του Κωνσταντίνου Αθ. Οικονόμου, δασκάλου, συγγραφέα
ΤΟ ΠΕΝΘΟΣ ΤΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ: Είναι αλήθεια ότι ο θάνατος είναι η μόνη “σταθερά” στη ζωή μας. Όλοι ανεξαίρετα θα τον υποστούμε, όσο κι αν μας είναι ανεπιθύμητος. Γι’αυτό και είναι αδύνατο να μη πονέσουμε, να μη κλάψουμε, όταν ο θάνατος αρπάξει κάποιον προσφιλή μας. Φυσικό είναι να πονέσουμε και να δακρύσουμε, αφού και ο ίδιος ο Κύριος δάκρυσε στον τάφο του φίλου Του Λαζάρου. Το πένθος όμως του πιστού δεν πρέπει να είναι υπερβολικό. Δεν πρέπει να φτάνει σε ακρότητες, κλάμα απαρηγόρητο, και γογγυσμούς εναντίον του Θεού. Λυπούνται βέβαια και οι πιστοί στο πένθος. Η λύπη τους όμως είναι συγκρατημένη, δεν μοιάζει με τη λύπη των απίστων, που παραλύει και οδηγεί στην απελπισία. Το λέει άλλωστε ξεκάθαρα ο Απόστολος Παύλος: «Θέλουμε να ξέρετε, αδελφοί,τι θα γίνει με αυτούς που πέθαναν, για να μη λυπάστε κι εσείς όπως και οι άλλοι που δεν ελπίζουν πουθενά. Εμείς πιστεύουμε ότι ο Ιησούς πέθανε κι αναστήθηκε· το ίδιο πιστεύουμε κι ότι αυτούς που πέθαναν πιστεύοντας στον Ιησού, ο Θεός θα τους αναστήσει για να ζήσουν μαζί Του». (Α΄Θεσσ. δ΄13–14). Οι πρώτοι χριστιανοί, έκλαιγαν βέβαια τους νεκρούς τους, αλλά δεν έφθαναν ποτέ στην απελπισία. Οι επιγραφές που έθεταν στους τάφους των συγγενών τους, πολλές από τις οποίες σώζονται, φανερώνουν πόσο ήρεμο ήταν το πένθος τους. Όλες οι επιγραφές, μιλούν για τη βεβαιότητα της μέλλουσας ζωής, την αθανασία και τη μακαριότητα των ουρανών. Για την αρχαία Εκκλησία, ο μαρτυρικός θάνατος ενός πιστού, δεν ήταν υπόθεση θρήνων και οδυρμών, αλλά αφορμή διδασκαλίας και παραδειγματισμού των επιζώντων. Ας μην ξεχνάμε, άλλωστε, πως η μέρα θανάτου ενός μάρτυρα, είναι μέρα γιορτής και πανήγυρης. Έτσι και οι σημερινοί πιστοί, χρειάζεται να σκεφτόμαστε πως ο Θεός είναι πηγή και χορηγός της ζωής. Εκείνος κρίνει πότε και πώς πρέπει να φύγει κάποιος από τον κόσμο αυτό. Γι’αυτό και δεν πρέπει να μεμψιμοιρούμε για τους πενθούντας οικείους τους, γιατί ποτέ δεν αφήνει ο Κύριος απροστάτευτους αυτούς που μένουν ορφανοί. Γίνεται, πατέρας των ορφανών, αναλαμβάνοντάς τους όλους υπό την προστασία Του (Ψαλμ. Ρμε΄, 9 ). Ο Θεός δεν αδιαφορεί “για του ορφανού τη δέηση, ούτε και για τη χήρα που ξεσπά σε παράπονα” (Σ.Σειράχ λε΄ 14). Είναι αναρίθμητα τα παραδείγματα μέσα από την καθημερινή ζωή, που βεβαιώνουν την αλήθεια των λόγων αυτών. Κι έχουμε πράγματι ορφανά και απροστάτευτα που προοδεύουν και τακτοποιούνται με τρόπο θαυμαστό. Χήρες και ορφανά, που χωρίς να χάνουν πίστη και ελπίδα στο Θεό, να βρίσκουν σύντομα το δρόμο τους, να συνέρχονται από τις θλίψεις και να υπερνικούν τις δυσκολίες της ζωής.
ΠΙΣΤΗ ΣΤΗΝ ΑΝΑΣΤΑΣΗ: Μαζί όμως με την εμπιστοσύνη, χρειάζεται ν’ αυξηθεί και η πίστη μας, σ’ όσα μας είπε Εκείνος, για την Ανάσταση νεκρών και τη μέλλουσα ζωή. Για το Θεό ο θάνατος είναι ύπνος, γιατί μας βεβαιώνει ότι θα έρθει ώρα κατά την οποία όλοι οι κεκοιμημένοι, θ’ ακούσουν τη φωνή του Κυρίου, που θα τους διατάζει να αναστηθούν. Και θα βγουν από τα μνήματα, κι όσοι έπραξαν στον επίγειο βίο τους τα αγαθά, θ’ αναστηθούν για να απολαύσουν τη μακαρία και αιώνια ζωή, εκείνοι δε που έπραξαν τα κακά, θ’ αναστηθούν για να δικαστούν και να κατακριθούν (Ιωάν. ε´ 28 – 29). Συνεπώς, οι νεκροί μας δεν χάθηκαν, αλλά ζουν. Κοιμούνται και περιμένουν ν’ακουσθεί η φωνή του Αρχαγγέλου που θα σημάνει την ανάσταση όλων. Άλλωστε κι εμείς, αυτό απαγγέλλουμε με το Σύμβολο της Πίστεως: “Προσδοκώ ανάστασιν νεκρών και ζωήν του μέλλοντος αιώνος”! Αυτό δεν πρέπει να το ξεχνάμε. Πόνος και θάνατος είναι ο κλήρος μας από την τραγική μέρα της εξορίας μας. Από τη στιγμή που το χέρι της Εύας κινήθηκε προς τον απαγορευμένο καρπό και νικήθηκε από τον πειρασμό. Από τότε η γη μας, από Παράδεισος θείας αγάπης έγινε τόπος εξορίας και θανάτου, μια “κοιλάδα του κλαυθμώνος”. Τούτος ο κόσμος δεν είναι όμως η πατρίδα μας. Είναι απλώς τόπος πρόσκαιρης εξορίας. Γι’ αυτό ας έχουμε πάντοτε στο νου μας την Ανάσταση του Κυρίου. Η Ανάσταση δίνει εγγύηση σ’ όσους από μας έχουμε προσφιλείς κοιμηθέντες, ότι θα τους δούμε και πάλι. Με την ελπίδα αυτή ας γεμίζει πάντα η καρδιά μας. Και όταν έρθουν μέρες πένθους, ας μη είμαστε απαρηγόρητοι, μα το πένθος μας να είναι πένθος ήρεμο, αληθινά χριστιανικό.
ΤΟ ΑΝΤΙΔΟΤΟ ΤΗΣ ΑΓΑΠΗΣ: Ο φόβος του θανάτου σε κάθε άνθρωπο εκφράζεται και ερμηνεύεται διαφορετικά. Για τους κοσμικούς και αθέους έχει σχέση με την πορεία προς το μηδέν, διότι θεωρούν ότι φεύγοντας από τη ζωή, καταλήγουν στην ανυπαρξία. Για τους Χριστιανούς ο φόβος του θανάτου συνδέεται με την έξοδο της ψυχής από τον κόσμο που γνωρίζουν, φίλους, συγγενείς, αλλά και την είσοδό της σε έναν άλλο κόσμο που δεν γνωρίζουν, ούτε γνωρίζουν με ποιον τρόπο θα ζουν και τι θα γίνει με την κρίση του Θεού που επακολουθεί. Γι΄ αυτό χρειάζεται προσδοκία και προετοιμασία κατάλληλη. Ο θάνατος συνδέεται με την απουσία της αγάπης. Η αγάπη είναι το ουσιαστικό περιεχόμενο της ζωής. Ο θάνατος βρίσκεται εκεί που λείπει η αγάπη. (Ρωμαίους ιγ΄10). H αγάπη του Θεού συνθέτει το δομικό στοιχείο της ζωής. Η αγάπη είναι ζωή και η ζωή είναι αγάπη, εξ’ ορισμού. Η αγάπη του Θεού είναι ο κανόνας της ζωής και συνεπώς είναι το έναυσμα για τη ζωή. Αντιθέτως, σκέψεις, συναισθήματα και συμπεριφορές, που αντιτίθενται προς την αγάπη, κατευθύνουν τον άνθρωπο, στην αμαρτία και συνεπώς, στον θάνατο. Ο Απόστολος Παύλος λέγει κατηγορηματικά, ότι “μισθός της αμαρτίας, ο θάνατος” (Ρωμαίους στ΄23). Η αμαρτία οδηγεί στον θάνατο ακριβώς γιατί είναι σε διαρκή σύγκρουση με το Θεό και το νόμο Του. Ο απόστολος Παύλος επισημαίνει ότι η αμαρτία κάνει κακό στους άλλους, διότι υπηρετεί το «εγώ» εις βάρος των άλλων. Λέγει ακόμη, ότι «η αγάπη είναι η εκπλήρωση του νόμου» και πως αυτοί που ζουν εντός των ορίων του νόμου του Θεού, ζουν για το Θεό και για τους άλλους, πριν και πάνω από τους εαυτούς τους. Έτσι, η αμαρτία φανερώνει το νόμο του θανάτου, ενώ η αγάπη μαρτυρεί το νόμο της ζωής. Όταν η ζωή του ανθρώπου ξεπερνά τη φθορά της αμαρτίας και το θάνατο τότε γίνεται αιώνια, αφού η ζωή του Θεού είναι αιωνία. Ζωή και αγάπη ταυτίζονται σε ένα πρόσωπο, το οποίο δεν αποθνήσκει, διότι αγαπάται και αγαπά. Έξω από την κοινωνία της αγάπης το πρόσωπο χάνει την μοναδικότητά του, γίνεται κοινό ον όπως και τα άλλα. Μεταποιείται σε «πράγμα» χωρίς «ταυτότητα» και «όνομα». Θάνατος για το πρόσωπο σημαίνει, ότι παύει να αγαπάται και να αγαπά, παύει να είναι μοναδικό και ανεπανάληπτο. Έτσι, η αγάπη ελευθερώνει τον άνθρωπο από φθορά και θάνατο, τον πραγματικό θάνατο, που είναι ο θάνατος της ψυχής, που αυτόν πρέπει και μόνο ο πιστός να φοβάται. Ο άνθρωπος με την αγάπη γίνεται ένα με την άκτιστη φύση του Τριαδικού Θεού, που είναι αγάπη και μάλιστα απεριόριστη. Κάθε άνθρωπος καλείται να πραγματώσει αυτό τον τρόπο ύπαρξης εντός της Εκκλησίας, που είναι τρόπος και τόπος υπάρξεως, επειδή ακριβώς είναι το Μυστήριο της Αγάπης, το Μυστήριο, στο οποίο βιώνουμε απρόσκοπτα την ελευθερία μας από τα πάθη. Αυτό, λοιπόν, που έχει ανάγκη ο άνθρωπος για να υπερβεί το θάνατο είναι μόνο αγάπη. Μια αγάπη για όλους και για όλα, αγάπη ακόμη και για το θάνατο, αφού για τον άνθρωπο της πίστης αποτελεί κέρδος και πέρασμα «εις την εν αυτώ ζωήν», την πραγματική ζωή. Στη σημερινή, εποχή, των υπαρξιακών προκλήσεων, προβληματισμών και αναζητήσεων, αλλά κυρίως των πνευματικών, κοινωνικών και οικονομικών αρνητικών ανακατατάξεων, η οντολογία της αγάπης, όπως την βιώνει και την κηρύττει η Εκκλησία του Αναστημένου Χριστού, έχει τη δυνατότητα να βοηθήσει αποτελεσματικά στην τραγικότητα του θανάτου, διδάσκοντας την αναστάσιμη ελπίδα και προοπτική, ότι “ο Θεός είναι Αγάπη και η Αγάπη είναι Ζωή”. Η Αγάπη μάλλον επαναφέρει τη ζωή, όπως την επανέφερε ο Χριστός στον τεθνηκότα υιό της χήρας της Ναΐν. Όντως ο θάνατος είναι η μόνη βεβαιότητα που συνέχει ακόμη και σήμερα το είναι του ανθρώπου και ταλανίζει την ύπαρξή του. Το τραγικό γεγονός του θανάτου παραμένει το μεγάλο και αναπάντητο ερώτημα. Ο θάνατος είναι ο άρχων της φρίκης και εξακολουθεί να είναι το κύριο και βασικό πρόβλημα της ανθρώπινης ύπαρξης. Ο αείμνηστος π. Γεώργιος Φλωρόφσκυ, σημειώνει: 'η πραγματικότητα του θανάτου δεν έχει ακόμη καταργηθεί, έχει όμως αποκαλυφθεί η αδυναμία του”. Ενώ ο ιερός Χρυσόστομος κηρύττει: “εξακολουθούμε να πεθαίνουμε, όπως και πριν, αλλά δεν παραμένουμε μέσα στο θάνατο, και τούτο σημαίνει ότι δεν πεθαίνουμε”. Η δύναμη και η απόλυτη αλήθεια του θανάτου, είναι το γεγονός, ότι ένας νεκρός δεν έχει τη δυνατότητα να επιστρέψει στη ζωή. Όμως, μετά το θάνατο, μπορεί να ζωοποιηθεί και, ακόμη περισσότερο, να αποκτήσει μια ανώτερη, αιώνια ζωή και τότε η νέα του αυτή υπαρξιακή διάσταση δεν είναι πλέον θάνατος, αλλά ύπνος ελαφρύ
Η ΥΠΕΡΝΙΚΗΣΗ ΤΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ: Είναι λάθος να πιστέψουμε πως η χριστιανικὴ διδασκαλία μας συμφιλιώνει με το θάνατο, αφού ο άνθρωπος δημιουργήθηκε “διὰ το αεὶ είναι”. Ο ευαγγελικός λόγος δεν μας συμβιβάζει με το θάνατο, αλλὰ μας δίνει τη δυνατότητα να τον υπερνικήσουμε εν Χριστώ. Εδώ βρίσκεται η ουσία και...