Η ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΕΝ ΤΗ, ΑΓΙΑ, ΣΟΦΙΑ, ΤΕΛΕΤΗ

     Ἡ πληκτικωτέρα* σκηνή, ἐξ ὅσων τὰ χρονικὰ τῆς ὀρθοδόξου ῾Ελλάδος μνημονεύουσιν, ἔλαβε χώραν ἐντὸς τοῦ τεμένους* τῆς Ἁγίας Σοφίας, ὀλίγας ὥρας πρὶν ἤ τὸ γένος τῶν Γραικῶν* παραδοθῆ εἰς τὸ τετρακοσιετὲς μαρτύριον.
Ὁ βασιλεὺς δυσελπιστῶν* ἤδη περὶ σωτηρίας, ὅμως αποφασισμένος νὰ κυρώσῃ μὲ το ἴδιον του αἷμα τὴν μέλλουσαν τῆς ελληνικῆς φυλῆς ἐξαγόρασιν*, ἀφοῦ περιῆλθε τὰς ἐπάλξεις καὶ τὰ φρούρια καὶ ἐβεβαιώθη, ὅτί πάντα εἶχον ἐν τάξει, εἰσέρχεται εἰς τὴν ἐκκλησίαν συνοδευόμενος ἀπὸ πολλοὺς στρατηγοὺς καὶ ἱερεῖς, καὶ ἀναρίθμητον πλῆθος λαοῦ, φωνάζοντος τὸ «Κύριε ἐλέησον!».
Ἦτο ὄρθρος τῆς Κυριακῆς 27ης Μαΐου 1453, ἡ ἀποφράς* ἡμέρα τῶν Ἁγίων Πάντων.
Ὁ ἦχος τῶν κλαυθμῶν, ἡ βοὴ τῶν γυναικείων γογγυσμῶν καὶ αἱ φωναὶ τῶν παίδων κατεσκέπαζον τὰς δεήσεις τῶν διακόνων, οἵτινες, ἐνώπιον τῆς Ὡραίας Πύλης ἱστάμενοι, τὴν τελευταίαν ἤδη ἀνέπεμπον ἱκεσίαν ἐν τῇ μεγάλῃ Εκκλησίᾳ ὑπὲρ τοῦ καθυποτάξαι ὑπὸ τοὺς πόδας τῶν ὀρθοδόξων πάντα ἐχθρὸν καὶ πολέμιον.
Σύνολος* ἡ κύκλῳ σκηνὴ ἐνέπνεε λύπην, πένθος, μελαγχολίαν· αἱ καρδίαι πάντων ἦσαν καταπεπιεσμέναι, ὡσανεὶ ἐτελεῖτο ἡ νεκρώσιμος κηδεία ὁλοκλήρου γενεᾶς.
Ἡ ἐθιμοταξία ἐξέλιπεν˙ αἱ κοινωνικαὶ ἀνισότητες διεσκεδάσθησαν*, οἱ δημόται συγκεχυμένως ποιοῦσι μετανοίας μετὰ τῶν πατρικίων*, οἱ πένητες μετὰ τῶν ἀρχόντων καί, ὡς ἐπὶ τὸ χεῖλος τοῦ κοινοῦ τάφου, πολῖται μετὰ πολιτῶν ἀδιακρίτως συμπεριπτύσσονται*.
Καὶ αὐτὸς ὁ πάνσεπτος Ναός, τὸ σύμβολον τῆς πάλαι ποτὲ κραταιᾶς ὀρθοδοξίας, ἡ κατοικία τῶν αἰώνων, τοῦ χριστιανισμοῦ τὸ καύχημα, νῦν γεγυμνωμένος παντὸς πολυτίμου κοσμήματος καὶ ἀπεκδεδυμένος αὐτῶν ἔτι τῶν πρὸς τὴν μυσταγωγίαν ἀναγκαίων σκευῶν, ἀφώτιστος, ἀκαλλώπιστος, σκυθρωπός, εὐτελισμένος εἰκονίζει πιστῶς τὴν ταλαίπωρον Ἑλλάδα κατὰ τὸ δούλειον ἐκεῖνο στάδιον, ἐν ᾧ μετὰ παρέλευσιν ὀλίγων ὡρῶν γεγραμμένον ἦτο νὰ εἰσέλθῃ.
Ὅσῳ πλέον ἡ λειτουργία προχωρεῖ καὶ προσεγγίζει τὴν ἀπόλυσιν, τόσῳ μᾶλλον αὐξάνει ἡ βοὴ τοῦ κλαυθμοῦ καὶ ὁ κοπετός* τοῦ λαοῦ διπλασιάζεται.
Ἐφαίνετο ὅτι ἡ ζωὴ πάντων τῶν περιεστώτων* ἦτο περιωρισμένη μόνον ἐντὸς τῆς διαρκείας ἐκείνης τῆς Εὐχαριστίας, καὶ ὅτι ἑκάστη συλλαβὴ τῶν εὐχῶν ἐκείνων, πίπτουσα ἀπὸ τοῦ στόματος τῶν ἱερέων, ἦτο νέον βῆμα πρὸς τὴν προκειμένην ἄβυσσον.
Τονιζομένου τοῦ Κοινωνικοῦ*, αἰφνιδίως σχίζονται οἱ ὄχλοι, οι σωματοφύλακες ἀναμερίζονται, ὁ δὲ Κωνσταντῖνος περιβεβλημένος τὰ βασιλικὰ μέν ἀλλἀ φεῦ! πενιχρὰ καὶ τετριμμένα ἱμάτιά του, προβαίνει πρὸς τὸ Ἅγιον Βῆμα ἀσκεπής κατηφής* μετὰ τῶν ὀφθαλμῶν δεδακρυσμένων.
Οἱ στεναγμοὶ καταπαύονται ὁ θόρυβος σιγάζει· καθ’ ὅλον ἐκεῖνον τὸν ἀπέραντον Ναὸν δὲν ἀκούεται πάρεξ*ἡ φωνὴ τοῦ λειτουργοῦ, τοῦ προσκαλοῦντος τοὺς χριστιανούς, ἵνα με τὰ πίστεως καὶ ἀγάπης προσέλθωσιν.
Ὁ Αὐτοκράτωρ, νοερῶς ἐπὶ πολλὴν ὥραν προσεύχεται, Κύριος οἶδε τίνα λυτήριον* καὶ πατριωτικὴν προσευχήν˙ προσπίπτει τρὶς ἐνώπιον τῆς εἰκόνος τοῦ Δεσπότου Χριστοῦ καὶ τῆς Θεομήτορος, ἀναχαιτίζων δι’ ἑνὸς σπασμωδικοῦ κινήματος τοῦ στόματος καὶ τῶν παρειῶν τοὺς λυγμούς, οἵτινες ἀπὸ καιροῦ εἰς καιρὸν ταραχωδῶς ἀναβαίνουσιν ἀπὸ τῆς καρδίας του, εἶτα δέ, στραφεὶς πρὸς τὸν λαόν, ἀναβοᾷ γεγωνυίᾳ* τῇ φωνῇ:
«Χριστιανοί, συγχωρήσατε τὰς ἁμαρτίας μου, καὶ ὁ Θεὸς ἂς συγχωρήσῃ τὰς ἰδικάς σας!».
Παραλαμβάνων δέ, ὡς ἔθος*, παρὰ τῶν χειρῶν τοῦ ἀρχιερέως τὰ Ἄχραντα Μυστήρια, μεταλαμβάνει αὐτῶν.
«Ἔσο συγχωρημένος!».
Καὶ τῷ ὄντι ἐσυγχωρήθησαν αἱ ἁμαρτίαι τῆς μεσαιωνικῆς μοναρχίας. Ἀπὸ τοῦ νῦν κυοφορεῖται* εἰς τὴν ἱστορίαν τῆς ῾Ελλάδος νέα βασιλεία, ἡ βασιλεία τῆς Ἀναγεννήσεως!
Μετὰ ταῦτα ὁ ἁγνισμένος, καὶ ὡς πρόβατον ἐπὶ σφαγὴν ἁγόμενος τοῦ μεσαίωνος ἔσχατος βασιλεύς, ἀποτεινόμενος πρὸς τοὺς παρευρισκομένους, παραινεῖ* αὐτοὺς νὰ συγκοινωνήσωσιν* ἅπαντες˙ πρῶτον νὰ συγκοινωνήσωσιν ἀδελφικῶς, καὶ ἔπειτα νὰ ἐνθυμηθῶσιν, «ὅτι ἤγγικεν ἡ ὥρα, ὅτε μέλλουσι ν᾽ἀγωνισθῶσι τὸν ὑπὲρ πάντων ἀγῶνα, καὶ ὅτι, ἐὰν δὲν εἶναι παρὰ Θεοῦ ὡρισμένοι νὰ σώσωσι διὰ θυσίας τὴν ἀγαπητὴν πατρίδα, τουλάχιστον ὀφείλουσι νὰ καταλείψωσιν εἰς τοὺς ἀπογόνους μνήμην ἀνδρείας καὶ ἀρετῆς τοιαύτην, οἵα εἶναι ἀναγκαία, ὅπως οὗτοι διαφυλάξωσιν ἐν τῇ ἐνδεχομένη δουλείᾳ τὴν πίστιν τῶν πατἐρων καὶ τὸν σεβασμὸν πρὸς τὸ παρελθόν».
Εἰς τούτους τοὺς λόγους τοὺς λυπηρούς, οἵτινες μυριάκις ἀπὸ στόματος εἰς στόμα ἐπαναλαμβανόμενοι ἀντηχοῦσιν εἰς τὴν Ἁγίαν Σοφίαν, ὡς ἡ τῆς Πατρίδος καὶ τῆς Πίστεως τελευταία διαθήκη, μετὰ πλείονος ἢ πρότερον ὁρμῆς, ἐκρηγνύονται* οἱ κλαυθμοὶ καὶ οἱ ὀδυρμοὶ τῶν προσερχομένων εἰς τὴν μετάληψιν.
Ἡ φωνὴ τῶν αἰτούντων συγχώρησιν δὲν ἀκούεται πλέον. « Ἐν δὲ τῆ ὥρᾳ λέγει ὁ Φρανζῆς συνοπτικῶς, τίς διηγήσεται τοὺς τότε κλαυθμοὺς καὶ θρήνους; Ἐὰν ἀπὸ ξύλου ἄνθρωπος ἢ πέτρας ἦν, οὐκ ἠδύνατο μὴ θρηνῆσαι».
Ὁ ἦχος τῆς σάλπιγγος διακόπτει τὴν τραγικὴν σκηνήν. Αἱ μητέρες ἀποχαιρετῶσι τὰ τέκνα των· αἱ γυναῖκες ρίπτονται εἰς τὰς ἀγκάλας τῶν συζύγων· οἱ τελευταῖοι ἀσπασμοὶ συγχέονται μὲ τὸν κρότον τῶν σπαθιῶν καὶ τῶν ἀσπίδων.
Διότι ἄλλο τις δὲν ἤκουεν, εἰμὴ φωνὰς περὶ ἀμοιβαίας συγχωρήσεως τῶν ἁμαρτημάτων καὶ φρικτοὺς ὅρκους σταθερότητος εἰς τὰ τῆς ἐθνικῆς πίστεως δόγματα, τυχούσης αἱχμαλωσίας.
«Συγχώρησόν με ἀδελφέ!» εἷς ἐφώναζεν ὧδε* καὶ πάλιν «Ὁ Θεὸς ἂς σὲ συγχωρήσῃ!» ἀπεκρίνοντο ἕτεροι.
Ἡ ἀμοιβαία ἄφεσις τῶν πλημμελημάτων παρεξετάθη σχεδὸν μέχρις αὐγῆς. Ἤθελεν ὁ μεσαίων, φαίνεται, ν’ ἀποθάνη συγκεχωρημένος ἐν τῷ ναυαγίῳ του.
῎Ισως οὐδαμοῦ τῆς χριστιανικῆς ἱστορίας εὑρίσκεται παράδειγμα παρομοίας πνευματικῆς ἑνώσεως καὶ ὁμονοίας.
.
«Ἄσματα Δημοτικὰ τῆς Ἑλλάδος», 1852 Σπυρ. Ζαμπέλιος
ΛΕΞΙΛΟΓΙΟΝ
πληκτικὸς*- (ἐπιθ. ἐκ τοῦ πλήττω), ὁ προκαλῶν πλῆξιν, ἀνιαρός, κουραστικός, θλιβερός
τὸ τέμενος *- μέρος ἀφιερωμένον εἰς τὸν Θεόν, ναός.
οἱ Γραικοί *-παλαιοτάτη ὀνομασία τῶν Ἑλλήνων, τῶν κατοικούντων περὶ τὴν πελασγικὴν Δωδώνην καὶ τὸν Ἀχελῷον. Βραδύτερον ὴ λέξις ἦτο συνώνυμος τῆς λέξεως «῞Ελλην». Τὴν λέξιν παρέλαβεν ἡ λατινικὴ γλῶσσα (Graeci) καὶ ἐξ αὐτῆς αἱ νεώτεραι εὐρωπαϊκαὶ
δυσελπιστῶ*- δὲν ἔχω καλὰς ἐλπίδας, εἶμαι ἀπηλπισμένος
ἡ ἐξαγόρασις * -ἐξαγορά, ἀπόκτησις ὲνὸς ἀγαθοῦ ἔναντι ἀνταλλάγματος
ἡ ἀποφράς*- άδος (ἐκ τοῦ ἀπὸ καὶ φράζομαι = λέγομαι), ἡ ἡμέρα, τὴν ὁποίαν δὲν θέλει τις οὔτε ν’ ἀναφέρῃ, ὡς ἐνθυμίζουσαν θλιβερὸν γεγονός, πένθιμος, δυσοίωνος
Σύνολος*- (ἐπίθ.) ὁλόκληρος χωρὶς ἐξαίρεσιν, σύμπας
διασκεδάζω*- (ἀρχ. διασκεδάννυμι), διασκορπίζω, διαλύω διεσκεδάσθησαν= διελύθησαν, ἐξέλιπον
οἱ Πατρίκιοι* – οἱ ἀποτελοῦντες τὴν ἀνωτέραν κοινωνικὴν τάξιν ἐν τῇ ἀρχαίᾳ Ρώμη, γενικῶς οἱ εὐγενεῖς, οἱ πλούσιοι
συμπεριπτύσσομαι* – ἀνταλλάσσω ἐναγκαλιασμὸν μὲ ἄλλους
ὁ κοπετός* – θρῆνος μὲ κτυπήματα τοῦ στήθους, ὀδυρμός.
οἱ περιεστῶτες * – μετοχὴ παρακειμ. τοῦ περιίσταμαι = ἵσταμαι πέριξ τινός, περιστοιχίζω
τὸ Κοινωνικόν*- ψαλμὸς περὶ τὸ τέλος τῆς θείας λειτουργίας, κατὰ τὴν διάρκειαν τοῦ ὁποίου κοινωνοῦν οἱ ἱερεῖς
κατηφής*- (ἐπίθ.) σκυθρωπός, κατσουφιασμένος
πάρεξ*- ἐκτός, πλήν, εἱμὴ μόνον
λυτήριον* – (ἐπίθ.) ὁ ἔχων τὴν δύναμιν νὰ λύῃ, ν’ ἀπολυτρώνη· λυτήριος προσευχὴ = ἡ προσευχή, ἡ ὸποία ἀπολυτρώνει τὴν ψυχὴν ἀπὸ τὸ βάρος τῶν ἁμαρτιῶν καὶ τῶν θλίψεων
γεγωνυίᾳ τῆ φωνῇ * – (δοτ. ἐπιρρημ.) μὲ δυνατὴν φωνήν, μεγαλοφώνως (ἐκ τοῦ ἀρχαίου ρήματος γεγωνέω-ῶ = φωνάζω δυνατά)
τὸ ἔθος* – συνήθεια· ὡς ἔθος ( ἐνν. ἐστίν, εἶναι), ὅπως εἶναι συνήθεια
κυοφορῶ* – ἐγκυμονῶ, πρόκειται νὰ γεννήσω· μεταφρ. σχεδιάζω νὰ φανερώσω, ἑτοιμάζω, κυοφοροῦμαι = ἑτοιμάζομαι νὰ φανερωθῶ
παραινῶ *- συμβουλεύω, νουθετῶ
συγκοινωνῶ (-έω)* – κοινωνῶ τῶ Ἀχράντων
ἐκρηγνύομαι*  – ξεσπῶ
.
ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΑ ΑΝΑΓΝΩΣΜΑΤΑ Β’ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ
Γ. ΚΑΛΑΜΑΤΙΑΝΟΥ, Θ. ΜΑΚΡΟΠΟΥΛΟΥ, Ν. ΚΟΝΤΟΠΟΥΛΟΥ
1966
Αντιγραφή για τὸ: «σπιτὰκι τὴς Μέλιας»/ εδώ
Πηγή