Της Ράνιας Γάτου*
Ποιά είναι τα πνευματικά ρεύματα της
σύγχρονης εποχής μέσα στα πλαίσια των οποίων γιορτάζουμε την Ανάσταση του
Χριστού;
Γιορτάζουμε
την Ανάσταση του Χριστού στα εξής πλαίσια πνευματικών ρευμάτων:
1) της εκκοσμίκευσης της κοινωνίας και του κράτους, δηλ.
απομάκρυνσής τους από την ορθόδοξη πίστη και τις ορθόδοξες αξίες,
2) της εκκοσμίκευσης της Εκκλησίας, δηλ. του τονισμού του
τελετουργικού της, της απενεργοποιήσεως της ασκητικής της και της νοθεύσεως των
ορθόδοξων αξιών της με τις κοσμικές αξίες,
3) του δυτικοευρωπαϊκού ανθρωποκεντρισμού, ο οποίος
αντικατέστησε τον ορθόδοξο θεανθρωποκεντρισμό,
4) της υποβάθμισης των δογματικών διαφορών της Ορθοδοξίας από
τις άλλες χριστιανικές ομολογίες,
5) της αμφισβητήσεως του κύρους της ορθόδοξης πατερικής
θεολογίας από ορθολογιστικές και ανθρωποκεντρικές τάσεις,
6) της εξωτερικής μάλλον ευλάβειας, και του παραμερισμού της
εσωτερικής πνευματικότητας και της ηθικής [κατά τον Απόστολο Παύλο, έχοντες
μόρφωσιν (δηλ. εξωτερική εμφάνιση) ευσεβείας, την δε δύναμιν αυτής ηρνημένην
(δηλ. όχι πραγματική ευσέβεια)].
Τί γιορτάζουμε στην Ανάσταση;
1 - Την πανθεϊστική ανάσταση της φύσης (ανάσταση του Άδωνι)
με τον ερχομό της άνοιξης μετά τον μαρασμό της κατά τον χειμώνα (θάνατος του
Άδωνι);
2 - Την θρησκειολογική ανάσταση του «ανθρώπου» Ιησού ως ένα
θεολογικό μύθο ανάμεσα στους μύθους των
θρησκειών που έχουν ιδρυθεί από ανθρώπους – ιδρυτές θρησκειών, οι οποίοι
μύθοι έχουν συμβολική σημασία για την ανθρωπότητα;
3 - Την συγκριτιστική ανάσταση του «προφήτη – ανθρώπου» Ιησού
ως τμήματος της συνολικής αληθείας την οποία απαρτίζουν οι αλήθειες των
επιμέρους θρησκειών;
4 - Τη θεωρητική θεολογική Ανάσταση του Θεανθρώπου ως αλήθειας
της πίστης της Ορθόδοξης Εκκλησίας, η οποία αλήθεια δεν έχει καμία σχέση με τη
ζωή μας;
5 - Την ίδια θεωρητική θεολογική Ανάσταση του Θεανθρώπου ως
αλήθειας της πίστης της Ορθόδοξης Εκκλησίας, χωρίς την συνυφασμένη με αυτήν αλήθεια
της πίστης στην ανάσταση των νεκρών;
6 - Μήπως δεν μας ενδιαφέρει τί γιορτάζουμε, αλλά μας
ενδιαφέρει πώς να γιορτάσουμε ευφραινόμενοι μόνον υλικά;
Γιατί αναστήθηκε ο Χριστός;
Το γιατί αναστήθηκε ο Χριστός μας το
δίνουν ο ίδιος ο Χριστός και οι Άγιοι Πάντες των περιόδων της Παλαιάς και της
Καινής Διαθήκης. Ο Χριστός αναστήθηκε αυτεξούσια:
1) για να αποδείξει ότι είναι Θεάνθρωπος και επομένως ό,τι
είπε και ό,τι έπραξε είναι αληθινά, και
2) για να ανοίξει το δρόμο σε μας να αναστηθούμε από τους
νεκρούς, άλλοι για τη Βασιλεία του Θεού και άλλοι για την Κόλαση, καταργώντας
τον θάνατο.
Ο πρώτος σκοπός είναι προϋπόθεση του δεύτερου σκοπού. Ο
σκοπός της Ανάστασης του Χριστού είναι η δική μας ανάσταση από τους νεκρούς.
Ο θάνατος δεν είναι φυσικό φαινόμενο,
αλλά αποτέλεσμα της παραχωρήσεως του Θεού για τη μη διαιώνιση της αμαρτιών που
προέκυψαν από το προπατορικό αμάρτημα και από την επανάληψή του από όλους εμάς
τους ανθρώπους, δηλ. από την αμετανοησία μας για την αυτονόμηση του θελήματός
μας από το θέλημα του Δημιουργού. Ως εκ τούτου, οφείλουμε όλοι να πεθάνουμε.
Η Βασιλεία των Ουρανών και η Κόλαση
είναι η θεολογική απόληξη των δύο παράλληλα εξελισσόμενων μυστηρίων της
ευσεβείας και της ανομίας από την εποχή των Πρωτοπλάστων, ήδη από τον Άβελ και
τον Κάιν. Η Αγία Γραφή μας δίνει τα πρόσωπά της τα οποία εντάσσονται στο
μυστήριο της ευσεβείας ή στο μυστήριο της ανομίας. Ο Λόγος του Θεού, αρχικά ο
Άσαρκος και στη συνέχεια ο Ενανθρωπήσας, γίνεται αφορμή για να διαχωριστούν
διαχρονικά οι άνθρωποι σε εκείνους που τον αγαπούν γιατί μετανοούν ειλικρινά
για την πονηρία τους, και σε εκείνους που τον εχθρεύονται είτε φανερά είτε υπό
το πρόσχημα της ψευδο-ευσεβείας, εξαιτίας της διατηρήσεως της πονηρίας τους.
Τί σημαίνει ότι ο Χριστός αναστήθηκε;
Με την εκούσια σταύρωσή Του, ο Χριστός,
ως άνθρωπος και όχι ως Θεός Λόγος, εκούσια πέθανε. Τούτο σημαίνει ότι η
ανθρώπινη ψυχή Του χωρίστηκε από το νεκρό ανθρώπινο σώμα Του. Το νεκρό
ανθρώπινο σώμα Του ενωμένο αόρατα με τη θεία Του φύση τέθηκε στον τάφο. Η
ανθρώπινη ψυχή του ενωμένη με τη θεία φύση Του, αόρατα για τους ανθρώπους που
ζούσαν στη γη, μετέβη, για τρεις ημέρες (απόγευμα Παρασκευής της Σταύρωσης,
Σάββατο και ξημερώματα Κυριακής) στον Άδη (η γνωστή κάθοδος στον Άδη), δηλ.
στον τόπο τον οποίο μόνον ο Θεός γνωρίζει και στον οποίο μεταβαίνουν οι ψυχές
των ανθρώπων όταν χωριστούν από τα νεκρά σώματά τους. Ξημερώματα Κυριακής,
χωρίς να είναι γνωστή η ώρα, η θεία φύση Του ανέστησε το ανθρώπινο νεκρό Σώμα
Του και η ανθρώπινη ψυχή του ενώθηκε με το αναστημένο ανθρώπινο σώμα Του. Το μετά
την Ανάσταση Πρόσωπό Του αποτελούνταν, όπως και πριν τον ανθρώπινο θάνατό Του,
από δύο φύσεις, τη θεία και την ανθρώπινη. Κατά την Ανάστασή Του, έγινε μεγάλος
σεισμός, με αποτέλεσμα να κατατρομάξουν οι Ρωμαίοι στρατιώτες που φύλαγαν τον
Τάφο Του, και αποκυλίστηκε η πέτρα που τον έφραζε.
Η παρουσία του Χριστού στον Άδη προσέλκυσε
στον Εαυτό Του τις ψυχές τις οποίες έσωσε, δηλ. τις ψυχές των Ιουδαίων που
είχαν στην επίγεια ζωή τους την αληθινή πίστη για τον Μεσσία και Σωτήρα αυτών
και των λοιπών ανθρώπων, καθώς και τις ψυχές ανθρώπων από άλλα έθνη οι οποίοι
θα Τον αποδέχονταν αν είχε γεννηθεί ως άνθρωπος πριν και κατά την επίγεια ζωή
τους. Έτσι, με την κάθοδό Του στον Άδη, ο Χριστός δημιούργησε τον Παράδεισο,
στον οποίο βρίσκονται οι σωσμένες ψυχές ανθρώπων και στον οποίο φθάνουν οι
άκτιστες ενέργειες του Αγίου Τριαδικού Θεού ως Άκτιστο Φως ή Άκτιστη Θεία Χάρη,
που εκπορεύεται από την πλήρως ακατανόητη στον ανθρώπινο νου Άκτιστη Θεία Φύση
και το οποίο Άκτιστο Φως είναι η πηγή της ευτυχίας και της θεογνωσίας. Οι ψυχές
των λοιπών ανθρώπων παρέμειναν στον Άδη, στον οποίο φθάνει το Άκτιστο Θείο Φως,
αλλά δεν μπορεί να προσληφθεί από τις εκεί ευρισκόμενες ψυχές ως πηγή της
ευτυχίας και της θεογνωσίας, αλλά ως πυκνότατο σκοτάδι και ως καυστικότητα,
δηλ. βιώνεται ως βασανιστική κατάστασή τους λόγω της έλλειψης κοινωνίας τους με
τον Θεό.
Τί σημαίνει ότι οι νεκροί θα
αναστηθούν;
Ο Παράδεισος και ο Άδης θα υπάρχουν
μέχρι την ανάσταση των νεκρών και την επανένωση των ψυχών με τα αναστημένα
σώματα τα οποία πριν τον θάνατό τους ήταν ενωμένα με αυτές. Η ανάσταση των
νεκρών θα πραγματοποιηθεί με θείο παντοδύναμο πρόσταγμα. Μετά την ανάσταση των
νεκρών οι σωσμένοι πλήρεις άνθρωποι, δηλ. με ψυχή και με σώμα, θα εισέλθουν στη
αιώνια Βασιλεία του Θεού. Σημειωτέον ότι στη Βασιλεία του Θεού βρίσκεται ήδη
μόνη η Παναγία μετά την Πάνσεπτη Κοίμηση και Μετάστασή της, διότι είναι πλήρης
άνθρωπος με την ψυχή της ενωμένη με το ήδη αναστημένο σώμα της. Οι μη σωσμένοι
πλήρεις άνθρωποι, δηλ. με ψυχή και σώμα, από κοινού με τους δαίμονες, θα
εισέλθουν στην αιώνια Κόλαση, η οποία θα έχει τα χαρακτηριστικά που
προαναφέρθηκαν για τον Άδη.
Η Βασιλεία του Θεού ή Παράδεισος, για
τους ανθρώπους που ζουν την επίγεια ζωή τους, είναι υποκειμενική και βρίσκεται
στον εσωτερικό τους άνθρωπο. Εκεί πρέπει να την βρουν, έχοντας την ορθόδοξη
πίστη, τηρώντας τις θείες εντολές που περιέχονται στην Παλαιά και την Καινή
Διαθήκη και αποδεχόμενοι ευγνωμόνως τα παιδαγωγικά κρίματα του Θεού, δηλ. τις
κρίσεις του Θεού στις περιστάσεις της ζωής τους. Με τη Δευτέρα Παρουσία του
Χριστού, την ανάσταση των νεκρών και την τελική κρίση όλων των ανθρώπων και των
αγαθών και πονηρών πνευμάτων, θα συμβεί και η παλιγγενεσία του σύμπαντος, δηλ.
το σύμπαν θα κατακαεί με θείο πρόσταγμα προφανώς
με έκλυση της αποθηκευμένης σε τούτο πυρηνικής ενέργειας, η οποία είναι
προφητευμένη από την Αγία Γραφή, αλλά ήταν άγνωστη στους συγγραφείς της, π.χ.
τον Απόστολο Πέτρο), προκειμένου να ανακαινιστεί από τη φθορά στην οποία το
παρέσυρε η φθορά της κορωνίδας του, του ανθρώπου, ο οποίος μετέχει και του
πνευματικού και του υλικού κόσμου. Το ανακαινισμένο σύμπαν θα είναι η
αντικειμενική Βασιλεία του Θεού, η Νέα Ιερουσαλήμ στην οποία θα κατοικούν
αιώνια οι σωσμένοι άνθρωποι που θα έχουν κοινωνία με τον Άγιο Τριαδικό Θεό μέσω
του Θεανθρώπινου Προσώπου του Κυρίου Ιησού Χριστού. Γι’ αυτήν τη Νέα Ιερουσαλήμ
έγραψε, στον Κανόνα του Πάσχα, ο μεγάλος δογματολόγος της Εκκλησίας Άγιος
Ιωάννης ο Δαμασκηνός τα εξής: «Φωτίζου, φωτίζου η Νέα Ιερουσαλήμ! Η γαρ δόξα
Κυρίου επί σε ανέτειλε…».
Γιατί η Ανάσταση του Χριστού και η
ανάσταση των ανθρώπων είναι αδιανόητες σε κάποιους ανθρώπους;
Σε έναν άνθρωπο που πάσχει από
ορθολογιστική απιστία ή από θρησκευτικό συγκρητισμό ή από αλαζονεία, όλα τα
παραπάνω του φαίνονται αδιανόητα. Διότι ο άνθρωπος αυτός μένει εγκλωβισμένος
στις αισθήσεις του και τη μεταπτωτική λογική του, την οποία θεοποιεί και η
οποία συσκοτίζεται από τα πάθη και τις αμαρτίες του λόγω της επαναλήψεως από
αυτόν και από όλους εμάς γενικά τους ανθρώπους του προπατορικού αμαρτήματος,
δηλ. της έλλειψης ειλικρινούς μετάνοιας για την αυτονόμηση του θελήματός του
από το θέλημα του Δημιουργού του. Επίσης, ο άνθρωπος αυτός δεν γνωρίζει τις
ιδιότητες ή άκτιστες ενέργειες του Θεού, δηλ. ότι ο Θεός είναι Πάνσοφος,
Πανάγαθος και Παντοδύναμος. Ακόμη, ο άνθρωπος αυτός δεν γνωρίζει ότι τα
υπέρλογα δεν κατανοούνται με την μεταπτωτική λογική του, αλλά με την πίστη, η
οποία είναι η οδός γνώσεως των υπέρλογων και οι θεμελιώδεις αλήθειες της οποίας
συμπυκνώνονται στο Σύμβολο της Πίστεως Νικαίας – Κωνσταντινουπόλεως. Αυτό το
Σύμβολο ορίζει: «… Και εις ένα Κύριον Ιησούν Χριστόν… Και αναστάντα τη τρίτη
ημέρα κατά τας Γραφάς… Και πάλιν ερχόμενον μετά δόξης κρίναι ζώντας και
νεκρούς, ού της βασιλείας ουκ έσται τέλος… Προσδοκώ ανάστασιν νεκρών και ζωήν
του μέλλοντος αιώνος». Επιπλέον, ο άνθρωπος αυτός δεν γνωρίζει ότι η πίστη
είναι δύο ειδών, η δογματική πίστη και η ενεργός ή ζέουσα πίστη, η οποία
εφαρμόζει τη δογματική πίστη στη ζωή του ανθρώπου και η οποία είναι η
πνευματική ζωή.
Σε ποιούς εμφανίζεται ο Αναστημένος
Χριστός;
Τον άνθρωπο Ιησού τον είδαν πριν την
Ανάστασή Του οι άνθρωποι της εποχής του στην περιοχή όπου έζησε την επίγεια ζωή
Του. Τον Θεόν Λόγο, στο Πρόσωπο του Ιησού, τον είδαν τότε μόνον όσοι πίστεψαν,
και όσο ήταν δυνατόν πριν την Ανάληψή Του και την επιφοίτηση του Αγίου
Πνεύματος την ημέρα της Πεντηκοστής. Μετά την Ανάστασή Του ο Κύριος εμφανίστηκε
μόνο στους μαθητές Του, όχι στους σταυρωτές του. Το ίδιο πράττει και έκτοτε. Ο
Αναστημένος Ιησούς δεν εμφανίζεται στους εκάστοτε ανασταυρωτές Του, δηλ. σε
αυτούς που δεν πιστεύουν στο Θεανθρώπινο Πρόσωπό Του, ή σε αυτούς που Το
νοθεύουν παρουσιάζοντάς Τον μόνον ως άνθρωπο. Αλλά εμφανίζεται μόνο στους
πιστούς, οι οποίοι έχουν την ορθή για το Θεανθρώπινο Πρόσωπό Του πίστη και την
ενεργό ή ζέουσα πίστη, δηλ. την ορθή πνευματική ζωή, δηλ. την εφαρμογή της
πίστης στη ζωή τους, με την τήρηση των θείων εντολών. Με την τήρηση των θείων
εντολών, όπως είπε ο Χριστός, εκδηλώνεται έμπρακτα η αγάπη του πιστού προς τον
Αυτόν.
Η ορθή πνευματική ζωή θεμελιώνεται
στις εξής παραμέτρους:
1) στη μυστηριακή ζωή, στο κέντρο της οποίας είναι το
Μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας, και
2) στην ασκητική ζωή, στο κέντρο της οποίας είναι η νοερά
προσευχή «Κύριε Ιησού Χριστέ ελέησόν με».
Το Μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας, το
οποίο είναι η καρδιά της Θείας Λατρείας, ίδρυσε ο Κύριος Ιησούς Χριστός πριν το
Πάθος Του κατά τον Μυστικό Δείπνο. Και έδωσε εντολή να επαλαμβάνεται μέχρι τη
Δευτέρα Παρουσία Του για την ανάμνηση των ποιητικών αιτίων της σωτηρίας μας, τα
οποία πραγματοποίησε ο Κύριος, δηλ. του Σταυρού, του Τάφου, της τριημέρου
Αναστάσεως, της Αναλήψεως, της εκ δεξιών του Θεού Πατέρα καθέδρας της
ανθρώπινης φύσης του Θεανθρώπου Χριστού, της Δευτέρας Του Παρουσίας. Ο ιερέας απευθυνόμενος στον Θεό Πατέρα απαγγέλλει
τις εξής φράσεις: «και ποίησον τον μεν Άρτον τούτον, τίμιον Σώμα του Χριστού
Σου», «το δε εν τω Ποτηρίω τούτω, τίμιον
Αίμα του Χριστού Σου» και «Μεταβαλών τω Πνεύματί Σου τω Αγίω». Με τις φράσεις
αυτές και με την ευλογία από τον ιερέα των Τιμίων Δώρων γίνεται από το Άγιο
Πνεύμα η μετουσίωση του ψωμιού και του κρασιού σε πραγματικό Σώμα και σε
πραγματικό Αίμα Χριστού, από τα οποία πρέπει να κοινωνούν άξια, δηλαδή με
ειλικρινή μετάνοια, οι πιστοί για να
έχουν ζωή αιώνια.
Η νοερά προσευχή – η οποία είναι
συνομιλία του νου του ανθρώπου με τον Χριστό - περιλαμβάνει την ομολογία των
αληθειών της πίστης και περιέχει την μετάνοια του πιστού με την εκζήτηση του
θείου ελέους. Διακρίνεται σε πρακτική (των αρχαρίων), η οποία είναι προσευχή
μετανοίας, και σε θεωρητική (των προχωρημένων), η οποία είναι χαρισματική, δηλ.
είναι χάρισμα που δίνεται από τον Χριστό στον προχωρημένο. Η θεωρητική ή
χαρισματική προσευχή δίνει χαρίσματα (θεολογίας, προοράσεως, διοράσεως,
θαυματουργίας κλπ.) του Αγίου Πνεύματος στους προχωρημένους και αποκαλύψεις
θείων μυστηρίων. Κατά τη διάρκεια της θεωρητικής ή χαρισματικής προσευχής
ενδέχεται να εμφανιστεί ορατά ο Αναστημένος Χριστός, μέσα στο Άκτιστο Φως, στον
προχωρημένο στη νοερά προσευχή πιστό, αν ο Χριστός κρίνει ότι ο πιστός αυτός
δεν κινδυνεύει να χάσει την σωτηρία του από την ανάπτυξη της υπερηφάνειας του
εξαιτίας ης ορατής εμφανίσεώς Του σε τούτον. Αλλά και, κατά τη διάρκεια της
πρακτικής νοεράς προσευχής ημών των αρχαρίων, η Θεία Χάρη μας δίνει κάποιο
βαθμό θέας του Αναστημένου Χριστού τις καρδιές μας.
Ας απαγγείλουμε,
μαζί με τον Ρωμανό τον Μελωδό, τον ύμνο του στην Τριήμερη Ανάσταση του Κυρίου
και Σωτήρα μας Ιησού Χριστού:
«Κατεπόθη ο θάνατος εις νίκος
τη εκ νεκρών εγέρσει Σου, Χριστέ ο Θεός.
Διό οι τω πάθει Σου εγκαυχώμενοι
αεί εορτάζοντες ευφραινόμεθα
και αγαλλιώντες βοώμεν:
‘Ανέστη ο Κύριος’».
Και σε
απόδοση στη νεοελληνική, από τον Πανοσιολογιώτατο Αρχιμανδρίτη Ανανία Κουστένη,
του ίδιου ύμνου:
«Ο θάνατος τελείως αφανίσθηκε,
Θεάνθρωπε, με την Ανάστασή Σου.
Γι’ αυτό κι εμείς που με το Πάθος Σου καυχιόμαστε
πάντοτε έχομε γιορτή και χαρμοσύνη
και με αγαλλίαση φωνάζουμε:
‘Ο Κύριος αναστήθηκε’»
*Η Ράνια Γάτου είναι Ποιήτρια, Δοκιμιογράφος και Εικαστικός.
