Γράφει ο ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΑΘ. ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ διδάσκαλος
ΕΙΣΑΓΩΓΗ: Ο Ιάκωβος ο
Αδελφόθεος, ο αποκαλούμενος και δίκαιος, είναι άγιος της Ορθοδόξου
Εκκλησίας μας, έζησε κατά την αποστολική εποχή, ενώ υπήρξε ο πρώτος επίσκοπος
της εκκλησίας των Ιεροσολύμων και ο συγγραφέας της ομώνυμης Καθολικής Επιστολής
καθώς και του κειμένου της πρώτης Θείας Λειτουργίας. Έγινε μαθητής του Ιησού
μετά την Ανάσταση και πέθανε μαρτυρικά.
Ο ΒΙΟΣ ΤΟΥ: ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΠΟ ΤΗΝ Α.
ΓΡΑΦΗ:
Στην Αγία Γραφή συναντάμε συχνά την ονομασία Αδελφόθεος, είτε για τον Ιάκωβο,
είτε για τον Ιούδα, τον Ιωσή, κ.α. Σύμφωνα με τον Ιερώνυμο, ο όρος πρέπει να
κατανοηθεί ως εξάδελφοι του Χριστού, ενώ κατά το Επιφάνιο, οι Αδελφόθεοι ήταν
παιδιά του Μνήστορος Ιωσήφ από προηγούμενο γάμο του.
Η πλέον σωστή είναι του
Επιφανίου. Πέραν αυτού, είναι γνωστό πως η μητέρα του Ιησού δεν είχε άλλα δικά
της παιδιά, καθώς σε μία τέτοια περίπτωση ο Ιησούς δε θα χρειαζόταν να αφήσει
τον Ιωάννη να φροντίζει τη μητέρα του, σαν γιος της, όπως ο ίδιος τον αποκάλεσε
από το Σταυρό (Ιωαν. κ΄ 4). Ετιμάτο περισσότερο από όλα τα αδέλφια του
και αυτό φαίνεται και από τα όσα λέγει ο ιερός Χρυσόστομος για τους συγγενείς
του Χριστού κατά σάρκα. Ότι, δηλαδή, ονομάζονταν από όλους τους πιστούς Δεσπόσυνοι,
αλλά ο άγιος Ιάκωβος “εθεωρείτο ο πρώτος των Δεσποσύνων απάντων”. Ο Απ.
Παύλος μας αναφέρει ότι ο Ιησούς εμφανίστηκε μετά την ανάσταση στον Ιάκωβο και
εν συνεχεία στους αποστόλους (Α΄ Κορ. ιε΄ 7), δείχνοντάς μας έτσι πως
κλήθηκε με ιδιαίτερο τρόπο στο αποστολικό αξίωμα, όπως και ο ίδιος. Η σημαντική
θέση μάλιστα που κατείχε στη συνείδηση των μελών της αρχαίας εκκλησίας
διαφαίνεται και από τα λόγια του Αποστόλου Παύλου, ο οποίος χαρακτηρίζει τον
Ιάκωβο ως «στύλο» (Γαλ. β΄ 9) και “αποστόλο” (Γαλ. α΄
19). Ο Ευαγγελιστής Λουκάς μας αναφέρει στο βιβλίο των Πράξεων των
Αποστόλων πως όταν ο Πέτρος υποχρεώθηκε να φύγει από τα Ιεροσόλυμα, προ του
κινδύνου να συλληφθεί ξανά από τον Ηρώδη Αγρίππα, παρήγγειλε να διηγηθούν τα
συμβάντα στον Ιάκωβο και τους αδελφούς του (Πράξεις ιβ΄ 17). Κορυφαίοι
θεολόγοι εκτιμούν πως τέτοιες κινήσεις εκλαμβάνονται ως η απαρχή της ανάληψης
των ηνίων της εκκλησίας των Ιεροσολύμων από τον Ιάκωβο. Στην Αποστολική σύνοδο
(Πράξεις ιε΄ 4-29), όπου χαράχθηκε μια κοινή θέση για τους εξ εθνών χριστιανούς,
ο Ιάκωβος διαδραμάτισε σημαντικότατο ρόλο. Ο ίδιος μάλιστα, μέσα από την
περιγραφή του σχετικού χωρίου της Α. Γραφής, διαφαίνεται ως ο επικεφαλής της
συνόδου. Έτσι λαμβάνει θέση ώστε να επιλυθεί το πρόβλημα με τους εξ εθνών
χριστιανούς, τασσόμενος υπέρ της άποψης που έλεγε ότι οι εξ εθνών πιστοί να μην
επιβαρύνονται με την περιτομή, αλλά να δοθεί ιδιαίτερη μνεία για την ηθική
πορεία του βίου τους και την αποχή από τα έθιμα των ειδωλολατρών (Πρ. ιε΄
19-20), συμφωνώντας με τη θέση του Απ. Παύλου. Ο Ιάκωβος, αντίθετα με τους
υπολοίπους Αποστόλους, φαίνεται πως δεν εγκατέλειψε τα Ιεροσόλυμα,
περιορίζοντας την αποστολική του δράση στους Ιουδαίους (Γαλ. β΄9) και
μάλιστα στους κατοίκους των Ιεροσολύμων.
ΕΞΩΒΙΒΛΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ: ΤΟ ΜΑΡΤΥΡΙΟ
ΤΟΥ ΙΑΚΩΒΟΥ:
Αρκετές πηγές, υπάρχουν σχετικά με το βίο του Ιακώβου. Ο Ηγήσιππος, μέσω των
κειμένων του ιστορικού της Εκκλησίας Ευσεβίου, μας παρουσιάζει τον Ιάκωβο ως
Ναζιραίο (ένα είδος ασκητού της παλαιοδιαθηκικής εποχής) ο οποίος προσευχόταν
τόσο πολύ για το λαό, ώστε τα γόνατά του είχαν βγάλει κάλους όμοιους με κάλους
καμήλας. Το όνομα "δίκαιος", του αποδόθηκε ένεκα της
ασκητικότητάς του. Σύμφωνα με τον Κλήμη Αλεξανδρείας ο Ιάκωβος ήταν ο πρώτος
επίσκοπος των Ιεροσολύμων. Ιστορικές μαρτυρίες περί του θανάτου του Ιακώβου
λαμβάνουμε από διάφορα απόκρυφα κείμενα, τον Ηγήσιππο, τον Κλήμη Αλεξανδρείας
και τον Ιουδαίο ιστορικό Φλάβιο Ιώσηπο. Σύμφωνα με τον Ηγήσιππο, κατά την
εβραική εορτή του Πάσχα οι Γραμματείς και Φαρισαίοι ζήτησαν από τον Ιάκωβο να
σταθεί ψηλά, στο πτερύγιο του Ναού και να αποκηρύξει την πίστη του στο Χριστό.
Ο Ιάκωβος έπραξε όμως το αντίθετο με αποτέλεσμα να τον γκρεμίσουν και να τον
λιθοβολήσουν. Ένας ιερέας προσπάθησε να τον σώσει, αλλά ένα γναφέας (λευκαντής
υφασμάτων ή ίσως βυρσοδέψης) τον σκότωσεμε το ξύλο της δουλειάς του. Σύμφωνα με
τον πιο αξιόπιστο Ιώσηπο, έπειτα από το θάνατο του διοικητή Φήστου, ο Καίσαρας
έστειλε ως έπαρχο τον Αλβίνο. Πριν όμως φτάσει στην θέση του, ο Σαδδουκαίος
αρχιερέας Άνανος συγκάλεσε συνέδριο, το οποίο καταδίκασε τον Ιάκωβο και άλλους
λεγόμενους “ασεβείς”, σε θάνατο δια λιθοβολισμού. Οι Φαρισαίοι που ήταν
επιεικέστεροι στο γράμμα του νόμου, ενημέρωσαν τον Αλβίνο για το συμβάν, όπως
και τον Αγρίππα. Ο Αλβίνος τελικά έστειλε απειλητική επιστολή στον Άνανο, ενώ ο
Αγρίππας τον απομάκρυνε από τη θέση του, αλλά ήταν πλέον αργά. Ο Ιάκωβος είχε
μαρτυρήσει διά λιθοβολισμού1.
Η μνήμη του εορτάζεται από την Εκκλησία μας δύο φορές το χρόνο: Στις 23
Οκτωβρίου και στις 26 Δεκεμβρίου.
Η ΚΑΘΟΛΙΚΗ ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΤΟΥ ΙΑΚΩΒΟΥ: Την μοναδική
Επιστολή που συνέγραψε, η οποία περιλαμβάνεται στον κανόνα της Καινής Διαθήκης,
την απευθύνει προς όλους καθολικώς τους πιστούς, προς όλους τους Ιουδαίους, που
πίστευσαν στον Χριστό και ήσαν διεσπαρμένοι σε όλα τα μέρη του κόσμου, και γι’
αυτό ονομάζεται Καθολική Επιστολή. Η επιστολή έχει εγκύκλιο χαρακτηρα και
γράφτηκε απευθειας στα ελληνικά γιατί και οι αποδέκτες της μιλούσαν την
ελληνική και πολλοί απ'αυτούς δε γνωρίζαν τα Εβραϊκά. Στην Επιστολή
συμπεριλαμβάνονται μικρά ανεξαρτητα θέματα που ίσως τα είχε κηρύξει ο ίδιος. “Στην
επιστολή αυτή διδάσκει, πρώτον, την διαφορά που έχουν οι
πειρασμοί. (...) Δεύτερον, ότι οι Χριστιανοί πρέπει να δείχνουν την πίστη τους
κυρίως με έργα. Τρίτον, παραγγέλλει να μη προτιμώνται στην Εκκλησία οι πλούσιοι
περισσότερον από τους πτωχούς, (...). Τέταρτον, αφού παρηγορεί ο Άγιος εκείνους
που αδικούνται και τους παρακινεί να μακροθυμούν και να υπομένουν μέχρι την
Δευτέρα παρουσία του Χριστού, δείχνοντάς τους με το παράδειγμα του Ιώβ το πόσον
χρήσιμη είναι η υπομονή, παραγγέλλει στους ασθενείς να προσκαλούν τους ιερείς
να τους χρίουν με έλαιο (ως προτύπωση του Ιερού Μυστηρίου του Χρίσματος). Και
όλοι οι πιστοί να προσπαθούν να επαναφέρουν στο δρόμο της αλήθειας αυτούς που
έχουν πλανηθεί, επειδή σε αυτούς θα δοθεί, η άφεση των αμαρτιών τους2”.
Στο δ΄κεφάλαιο σημαντική θέση κατέχουν θέματα όπως: “Το ἴδιον θέλημα, οι
ηδονές και η φιλία του κόσμου που συνιστούν την υπερηφάνεια. Η ανάγκη υποταγής
εις τον Θεόν. Η έννοια το «εγγίσατε τω Θεώ». Η καθαρότητα των χειρών και η
αγνότητα των καρδιών. Η Διόρθωση του κακού και η επιστροφή εις τόν Θεόν. Η
καταλαλιά εναντίον των αδελφών. (...) Η επερχομένη ταλαιπωρία των εχόντων τον
πλούτο και η εσχατολογική της διάστασις.3”
Η ΘΕΙΑ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ: Ο άγιος Ιάκωβος συνέγραψε την πρώτη
κατανυκτική θεία Λειτουργία, που διασώζει τον τρόπο λατρείας των Χριστιανών των
Αποστολικών χρόνων. Τελείται και σήμερα, την ημέρα της εορτής του, σε
ορισμένους Ιερούς Ναούς, μεταξύ των οποίων και στον καθεδρικό Ναό της πόλης
μας, τον Α. Αχίλλιο, αλλά και την δεύτερη ημέρα των Χριστουγέννων. (H Θεία
Λειτουργία του Ιακώβου του Αδελφοθέου βρίσκεται σε ηλεκτρονική μορφή στο
διαδίκτυο: www.scribd.com/oikonomoukon.)
1.
Σύμφωνα με τον Ιώσηπο, ο θάνατος του Ιακώβου συνέβη το 62μ.Χ. (Ιουδαϊκές
Αρχαιολογίες, XX, 200).
3. Από τις κεφαλίδες των κηρυγμάτων του μακαριστού
αρχιμ. π. Αθανασίου Μυτιληναίου, στην Καθολική Επιστολή του Ιακώβου..
ΚΑΙ Η ΘΕΙΑ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ Α. ΙΑΚΩΒΟΥ:
