ΤΟ ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΟ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΩΝ ΘΕΟΛΟΓΙΚΩΝ ΟΡΩΝ «ΑΙΡΕΣΗ» ΚΑΙ «ΑΙΡΕΤΙΚΟΣ»
Πρωτοπρεσβ. Ἄγγελος Ἀγγελακόπουλος
Ἡ πασίγνωστη καί ἀγωνιστική «Σύναξη Ὀρθοδόξων Κληρικῶν καί Μοναχῶν» τόν περασμένο Ἰούνιο τοῦ 2019 δημοσίευσε τρία ἐξαιρετικά καί ἀποκαλυπτικά κείμενα[1], πού περιλαμβάνουν τά οἰκουμενιστικά λεχθέντα καί πραχθέντα τοῦ νέου Ἀρχιεπισκόπου Ἀμερικῆς Ἐλπιδοφόρου, ἀπό τά ὁποῖα ἀποδεικνύεται ὅτι ὁ προρηθείς Ἱεράρχης, σύμφωνα μέ τήν «Σύναξη», εἶναι «φοβερά αἱρετίζων, βαμμένος οἰκουμενιστής, φιλοπαπικός, θαμώνας τοῦ «Παγκοσμίου Συμβουλίου Ἐκκλησιῶν», δηλ. αἱρέσεων, ἐφευρέτης τῆς φρικώδους αἱρέσεως ὅτι ὁ ἐκάστοτε Οἰκουμενικός Πατριάρχης εἶναι πρῶτος ἄνευ ἴσων, στρεβλώνοντας τήν Ὀρθόδοξη Τριαδολογία, Κολυμπαριστής, φιλοουνίτης, φιλομονοφυσίτης, ὑπέρμαχος τῆς Οὐκρανικῆς ψευδοαυτοκεφαλίας καί σχετίζεται μέ ἐπιφανεῖς μασόνους».
Ἡ «Σύναξη», κάνοντας λογοπαίγνιο μέ τό ὄνομα τοῦ Ἀρχιεπισκόπου, διετύπωσε τόν ἰσχυρισμό ὅτι ὁ νέος Ἀρχιεπίσκοπος Ἀμερικῆς εἶναι ἐλπιδοφόρος γιά τόν Οἰκουμενισμό καί τήν Πανθρησκεία καί ἐλπιδοκτόνος γιά τήν Ὀρθοδοξία. Ὁ παραπάνω ἰσχυρισμός δικαιώνεται ἀπολύτως, ἄν λάβει κανείς ὑπ’ὄψιν τήν γυμνῇ τῇ κεφαλῇ, ἐπ’Ἐκκλησίας καί ἐπ’ἄμβωνος, ἀφόρητη στρέβλωση τοῦ ἐννοιολογικοῦ περιεχομένου τοῦ θεολογικοῦ ὄρου «αἱρετικός», πού ἔκανε ὁ ρηθείς Ἀρχιεπίσκοπος, μόλις εἰκοσιτρεῖς ἡμέρες μετά τήν ἐνθρόνισή του, στίς ἀπαρχές δηλ. τῆς νέας Ἀρχιεπισκοπείας του. Μία στρέβλωση ἕωλης ἐλπιδοφόρειας ἔμπνευσης, ἡ ὁποία δέν στηρίζεται σέ ἐπιστημονικές, θεολογικές καί πατερικές πηγές, ἐπιχειρήματα καί βιβλιογραφία, ἀλλά συστοιχεῖται στό μινιμαλιστικό, συγκρητιστικό, μεταπατερικό καί σατανοκίνητο ἀκάθαρτο πνεῦμα τοῦ Οἰκουμενισμοῦ, τῆς ψευδοσυνόδου τῆς Κρήτης, πού ἀνεγνώρισε τίς αἰρέσεις ὡς Ἐκκλησίες καί νομιμοποίησε τήν παναίρεση τοῦ Οἰκουμενισμοῦ, καί τῆς ἀντορθοδόξου οἰκουμενιστικῆς ἀρχῆς περί δῆθεν «ἀδελφῶν Ἐκκλησιῶν». Τό χειρότερο εἶναι ὅτι ὁ νέος Ἀρχιεπίσκοπος Ἀμερικῆς, μέ τήν ἀθεολόγητη αὐτή ἀκροβασία καί τά ἀνήκουστα αὐτά φληναφήματα, κατατάσσει ἑαυτόν στή χορεία τῶν ψευδοδιδασκάλων καί ψευδεπισκόπων καί θέτει ἑαυτόν στόν χῶρο ἐκτός Ὀρθοδοξίας καί Ἀληθείας, δηλ. στόν χῶρο τῆς πλάνης καί τῆς αἱρέσεως. Τό δυστύχημα γιά τόν Ἀρχιεπίσκοπο εἶναι ὅτι, ὅσο κι ἄν προσπαθεῖ μέ ἐφεύρεση νέων ὁρισμῶν, θεωριῶν καί διατυπώσεων νά ἀμνηστεύσει καί ἀθωώσει τίς αἱρέσεις καί τούς αἱρετικούς, τόσο ὁ Παπισμός, ὁ Προτεσταντισμός καί ὁ Μονοφυσιτισμός θά παραμένουν αἱρέσεις καί οἱ Παπικοί, οἱ Προτεστάντες καί οἱ Μονοφυσῖτες θά παραμένουν αἱρετικοί, ἐφ’ὄσον δέν ἔχουν ἀρθεῖ τά αἴτια, πού τούς ὁδήγησαν στήν διατύπωση τῶν αἱρέσεών τους, ἀλλά παραμένουν ἑωσφορικῶς ἀμετανόητοι.
Πιό συγκεκριμένα, τήν 14η-07-2019 (Κυριακή τῶν Ἁγίων Πατέρων τῆς Δ΄ Ἁγίας καί Οἰκουμενικῆς Συνόδου) στό κήρυγμά του στὸν Καθεδρικὸ Ἱερό Ναὸ Ἁγίου Δημητρίου στὴν Ἀστόρια τῆς Νέας Ὑόρκης, ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Ἐλπιδοφόρος, εἶπε, μεταξύ ἄλλων, τά ἑξῆς : «Πρὶν κλείσω, θέλω νὰ σᾶς θυμίσω κάτι, ποὺ εἶπε ὁ Ἀπόστολος στὸ ἀποστολικὸ ἀνάγνωσμα. Τί εἶπε; «Αἱρετικὸν ἄνθρωπον μετὰ μίαν καὶ δευτέραν νουθεσίαν παραιτοῦ». Τί θὰ πεῖ αὐτὸ τώρα; Εἶναι ἀρχαία, δὲν τὰ καταλαβαίνουμε , ἀλλὰ νὰ σᾶς ἐξηγήσω. Γι᾿ αὐτὸ ὑπάρχει τὸ κήρυγμα˙ γιὰ νὰ μᾶς ἐξηγάει αὐτὰ τὰ δύσκολα πράγματα. Τί λέει ἐκεῖ ὁ Ἀπόστολος Παῦλος; Τὸν αἰρετικὸ ἄνθρωπο μετὰ μία, δύο, τρεῖς συμβουλὲς ἄφησέ τονα, γιατὶ αὐτὸς δὲν ἀλλάζει μυαλό. Ποιὸς εἶναι ὁ αἰρετικὸς ἄνθρωπος αὐτός; Εἶναι αὐτὸ, πού λέμε «οἱ ἄλλες ἐκκλησίες;», ὅσοι δὲν εἶναι ὀρθόδοξοι; Αὐτοὶ εἶναι οἱ αἰρετικοὶ, ποὺ λέει ἐδῶ ὁ Ἀπόστολος; Ὄχι. Αἰρετικὸς εἶναι ὁ καυγατζῆς. Αὐτὸς, ποὺ κάνει διχασμούς. Αὐτὸς, ποὺ φέρνει διχόνοιες. Αὐτὸς, ποὺ φέρνει μίση. Ξέρετε, δὲν ζοῦμε στὸν παράδεισο, ζοῦμε σὲ ἀνθρώπινες κοινωνίες. Ξέρετε ὅλοι σας τέτοιους ἀνθρώπους. Ὑπάρχουν ἄνθρωποι, οἱ ὁποῖοι θέλουν νὰ χωρίζουν, θέλουν νὰ διχάζουν τοὺς ἀνθρώπους, θέλουν νὰ κάνουν καυγά, θέλουν νὰ κάνουν φασαρία. Θέλουν νὰ πάρουν κάποιους μὲ τὸ μέρος τους καὶ νἄ’ναι οἱ ἄλλοι ἀπὸ τὸ ἄλλο μέρος. Αὐτὸς εἶναι ὁ αἰρετικὸς ἄνθρωπος. Οἱ ἄλλοι ἀδελφοί μας οἱ χριστιανοὶ, οἱ ὁποῖοι δὲν εἶναι ὀρθόδοξοι, δὲν εἶναι αἰρετικοί. Εἶναι ανθρωποι, οἱ ὁποῖοι χωρὶς νὰ φταῖνε, χωρὶς νὰ τὄ’χουν διαλέξει οἱ ἴδιοι, γεννήθηκαν σὲ μία ἄλλη ἐκκλησία. Γεννήθηκαν σὲ ἕνα ἄλλο δόγμα. Ὅπως καὶ ἐμεῖς. Δὲν νομίζω ὅτι ἐμεῖς, λίγοι θὰ πρέπει νἄ’ναι ἀνάμεσά μας οἱ προσήλυτοι, οἱ ὁποῖοι πραγματικὰ γνώρισαν τὴν ὀρθοδοξία καὶ τὴν διάλεξαν συνειδητά. Οἱ περισσότεροι γεννηθήκαμε ὀρθόδοξοι. Δὲν τὸ διαλέξαμε. Ἐπομένως, αἱρετικὸς δὲν εἶναι ὁ ἄνθρωπος, ποὺ ἀνήκει σὲ μία ἄλλη ἐκκλησία, γιατὶ τοὺς ἀνθρώπους, ποὺ ἀνήκουν σὲ ἄλλες ἐκκλησίες, πρέπει νὰ τοὺς ἀγαποῦμε, εἶναι ἀδέλφια μας, εἶναι χριστιανοί. Μπορεῖ νὰ μὴν ἔχουμε κοινωνία μεταξύ μας, ἀλλὰ εἶναι γείτονές μας, καὶ οἱ χριστιανοί πρέπει νὰ μάθουμε νὰ ἀγαποῦμε ὁ ἕνας τὸν ἄλλο, νὰ ὑποστηριζόμαστε καὶ νὰ συνεργαζόμαστε, γιατὶ βλέπετε οἱ ἄλλες θρησκεῖες πόσο αὐξάνονται καὶ πόσο ἐμεῖς λιγοστεύουμε, καὶ πόσο μᾶς πλησιάζουν ἀπειλητικά οἱ ἄλλες θρησκεῖες καὶ ἐμεῖς κοιτάζουμε νὰ τσακωνόμαστε οἱ χριστιανοί μεταξύ μας»[2].
Πρός ἀνασκευή τῶν ἀνωτέρω αἱρετικῶν λόγων τοῦ Ἀρχιεπισκόπου Ἀμερικῆς, παραθέτουμε τό ἀληθές καί ὀρθόδοξο ἐννοιολογικό περιεχόμενο τῶν θεολογικῶν ὅρων «αἵρεση» καί «αἱρετικός», σύμφωνα μέ τήν ἁγιοπατερική παράδοση τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας.
Ἡ συνείδηση τῆς Ἐκκλησίας κατενόησε πάντοτε τόσο τήν αἵρεση καί τούς αἱρετικούς ὅσο καί τό σχίσμα και τούς σχισματικούς ὡς μέσα, μέ τά ὁποῖα ἐπιχειρεῖ ὁ Διάβολος νά διαμερίσει τό Σῶμα τοῦ Χριστοῦ, μέ σκοπό τήν ματαίωση τῆς σωτηρίας τοῦ ἀνθρώπου. «Τάς τῶν αἱρετικῶν ζιζανίων ἐπισποράς ἐν τῇ τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησίᾳ ὁ παμπόνηρος καταβαλών καί ταύτας ὁρῶν τῇ μαχαίρᾳ τοῦ πνεύματος ἐκτεμνομένας προῤῥίζους, ἐφ’ἑτέραν ἦλθε μεθοδείας ὁδόν, τῇ τῶν σχισματικῶν μανίᾳ τό Χριστοῦ Σῶμα μερίζειν ἐπιχειρῶν»[3].
Ὁ Μέγας Βασίλειος στόν Α΄ Ἱερό Κανόνα του ὀρίζει ὡς ἐξῆς τήν αἵρεση καί τούς αἱρετικούς : «Αἱρέσεις (ὠνόμασαν οἱ παλαιοί) τούς παντελῶς ἀπερρηγμένους καί κατ’αὐτήν τήν πίστιν ἀπηλλοτριωμένους». Ὁ Ὅσιος Νικόδημος ὁ Αγιορείτης ἑρμηνεύει αὐτόν τόν ὀρισμό ὡς ἑξῆς : «Αἱρετικοί δέ ὀνομάζονται ἐκεῖνοι, τῶν ὁποίων ἡ διαφορά παρευθύς καί ἀμέσως εἶναι περί τῆς εἰς Θεόν πίστεως, ἤτοι οἱ κατά τήν πίστιν καί τά δόγματα χωρισμένοι ἀπό τούς Ὀρθοδόξους καί παντελῶς ἀπομεμακρυσμένοι»[4]. Οἱ ἅγιοι Πατέρες θεωροῦν τούς αἱρετικούς, πού ἐπιμένουν στήν αἵρεσή τους, ὡς«ἀκαθάρτους», «ἀντιπάλους Χριστοῦ», «ἱεροσύλους καί ἁμαρτωλούς», «ἀντικειμένους (τῷ Χριστῷ) τουτέστι πολεμίους καί ἀντιχρίστους», «τούς ὁποίους ὁ Κύριος πολεμίους καί ἀντιπάλους ὀνομάζει στά Εὐαγγέλια»[5], «νεκρούς»[6], «ἐχθρούς τῆς ἀληθείας»[7]. Κατά τόν Γεώργιο Σχολάριο, αἱρετικός εἶναι καθένας, πού κατ'εὐθεῖαν ἤ πλαγίως πλανᾶται σχετικά μέ κάποιο ἀπό τά ἄρθρα τῆς Πίστεως. Ἐπιπλέον, αἱρετικός εἶναι αὐτός, πού παρεκκλίνει, ἔστω καί σέ κάτι μικρό, ἀπό τήν ὀρθή πίστη. Ὁ ἅγιος Ταράσιος λέγει ὅτι «τό νά ἁμαρτάνει κανείς στά δόγματα εἴτε αὐτά εἶναι μικρά εἴτε μεγάλα, εἶναι τό ἴδιο˙γιατί ἐξαιτίας καί τῶν δύο ὁ νόμος τοῦ Θεοῦ ἀθετεῖται». Τέλος, ὁ Μέγας Φώτιος προσθέτει ὅτι «τό νά παρεκκλίνει κανείς ἔστω καί λίγο στά περί τῆς πίστεως, ἰσοδυναμεῖ μέ τό νά ἁμαρτάνει θανάσιμα»[8].
Ἡ αἵρεση χαρακτηρίζεται ὡς «πλάνη» καί «φαυλότης», ἡ ὁποῖα φέρνει τόν ὄλεθρο[9], ὡς «στρεβλότης»[10], ὡς «ἐλεεινή πλάνη», στήν ὁποῖα «κατεδέθησαν» οἱ αἱρετικοί[11], ὡς «μεμιασμένη κοινωνία»[12] καί ὡς «ρίζα πικρίας ἄνω φύουσα», ἡ ὁποῖα «ἔγινε μίασμα στήν καθολική Ἐκκλησία, ἡ αἵρεσις τῶν χριστιανοκατηγόρων»[13]. Ἡ αἵρεση, «ἐπειδή ἐγκαταλείπει» ἀμέσως ἤ ἐμμέσως «τόν Κύριό μας Ἰησοῦ Χριστό, τόν Υἱό τοῦ Θεοῦ» καταντᾶ «κεκρυμμένη εἰδωλολατρεία»[14] καί ἀθεΐα καί γι’αὐτό αὐτός, πού τήν ἀκολουθεῖ, «πρέπει νά βγεῖ ἔξω ὡς ξένος καί νά ἐκπέσει ἀπό τόν χριστιανικό κατάλογο»[15]. Ὁ πρωτοκορυφαῖος Ἀπόστολος Πέτρος κάνει λόγο γιά «αἱρέσεις ἀπωλείας»[16]. Ἡ αἵρεση ὀνομάζεται καί ἀδικία, διότι ἀδικεῖ καί παραβαίνει τήν ἀλήθεια τοῦ Θεοῦ, ἡ ὁποία μαρτυρεῖται στίς Ἅγιες Γραφές. Ὁ μισθός καί ἡ πληρωμή, πού ἀνταποδίδει σ’αὐτούς, πού τήν ἀκολουθοῦν, εἶναι ἡ φθορά, μέ τήν ὁποία αὐτοί καταφθείρονται ἀπό τίς ἡδονές[17]. Ἡ αἵρεση εἶναι ἡ μεγαλύτερη ἁμαρτία. Λέγει ο Μέγας Βαρσανούφιος ὅτι οἱ αἱρέσεις εἶναι δόγματα τῶν ἑλλήνων (εἰδωλολατρῶν), ματαιολογίες ἀνθρώπων, πού νομίζουν ὅτι κάτι εἶναι, καί ρήματα ἀργῶν ἀνθρώπων. Τίς αἱρέσεις γέννησε ἡ πλάνη. Μποροῦμε νά τίς ἀναγνωρίσουμε ἀπό τούς καρπούς τους, πού εἶναι ἡ φυσίωση, ἡ ἐξουδένωση, ἡ χαύνωση, ἡ ἀμέλεια, τό πρόσκομμα, ἡ ἀλλοτρίωση τοῦ νόμου ἤ καλύτερα τοῦ νομοθέτου Θεοῦ. Εἶναι οἰκητήριο δαιμόνων καί τοῦ ἄρχοντός τους διαβόλου. Δέν φέρνουν στό φῶς, ἀλλά στό σκότος. Δέν προτρέπουν σέ φόβο Θεοῦ, ἀλλά στήν κατά διάβολον προκοπή. Δέν γλυτώνουν ἀπό τόν βόρβορο, ἀλλά καταποντίζουν σ’αὐτόν. Αὐτές εἶναι τά ζιζάνια, πού ἔσπειρε ὁ ἐχθρός στόν ἀγρό τοῦ οἰκοδεσπότου. Αὐτές εἶναι τά ἀγκάθια, πού φύτρωσαν στήν καταραμένη ἀπό τόν Δεσπότη Θεό γῆ. Εἶναι ψεῦδος, σκότος, πλάνη, καί ἀλλοτρίωση Θεοῦ[18].
Χαρακτηριστικότατο εἶναι καί τό περιστατικό, πού γράφεται στό Γεροντικό[19] γιά τόν Ὅσιο Ἀγάθωνα, ἡ μνήμη τοῦ ὁποίου τελεῖται κάθε χρόνο στίς 8 Ἰανουαρίου. Ἀκούγοντας κάποιοι ὅτι ὁ Ὅσιος ἔχει μεγάλη διάκριση, θέλησαν νά τόν δοκιμάσουν ἄν ὀργίζεται˙ γι’αὐτό τοῦ εἶπαν˙ «Ἐσύ εἶσαι ὁ Ἀγάθων; Ἀκοῦμε ὅτι εἶσαι πόρνος καί ὑπερήφανος». Ὁ δέ Ὅσιος εἶπε˙ «Ναί, ἔτσι ἔχει ἡ ἀλήθεια». Πάλι τοῦ εἶπαν˙ «Ἐσύ εἶσαι ὁ Ἀγάθων ὁ φλύαρος καί καταλάλος»; Ὁ Ὅσιος ἀποκρίθηκε˙ «Ναί, ἐγώ εἶμαι». Τοῦ εἶπαν πάλι˙ «Ἐσύ εἶσαι ὁ Ἀγάθων ὁ αἱρετικός»; Ὁ Ὅσιος ἀποκρίθηκε˙ «Δέν εἶμαι αἱρετικός». Ἐκεἶνοι τόν παρακάλεσαν, λέγοντας˙ «Γιατί τίς μέν ἄλλες ὕβρεις τίς δέχθηκες, αὐτή δέ δέν τήν βάσταξες»; Ἀποκρίθηκε ὁ Γέρων˙ «Ἐκείνες μέν τίς δέχθηκα, διότι εἶναι ὄφελος στήν ψυχή μου, ἡ δέ λέξη «αἱρετικός» σημαίνει χωρισμό ἀπό τόν Θεό καί γι’αὐτό δέν τήν δέχθηκα». Οἱ δέ, ἀφοῦ ἄκουσαν, θαύμασαν τήν διάκρισή του[20]
[1] ΣΥΝΑΞΗ ΚΛΗΡΙΚΩΝ ΚΑΙ ΜΟΝΑΧΩΝ, Νέου Ἀρχιεπισκόπου Ἀμερικῆς Ἐλπιδοφόρου οἰκουμενιστικά λεχθέντα καί πραχθέντα (Μέρος Α΄, Β΄, Γ΄), https://katanixi.gr/2019/06/02/νέου-αρχιεπισκόπου-αμερικής-ελπιδο/, https://katanixi.gr/2019/06/10/νέου-αρχιεπισκόπου-αμερικής-ελπιδοφ/, https://katanixi.gr/2019/06/18/νέου-αρχιεπισκόπου-αμερικής-ελπιδοφ-2/
[2] ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΣ ΑΜΕΡΙΚΗΣ ΕΛΠΙΔΟΦΟΡΟΣ, Κήρυγμα στὸν καθεδρικὸ ναὸ Ἁγίου Δημητρίου στὴν Ἀστόρια Νέας Ὑόρκης στὶς 14 Ἰουλίου 2019 τὴν Κυριακὴ τῶν Πατέρων τῆς 4ης Οἰκουμενικῆς Συνόδου, http://aktines.blogspot.com/2019/08/blog-post_70.html, https://youtu.be/EssHKq-pqB0
[3] Σχ. βλ. ΟΣΙΟΣ ΝΙΚΟΔΗΜΟΣ ΑΓΙΟΡΕΙΤΗΣ, Πηδάλιον, ιγ΄ ΑΒ΄, ἐκδ. Β. Ρηγόπουλος, Θεσ/κη 2003, σ. 357.
[4] Ὅ. π., σσ. 587-590.
[5] Ὁ. π., Κανών Καρχηδόνος, σ. 368.
[6] Ὁ. π., Ἁγίου Ἀθανασίου λθ΄ ἑορταστική ἐπιστολή, σ. 583.
[7] Ὁ. π., Α΄ Κανών τῆς ΣΤ΄, σ. 217.
[8] Ὁ. π., σσ. 587-588.
[9] Ὁ. π., νζ΄ Καρθαγένης, σ. 491.
[10] Ὁ. π., Κανών Καρχηδόνος, σσ. 368-369.
[11] Ὁ. π., ξστ΄ Καρθαγένης, σσ. 495-496.
[12] Ὁ. π., ξθ΄ Καρθαγένης, σ. 498.
[13] Ὅ., π., ιστ΄ Ζ΄Οἰκ. Συν., σ. 335.
[14] Ὅ. π., λε΄ Λαοδικείας., σ. 433.
[15] Ὅ. π., α΄ ΣΤ΄Οἰκ. Συν., σ. 218.
[16] Β΄ Πέτρ. 2, 1.
[17] Τοῦ ίδίου, Ἑρμηνεία εἰς τάς ἑπτά καθολικάς ἐπιστολάς τῶν Ἁγίων Ἀποστόλων Ἰακώβου, Πέτρου, Ἰωάννου καί Ἰούδα, ἐκδ. Ὀρθόδοξος Κυψέλη, Θεσσαλονίκη 1986, σ. 392.
[18] Τοῦ ἰδίου, Βίβλος Βαρσανουφίου καί Ἰωάννου, ἐκδ. Β. Ρηγόπουλος, Θεσσαλονίκη 1997, σσ. 283-284.
[19] Σχ. βλ. ΕΥΕΡΓΕΤΙΝΟΣ ΣΥΝΑΓΩΓΗ, ἔκδ. Ἀντ. Γεωργίου, Ἀθήναι 1901, σ. 326.
[20] Σχ. βλ. ΟΣΙΟΣ ΝΙΚΟΔΗΜΟΣ ΑΓΙΟΡΕΙΤΗΣ, Συναξαριστής τῶν δώδεκα μηνῶν τοῦ ἑνιαυτοῦ, ἐκδ. Ὀρθόδοξος Κυψέλη, τ. Γ΄, Θεσ/κη 2002, σσ. 49-50.
