Πές μου, σὲ παρακαλῶ, ἐάν, ἐνῶ καθόμαστε, ἔστελνε ὁ βασιλιᾶς κάποιον καὶ μᾶς καλοῦσε στὰ ἀνάκτορα, ἔπρεπε νὰ κλαῖμε καὶ νὰ θρηνοῦμε; Ἄγγελοι ἐμφανίζονται ἀπεσταλμένοι ἀπὸ τὸν οὐρανὸ καὶ ἀπὸ ἐκεῖ ἐρχόμενοι, ἄγγελοι σταλμένοι ἀπὸ αὐτὸν τὸν βασιλέα γιὰ νὰ καλέσουν τὸν συνδοῦλο τους, καὶ ἐσὺ κλαῖς; Δὲν γνωρίζεις πόσο σπουδαῖο μυστήριο εἶναι ἐκεῖνο ποὺ γίνεται, πόσο φρικτὸ καὶ φοβερό, καὶ ποὺ ἀξίζει πράγματι ὕμνους καὶ χαρές;
Θέλεις νὰ μάθεις γιὰ νὰ γνωρίζεις ὅτι δὲν εἶναι καιρὸς γιὰ δάκρυα; Ὁ θάνατος εἶναι μέγιστο μυστήριο τῆς σοφίας τοῦ Θεοῦ·διότι σὰν νὰ ἀφήνει κάποια κατοικία, προχωράει ἡ ψυχὴ βιαστικὴ πρὸς τὸν Κύριό της, κι ἐσὺ πενθεῖς; Λοιπὸν ἔπρεπε αὐτὸ νὰ κάνει κανένας καὶ ὅταν γεννιέται τὸ παιδί· καθόσον καὶ ὁ θάνατος εἶναι γέννηση ἀνώτερη ἀπὸ ἐκεῖνο· διότι ἡ ψυχὴ προχωρεῖ σὲ ἄλλο φῶς, ἀπολύεται σὰν ἀπὸ φυλακή, ἐξέρχεται σὰν ἀπὸ ἀγῶνα.
«Ναί», ἀπαντάει ἴσως κάποιος, «γιὰ μὲν τοὺς ἀγαθοὺς καλὰ τὰ λέγεις αὐτά». Καὶ ποιά σημασία ἔχει αὐτὸ γιὰ σένα, ἄνθρωπε; Διότι ἐσὺ οὔτε γιὰ τοὺς ἀγαθοὺς τὸ κάνεις αὐτό. Πές μου, λοιπόν, γιὰ ποιό πρᾶγμα θὰ μποροῦσες νὰ κατακρίνεις τὸν νεοφώτιστο; Διότι καὶ ἐκεῖνος σὲ αὐτὴ τὴν κατάσταση βρίσκεται. Γιατί λοιπὸν πενθεῖς τὸν νεκρό; Δὲν γνωρίζεις ὅτι ὅπως ὁ καθαρὸς ἥλιος ἀνέρχεται, ἔτσι καὶ ἡ ψυχὴ ἀφοῦ ἐγκαταλείψει τὸ σῶμα μὲ καθαρὴ συνείδηση λάμπει μὲ φαιδρότητα; Δὲν εἶναι δυνατὸ νὰ δεῖς βασιλιᾶ μὲ τόση σιγὴ νὰ εἰσέρχεται στὴν πόλη, μὲ ὅση ψυχὴ νὰ ἐγκαταλείπει τὸ σῶμα καὶ νὰ ἀπέρχεται μὲ τοὺς ἀγγέλους.
Σκέψου ποιά εἶναι ἡ ψυχή, ἀπὸ ποιά ἔκπληξη καταλαμβάνεται, ἀπὸ ποιό θαυμασμὸ καὶ ἀπὸ ποιά εὐχαρίστηση. Τί πενθεῖς; Πές μου· μήπως τὸ κάνεις αὐτὸ μόνο γιὰ τοὺς ἁμαρτωλούς; Μακάρι αὐτὸ νὰ ἦταν καὶ δὲν θὰ ἐμπόδιζα τὰ πένθη· μακάρι νὰ ἦταν τέτοιος ὁ σκοπός· ὁ θρῆνος αὐτὸς εἶναι ὁ ἀποστολικὸς θρῆνος, αὐτὸς εἶναι δεσποτικός· διότι καὶ ὁ Ἰησοῦς ἔκλαψε τὴν Ἱερουσαλήμ. Θὰ ἤθελα μὲ αὐτὸ τὸν τρόπο νὰ χωρίζονται τα πένθη. Ὅταν ὅμως ἀνακαλούμενος στὴν ἠρεμία ἐπικαλεῖσαι λόγους καὶ συνήθεια καὶ φροντίδα γιὰ τὸν νεκρό, δὲν πενθεῖς γι᾿ αὐτὸ ἀλλὰ προσποιεῖσαι.
Πένθησε, στέναξε γιὰ τὸν ἁμαρτωλὸ καὶ ἐγὼ θὰ χύσω δάκρυα, καὶ ἐγὼ θὰ δακρύσω πολὺ περισσότερο ἀπὸ ἐσένα, ὅσο ὁ ἁμαρτωλὸς εἶναι ὑπεύθυνος γιὰ μεγαλύτερη τιμωρία. Καὶ ἐγὼ θὰ θρηνήσω γιὰ τέτοιο σκοπό. Δὲν πρέπει μάλιστα ἐσὺ μόνο νὰ θρηνεῖς τὸν ἁμαρτωλό, ἀλλὰ καὶ ὅλη ἡ πόλη καὶ ὅλοι ἐκεῖνοι ποὺ τὸν συναντοῦν στὸ δρόμο, ὅπως ἀκριβῶς συμβαίνει μὲ ἐκείνους ποὺ ὁδηγοῦνται γιὰ θάνατο· διότι πράγματι ὁ θάνατος αὐτὸς τῶν ἁμαρτωλῶν εἶναι κακός. Αὐτὸς ὁ θρῆνος γιὰ τὸν ἀμετανόητο ἁμαρτωλὸ εἶναι δεῖγμα φιλοσοφίας καὶ παρέχει πολλὴ διδασκαλία, ἐκεῖνος ὅμως εἶναι δεῖγμα μικροψυχίας. Ἐὰν θρηνούσαμε ὅλοι αὐτὸ τὸν θρῆνο, θὰ κατορθώναμε νὰ διορθώσουμε αὐτοὺς ὅσο ἀκόμη ζοῦσαν. Ὅπως ἀκριβῶς λοιπὸν ἂν μποροῦσες νὰ κατασκευάσεις φάρμακα ποὺ θὰ ἐμπόδιζαν τὸ θάνατο ἐκεῖνο τὸν σωματικό, θὰ ἐμπόδιζες νὰ γίνει αὐτὸ καὶ γιὰ ἐσένα καὶ γιὰ ἐκεῖνον.
Τώρα ὅμως εἶναι αἴνιγμα ἐκεῖνο ποὺ γίνεται· ἐνῶ ἔχουμε τὴν δύναμη νὰ μὴν ἐπιτρέψουμε νὰ συμβεῖ αὐτὸς ὁ παντοτινὸς ὁ θάνατος, τὸν ἀφήνουμε νὰ συμβεῖ, πενθοῦμε. Πράγματι θὰ εἶναι ἄξιοι θρήνων οἱ ἁμαρτωλοὶ καὶ ἀμετανόητοι ὅταν θὰ σταθοῦν μπροστὰ στὸ βῆμα τοῦ Χριστοῦ! Ποιά λόγια θὰ ἀκούσουν; Ποιὲς τιμωρίες θὰ ὑποστοῦν; Ἄσκοπα ἔζησαν αὐτοί· ἢ μᾶλλον ὄχι ἄσκοπα, ἀλλὰ καὶ γιὰ κακό. Καὶ γι᾿ αὐτοὺς εἶναι εὐκαιρία νὰ ποῦμε: «καλὸν ἦν αὐτῷ εἰ οὐκ ἐγεννήθη ὁ ἄνθρωπος ἐκεῖνος (:Θὰ ἦταν καλύτερα γιὰ τὸν ἄνθρωπο αὐτὸν νὰ μὴν εἶχε γεννηθεῖ)» [:Ματθ. 26,24· τὰ λόγια τοῦ Ἰησοῦ γιὰ τὸν Ἰούδα]. Διότι πές μου ποιό τὸ ὄφελος νὰ δαπανήσουν τόσο χρόνο γιὰ τὸ κακὸ τοῦ κεφαλιοῦ τους; Γιατί ἂν ἁπλὰ καὶ μόνο ἄσκοπα καὶ ὄχι ἐπιβαρυντικὰ γιὰ τὴν ψυχή, ξοδευόταν ὁ χρόνος, δὲν θὰ ἦταν τόσο μεγάλη ἡ ζημιά.
Πές μου ἂν κάποιος, ποὺ ἔγινε μισθωτὸς γιὰ εἴκοσι χρόνια, συνέβαινε νὰ καταπονηθεῖ ἄσκοπα, δὲν θὰ κλάψει καὶ θὰ θρηνήσει καὶ δὲν θὰ θεωρηθεῖ ὅτι εἶναι ἐλεεινότερος ἀπὸ ὅλους; Καὶ ὁ ἁμαρτωλὸς σὲ ὅλη τὴν ζωή του καταπονήθηκε ἄσκοπα, καὶ οὔτε μιὰ μέρα ἔζησε γιὰ τὸν ἑαυτό του, ἀλλὰ γιὰ τὴν τρυφή, τὴν ἀσέλγεια, τὴν πλεονεξία, τὴν ἁμαρτία, τὸν διάβολο.
Αὐτὸν λοιπὸν δὲν θὰ τὸν θρηνήσουμε, πές μου, δὲν θὰ προσπαθήσουμε νὰ τὸν ἁρπάξουμε μέσα ἀπὸ τοὺς κινδύνους; Διότι εἶναι δυνατό, εἶναι δυνατὸ ἂν θέλουμε, νὰ γίνει ἐλαφριὰ ἡ τιμωρία σὲ αὐτόν. Ἄν λοιπὸν κάνουμε συνεχεῖς προσευχὲς ὑπὲρ αὐτοῦ, ἂν δίνουμε ἐλεημοσύνη, καὶ ἂν ἀκόμα ἐκεῖνος εἶναι ἀνάξιος, ὁ Θεὸς θὰ δείξει τὸ ἔλεος Του σὲ αὐτόν. Ἄν γιὰ χάρη τοῦ Παύλου διέσωσε ἄλλους καὶ γιὰ χάρη ἄλλων δείχνει εὐσπλαχνία γιὰ ἄλλους, πῶς δὲν θὰ κάνει τὸ ἴδιο καὶ γιὰ ἐμᾶς; Ἀπὸ τὰ χρήματα ἐκείνου, ἀπὸ τὰ δικά σου, ἀπὸ ὅπου θέλεις, βοήθησε· πρόσφερε λάδι, καὶ πόσο μᾶλλον πρόσφερε νερό. Δὲν ἔχει δικές του ἐλεημοσύνες νὰ ἐπιδείξει; Ἄς εἶναι συγγενικές. Δὲν ἔχει νὰ παρουσιάσει τίς δικές του ἐλεημοσύνες; Ἄς δείξει ἐκεῖνες ποὺ ἔγιναν γι᾿ αὐτόν. Ἔτσι ἡ σύζυγος του μὲ θάρρος θὰ παρακαλέσει τὸν Θεὸ γι᾿ αὐτόν, ἐφόσον κατέθεσε λύτρο γι᾿ αὐτόν. Ὅσων περισσότερων ἁμαρτημάτων εἶναι ὑπεύθυνος, τόσο μεγαλύτερη ἀνάγκη ἀπὸ ἐλεημοσύνη ὑπάρχει γι᾿ αὐτόν. Ὄχι μόνο αὐτό, ἀλλὰ διότι τώρα ἡ ἐλεημοσύνη δὲν ἔχει τὴν ἴδια δύναμη, ἀλλὰ πολὺ μικρότερη· διότι δὲν εἶναι τὸ ἴδιο πρᾶγμα, νὰ κάνει κάποιος ἐλεημοσύνη αὐτὸς ὁ ἴδιος καὶ νὰ κάνει αὐτὴν ἄλλος ὑπὲρ αὐτοῦ. Ὅσο λοιπὸν μικρότερη εἶναι αὐτή, τόσο μεγαλύτερη κατὰ ποσὸ ἂς τὴν προσφέρουμε.
Ἄς μὴν ἀσχολούμαστε μὲ διακοσμήσεις τάφων καὶ μὲ ἐντάφια. Προστάτεψε τίς χῆρες· αὐτὸ εἶναι τὸ σπουδαιότερο ἐντάφιο. Πὲς τὸ ὄνομα τοῦ κεκοιμημένου· ζήτησε νὰ κάνουν ὅλες τίς δεήσεις καὶ τίς ἱκεσίες ὑπὲρ αὐτοῦ· αὐτὸ θὰ ἐξευμενίσει τὸν Θεό, ἂν καὶ δὲν ἔγινε ἀπὸ αὐτὸν τὸν ἴδιο τὸν νεκρὸ ἡ ἐλεημοσύνη, ἄλλος γίνεται αἴτιος ἐλεημοσύνης γι᾿ αὐτόν.
Καὶ αὐτὸ εἶναι νόμος τῆς φιλανθρωπίας τοῦ Θεοῦ. Χῆρες ποὺ στέκονται καὶ ποὺ κλαῖνε, ὄχι μόνο ἀπὸ τὸν παρόντα ἀλλὰ καὶ ἀπὸ τὸν μέλλοντα θάνατο μποροῦν νὰ διασώσουν κάποιον. Πολλοὶ ἄνθρωποι ὠφελήθηκαν ἀπὸ τίς ἐλεημοσύνες ποὺ ἔγιναν ἀπὸ ἄλλους. Διότι ἂν καὶ ὄχι τελείως, ὅμως βρῆκαν κάποια παρηγοριά· διότι ἂν δὲν συμβαίνει αὐτό, πῶς σώζονται τὰ παιδιά; Ἄν καὶ αὐτὰ βέβαια τίποτε δὲν συνεισφέρουν, ἀλλὰ οἱ γονεῖς συνεισφέρουν το πᾶν· καὶ στὶς γυναῖκες πολλὲς φορὲς χαρίστηκαν παιδιά, ποὺ δὲν πρόσφεραν αὐτὰ τίποτε. Πολλοὺς δρόμους μᾶς ἔχει δώσει ὁ Θεὸς γιὰ τὴν σωτηρία μας, μόνο νὰ μὴν ἀμελοῦμε.
«Τί λοιπόν», ἀντιτάσσει ἴσως κάποιος, «μπορεῖ νὰ προσφέρει κάποιος ἂν εἶναι φτωχός;» Πάλι θὰ πῶ, τὸ μέγεθος τῆς ἐλεημοσύνης δὲν κρίνεται μόνο ἀπὸ τὸ ποσὸ ἐκείνων, ποὺ προσφέρονται, ἀλλὰ καὶ ἀπὸ τὴν διάθεση. Μόνο μὴν δώσεις λιγότερα ἀπὸ ἐκεῖνα ποὺ μπορεῖς νὰ προσφέρεις, καί τὸ πᾶν ἐκπλήρωσες. «Τί λοιπόν», ἴσως ἀναρωτιέται κάποιος ἄλλος, «κι ἂν κάποιος εἶναι ἔρημος καὶ ξένος καὶ δὲν ἔχει κανένα;» Ἀλλὰ γιατί δὲν ἔχει κανένα; Πές μου. Γι᾿ αὐτὸ ἀκριβῶς τιμωρεῖται, ἐπειδὴ δὲν ἔχει κανένα τόσο φίλο, τόσο ἐνάρετο. Αὐτὸ λοιπὸν νὰ γίνεται, καὶ ἂν οἱ ἴδιοι δὲν εἴμαστε ἐνάρετοι, νὰ φροντίζουμε νὰ ἔχουμε συντρόφους καὶ φίλους ἐνάρετους, καὶ γυναῖκα καὶ υἱό, ὥστε νὰ ὠφεληθοῦμε κάτι καὶ ἀπὸ αὐτούς· μικρὴ μὲν ὠφέλεια, εἶναι ὅμως εἶναι ὠφέλεια. Ἄν φροντίσεις νὰ ἀποκτήσεις σύζυγο γυναῖκα ὄχι πλούσια, ἀλλὰ εὐλαβῆ, θὰ ἀπολαύσεις αὐτὴν τὴν παρηγοριά. Ὅμοια ἂν φροντίσεις νὰ ἀφήσεις ὄχι πλούσιο υἱό, ἀλλὰ εὐλαβῆ, καὶ κόρη σεμνή, καὶ τότε θὰ ἀπολαύσεις αὐτὴν τὴν παρηγοριά. Ἄν φροντίσεις γι᾿ αὐτά, καὶ ἐσὺ ὁ ἴδιος θὰ γίνεις ἐνάρετος. Καὶ αὐτὸ ἀποτελεῖ μέρος τῆς ἀρετῆς, τὸ νὰ ἐκλέγεις δηλαδὴ ἐνάρετους, καὶ φίλους καὶ γυναῖκα καὶ παιδιά.
Δὲν γίνονται ἄσκοπα οἱ προσφορὲς γι᾿ αὐτοὺς ποὺ πέθαναν, οὔτε οἱ ἱκεσίες, οὔτε οἱ ἐλεημοσύνες· ὅλα αὐτὰ τὸ Πνεῦμα τὰ διέταξε, θέλοντας νὰ ὠφελούμαστε ἐμεῖς μεταξύ μας. Διότι πρόσεχε: ὠφελεῖται ἐκεῖνος μὲ τὴν βοήθειά σου, ὠφελεῖσαι ἐσὺ ἐξαιτίας ἐκείνου· περιφρόνησες τὰ χρήματα ἀφοῦ ἀποφάσισες νὰ ἐπιτελέσεις κάτι τὸ σπουδαῖο· καὶ ἐσὺ ἔγινες αἴτιος τῆς σωτηρίας αὐτοῦ, καὶ ἐκεῖνος γιὰ σένα ἔγινε αἴτιος ἐλεημοσύνης. Νὰ μὴν ἀμφιβάλλεις ὅτι θὰ ἀποκομίσεις κάποια ὠφέλεια.
Δὲν ἀναφωνεῖ ἄσκοπα ὁ διάκονος: «ὑπὲρ τῶν ἐν Χριστῷ κεκοιμημένων καὶ τῶν τὰς μνείας ὑπὲρ αὐτῶν ἐπιτελουμένων (:ὑπὲρ ἐκείνων ποὺ ἔχουν κοιμηθεῖ ἐν Χριστῷ καὶ ὑπὲρ ἐκείνων ποὺ κάνουν μνημόσυνο γι᾿ αὐτούς)»· δὲν εἶναι ὁ διάκονος ἐκεῖνος ποὺ ἀναφωνεῖ αὐτά, ἀλλὰ τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιο· καὶ αὐτὸ ἐγὼ τὸ λέω χάρισμα. Τί λές; Στὰ χέρια Του εἶναι ἡ θυσία καὶ ὅλα βρίσκονται γύρω Του τακτοποιημένα· παρευρίσκονται ἄγγελοι, ἀρχάγγελοι, παρευρίσκεται ὁ Υἱὸς τοῦ Θεοῦ· μὲ τόση φρίκη στέκονται ὅλοι· παραστέκονται ἐκεῖ ψάλλοντας, ἐνῶ ὅλοι σιγοῦν, καὶ νομίζεις ὅτι τυχαῖα γίνονται ὅλα τὰ τελούμενα; Λοιπὸν καὶ τὰ ἄλλα γίνονται τυχαῖα καὶ τὰ ὑπὲρ τῆς ἐκκλησίας, καὶ τὰ ὑπὲρ τῶν ἱερέων προσφερόμενα, καί τὰ ὑπὲρ τοῦ πληρώματος τῆς ἐκκλησίας; Μακριὰ μιὰ τέτοια σκέψη, ἀλλὰ ὅλα γίνονται μὲ πίστη.
Τί νομίζεις ὅτι εἶναι ἡ ὑπὲρ τῶν μαρτύρων προσφορά, ἡ ἐπίκλησή τους κατὰ τὴν ὥρα ἐκείνη; Καὶ ἂν εἶναι μάρτυρες, καὶ ἂν εἶναι ὑπὲρ τῶν μαρτύρων, εἶναι μεγάλη τιμὴ νὰ κληθοῦν ὀνομαστικά, ὅταν ὁ Κύριος εἶναι παρὼν καὶ ἐπιτελεῖται ὁ θάνατος Ἐκείνου, ὅταν τελεῖται ἡ φρικτὴ θυσία, ὅταν τελοῦνται τὰ ἀνέκφραστα μυστήρια. Διότι ὅπως ὅταν κάθεται ὁ βασιλιᾶς, ὅσα θέλει κανένας τὰ ἐπιτελεῖ, ὅταν ὅμως σηκωθεῖ, ὅσα καὶ ἂν λέει ἄσκοπα τὰ λέει, ἔτσι καὶ τότε, ἐνόσω τελοῦνται τὰ μυστήρια, εἶναι μέγιστη τιμὴ γιὰ ὅλους νὰ ἀξιωθοῦν νὰ μνημονευθοῦν. Διότι πρόσεχε: ἀναγγέλλεται τότε τὸ φρικτὸ μυστήριο, ὅτι ὁ Θεὸς ἔδωσε τὸν ἑαυτό Του γιὰ τὴν σωτηρία τῆς οἰκουμένης· μὲ τὸ θαῦμα αὐτὸ εὐκαιριακὰ μνημονεύει σὲ αὐτὸν καὶ ἐκείνους ποὺ ἔχουν ἁμαρτήσει.
Διότι ὅπως ὅταν ἑορτάζονται τὰ ἐπινίκια τῶν βασιλέων, τότε ἐπευφημοῦνται μὲν καὶ ὅσοι συμμετεῖχαν στὴν νίκη, μὲ τὴν εὐκαιρία μάλιστα αὐτὴ ἀποφυλακίζονται καὶ ὅσοι βρίσκονται στὴν φυλακή· ὅταν ὅμως περάσει ἡ εὐκαιρία, ἐκεῖνος ποὺ δὲν ἐπωφελήθηκε ἀπὸ αὐτὴν τὴν εὐκαιρία δὲν ἐπωφελεῖται πλέον τίποτε, ἔτσι λοιπὸν καὶ ἐδῶ, αὐτὸς ὁ καιρός, εἶναι καιρὸς τῶν ἐπινικίων. Διότι λέει «δοκιμαζέτω δὲ ἄνθρωπος ἑαυτόν, καὶ οὕτως ἐκ τοῦ ἄρτου ἐσθιέτω καὶ ἐκ τοῦ ποτηρίου πινέτω (:ἂς ἐξετάζει λοιπὸν κάθε ἄνθρωπος μὲ προσοχὴ τὸν ἑαυτό του καὶ ἀφοῦ προετοιμαστεῖ μὲ τὴν ἐξέταση αὐτή, τότε ἂς τρώει ἀπὸ τὸν καθαγιασμένο ἄρτο καὶ ἂς πίνει ἀπὸ τὸ καθαγιασμένο ποτήριο)» [Α΄ Κορ. 11,28]. Ἄς μὴν προσερχόμαστε λοιπὸν τυπικὰ καὶ οὔτε νὰ νομίζουμε ὅτι αὐτὰ τελοῦνται τυχαῖα. Ἄλλωστε ἐνθυμούμαστε τοὺς μάρτυρες, καὶ πιστεύουμε αὐτό, ὅτι δὲν πέθανε ὁ Κύριος· καὶ αὐτὸ εἶναι ἀπόδειξη ὅτι ὁ θάνατος ἔχει καταπατηθεῖ, ὅτι ὁ Ἴδιος ἔγινε νεκρός.
Γνωρίζοντας αὐτὰ ἂς ἐπινοοῦμε ὅσες μποροῦμε παρηγορίες γι᾿ αὐτοὺς ποὺ πέθαναν, ἀντὶ γιὰ δάκρυα, ἀντὶ γιὰ θρήνους καὶ μνημεῖα, τίς ἐλεημοσύνες, τί εὐχές, τίς προσφορές, γιὰ νὰ ἐπιτύχουμε καὶ ἐκεῖνοι καὶ ἐμεῖς τὰ ἀγαθὰ ποὺ ἔχει ὑποσχεθεῖ, μέ την χάρη καὶ φιλανθρωπία του Μονογενῆ Υἱοῦ, μαζὶ μὲ τὸ ὁποῖο στὸν Πατέρα, συγχρόνως καὶ στὸ ἅγιο Πνεῦμα, ἀνήκει ἡ δόξα, ἡ δύναμη καὶ ἡ τιμή, τώρα καὶ πάντοτε καὶ στοὺς αἰῶνες τῶν αἰώνων. Ἀμήν.
ΠΡΟΣ ΔΟΞΑΝ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΤΡΙΑΔΙΚΟΥ ΘΕΟΥ,
ἐπιμέλεια κειμένου: Ἑλένη Λιναρδάκη, φιλόλογος
ΠΗΓΕΣ:
• https://greekdownloads3.files.wordpress.com/2014/08/in-acta apostolorum.pdf
• Ἰωάννου τοῦ Χρυσοστόμου Ἅπαντα τὰ ἔργα, Ὑπόμνημα στὶς Πράξεις τῶν Ἀποστόλων, ὁμιλία ΚΑ΄, πατερικὲς ἐκδόσεις «Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς» (ΕΠΕ), ἐκδ. οἶκος «Τὸ Βυζάντιον», Θεσσαλονίκη 1983, τόμος 15, σελίδες 615-623.
• Π. Τρεμπέλα, Ἡ Καινὴ Διαθήκη μὲ σύντομη ἑρμηνεία (ἀπόδοση στὴν κοινὴ νεοελληνική), ἐκδόσεις ἀδελφότητος θεολόγων «Ὁ Σωτήρ», ἔκδοση τέταρτη, Ἀθήνα 2014.
• Ἡ Καινὴ Διαθήκη, Κείμενον καὶ ἑρμηνευτικὴ ἀπόδοσις ὑπὸ Ἰωάννου Κολιτσάρα, ἐκδόσεις ἀδελφότητος θεολόγων «Ἡ Ζωή», ἔκδοση τριακοστὴ τρίτη, Ἀθήνα 2009.
• Ἡ Παλαιὰ Διαθήκη κατὰ τοὺς ἑβδομήκοντα, Κείμενον καὶ σύντομος ἀπόδοσις τοῦ νοήματος ὑπὸ Ἰωάννου Κολιτσάρα, ἐκδόσεις ἀδελφότητος θεολόγων «Ἡ Ζωή», ἔκδοση τέταρτη, Ἀθήνα 2005.
• Π. Τρεμπέλα, Τὸ Ψαλτήριον μὲ σύντομη ἑρμηνεία (ἀπόδοση στὴν κοινὴ νεοελληνική), ἐκδόσεις ἀδελφότητος θεολόγων «Ὁ Σωτήρ», ἔκδοση τρίτη, Ἀθήνα 2016
• http://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient greek/tools/liddell-scott/index.html
• http://users.sch.gr/aiasgr/Palaia Diathikh/Biblia/Palaia Diathikh.htm
• http://users.sch.gr/aiasgr/Kainh Diathikh/Biblia/Kainh Diathikh.htm
__________________________________