Ὅπως γράφεται στὶς ἐφημερῖδες καὶ στοὺς διαδικτυακοὺς ἐνημερωτικοὺς τόπους τὸ γεγονὸς ἔλαβε χώρα «κατὰ τὴν διάρκεια τοῦ τρισαγίου στὴ μνήμη τοῦ μεγάλου συγγραφέα καὶ στοχαστή» [1].
Τί ἀκριβῶς μπορεῖ νὰ θέλῃ νὰ κάνῃ ἕνας ὀρθόδοξος ἀρχιερέας γονατίζοντας μπροστά στὸν τάφο τοῦ Καζαντζάκη;
Τί μήνυμα θέλει νὰ στείλῃ καὶ σὲ ποιούς;
Ἕνας πιστὸς στὸν Θεὸ ἄνθρωπος, δεδομένης τῆς θέσεώς του καὶ τοῦ σχήματός του -ἐπίσκοπος γάρ, γονατίζει μπροστὰ στὸν τάφο ἑνὸς ἀνθρώπου ὅπου καὶ ἀπὸ τὴν φωτογραφία φαίνεται ὅ,τι οὔτε πιστεύει οὔτε ἐνδιαφέρεται γιὰ ὁτιδήποτε σχετικό.
«Δὲν ἐλπίζω τίποτα», δηλαδὴ «δὲν πιστεύω σὲ τίποτα» κατὰ τὸ «Ἔστι δὲ πίστις ἐλπιζομένων ὑπόστασις, πραγμάτων ἔλεγχος οὐ βλεπομένων».(Ἐβρ. ια΄ 1). Ἄμα δὲν ἐλπίζεις σὲ τίποτα δὲν πιστεύεις καὶ σὲ τίποτα, κατὰ τὰ λεγόμενα τοῦ ἀποστόλου Παύλου. «Δὲν φοβούμαι τίποτα», ἄρα οὔτε τὸν Θεὸ, οὔτε τὸν διάβολο, οὔτε τὴν ἁμαρτία. Ἄρα δὲν σέβομαι οὔτε τὸν Θεὸ, οὔτε τὶς ἐντολές του, οὔτε τὸν ἄνθρωπο, καὶ δὲν λογαριάζω τὶς μεθοδεῖες τοῦ διαβόλου. Ὁ διάβολος βεβαίως καθόλου δὲν στεναχωρεῖται ἄν κάποιος δὲν τὸν «φοβάται» καὶ δὲν προστατεύεται ἀπ᾿ αὐτόν. Κάνει ἀνεμπόδιστος τὴν δουλειά του καὶ τὸν χρησιμοποιεῖ χωρὶς ἐκεῖνος νὰ τὸ καταλαβαίνῃ. Καὶ μπορεῖ, ὁ κάποιος, νὰ δηλώνῃ «εἶμαι λέφτερος», καὶ νὰ ᾖναι ἀνυποψίαστο ἐνεργούμενο τοῦ διαβόλου.
Ὁποιοσδήποτε ἔχει ἐλαχίστη αἴσθησι τῆς ὀρθοδόξου πίστεως καὶ ζωῆς εἶναι αὐτονόητο νὰ κάνῃ τὶς παραπάνω στοιχειώδεις σκέψεις, εὑρισκόμενος μπροστὰ σὲ μιὰ ἐπιτύμβιο πλάκα μὲ τὴν ἐπιγραφὴ: «Δὲν ἐλπίζω τίποτα. Δὲν φοβοῦμαι τίποτα. Εἶμαι λέφτερος». Ὁ Ἀρχιεπίσκοπος τί σκέψεις ἔκανε;
Πώς ἕνας ἀρχιερέας κάνει τρισάγιο καὶ μάλιστα γονατίζει μπροστὰ σὲ ἕναν τάφο μὲ τέτοια ἐπιγραφή; Τί μήνυμα στέλνει καὶ σὲ ποιούς;
Ὅπως φαίνεται ἀπὸ τὰ δημοσιεύματα, τὸ τρισάγιο ἀπὸ τὰ μέλη τοῦ Συλλόγου καὶ τὸν ἀρχιεπίσκοπο δὲν ἔγινε «ἐν τῷ ταμιείῳ» γιὰ ἀνάπαυσι τῆς ψυχῆς τοῦ ἐκλιπόντος. Ἡ παρουσία τῶν δημοσιογράφων καὶ τῶν καμερῶν καὶ ἡ τεραστία δημοσιότης δείχνουν καὶ ἄλλη στοχοθεσία. Ποιά νὰ εἶναι αὐτή;
Μιὰ εὔκολη ἀπάντησι βρίσκεται στὸ ὅτι πῆγε καὶ ἔκαμε ὅλη αὐτὴ τὴν προκλητικὴ κίνησι γιὰ νὰ δοθῇ δημοσιότης ἐπειδὴ στὶς 26 Ὀκτωβρίου κυκλοφόρησε τὸ ἀδημοσίευτο μυθιστόρημα τοῦ Καζαντζάκη «Ἀνήφορος».[1] Ὁ ἀρχιεπίσκοπος ὡς «δημιούργημα» καὶ τῶν «μέσων» καὶ τῶν ὀπίσω αὐτῶν -θυμηθεῖτε τὴν ἐκλογή του τὰ προσόντα του καὶ τὰ προσόντα τῶν συνδιεκδικητῶν τοῦ θρόνου καὶ πῶς ἐτέθησαν ἐκτὸς μάχης διὰ τῶν δημοσιευμάτων- φαίνεται ἔχει χρέη νὰ ξεπληρώσῃ. Βρῆκε λοιπὸν τρόπο νὰ προβάλῃ ἐμμέσως τὸ βιβλίο... Κάποιοι ἀρκοῦνται σ᾿ αὐτό. Ἐμένα μοῦ φαίνεται πολύ λίγο.
Τὰ μέσα «ἐνημερώσεως» διερμηνεύουν καὶ ἐξηγοῦν τὴν ἐνέργεια τοῦ ἀρχιεπισκόπου καὶ τὸ μήνυμά της:
«Το τρισάγιο τελέστηκε από τον αρχιεπίσκοπο Κρήτης κ.κ. Ευγένιο, ο οποίος αποτίνοντας τιμές στον κορυφαίο Κρητικό λογοτέχνη γονάτισε μπροστά στο λιτό μνημείο του, προκαλώντας έντονη συγκίνηση στους παρισταμένους».[1]
«Ἡ σκηνή που προσλαμβάνει ιδιαίτερη σημασία και μάλιστα ιστορική, έχει έντονο συμβολισμό, καθώς η Εκκλησία της Κρήτης διά του προκαθημένου της, 65 χρόνια μετά αναγνωρίζει το μεγαλείο του Νίκου Καζαντζάκη και αποδίδει τη δέουσα τιμή στον άνθρωπο και τον στοχαστή».[1]
«Τη σημασία της χειρονομίας του αρχιεπισκόπου Κρήτης υπογραμμίζει το γεγονός ότι, στη διάρκεια της ζωής του, ο Νίκος Καζαντζάκης πολεμήθηκε σκληρά από την εκκλησία»[1]
«Ὁ Ευγένιος αποκατέστησε αυτήν την τεράστια αδικία και απέδωσε τιμές στον μεγάλο άνδρα που γέννησε η Κρήτη!»[2]
Ἡ «τεράστια ἀδικία» ποὺ ἀπεκατεστάθη, κατὰ τὴν ἐφημερίδα, εἶναι ὅτι «η Εκκλησία της Ελλάδας και η Εκκλησία της Κρήτης τον αντιμετώπισαν σαν παρία, μίασμα, αιρετικό. Παρότι οι τοπικοί ιεράρχες έδωσαν το “παρών” στην κηδεία του, ουδείς τόλμησε να ιερουργήσει, υπό τον φόβο της αντίδρασης της επίσημης Εκκλησίας.»[2]
«Ὁ Καζαντζάκης δέχτηκε πολλὰ πυρὰ ἀπὸ τὴν ἐκκλησία καὶ βρέθηκε ἀρκετὲς φορὲς σὲ δύσκολη θέσι».[3]
Παραθέτω ὁλίγα ἀπὸ ὅσα μετέδωσαν τὰ «μέσα», περιοριζόμενος σὲ αὐτὰ καθότι ὅλα εἶναι ἤ ἀντιγραφὲς ἤ παρόμοια.
Κατὰ τὴν γνώμη , λοιπὸν, τῶν μέσων, τὰ ὁποία παρακολουθοῦν καὶ καταγράφουν τὶς ἐνέργειες τοῦ ἀρχιεπισκόπου Κρήτης, ἡ ἐνέργειά του αὐτὴ ἔχει ἰδιαίτερη σημασία καὶ χαρακτηρίζεται ἱστορική, διότι ἡ ἐκκλησία τῆς Κρήτης ἀναγνωρίζει τὸ μεγαλεῖο τοῦ Νίκου Καζαντζάκη, ἀποδίδει τὴν δέουσα τιμὴ στὸν ἄνθρωπο καὶ στοχαστή καὶ ἀποκαθιστᾶ τὴν τεράστια ἀδικία τῆς ἐκκλησίας πρὸς τὸν Καζαντζάκη, διότι ἀδικήθηκε καὶ πολεμήθηκε σκληρὰ ἀπ᾿ αὐτὴν δεχόμενος πολλά πυρά!!!
Αὐτὸ τὸ μήνυμα φτάνει στὸν ἀναγνώστη ἤ θεατὴ.
Αὐτὰ ἔγραψαν ἐφημερῖδες καὶ μέσα ἐνημερώσεως καὶ ἐνῷ πέρασαν ἤδη τόσες ἡμέρες δὲν εἴδαμε κάποια διαμαρτυρία τοῦ ἀρχιεπισκόπου, κάποια διάψευσι, ὅτι ἡ ἐνέργειά του δὲν εἶχε τέτοια σημασία καὶ ὅτι παρερμηνεύτηκε. Ἄρα διὰ τῆς σιωπῆς του συμφωνεῖ μὲ τὰ παραπάνω, ποὺ διερμηνεύουν τὶς δικές του ἐνέργειες. Δὲν σκέφτηκε πρὶν προβεῖ στὶς ἐνέργειες αὐτὲς, ὅτι θὰ ἐρμηνευτοῦν κατ᾿ αὐτὸν τὸν τρόπο; Δὲν τὸν ἐνδιαφέρει ὅτι κατηγορεῖται ἡ Ἐκκλησία καὶ ὡς τεκμήριο τῆς ἐνοχῆς της παρουσιάζεται ἡ δική του ἐνέργεια;
Ὅμως ἔτσι δημιουργεῖται ἕνα μεγάλο ζήτημα διότι: α) Παρουσιάζεται ὅτι ἡ Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ ἀδίκησε καὶ πολέμησε σκληρά ἕναν ἄνθρωπο καὶ τὸ ἔργο του, καὶ β) Ἡ Ἐκκλησία σήμερα, διὰ τοῦ ἀρχιεπισκόπου Κρήτης, ἀναγνωρίζει τὸ μεγαλεῖο τοῦ Καζαντζάκη καὶ τοῦ ἔργου του καὶ ἀποδίδει τὴν δέουσα τιμή πρὸς τὸν ἄνθρωπο.
Μυστήριο πράγμα. Καὶ μάλιστα σκοτεινό μυστήριο. Μέλαν.
Ἡ ἐνέργεια τοῦ Εὐγενίου ἦταν εἰς γνώσιν καὶ τῶν ὑπολοίπων μητροπολιτῶν τῆς ἐκκλησίας τῆς Κρήτης; Συμφωνοῦν καὶ αὐτοὶ μὲ αὐτό ποὺ ἔκανε; Διότι στὰ δημοσιεύματα παρουσιάζεται ὅ,τι «ἡ ἐκκλησία τῆς Κρήτης διὰ τοῦ προκαθημένου της» προβαίνει σ᾿ αὐτὲς τὶς ἐνέργειες. Ὅλα ὅσα συνέβησαν συμφωνοῦν μὲ τὸ πνεῦμα τῆς Ἐκκλησίας καὶ τὴν διδασκαλία καὶ τὶς πράξεις τῶν ἁγίων; Γνωρίζουν τὶ ἔχει πεῖ καὶ ἔχει πράξει ὁ Καζαντζάκης στὴν ζωή του; Πιστεύουν ὅτι μὲ τὸ ἔργο του καὶ τὶς πράξεις του βοηθᾶ τὸν ἄνθρωπο νὰ πλησιάσῃ στὴν ἐκκλησία; Συμφωνοῦν μὲ πολλοὺς, καὶ μάλιστα καὶ ἱερωμένους, ὅ,τι πρόκειται γιὰ πρότυπο χριστιανοῦ καὶ πατριώτη;
Δὲν θὰ μὲ παραξένευε κάτι τέτοιο. Στὴν Κρήτη ἔχει δημιουργηθῇ σιγά-σιγά μιὰ κατάστασι εἰδωλοποιήσεως διαφόρων προσώπων, μὲ ἀποτέλεσμα νὰ θεωρεῖται ὕβρις ὁποιαδήποτε κρίσις ἤ ἀκόμα καὶ σκέψις γι᾿ αὐτὰ καὶ τὸ ἔργο τους. Ὅ,τι συνέβη στὴ Κομουνιστικὴ Ρωσία μὲ τὸν Λένιν. Μεταξὺ τῶν προσώπων αὐτῶν εἶναι καὶ ὁ Καζαντζάκης. Προηγήθηκε βεβαίως ὁ Βενιζέλος καὶ ὅλα δείχνουν ὅτι θὰ ἀκολουθήσῃ ὁ Βαρθολομαῖος Κωνσταντινουπόλεως.
Τὸ θέμα Καζαντζάκης εἶναι δεδομένο, κλεισμένο, τελειωμένο, καθότι ὁ μακαρίτης ἔχει ἀφήσει τὸν μάταιο τοῦτο κόσμο ἀπὸ τὸ 1957, ἔχουν γραφεῖ πάρα πολλὰ γι᾿ αὐτὸν, ἀλλὰ τὸ ἔργο του ὁ βίος του καὶ ἡ πολιτεία του, μποροῦν νὰ ἐρευνηθοῦν ἀπὸ ὅποιον ἐνδιαφέρεται πραγματικά. Οἱ ἄλλοι, εἴτε γιὰ λόγους «ἐπαγγελματικούς», ὅπως τὰ μέλη τῆς παραπάνω ἐπιτροπῆς, ἤ ἰδεολογικούς, ὅπως οἱ διάφοροι ἐκσυγχρονιστὲς-νεοεποχῖτες καὶ πολέμιοι τῆς οὐσίας τῆς ἐκκλησίας, μποροῦν νὰ κινοῦνται στὸν παραπάνω φωτεινὸ γαλαξία μεγαλείου καὶ δόξας ποὺ προσπαθεῖ νὰ τὸν ἀμαυρώσῃ, κατ᾿ αὐτοὺς ὁ ἐκκλησιαστικὸς φανατισμός καὶ εὐτυχῶς, πάλι κατ᾿ αὐτοὺς, ποὺ εὐρίσκονται φωτεινὲς μορφὲς, ὅπως ὁ Ἀρχιεπίσκοπος Εὐγένιος καὶ διορθώνουν τὸ κακό.
Τὸ ζήτημα, λοιπόν, δὲν εἶναι τί εἶπε καὶ ἔκανε κάποτε ὁ Καζαντζάκης. Τὸ ζήτημα εἶναι τί κάνουν σήμερα καὶ γιατί τὰ σημερινὰ πρόσωπα, κυρίως τὰ ἐκκλησιαστικά, ὅπως ὁ Κρήτης Εὐγένιος.
Ἐγὼ ἕνα ἐρώτημα θὰ ἀπευθύνω, στὸ γραφτὸ ἐτοῦτο, στὸν ἀρχιεπίσκοπο κυρίως καὶ στοὺς ὁμόφρονές του. Μπορεῖ νὰ θεωρηθῇ χριστιανὸς ἕνας ἄνθρωπος ποὺ μέσα σὲ ἕνα ναὸ, τοιχογραφημένο μάλιστα, τρώει καὶ πίνει καὶ παρακολουθεῖ γλέντια τρικούβερτα καὶ χαρακτηρίζει τὸ μέρος αὐτό «τὸ ὡραιότερο μέρος τῆς Ρουσίας»;
Ἰδού:
Νέος Ἄθωνας, 3 Δεκέμβρη [1928]
Τὸ ὡραιότερο μέρος τῆς Ρουσίας. Ἤλιος, ζέστα, σὰν καλοκαίρι. Ἀπὸ τὴν θάλασσα ἀνεβαίνεις ἕνα ἐξαίσιο δρόμο μὲ τεράστια κυπαρίσσια δεξόζερβα, καὶ πίσου ἀπὸ τὰ κυπαρίσια ἐλιές, φοινικιὲς καὶ μανταρινιές φορτωμένες καρπό. Τὸ Μοναστήρι ἔχει 300 κελιὰ ἔξοχα. Μὲ δύο παράθυρα στὴ θάλασσα, καθαρότατα. Στὴν ἐκκλησία εἶναι τώρα τὸ μέγα ρεστωράν. Ἀπέξω στὶς κολόνες μὲ μεγάλα γράμματα: «Καφές, τσάϊ, φαγητὰ κρύα, μουσική...» Μέσα οἱ ἅγιοι ἀκόμα στὶς θέσες τους, οἱ τοιχογραφίες μὲ Χριστοὺς καὶ μάρτυρες, κι᾿ἀνάμεσα τὰ τραπέζια, ὁ μπουφές, ἄντρες καὶ γυναῖκες ποὺ τρῶνε, καὶ στὴ μέση, στὸ μεγάλο θόλο ἀποκάτου, κάθε Σάββατο καὶ Κυριακὴ βράδυ, τρικούβερτος χορός. ΤΕΤΡΑΚΟΣΙΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ ΤΟΥ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗ ΣΤΟΝ ΠΡΕΒΕΛΑΚΗ. ΑΘΗΝΑ 1984. Β΄ΕΚΔΟΣΗ σελ. 104
Ἀντιλαμβάνεστε ὅτι μιλάει γιὰ ἕνα ὀρθόδοξο μοναστήρι «τὸν «Νέον Ἄθωνα», τὸ περίφημο μοναστήρι, ἀντιγραμμένο ἀπὸ τὸν Ἄθωνα καὶ ποὺ τώρα εἶναι «Dom odekha», «Σπίτι ἀναπαῆς»» (ὅ.π. σελ.102) Τὸ μοναστήρι τὸ ἔχουν κάνει «σπίτι ἀναπαῆς», καὶ τὸ καθολικὸ τῆς Μονῆς κέντρον διασκεδάσεως, χοροῦ καὶ φαγητοῦ. Καὶ μέσα «οἱ ἅγιοι ἀκόμα στὶς θέσες τους, οἱ τοιχογραφίες μὲ Χριστοὺς καὶ μάρτυρες» , δὲν εἶχαν φύγει ἀκόμη οἱ ἅγιοι ἀπὸ τὶς τοιχογραφίες, οἱ Χριστοὶ καὶ οἱ μάρτυρες, βλέποντας μέσα στὸν ναὸ τοῦ Θεοῦ τραπέζια καὶ μπουφέδες καὶ ἄντρες και γυναῖκες πού τρῶνε. Οὕτε ὁ παντοκράτορας ἔφυγε ἀπὸ τὸν θόλο. Παρακολουθοῦσε κάθε Σάββατο καὶ Κυριακή βράδυ «τὸν τρικούβερτο χορό» ποὺ γινόταν ἀπὸ κάτω. Καὶ ὅλα αὐτὰ δὲν εἶναι διήγημα γιὰ νὰ ἐπικαλεστῇ κανεὶς τὴν τέχνη ποὺ ὅλα, πλέον, τὰ ἐπιτρέπει. Εἶναι ἐπιστολὴ σὲ φίλο ἀγαπητὸ τοῦ Καζαντζάκη, στὸν μαθητὴ καὶ ὑποτακτικό του, ὅπως ὁ ἴδιος λέει, τὸν Π.Πρεβελάκη. Ἐδῶ φαίνεται νομίζω ξακάθαρα τὸ εἶδος τῆς θεοσέβειας τοῦ Καζαντζάκη. Δὲν τὸν πειράζει καθόλου ὄχι μόνο νὰ βλέπῃ, ἀλλὰ καὶ νὰ μετέχῃ στὴν βεβήλωσι τοῦ ναοῦ τοῦ Θεοῦ καὶ νὰ ἀγαλιᾶ εὑρισκόμενος «στὸ ὡραιότερο μέρος τῆς Ρουσίας».
Ἐλπίζω ὁ ἀρχιεπίσκοπος, ποὺ προσκυνᾶ γονυπετῆς τὸν Καζαντζάκη, καὶ ὅλοι οἱ ὁμόφρονες του, νὰ ἔχουν διαφορετικὴ ἀντίληψι γιὰ τὸν ναὸ καὶ τὴν ἱερότητά του. Βέβαια κατὰ τὰ γεγονότα τῶν τελευταίων ἐτῶν μᾶς ἔδειξαν ὅτι θεωροῦν τὸν ναὸ ἐστία μολύνσεως, κοινὸ χῶρο ὅπως τὰ μπακάλικα καὶ τὰ ταχυδρομεία ἄρα γιατί ὄχι καὶ χῶρο διασκεδάσεως καὶ ἐστιάσεως; Μακάρι νὰ σταματήσουν μέχρι ἐδώ.
Σταματῶ καὶ ἐγὼ καὶ στὴν ἐπόμενη κακοκαιρία ἴσως ἐστιάσουμε σὲ μερικά ἀκόμη ἐνδιαφέροντα σχετικά μὲ τὸ μυστήριο αὐτό, ποὺ διαδραματίζεται γύρω μας.
Γεώργιος Κ. Τζανάκης. Ἀκρωτήρι Χανίων. 6 Νοεμβρίου 2022.
ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ
3 https://www.youtube.com/watch?v=8LXz27jxB8Y&t=32s
«Πᾶνος»
