† Κυριακή Β’ Ματθαίου, Πάντων των εν Αγίω Όρει διαλαμψάντων Πατέρων
Απολυτίκιο Αγιορειτών Αγίων - Διακο Διονύσιος Φιρφιρής
Πάντων των εν Αγίω Όρει διαλαμψάντων Πατέρων
17
Ιουνίου 2012
Κυριακή
Β΄Ματθαίου
Τη
αυτή Κυριακή την μνήμην εορτάζομεν
πάντων
των εν Αγίω Όρει διαλαμψάντων Πατέρων
Ο
ΚΟΙΝΟΣ ΕΟΡΤΑΣΜΟΣ ΤΩΝ ΑΓΙΟΡΕΙΤΩΝ ΑΓΙΩΝ
ΚΑΙ
Η ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥΣ
Ο
κοινός εορτασμός των αγίων του Αγίου Όρους αρχίζει με τη σύνθεση της ακολουθίας
και του εγκωμίου τους από τον άγιο Νικόδημο τον Αγιορείτη, που είναι και ο
τελευταίος
συναξαριογράφος. Γνωστότεροι παλαιότεροι Αγιορείτες συναξαριογράφοι είναι οι άγιοι Βασίλειος ο Νέος ο Συναξαριστής, Φιλόθεος ο Κόκκινος, Κάλλιστος ο Α΄, Γρηγόριος ο Παλαμάς και οι Αγάπιος Λάνδος, Καισάριος Δαπόντες και παπα-Ιωνάς ο Καυσοκαλυβίτης. Ο άγιος Νικόδημος ξεκίνησε την εργασία του αυτή «προτροπή και αξιώσει της Ιεράς και κοινής Συνάξεως πάντων των Μοναστηριακών του Αγίου Όρους Πατέρων».
συναξαριογράφος. Γνωστότεροι παλαιότεροι Αγιορείτες συναξαριογράφοι είναι οι άγιοι Βασίλειος ο Νέος ο Συναξαριστής, Φιλόθεος ο Κόκκινος, Κάλλιστος ο Α΄, Γρηγόριος ο Παλαμάς και οι Αγάπιος Λάνδος, Καισάριος Δαπόντες και παπα-Ιωνάς ο Καυσοκαλυβίτης. Ο άγιος Νικόδημος ξεκίνησε την εργασία του αυτή «προτροπή και αξιώσει της Ιεράς και κοινής Συνάξεως πάντων των Μοναστηριακών του Αγίου Όρους Πατέρων».
Ακολουθία
και εγκώμιο τυπώθηκαν στην Ερμούπολη της Σύρου το 1847, «διά συνδρομής της
Σεβάσμιας ομηγύρεως των εν Άθω Πατέρων», οι οποίοι προεγράφησαν για
πεντακόσια περίπου αντίτυπα, και προς «κοινήν των Μοναχών, και πάντων των
Ορθοδόξων Λαϊκών Χριστιανών ωφέλειαν». Ο ακριβής χρόνος της συγγραφής δεν
είναι γνωστός.
Η
πρώτη χρονολογημένη εικόνα της Συνάξεως των Αθωνιτών Πατέρων αγιογραφήθηκε το
1796 και βρίσκεται στο αντιπροσωπείο της ιεράς μονής Κωνσταμονίτου στις Καρυές (φωτ. πάνω).
Πιθανώς το 1796 να γράφτηκε η ακολουθία και μέχρι της εκδόσεως της να
κυκλοφόρησε σε χειρόγραφα, όπως συνηθιζόταν.
Περί
το 1800 αγιογραφήθηκε η εικόνα των Αγιορειτών Αγίων (φωτ. πάνω), που βρίσκεται στην αίθουσα
των Συνάξεων της Ιεράς Κοινότητος (φωτ. κάτω), ενώ παλαιότερα βρισκόταν στο τέμπλο του
ιερού ναού του Πρωτάτου Καρυών Αγίου Όρους.
Ο
άγιος Νικόδημος στο γλαφυρό του εγκώμιο πρός τους οσίους αναφέρει τους λόγους
που τον οδήγησαν στην «καινή και κοινή μνήμη πάντων των του Όρους άγιων
Πατέρων».
Γιατί
«κοινοί προστάται και ευεργέται όλου κοινώς του αγίου Όρους» φάνηκαν. Αυτοί οι
οποίοι «έγιναν εις ημάς μυρίων αγαθών πρόξενοι» άξιο είναι να εορτάζονται μαζί.
Παλαιά συνήθεια της Εκκλησιάς ο κοινός εορτασμός αγίων, όπως των «εν Σινά και
Ραϊθω αναίρεθέντων Οσίων», των «εν τω Σαββάτω της Τυρινης Οσίων Πατέρων», των
«εν τη Λιβύη και Αιγύπτω και Θηβαΐδι ασκησάντων» και άλλων πολλών αγίων εόρτιες
συνάξεις κατά χώρες, τόπους και μονές. Συνεχίζοντας ο άγιος Νικόδημος γράφει
πως, με την κοινή πανήγυρη των Αγιορειτών Οσίων, «όσοι Πατέρες του Όρους, είτε
από τους ονομαστούς, είτε από τους ανωνύμους, έμειναν έως τώρα ανεγκωμίαστοι,
διότι δεν έχουσιν ιδίαν ασματικήν ακολουθίαν, διά της κοινής ταύτης ακολουθίας
και εορτής, και αυτοί» καθίσταται δυνατόν πλέον να «τιμώνται και εορτάζωνται».
Ακόμη «ίνα μη ως αχάριστα τέκνα φανώμεν, μη τιμήσαντες κοινώς τους πνευματικούς
ημών Πατέρας τούτους και διδασκάλους και ευεργέτας και οδηγούς, των οποίων και
τα Μοναστήρια κατοικούμεν, και τας διδασκαλίας εντρυφώμεν, και τον άρτον αυτών
τρώγομεν». Και ακόμη «ίνα η κοινή αύτη των αγίων Πατέρων εορτή, γένηται
παρακίνησις προς μίμησιν της αρετής, και του ζήλου αυτών εις ημάς τους μοναχούς
του νυν καιρού».
Η
πλήρης ασματική ακολουθία των οσίων είναι γραμμένη με όλη τη χάρη και την αγάπη
του θείου Νικόδημου. Ο μεγάλος του σεβασμός προς τους τιμωμένους αγίους τον
κάνει εκστατικό, θαυμαστό και εμπνευσμένο συνθέτη. Στους κανόνες του Όρθρου
αναφέρονται ονομαστικά οι άγιοι, αλλά λείπουν αρκετά ονόματα.
Οι
κόποι του αγίου Νικόδημου και το σκύψιμο του στις αρχαίες του Όρους βιβλιοθήκες
δεν του έδωσαν όλα τα ακριβά μυστικά τους. Προσπάθεια συμπληρώσεως της
ακολουθίας έκανε ο σύγχρονος και ήδη μακαριστός υμνογράφος μοναχός Γεράσιμος
Μικραγιαννανίτης, αλλά και από εδώ απουσιάζουν ονόματα αγίων, που η έρευνα στις
ημέρες μας έφερε στο φως.
Η
ακολουθία των οσίων ψάλλεται πανηγυρικά, με ιδιαίτερη λαμπρότητα και
μεγαλοπρέπεια, τη Δεύτερη Κυριακή του Ματθαίου, μετά την Κυριακή των Αγίων
Πάντων, σε όλες τις αγιορείτικες μονές και σκήτες και ιδιαίτερα στους προς τιμή
των οσίων ναούς και το Πρωτάτο. Γνωστοί των οσίων ναοί στο Άγιον Όρος είναι: Σε
Καλύβη της σκήτης των Καυσοκαλυβίων, της σκήτης Ξενοφώντος, του Λάκκου, στον
αγιογραφικό οίκο των Δανιηλαίων στα Κατουνάκια, σε Κάθισμα της μονής Γρηγορίου,
στη ρωσική σκήτη της Θηβαΐδος, στο κοιμητήρι της σκήτης του Αγίου Ανδρέου
(Σεράϊ), στο αντιπροσωπείο (κονάκι) της μονής Κωνσταμονίτου και σε κελλί της
Καψάλας. Στους Ρώσους η τιμή των Αθωνιτών Οσίων υπήρξε μεγάλη.
Η
αγιογράφηση πολλών εικόνων της Συνάξεως των Οσίων του Άθω, αμέσως μετά τη
σύνθεση της ακολουθίας τους, η ανέγερση και αφιέρωση προς τιμή τους ναών, η
εκτύπωση, οι επανεκδόσεις της ακολουθίας τους και οι σλαβικές μεταφράσεις της,
η τύπωση πολλών χαλκογραφιών, λιθογραφιών, χρωμολιθογραφιών και εικόνων,
ελληνικών και ρωσικών, δείχνει τη μεγάλη αγάπη των Αγιορειτών στυην κοινή των
οσίων εορτή, τη μεγάλη τιμή των προστατών τους. Μια παρόμοια κίνηση τιμής και
ευλαβείας μεμονωμένων Αγιορειτών Οσίων έχουμε πολύ πιο πριν από τις ημέρες του
αγίου Νικοδήμου. Αμέσως μετά την κοίμηση αγίων κτητόρων παρουσιάζονται
συγγραφές βίων, συνθέσεις ακολουθιών και εικονογραφήσεις τους, τη μνήμη των
οποίων οι μονές τους τιμούν με ολονύκτιες αγρυπνίες και ιδιαίτερους
Παρακλητικούς Κανόνες και Χαιρετισμούς που ψάλλονται τακτικά.
Η
τιμή των Αγιορειτών Οσίων, παρότι επικεντρώνεται στον τόπο που έζησαν, δεν
άργησε να λάβει και ευρύτερες διαστάσεις. Έτσι τιμώνται κι εορτάζονται στις
γενέτειρες τους και στις περιοχές που έδρασαν ή που κατέχουν εικόνες και τίμια
λείψανα τους. «Η τιμή για την υπέρβαση των τοπικών ορίων της τιμής, ωρισμένης
τουλάχιστον κατηγορίας αγίων, των νεομαρτύρων, οφείλεται κατά τους νεώτερους
χρόνους στην ευλογημένη από τον Θεό αναγεννητική προσπάθεια των Κολλυβάδων ...
Σκοπός των αγίων αυτών ανδρών, των Κολλυβάδων, ήταν ένας και μόνος: Η κατά το
δυνατόν πανορθόδοξη προβολή του παραδείγματος των αγίων νεομαρτύρων για τη
στήριξη του ορθοδόξου γένους στην πίστη του Χριστού και για την παραμυθία του».
Ο Άγιος Νικόδημος υπήρξε ο πρώτος συνθέτης της ακολουθίας της συνάξεως των
Αγιορειτών Οσίων. Έτσι οι άγιοι Κολλυβάδες βρίσκονται πρώτοι στην προσπάθεια
της ομαδικής τιμής αγίων στους νεώτερους χρόνους, τους οποίους μιμήθηκαν πολλοί
στα τελευταία χρόνια, με τις συνθέσεις νέων ακολουθιών κατά τόπους. Μεταξύ των
αγίων αυτών υπάρχουν και αρκετοί Αγιορείτες όσιοι. Σε ορισμένες αγιορειτικές
μονές την Γ΄Κυριακή του Ματθαίου τιμώνται με ιδιαίτερες χειρόγραφες ή έντυπες
φυλλάδες οι άγιοι που αγίασαν στα όρια κάθε μονής.
