Κλεπτομανία και κλοπή [ΒΙΝΤΕΟ]
του Κωνσταντίνου Αθ. Οικονόμου
ΚΛΟΠΗ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΑ: Στους προϊστορικούς χρόνους η κλοπή παρουσιάζεται ως μη ατιμωτικού χαρακτήρα. Στην Οδύσσεια ο Αυτόλυκος, παππούς του Οδυσσέα, φαίνεται ότι πήρε την τέχνη της κλοπής ως δώρο από τον Ερμή! Μετά την οργάνωση της κοινωνίας, η κλοπή θεωρείτο πλέον παράβαση του κοινού ποινικού δικαίου. Ο Δράκοντας προέβλεπε την ποινή του θανάτου, όμως, ο Σόλων έκανε διάκριση βαριάς και ελαφράς κλοπής. Στο δικαστήριο των “ένδεκα”, οι ένοχοι βαριάς κλοπής τιμωρούνταν με θάνατο. Στη Σπάρτη, αντιθέτως, η στρατιωτική εκπαίδευση περιελάμβανε και ασκήσεις λεηλασίας, στις οποίες τιμωρούνταν μόνο ο συλληφθείς κλέφτης. Στο κράτος των Λοκρών ο ένοχος κλοπής καταδικαζόταν με ποινή εξόρυξης των οφθαλμών. Γενικά η κλοπή στην αρχαία Ελλάδας είχε χαρακτήρα παραβίασης ηθικού νόμου.
ΑΓΙΟΓΡΑΦΙΚΑ: Βαρύτατο έγκλημα θεωρούσε την κλοπή η Π. Διαθήκη και παράβαση θείας εντολής [“ου κλέψεις” (Έξ. κ΄14, Λευιτ. ιθ΄11)]. Οι ποινές που προβλέπονταν συνίσταντο στην αποζημίωση του αδικημένου με το πολλαπλάσιο της αξίας του κλαπέντος (Έξ. κβ΄1, Παροιμ. στ΄31). Η κλοπή κατά των αδυνάτων θεωρείται βαρύτατο αμάρτημα επισύρον θεία οργή στο δράστη και την οικογένειά του: “έως θανάτου εκδικηθήσεται” (Ζαχ. ε΄3). Την κλοπή καταδικάζει και η Καινή Διαθήκη (Μτθ. στ΄20, Α΄Πετρ. δ΄15), χαρακτηρίζοντάς την, στέρηση της προς τον πλησίον αγάπης, στην οποία όλες οι εντολές ανακεφαλαιούνται. Ο Κύριος κατατάσσει την κλοπή στην κατηγορία των παθών, μαζί με φόνο, μοιχεία, πορνεία, δόλο, ασέλγεια, βλασφημία, που μολύνουν αποξενώνοντας τον άνθρωπο από το Θεό (Μάρκ. ζ΄21-22). Οι κλέφτες κατατάσσονται με τους άρπαγες, στους αμαρτάνοντες που: “βασιλείαν Θεού ού κληρονομήσουσιν” (Α΄Κορ. στ΄10). Κατά τους Πατέρες στην κλοπή οδηγείται κάποιος από αργία, φυγοπονία και έλλειψη αγάπης προς τον πλησίον. Γι' αυτό “ο κλέπτων μηκέτι κλεπτέτω. Μάλλον δε και κοπιάτω εργαζόμενος το αγαθόν ταις χερσίν, ίνα έχη μεταδιδόναι τω χρεία έχοντι” (Εφεσ. στ΄10).
ΚΛΕΠΤΟΜΑΝΙΑ: Ενώ κλοπή είναι η αφαίρεση ξένου υλικού αγαθού, κλεπτομανία είναι η παθολογική τάση κλοπής, που εμφανίζεται στον πάσχοντα με μορφή ακατανίκητης ανάγκης να κλέψει ένα ορισμένο αντικείμενο. Είναι χαρακτηριστικό ότι τα αντικείμενα που κλέβει ο κλεπτομανής είναι συνήθως ευτελούς αξίας (στυλό, κουτάλι, αναπτήρας), αρκεί να το πάρει κρυφά, καθώς προέχει η ένταση της επιθυμίας κλοπής. Εμφανίζεται σε άτομα μειωμένης αντίστασης σε εσωτερικές παρορμήσεις. Ο κλεπτομανής συναισθάνεται ότι η πράξη του είναι παράνομη και άσκοπη, ωστόσο δε μπορεί να αντισταθεί στην έντονη επιθυμία που αναδύεται στο νου του ενστικτωδώς. Ακόμα κι αν γίνει αντιληπτός εξευτελιζόμενος, αυτό δεν θα τον βοηθήσει να το αποφύγει την επόμενη φορά.
ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗ ΕΡΜΗΝΕΙΑ: Τα αντικείμενα που κλέβει ο κλεπτομανής δεν έχουν μεγάλη οικονομική αξία, αλλά έχουν συμβολική. Η φροϋδική θεώρηση τονίζει ότι τα αντικείμενα της κλοπής έχουν πιθανώς σεξουαλικό συμβολισμό και η κλοπή προσφέρει στον κλεπτομανή μορφή "σεξουαλικής ικανοποίησης", ενώ η κατοχή των κλοπιμαίων δείχνει “λαφυροποίηση”. Άλλη ερμηνεία βλέπει στην κλεπτομανία μία μορφή "πρόκλησης" στις κοινωνικές επιταγές. Κατά μία άλλη θεώρηση, η κλεπτομανία είναι "εκδίκηση" του πάσχοντα για στερήσεις που είχε από παιδί. Η γνωστική θεωρία υποστηρίζει ότι το πάθος αποτελεί συμπεριφορά που μαθαίνεται μέσω της διαδικασίας επιβράβευσης. Αρχικά ο πάσχων βιώνει την επιθυμία να κλέψει ένα αντικείμενο. Η κλοπή επιτελείται και ο πάσχων νιώθει ικανοποίηση και ευχαρίστηση, συναισθήματα δηλαδή επιβράβευσης. Οι ενοχές όμως τον καταβάλλουν στη συνέχεια και επαναφέρουν την αρνητική συναισθηματική κατάσταση. Τότε αναζητά τρόπο αλλαγής της διάθεσης αυτής. Η επιθυμία να κλέψει επανέρχεται, για να νιώσει καλύτερα. Και ο φαύλος κύκλος του “μεθυστικού” πάθους συνεχίζεται εσαεί. Η επιβράβευση που συνοδεύει την πράξη της κλοπής, θυμίζει ότι όλοι οι άνθρωποι αρέσκονται να παίρνουν κάτι «τζάμπα». Ακόμη, πολλοί άνθρωποι νιώθουν αδικημένοι, ότι οι άλλοι τούς οφείλουν, ότι η ζωή τούς “χρωστά”, καλύτερη επαγγελματική αναγνώριση, υγεία, καλύτερο γάμο, χρήμα, κ.ά. Η αίσθηση ότι παίρνουν κάτι «τζάμπα» αποτελεί “ανταμοιβή”, μιας υποκρυπτόμενης επιθετικότητας! Προσωρινά ο θυμός τους εκτονώνεται. Οι έρευνες σχετικά με την κλεπτομανία εστιάζονται και στις ομάδες ατόμων που αναζητούν διαρκώς εμπειρίες, “πρωτότυπες” απολαύσεις και είναι πρόθυμα να ρισκάρουν οτιδήποτε γι' αυτές. Αυτή η ψυχική διαταραχή είναι γνωστή εδώ και δύο αιώνες. Στην πρωταρχική εμφάνισή της, αντικατοπτρίζεται η αφθονία αγαθών που διατίθεντο στο εμπόριο την περίοδο αμέσως μετά τη βιομηχανική επανάσταση. Η συχνότητα εκδήλωσης περιστατικών κλεπτομανίας σημείωσε άνοδο με την εμφάνιση των πρώτων πολυκαταστημάτων, το 1900. Σύμφωνα με το αμερικάνικο εγχειρίδιο ψυχιατρικής η κλεπτομανία υπάγεται στις διαταραχές ελέγχου της παρόρμησης [κλεπτομανία, πυρομανία, τζόγος, επεισόδια ανεξέλεγκτης βίας, κ.ά.].
ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΚΛΕΠΠΤΟΜΑΝΙΑΣ: Κύριο χαρακτηριστικό της κλεπτομανίας, είναι η επαναλαμβανόμενη αδυναμία αντίστασης στην παρόρμηση που οδηγεί στην κλοπή άχρηστων αντικειμένων. Τα κλοπιμαία πετάγονται ή ξεχνιούνται κρυμμένα. Ο πάσχων βιώνει αυξανόμενη αίσθηση έντασης λίγο πριν κλέψει, ενώ νιώθει ανήμπορος να αντισταθεί στην επιτέλεση της πράξης. Η παρόρμηση, [ανεπιθύμητη μή ελεγχόμενη σκέψη], βιώνεται ως εισβολή στον ψυχισμό του. Παρόλα αυτά, μόλις κλέψει, νιώθει άμεσα έντονη ευχαρίστηση και ανακούφιση. Ο κλεπτομανής δεν έχει πλήρη επίγνωση της πιθανότητας σύλληψής του. Πάντως, λόγω της, έστω εκ των υστέρων, συνειδητοποίησης της πράξης του, βιώνει ενοχές. Η κλεπτομανία μπορεί να ξεκινά από την παιδική ηλικία. Η διαταραχή είναι συνήθως χρόνια και εμφανίζεται σε υψηλότερο ποσοστό στις γυναίκες. Περιστατικά διαπιστώνονται συχνά σε καταθλιπτικούς, αλλά και άλλους ψυχικώς πάσχοντες. Ο καταθλιπτικός βιώνει αίσθηση κενότητας και κλέβοντας νιώθει ευχαρίστηση, ενώ έπειτα με τις ενοχές του αυτοτιμωρείται.
ΚΛΟΠΗ ΚΑΙ ΚΛΕΠΤΟΜΑΝΙΑ: Οι κοινοί κλέφτες είναι είτε ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΕΣ, οπότε οι κλοπές αποτελούν τρόπο ζωής(!), και κερδοσκοπική «επιχείρηση», είτε ΧΡΗΣΤΕΣ ΟΥΣΙΩΝ για εξασφάλιση της δόσης, ή παραβατικά άτομα που δρουν σε ομάδες (ΧΟΥΛΙΓΚΑΝΣ) προς εκτόνωση, ή για να δείξουν τη “γενναιότητά” τους. Στην κλεπτομανία, η κλοπή δεν προσχεδιάζεται. Ο κλεπτομανής κλέβει παρορμητικά, γι’ αυτό και η πράξη του, δεν πραγματοποιείται υπό συνθήκες πλήρους ασφαλείας. Ενώ ο κλεπτομανής βιώνει μια κατάσταση διέγερσης λίγο πριν την κλοπή, ο δράστης μικροκλοπών διεγείρεται αντιστοίχως κατά τον προσχεδιασμό της κλοπής, μέρες πριν. Τέλος, ανακούφιση για τον δράστη μικροκλοπών επέρχεται τη στιγμή που νιώθει ότι έχει διαφύγει τη σύλληψη.
ΕΦΗΒΙΚΗ ΚΛΕΠΤΟΜΑΝΙΑ: Οι έφηβοι εμπλέκονται σε κλοπές και από ανάγκη για περιπέτεια και για αναγνώριση! Επιδιώκουν, έτσι, να δείξουν ικανότητες, θάρρος, επιδεξιότητά, για να τους επιβραβεύσουν οι συνομήλικοί τους. Συχνά, κλέβουν και χαρίζουν ή μοιράζουν το προϊόν της κλοπής στους φίλους τους για να «εξαγοράσουν» τη φιλία τους και για να μοιραστούν τις ενοχές τους. Συχνά, η έλλειψη προτύπου στην οικογένεια, για τη διαμόρφωση ηθικής συνείδησης, παίζει καθοριστικό ρόλο. Σε ορισμένες περιπτώσεις οικογενειών δεν υπάρχουν αναστολές ή τύψεις συνειδήσεως για την παραβατικότητα. Με τέτοια “διαπαιδαγώγηση”, ο νέος μιμείται γονεϊκές συμπεριφορές, διαπράττοντας παραβατικές πράξεις χωρίς να συνειδητοποιεί τη σημασία και τις επιπτώσεις τους.
ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ: Πρώτο στάδιο παρέμβασης είναι η αναγνώριση του πάθους, η ενημέρωση του πάσχοντα για τα αίτια και τις δυνατότητες θεραπείας. Σε δεύτερο σταδιο προτείνονται προσεγγίσεις, ώστε ο πάσχων να συνειδητοποιεί τη σημασία των συμπτωμάτων, τη συναισθηματική διάσταση των συγκρούσεών του, καταλήγοντας σε σταδιακή εξάλειψη των περιστατικών κλοπής. Η γνωστική θεραπεία εστιάζει στον τρόπο σκέψης του πάσχοντα και σε λανθασμένες αντιλήψεις (π.χ. “η ζωή είναι άδικη») που συντηρούν την παθολογική συμπεριφορά. Το άτομο επανεκπαιδεύεται σε νέες, εποικοδομητικότερες συμπεριφορές.
ΕΠΙΜΥΘΙΟ: Η κλεπτομανία, καθώς και πολλά περιστατικά μικροκλοπών, δεν αποτελούν παρά έναν ακόμη παθολογικό τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι χειρίζονται αρνητικά συναισθήματα. Παρόμοιοι αμυντικοί μηχανισμοί παρατηρούνται και σε άλλες παθολογικές συμπεριφορές [τζόγο, αλκοολισμό, χρήση ουσιών, βουλιμία]. Ολοι μπορούν εν δυνάμει, σε μια ευάλωτη στιγμή της ζωής, να εμπλακούν σε φαύλο κύκλο παθολογικής συμπεριφοράς, να νιώσουν την ανάγκη να επιβραβεύσουν τον εαυτό τους παίρνοντας κάτι χωρίς να πληρώσουν. Συχνά, η διαχωριστική γραμμή παθολογικής και φυσιολογικής συμπεριφοράς είναι δυσδιάκριτη. Η πίστη στο Θεό, η δυνατότητα μετάνοιας, η προσπάθεια για νέο ξεκίνημα, είναι πνευματικά όπλα που πρέπει να έχει στη φαρέτρα του ο πάσχων και οι οικείοι του. Ακόμη, η κοινωνία, κατανοώντας σε βάθος τις παραβατικές συμπεριφορές μπορεί και πρέπει να παρεμβαίνει ουσιαστικά στα σημεία που η ίδια νοσεί.
