Γράφει ο Νικόδημος Καλλιντέρης, Νομικός
Στις 28 Ιουλίου 2025 το τρίτο τμήμα του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ) στο Στρασβούργο δημοσιοποίησε ότι κοινοποίησε δύο προσφυγές της Ένωσης Αθέων (με αριθμούς 19150/20 και 11122/25) προς την ελληνική κυβέρνηση, οι οποίες αφορούν την τυχόν παραβίαση ανθρωπίνων δικαιωμάτων από την δημόσια ανάρτηση θρησκευτικών εικόνων εντός της αίθουσας της Ολομέλειας του Συμβουλίου της Επικρατείας στην Ελλάδα.
Η ελληνική κυβέρνηση καλείται να απαντήσει στα εξής τρία ερωτήματα που της θέτει το ΕΔΔΑ:
1) Παραβιάστηκε το δικαίωμα των προσφευγόντων σε δίκαιη δίκη (άρθρο 6 παρ. 1 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου) και ιδίως το δικαίωμα απονομής της δικαιοσύνης από αμερόληπτο δικαστήριο επειδή το Συμβούλιο Επικρατείας της Ελλάδας δεν ενέκρινε το αίτημά τους για αφαίρεση της αναρτημένης θρησκευτικής εικόνας ή με την απόρριψη του αιτήματός τους ως απαραδέκτου δεδομένου και του κυρίου αντικειμένου των δικών (βλ. παρακάτω);
2) Υπήρξε παρέμβαση στην θρησκευτική ελευθερίατων προσφευγόντων, με την έννοια του άρθρου 9 παρ. 1 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου δεδομένου ότι η συγκεκριμένη διάταξη κατοχυρώνει την ελευθερία σκέψης, συνείδησης και θρησκείας, συμπεριλαμβανομένης της ελευθερίας του να μην ανήκεις σε μια θρησκείακαι επιβάλλει στα κράτη ένα «καθήκον ουδετερότητας και αμεροληψίας»; Αν ναι, η παρέμβαση αυτή προβλέπεται από τον νόμο και είναι αναγκαία σε μια δημοκρατική κοινωνία, κατά τους όρους της παρ. 2 του άρθρου 9 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου;
3) Είναι οι προσφεύγοντες θύματα παραβίασης των δικαιωμάτων τους σύμφωνα με το άρθρο 14 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου σε συνδυασμό με τα άρθρα 6 παρ.1 ή 9 λαμβάνοντας ιδίως υπόψη το αντικείμενο των δικών(βλ. παρακάτω) και το γεγονός ότι δεν ανήκουν στην ορθόδοξη χριστιανική θρησκεία;
Οι δύο προσφυγές κατατέθηκαν στο ΕΔΔΑ από την Ένωση Αθέων αφού το Συμβούλιο της Επικρατείας σε δύο περιπτώσεις είχε απορρίψει τα σχετικά αιτήματά τους για την αφαίρεση της θρησκευτικής εικόνας που βρίσκεται μέσα στην Ολομέλεια του Ανώτατού Δικαστηρίου.
Συγκεκριμένα, η πρώτη απόπειρα αφαίρεσης της εικόνας έλαβε χώρα τον Σεπτέμβριο του 2018 στο πλαίσιο της εκδίκασης από την Ολομέλεια του Συμβουλίου της Επικρατείας των αιτήσεων ακύρωσης γονέων, μαθητών και της Ένωσης Αθέων για το περιεχόμενο του μαθήματος των θρησκευτικών στα σχολεία.
Το αίτημα για το κατέβασμα της θρησκευτικής εικόνας υποβλήθηκε λίγα λεπτά πριν από την έναρξη της ακροαματικής διαδικασίας με το οποίο υποστηρίχτηκε ότι η εικόνα του Χριστού εντός της αίθουσας της Ολομέλειας «χρωματίζει» θρησκευτικά τον χώρο όπου εκδικάζεται μια υπόθεση θρησκευτικής ελευθερίας από αιτούντες που δεν είναι ορθόδοξοι χριστιανοί και ως εκ τούτου τίθεται ζήτημα παραβίασης του δικαιώματος τους σεδίκαιη δίκη (άρθρο 6 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου).
Η Ολομέλεια του Συμβουλίου της Επικρατείας με την υπ’ αριθμόν 130/2018 παρεμπίπτουσα απόφασή της απέρριψε το αίτημα ως απαράδεκτο καθώς η πλειοψηφία των Δικαστών έκρινε ότι δεν τηρήθηκαν οι τυπικές προϋποθέσεις για να εξεταστεί στην ουσία του.
Στη συγκεκριμένη απόφαση μειοψήφησαν έξι Δικαστές της Ολομέλειας μεταξύ των οποίων ο νυν Πρόεδρος του Συμβουλίου της Επικρατείας κ. Πικραμένος καθώς και η προκάτοχός του κ. Νίκα κατά τους οποίους το αίτημα ήταν παραδεκτό και έπρεπε να εξεταστεί επί της ουσίας.
Ένας ακόμα Δικαστής, ο κ. Αραβάνης, έκρινε ότι το αίτημα ήταν παραδεκτό και βάσιμο και έπρεπε, κατ’ αποδοχή του, να αφαιρεθεί η θρησκευτική εικόνα πριν από την έναρξη της ακροαματικής διαδικασίας.
Το δεύτερο αίτημα ήταν πανομοιότυπο και κατατέθηκε μετά από λίγους μήνες (Μάιος 2019) εν όψει της εκδίκασης των αιτήσεων ακύρωσης γονέων, μαθητών και της Ένωσης Αθέων για την αναγραφή στα πιστοποιητικά και στα απολυτήρια του Γυμνασίου και του Λυκείου του πεδίου «θρήσκευμα».
Με την υπ’ αριθμόν 71/2019 παρεμπίπτουσα απόφαση της Ολομέλειας του Συμβουλίου της Επικρατείας το αίτημα κρίθηκε κατά πλειοψηφία παραδεκτό πλην όμως απορρίφθηκε ως νόμω αβάσιμο.
Το Δικαστήριο αποφάνθηκε ότι στις αίθουσες των δικαστηρίων ακολουθούνται εθιμικά ορισμένες πρακτικές σύμφωνα με την ορθόδοξη παράδοση και ότι οι αιτούντες δεν επικαλούνται ούτε αποδεικνύουν οποιαδήποτε βλάβη που τυχόν υφίστανται από την τήρηση της ανωτέρω πρακτικής, όπως π.χ. επιρροή του θρησκευτικού συμβόλου στο φρόνημα των μελών της σύνθεσης που θα εκδικάσει την υπόθεσή τους ή στην άσκηση των δικαιωμάτων τους στο ακροατήριο ή στον τρόπο διεξαγωγής της διαδικασίας.
Με αυτό το σκεπτικό η πλειοψηφία της Ολομέλειας κατέληξε στο συμπέρασμα ότι με την αναρτημένη θρησκευτική εικόνα εντός της αίθουσας δεν συντρέχει παραβίαση του δικαιώματος στη δίκαιη δίκη (άρθρο 6 παρ. 1 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου).
Στη συγκεκριμένη απόφαση μειοψήφησαν τρεις Δικαστές οι οποίοι έκριναν ότι το αίτημα για αφαίρεση της εικόνας έπρεπε να γίνει δεκτό ιδίως λόγω του αντικειμένου της κύριας υπόθεσης που είχε να κάνει με την απάλειψη του θρησκεύματος από τα απολυτήριακαι τα πιστοποιητικά σπουδών.
Η διαδικασία στο ΕΔΔΑ βρίσκεται ακόμα σε αρχικό στάδιο και η ελληνική κυβέρνηση καλείται να απαντήσει στα τρία τεθέντα ερωτήματα για ένα εξαιρετικά ευαίσθητο θέμα για την ελληνική κοινωνία.
==========================================
Δύο προσφυγές στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου κατά της Ελλάδας
Σε τροχιά ευρωπαϊκής κρίσης εισέρχεται η μακροχρόνια ελληνική πρακτική ανάρτησης θρησκευτικών εικόνων — κυρίως του Χριστού — στις δικαστικές αίθουσες, καθώς το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ) κοινοποίησε στην ελληνική κυβέρνηση δύο προσφυγές οι οποίες εγείρουν ερωτήματα για τη συμβατότητα του μέτρου με την Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ).
Οι προσφυγές, με αιτούντες την Ένωση Άθεων και ιδιώτες πολίτες, αφορούν δύο υποθέσεις που εκκρεμούσαν ενώπιον του Συμβουλίου της Επικρατείας (ΣτΕ) και σχετίζονται άμεσα με ζητήματα θρησκευτικής ελευθερίας: τη διδασκαλία του μαθήματος των Θρησκευτικών και την αναγραφή θρησκεύματος στα απολυτήρια Λυκείου.
Αίτημα για απομάκρυνση του θρησκευτικού συμβόλου – και διχασμός στο ΣτΕ
Σε αμφότερες τις υποθέσεις, οι προσφεύγοντες είχαν ζητήσει την αφαίρεση της εικόνας του Χριστού από την αίθουσα συνεδριάσεων, επικαλούμενοι την ανάγκη διασφάλισης θεσμικής αμεροληψίας και ανεπηρέαστης κρίσης, δεδομένου του άμεσα θρησκευτικού χαρακτήρα των επίδικων ζητημάτων.
Στην πρώτη υπόθεση (διδασκαλία Θρησκευτικών), το αίτημα απορρίφθηκε χωρίς ουσιαστική εξέταση, ως απαράδεκτο, παρά τη μειοψηφία έξι δικαστών, ένας εκ των οποίων το έκρινε και βάσιμο.
Η κύρια υπόθεση έκλεισε με κατάργηση δίκης, αφού η Εκκλησία της Ελλάδος πέτυχε ακύρωση των επίμαχων υπουργικών αποφάσεων, καθιστώντας την προσφυγή της Ένωσης Άθεων θεωρητικά άνευ αντικειμένου.
Στη δεύτερη υπόθεση (απολυτήρια), το αίτημα εξετάστηκε επί της ουσίας αλλά απορρίφθηκε, με το σκεπτικό ότι η εικόνα αποτελεί «εθιμική πρακτική» που δεν επηρεάζει τη δίκαιη δίκη.
Τρεις δικαστές διαφώνησαν έντονα, χαρακτηρίζοντας την παρουσία της εικόνας αντισυνταγματική και ασύμβατη με τη θρησκευτική ουδετερότητα του κράτους, ιδίως όταν κρίνεται υπόθεση σχετική με τη θρησκευτική ελευθερία.
Τρία πρωτοφανή ερωτήματα του ΕΔΔΑ προς την Ελλάδα
Στις 7 Ιουλίου 2025, το ΕΔΔΑ κοινοποίησε τις προσφυγές στην ελληνική κυβέρνηση, συνοδευόμενες από τρία κρίσιμα ερωτήματα, που τίθενται για πρώτη φορά σε κράτος-μέλος του Συμβουλίου της Ευρώπης με τέτοια σαφήνεια:
Παραβιάστηκε το δικαίωμα σε δίκαιη δίκη, όταν το ΣτΕ αρνήθηκε να αφαιρέσει το θρησκευτικό σύμβολο σε υποθέσεις που σχετίζονται με τη θρησκευτική ουδετερότητα του κράτους;
Η παρουσία της εικόνας συνιστά παρέμβαση στην ελευθερία σκέψης, συνείδησης και θρησκείας των προσφευγόντων (Άρθρο 9 της ΕΣΔΑ); Και αν ναι, ήταν αυτή νόμιμη και αναγκαία σε δημοκρατική κοινωνία;
Υπήρξε διακριτική μεταχείριση εις βάρος των προσφευγόντων λόγω μη ένταξής τους στην κυρίαρχη Ορθόδοξη πίστη (Άρθρο 14 ΕΣΔΑ σε συνδυασμό με τα Άρθρα 6 και 9);
Ευρωπαϊκές διαστάσεις – θεσμική ουδετερότητα στο προσκήνιο
Η υπόθεση έχει προκαλέσει έντονο ενδιαφέρον στη νομική και πολιτική σκηνή, εντός και εκτός Ελλάδας. Αναλυτές εκτιμούν ότι η απόφαση του ΕΔΔΑ θα λειτουργήσει ως πιλότος για τον τρόπο με τον οποίο η θρησκευτική παράδοση συνυπάρχει με την κρατική ουδετερότητα σε μια πολυπολιτισμική Ευρώπη.
Όπως επισημαίνουν συνταγματολόγοι, η εξωτερική ουδετερότητα των δικαστηρίων δεν εξαντλείται στο σκεπτικό των αποφάσεων τους, αλλά περιλαμβάνει και το συμβολικό περιβάλλον εντός του οποίου αυτές εκδίδονται. Η παρουσία θρησκευτικών συμβόλων στις αίθουσες δικαιοσύνης ενδέχεται να εγείρει ερωτήματα για τη θεσμική αμεροληψία.
Τι ακολουθεί;
Η Ελληνική Κυβέρνηση καλείται να απαντήσει εντός καθορισμένου χρονοδιαγράμματος. Στη συνέχεια, οι προσφεύγοντες θα έχουν δικαίωμα υποβολής παρατηρήσεων, ενώ η απόφαση του Δικαστηρίου αναμένεται —όποτε εκδοθεί— να αποτελέσει κομβικό σημείο αναφοράς για τη σχέση κράτους και θρησκείας στον ευρωπαϊκό νομικό πολιτισμό.
Μέχρι τότε, η υπόθεση παραμένει νομικά ανοιχτή και πολιτισμικά και θρησκευτικά «εκρηκτική», ως πυρήνας μιας πολύ ευρύτερης συζήτησης.
bankingnews.gr,01/08/2025