριο στον Άγιο Βασίλειο Πειραιώς.
Τη
χρονιά που διανύουμε οι ενθρονίσεις ξεκίνησαν τον Ιανουάριο με αυτήν της
Παναγίας Παραμυθίας στο Αγρίνιο. Τον Μάρτιο μεταφέρθηκε στη Νέα Ιωνία Αττικής η
Παναγία Βηματάρισσα, ενώ η τελετή ενθρόνισης της στο μητροπολιτικό παρεκκλήσιο
όπου θα παραμείνει έγινε πριν λίγες ημέρες.
Τον
προηγούμενο Μάϊο η Παναγία Βηματάρισσα ενθρονίστηκε στη Λεμεσό. Λίγες μέρες
νωρίτερα είχε προηγηθεί η υποδοχή της Παναγίας Παραμυθίας στην Κρήτη.
Τον
Ιούνιο που μας πέρασε η Μονή Βατοπαιδίου δώρησε και ενθρόνισε στην Κόρινθο ένα
ακόμη αντίγραφο της Παναγίας Παραμυθίας.
ΚΑΙ ΤΟ
ΧΙΛΑΝΔΑΡΙ
Το
καλοκαίρι που μας πέρασε, έδωσε στον κόσμο τη δική της ευλογία και μια άλλη
Μονή του Αγίου Όρους, αυτή του Χιλανδαρίου. Τον Ιούνιο ενθρονίστηκε αντίγραφο
της ξακουστής Παναγίας «Τριχερούσσας» από το Χιλανδάρι στην Μονή Δοβρά της Βέροιας
και δυο μήνες μετά ένα άλλο αντίγραφο δωρήθηκε και ενθρονίστηκε στην πόλη της
Κατερίνης.
Στην
ίδια τάση ενθρόνισης αντιγράφων, εντάσσεται και αυτή του αντιγράφου της
ιστορικής εικόνας των Ρώσων ορθοδόξων, της Παναγίας του Καζάν, τον Ιούνιο του
2016 στις Μυκήνες.
ΤΟ ΑΞΙΟΝ
ΕΣΤΙΝ
Σε
αντίθεση με τα παραπάνω, οι έξοδοι της σημαντικότερης εικόνας του Αγίου Όρους
είναι εξαιρετικά σπάνιες. Ακόμη πιο μετρημένες όμως είναι και οι άδειες για την
δημιουργία αντιγράφων της, παρά τη «βροχή» σχετικών αιτημάτων που δέχεται κάθε
χρόνο η ιερά κοινότητα.
Οι
περιπτώσεις κατά της οποίες η Ι. Κοινότητα του Αγίου Όρους μπαίνει στην
διαδικασία κατασκευής πιστών αντιγράφων είναι εξαιρετικά σπάνιες και
συγκεκριμένες. Το 2012 παραχωρήθηκε ένα αντίγραφο του «Άξιον Εστίν» στην
Εκκλησία της Βουλγαρίας ως συμμετοχή της Αθωνικής πολιτείας στους εορτασμούς
για τον ένα αιώνα λειτουργίας του καθεδρικού ναού του αγίου Αλεξάνδρου Νέφσκι.
Ένα
χρόνο αργότερα, τον Μάιο του 2013 το Άγιον Όρος δώρισε αντίγραφο της ίδιας
εικόνας στην ιστορική Μητρόπολη Δράμας με την ευκαιρία των εορτασμών των 100
χρόνων από την απελευθέρωσή της.
Υποδοχές
αντιγράφων του «Άξιον Εστίν» έγιναν και σε άλλες περιοχές όπως τον Οκτώβριο του
2014 στην Μολδαβία ή τον Μάϊο του 2017 στη Μεγάρχη Τρικάλων αλλά δεν συνδέονται
με την επίσημη Ι. Κοινότητα.
ΝΑΙ ΜΕΝ
ΑΛΛΑ…
Όπως
ήταν αναμενόμενο η συνεχώς αυξανόμενη τάση μεταφοράς αντιγράφων έχει προκαλέσει
σοβαρό προβληματισμό. Από τη μια πλευρά υπάρχουν οι υποστηρικτές της τάσης
αυτής οι οποίοι επιχειρηματολογούν πως σε εποχές δύσκολες όπως αυτή που
διανύουμε τα τελευταία χρόνια, οτιδήποτε μπορεί να ενισχύσει την πίστη του λαού
και να τον φέρει πιο κοντά στον Θεό και την Εκκλησία δεν μπορεί να θεωρείται
κατακριτέο.
Υποστηρίζουν
δε, πως με την κίνηση αυτή Μητροπόλεις, Ναοί και Μονές σε ολόκληρη την
επικράτεια δημιουργούν ισχυρούς δεσμούς με ιστορικές Μονές του Άθωνα βοηθώντας
στη διατήρηση μακραίωνων παραδόσεων του τόπου.
Στα
παραπάνω επιχειρήματα έρχονται να απαντήσουν όσοι παρακολουθούν με σκεπτικισμό
την όλη δραστηριότητα κάνοντας λόγο για ευτελισμό των κειμηλίων. «Είναι άλλο να
δημιουργούνται μικρά αντίγραφα των ιστορικών εικόνων ώστε ο κάθε πιστός να έχει
τη δυνατότητα να τις προσκυνά στο σπίτι του και άλλο να δημιουργούνται ακριβή
αντίγραφα στα οποία να τους αποδίδονται τιμές σαν να είναι το πρωτότυπο»
σημειώνουν.
Ορισμένοι
δε, που δηλώνουν οτι περισσότερο ενοχλούνται παρά «αναπαύονται» από όλο αυτό,
κάνουν λόγο για ενέργειες που θυμίζουν περισσότερο «franchise» παρά οτιδήποτε
άλλο.
ΕΜΜΕΣΗ
ΠΑΡΕΜΒΑΣΗ ΤΗΣ ΔΙΣ
Μέχρι
στιγμής τόσο ο Αρχιεπίσκοπος όσο και η Ιερά Σύνοδος δεν έχουν εκφραστεί δημόσια
για το φαινόμενο. Στην πράξη έχουν αφεθεί ελεύθεροι οι Μητροπολίτες να πράττουν
κατά το δοκούν. Όσοι συμφωνούν με την λογική το πράττουν όσοι πάλι όχι απλώς
αποφεύγουν να προκαλέσουν τέτοια γεγονότα ή ακόμη και αρνούνται να δώσουν
άδειες στις ενορίες που το ζητούν.
Ωστόσο
αξίζει να σημειωθεί πως σύμφωνα με αποκλειστικές πληροφορίες του
orthodoxia.info η ΔΙΣ έλαβε απόφαση, την οποία όμως δεν ανακοίνωσε στο επίσημο
Δελτίο Τύπου, που εκδίδει μετά από κάθε συνεδρίαση, σύμφωνα με την οποία πλέον
για κάθε παρουσία ηγουμένου Μονής του Αγίου Όρους σε περιοχές της Εκκλησίας της
Ελλάδος, δεν θα αρκεί η άδεια ή η πρόσκληση του οικείου Μητροπολίτη αλλά θα
πρέπει να έχει προηγηθεί και η άδεια της Διαρκούς Ιεράς Συνόδου.
6 σχόλια:
πΝΓ
Στη φωτογραφία έχετε και τον π. Εφραίμ τον Βατοπαιδινό γνωστό για την αρετή του που ξέρει να κάνει με μέτρο όσα κάνει και έχουν σχέση με την ευλάβεια.
Ἐκτός τῶν ἄλλων (τῶν περισσοτέρων ἀναφερομένων στό συγκεκριμένο ἄρθρο) ἐκτιμοῦμε ὅτι ὁ τρόπος καί τό πλαίσιο κατασκευῆς καί ἀποδοχῆς αὐτῶν τῶν πιστῶν ἀντιγράφων, κατά πάντα, τῶν πρωτοτύπων, δημιουργεῖ ἤ ἐμφανίζει καί ἕνα καθαρῶς θεολογικό πρόβλημα. Θά τό ἐκθέσουμε ἐνταῦθα ἁπλουστευμένο γιά κατανόηση ὑπό πάντων (καί μή θεολόγων) ἐπιφυλασσόμενοι νά ἀσχοληθοῦμε, σύν Θεῶ, διεξοδικότερα μέ αὐτό τό ζήτημα. Λοιπόν, ὅπως ὅλοι γνωρίζομε ἡ μία Παναγία μας, ἡ ὑπεραγία Θεοτόκος, ἔχει πολλές προσωνυμίες (οἱ ἑπωνυμίες της ὑπολογίζονται σέ δεκάδες χιλιάδες ἀνά τόν ὀρθόδοξο κόσμο). Ἡ κάθε εἰκόνα τῆς Θεοτόκου, ἐφέστια σέ Μονή ἤ σέ προσκύνημα, ἡ ὁποία ἔχει κάποιο προσωνύμιο ἔχει ἐπ' αὐτῆς, συνήθως, διάφορα τάματα καί ἀφιερώματα καί κυρίως ἕναν διάκοσμο ὁ ὁποῖος σχετίζεται μέ τό συγκεκριμένο πρωτότυπο εἰκόνισμα, τό ὁποῖο ἐπίσης συνήθως θεωρεῖται καί εἶναι θαυματουργό. Θαυματουργός βεβαίως εἶναι ἡ Θεοτόκος, ἡ ὁποία ἐνεργεῖ τά θαύματα διαπορθμεύουσα τήν χάρη καί εὐλογία της μέσω τῶν συγκεκριμένων ἱερῶν εἰκονισμάτων ἀλλά καί κάθε εἰκόνος της πρός τό συμφέρον τῆς αἰτήσεως τῶν προσφευγόντων στή βοήθειά Της πιστῶν ἀνθρώπων καί κυριως πρός σωτηρίαν αὐτῶν. Μία φωτογραφία μιᾶς θαυματουργοῦ, κατά τά ἀνωτέρω, εἰκόνος τῆς Θεοτόκου μπορεῖ νά δίδεται καί νά ζητεῖται ὡς εὐλογία καί ἀνάμνηση τοῦ προσκυνήματός μας στό ἀντίστοιχο πρωτότυπο εἰκόνισμα. Μέ τά μέσα δέ τῆς ἐποχῆς μας, αὐτό τό ἐνθύμιο μπορεῖ νά εἶναι ἀκόμη καί μία μικρογραφία-μίμηση τοῦ πρωτοτύπου. Ὅμως ἡ κατασκευή πανομοιότυπων σέ μέγεθος καί διάκοσμο εἰκόνων "τῶν πρωτοτύπων εἰκόνων" (!), δημιουργεῖ τήν αἴσθηση τῆς οἰονεί "κλωνοποιήσεως" τοῦ θαυματουργοῦ εἰκονίσματος καί τήν "ψευδαίσθηση" ὅτι ἔτσι κατέχεται σέ κάθε περίπτωση ἕνα εἰδικῆς χάριτος καί εὐλογίας πιστό κατά πάντα ἀντίγραφο τοῦ πρωτοτύπου. Παλαιότερα, συνέβαινε κάτι πολύ παραδοσιακότερο καί ὀρθότερο τούτου τοῦ φαινομένου, συμβατοῦ (ἐκείνου) μέ τήν εὐσέβεια καί τήν ὀφειλόμενη τιμή στό Πρόσωπο τῆς Θεοτόκου καί τά πολλά της θαυμάσια, ἐκ τῶν ὁποίων ἄλλωστε προέρχονται καί τά πλεῖστα ἐκ τῶν διαφόρων προσωνυμίων της. Ἁγιογραφοῦνταν εἰκόνες ἐπιγραφόμενες μέ τήν ἰδιαίτερη ἐπονομασία ἤ καί τόν τύπον τῆς πρωτοτύπου Εἰκόνος (Παναγία βρεφοκρατοῦσα, δεξιοκρατοῦσα, γλυκοφιλοῦσα κ.ο.κ.) Στήν τελευταίως, ὅμως, παρατηρουμένη πρακτική, ἡ εὐλάβεια τῶν πιστῶν φαίνεται νά διευθύνεται σέ κάποιο θαυματουργό ἀντικείμενο (εἰκόνα), τό ὁποῖο καί ὡς ἀντίγραφο διατηρεῖ τρόπον τινά τίς ἰδιότητες τοῦ πρωτοτύπου εἰκονίσματος (τήν θαυματουργική χάρη).(ΣΥΝΕΧΊΖΕΤΑΙ)
Ἔτσι, ὅμως, εἶναι σά νά ἀπονέμεται διά τῆς προσκυνήσεως τῆς εἰκόνος - ἀντίγραφο τιμή ὄχι πρός τό ἐν οὐρανοῖς πρωτότυπο αὐτῆς, τουτέστιν τό Πρόσωπο πού εἰκονίζεται, δηλαδή π. χ. τήν Θεοτόκο, ἀλλά πρός τό αὐθεντικό πρωτότυπο (τό εἰκόνισμα πλέον καί ὄχι τό Πρόσωπον) ἐκ τοῦ ὁποίου ὡς προσομοίωση παρήχθη τό ἀντίγραφο! Γίνεται δηλαδή τό ἀντίγραφο περισσότερο εἰκών τῆς εἰκόνος καί ὄχι τόσο εἰκών τῆς Θεοτόκου, τήν ὁποία εἰκονίζει! Αὐτό ἴσως ἐνέχει τόν κίνδυνο τῆς εἰδωλοποιήσεως τῶν θαυματουργῶν εἰκονισμάτων, κάτι βεβαίως πού πρέπει νά τό προσέχουμε οὕτως ἤ ἄλλως καί ὅσον ἀφορᾶ στά αὐθεντικά πρωτότυπα θαυματουργά εἰκονίσματα. Ἡ πνευματική ἀναγωγή μας καί ἡ διαβίβαση τῆς τιμῆς πού ἀπονέμουμε διά τῆς προσκυνήσεως πρός τό εἰκονιζόμενο πρόσωπο, δέν πρέπει ποτέ καί ἐπ' οὐδενί νά ὑποκαθίσταται ἤ ἀντικαθίσταται ἀπό μία τιμή πρός ἕνα θαυματουργό "ἀντικείμενο", διότι κάτι τέτοιο δέν ἐκφράζει τήν Πίστη μας καί δέν ἀπηχεῖ τή σχετική περί εἰκόνων καί τῆς προσκυνήσεως αὐτῶν ὀρθόδοξη Διδασκαλία. Ἀκόμη, καταλήγει νά εἶναι παράταιρο καί καινοτόμο ὄχι μόνο πρός τήν Πίστη, ἀλλά καί αὐτή τήν λαϊκή εὐσέβεια, τό γεγονός ὅτι μία νέο-κατασκευασμένη καί ἁγιογραφημένη εἰκόνα νά ἐμφανίζεται ἐξ ἀρχῆς ἐπενδεδυμένη μέ τό λεγόμενο "πουκάμισο", χρυσό ἤ ἀργυρό, μέ τό ὁποῖο κάποτε ἔντυσαν τήν πρωτότυπη Εἰκόνα ἡ εὐλάβεια καί ἡ εὐχαριστία συγκεκριμένων πιστῶν, οἱ ὁποῖοι ἐξέφρασαν ἔτσι τήν πίστη καί εὐγνωμοσύνη των γιά τήν ἱκανοποίηση κάποιων εὐλαβῶν αἰτημάτων τους πρός τήν Παναγία. Μέ ποιό δέος καί θάμπος θά προσκυνήσουν οἱ πιστοί οἱ ὁποῖοι βλέπουν πλέον πρῶτα τά ἀντίγραφα, τίς ἴδιες τίς αὐθεντικές εἰκόνες ἤ θά προστρέξουν σ' αὐτές ἀπό εὐλάβεια καί σεβασμό στό θαυματουργικό ἱστορικό τους, ὅταν πλέον στά προκυνητάρια πολλῶν Ναῶν καί Μονῶν βρίσκονται ἀντίγραφα μέ παράδοξο πλουμιστό διάκοσμο καί συγκεκριμένη "ἱστορική" ταυτότητα, ἡ ὁποία ὅμως μόνο στό θαυματουργό εἰκόνισμα ἀνήκει καί ἁρμόζει; Μήπως, χωρίς νά συνειδητοποιεῖται, αὐτή ἡ νέα πρακτική, ὑποδηλώνει ἐκκοσμικευμένο ἤ καί εὐθέως καταναλωτικό πνεῦμα, τό ὁποῖο θέλει ἄμεσα καί γρήγορα νά προσεγγίζει τό σπάνιο καί πολυτίμητο; Μήπως τελικῶς ἀντί νά καλλιεργεῖται ἡ εὐσέβεια, μέ αὐτή τήν πρακτική εὐτελίζεται ἤ χάνει τό μυστικό βάθος της; Μήπως τελικῶς καλλιεργεῖται καί προβάλλεται ἤ ὑποστηρίζεται μέ αὐτή τήν πρακτική μία ἔστω καί ἔμμεση "εἰδωλοποίηση" τῶν θαυματουργῶν εἰκονισμάτων, προκαλώντας μᾶλλον δικαιολογημένα τόν προβληματισμό κάποιων πιστῶν καί τόν σκανδαλισμό κάποιων ἀπίστων; Τέλος, μήπως ὄπισθεν αὐτῆς τῆς πρακτικῆς ἀποκαλυφθοῦν κάποτε ἄλλου εἴδους συναλλαγές (οἰκονομικές καί ὄχι μόνον) οἱ ὁποῖες θά ἐκθέσουν τούς ἐπινοήσαντας ἤ τέλος πάντων τούς ἀκρίτως γενικεύσαντας καί καθιερώσαντας αὐτή τήν πρακτική; Ἡ ἐξαίρεση συνήθως δημιουργεῖ παρενέργειες ὅταν γίνεται κανόνας! Τουλάχιστον ἄς ἀντιμετωπισθοῦν τά ἀνωτέρω ὡς ἕνας ἔντονος θεολογικός προβληματισμός. Δημ. Κ. Ἀναγνώστου, Θεολόγος.