ΝΙΚΟΣ Ε. ΣΑΚΑΛΑΚΗΣ : «ΟΙ ΧΑΛΑΣΟΧΩΡΗΔΕΣ» (Αλεξ. Παπαδιαμάντη) (Ως έλεγχος ενός νοσηρού διαχρονικού πολιτικού ήθους)

 

«ΟΙ ΧΑΛΑΣΟΧΩΡΗΔΕΣ» (Αλεξ. Παπαδιαμάντη)

(Ως έλεγχος ενός νοσηρού διαχρονικού πολιτικού ήθους)

 

Ένα πολύτιμο (πολιτικό) κτέρισμα στο χώρο της λογοτεχνίας είναι το διήγημα οι «χαλασοχώρηδες» του Αλεξ. Παπαδιαμάντη.

Αποτελεί ορθόδοξη χριστιανική κληρονομιά, που προβάλλει στον σημερινό νεοελληνικό πολιτισμό το διαχρονικό έλλειμα πολιτικού ήθους του λαού μας.

Το ορθόδοξο πολιτικό ήθος, όπως συναιρείται στη Γραφή και στην Πατερική παράδοση, δεν αποτελεί εσωτερικό περιεχόμενο της σημερινής πολιτικής ζωής. Ιδιαίτερα απουσιάζει από τις συνειδήσεις των πολιτικών, όπως και στις πρακτικές των «χαλασοχώρηδων».

Η πολιτική του φόβου επί κορονοϊού, το κλείσιμο των Ι. Ναών, η υποχρεωτικότητα των εμβολιασμών, τα πρόστιμα, τα διάφορα ρουσφέτια και επιδόματα (δωροδοκίες), η πρόσφατη αποχή στην εκλογική διαδικασία και οι απολύσεις – τιμωρίες των υγειονομικών, αποτελούν μικρό δείγμα των έργων των σύγχρονων «χαλασοχώρηδων».

«Χαλασοχώρηδες εκαλούντο τέως οι του κόμματος του Λάμπρου (Βατούλα), από δε της νυκτός ταύτης οι του άλλου κόμματος ωνομάσθησαν «οι ανδρογυνοχωρίστρες», σημειώνει ο Παπαδιαμάντης (Σελ. 42). Στο διήγημα ο Παπαδιαμάντης αναδεικνύει τα εξής (ενδεικτικά) χαρακτηριστικά (αρνητικά) πολιτικά σύνδρομα στις εκλογές της εποχής του:

1) Την κομματική φαυλοκρατία  2) τη διαφθορά  3) την κομματική συναλλαγή   4) τα ρουσφέτια   5) την αργομισθία  6) τον παρασιτισμό κ.λ.π.

Εάν έβλεπε και τη σημερινή οριζόντια κατανομή της διακαναλικής εξουσίας (Μ.Μ.Ε.) που λειτουργεί, εν πολλοίς, προς αποχριστιανικοποίηση του λαού, θα τόνιζε (για μια ακόμη φορά): «Η πλουτοκρατία ήτο, είναι και θα είναι ο μόνιμος άρχων του κόσμου, ο διαρκής αντίχριστος. Αύτη γεννά την αδικία, αύτη τρέφει την κακουργίαν, αύτη φθείρει σώματα και ψυχάς. Αύτη παράγει την κοινωνικήν σηπεδόνα. Αύτη καταστρέφει κοινωνίας νεοπαγείς» (Σελ. 75).

Μέχρι σήμερα, πολλοί προσπάθησαν να ερμηνεύσουν – αναλύσουν το φαινόμενο «Αλεξ. Παπαδιαμάντης», τον χαρισματικό αυτόν εργάτη της λογοτεχνίας, ο οποίος στα έργα του περιλαμβάνει όλους (σχεδόν) τους κύκλους – τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας. Σε ορισμένα σημεία των έργων του απομονώνουμε και γραμμές προσωπικής του αυτοκριτικής – ειλικρίνειας.

Οι διάφοροι κριτικοί του χρησιμοποιούν από παιδαριώδη έως και δύσκολα θεωρητικά κριτικά σχήματα με χρήση (ευρεία) κοινωνικών δεδομένων.

Να υπογραμμίσουμε ότι οι ερμηνευτές του, εν πολλοίς, δεν ερεύνησαν επαρκώς το ορθόδοξο βίωμά του, το ορθόδοξο ήθος του, τις βασικές πτυχές της σκέψης του, ως ορθοδόξου παρατηρητή των ανθρωπίνων πραγμάτων.

Ο πατέρας του (Αδαμάντιος Εμμανουήλ) ήτο ιερέας, πνευματικός απόγονος των Κολυβάδων που, με απλότητα, κρατούσε το ορθόδοξο χριστιανικό ήθος τους, τις βασικές πτυχές της εκκλησιολογίας τους.

Έμαθε ο Παπαδιαμάντης από τον πατέρα του την πίστη της αδιαίρετης Εκκλησίας, το σεβασμό στο Ορθόδοξο δόγμα και τον Μυστηριακό τρόπο ζωής.

Τα λειτουργικά βιβλία της Εκκλησίας δημιούργησαν στην ψυχή του δυνατά βιώματα και μαθητεία στην Γραφή και στη διδασκαλία των Πατέρων∙ κατόρθωσε δηλ. εσωτερική επαφή με το νόημα της Ορθοδόξου θεολογίας σε βαθμό, που δεν κατορθώνουν πολλοί, εκ των αποφοίτων των θεολογικών σχολών.

Γι’ αυτό και ο Παπαδιαμάντης ζούσε ταπεινά, εσχατολογικά, χωρίς το υλιστικό – σαρκικό πνεύμα της εποχής του.

Πιστεύω, ότι έτσι αντιμετώπισε το μεταπτωτικό φαινόμενο της σαρκικής ηδονής και δεν κατέφυγε στο μυστήριο του γάμου.

Στο διήγημα οι «ΧΑΛΑΣΟΧΩΡΗΔΕΣ» αποτυπώνεται η υψηλή χριστιανική κοινωνική ή, μάλλον, κοινοτική συνείδησή του, στους υψηλότερους βαθμούς της λογοτεχνικής περιγραφής της, με προσανατολισμό θεολογικό.

Ο Παπαδιαμάντης διαφέρει (ριζικά) από τον Μαρξ, ως προς τον τρόπο κατανόησης της συνείδησης του ανθρωπίνου προσώπου, ο οποίος (Μαρξ) δέχεται τη γένεσή της στα όρια της υλικής αυτονομίας του ανθρώπου. Γράφει σχετικά:

«Δεν είναι η συνείδηση των ανθρώπων που καθορίζει το είναι τους, αλλ’ αντίστροφα το κοινωνικό τους είναι καθορίζει τη συνείδησή τους» (Κ. Μαρξ).

Τότε, γιατί η κυρίαρχη πλουτοκρατία – ολιγαρχία επιζητεί – διψά συνέχεια το χρήμα, αφού το «κοινωνικότης είναι» δεν στερείται της υλικής ευημερίας;

Στο σημείο αυτό ο Παπαδιαμάντης, ως γνήσιος Ορθόδοξος στοχαστής, βλέπει την επενέργεια των παθών, τον κύριο ρόλο της συνείδησης, που δεν είναι προϊόν – αντανάκλαση της ύλης, αλλά δώρο του Θεού. Παραδείγματα (από το διήγημα):

Α) «Ο Λάμπρος ο Βατούλας κι ο Μανόλης ο Πολύχρονος κι άλλοι, μερικοί, πέφτουν με τα μούτρα στη λαδιά, στο μούχτι… κι ηξεύρουν πώς να κυνηγούν το πλιάτσικο. Έχουν βλέπεις αυτοί, οι διάβολοι, τον τρόπο να τα κάνουν πλακάκια» (Σελ. 23).

Β) Για τον «Αλικιάδην», «όστις επολιτεύετο χάριν των δημοσίων έργων, γράφει (σελ. 29):

1. «Ο Αλικιάδης ήτο παμπόνηρος, και τα χέρια του ωμοίαζαν με γάτζους. Δεν μπορούσε να τους βγάλης λεπτά, ούτε με το δόλωμα, ούτε με το «παρασούβλι». Δεν έδιδε πέντε χωρίς να είναι βέβαιος ότι θα λάβη δέκα. Εβραίος σωστός».

2. «Ο δε Αλικιάδης είχε διατελέσει και αυτός βουλευτής άλλοτε και είχε διακριθή. Δεν ήτο άνθρωπος να πηγαίνει στα χαμένα. Ήθελε «σίγουρες δουλειές». Ήταν ικανός να εξοδεύση και δέκα πέντε χιλιάδες, και είκοσι χιλιάδες δια να επιτύχη. Αλλά δεν επετούσε τα λεπτά «στο βρόντο». Ήτο βέβαιος, ότι εκλεγόμενος βουλευτής, θα ωφελείτο είκοσι πέντε ή τριάντα χιλιάδες, το ολιγώτερον. Α! ήτο πολύ «κουλοπετσωμένος». Εν πρώτοις, όταν επρόκειτο να διορίση υπάλληλον, θα του έλεγε, «μ’ δίνεις τα μισά;», πριν αποφασίσει να δώση μπιλιέτο» (Σελ. 50).

3. «Εν πρώτοις υπήρχεν η εθνική οδός, η προκηρυσσομένη εκάστοτε ως μέλλουσα να κατασκευασθή, παρά την πρωτεύουσαν της επαρχίας πόλιν. Εκείθεν, αν εξελέγετο βουλευτής, θα είχε την μερίδα του λέοντος. Από τώρα είχεν αρχίσει να συνεταιρίζεται κρυφά με τους εργολάβους…» (Σελ. 50).

1^ο Σχόλιο: Σκάνδαλα επί σκανδάλων ευρίσκονται στο στόχαστρο της πέννας του Παπαδιαμάντη. Βλέπουμε (από τότε) το ρουσφέτι και η διαφθορά να κατέχουν ποσοστό εξουσίας, μέχρι και σήμερα, στο Δημόσιο βίο.

Βλέπουμε, ακόμη, την γενική (αμαρτητική) ροπή κατάλυσης των θεσμών που χαρακτηρίζουν μια υγιή δημοκρατία, όπως είναι η ηθική και ο σεβασμός της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, η οποία στο διήγημα εξαγοράζεται στο όνομα της ψηφοθηρίας.

Τέλος, παρατηρούμε και κυνισμό, προς την κατεύθυνση μη σεβασμού των όρων της προεκλογικής διαδικασίας και ιδιαίτερα από πρόσωπα (ηγετικά) της δημόσιας ζωής (όπως και σήμερα…).

2^ο Σχόλιο: Πιστεύω, ότι ο λόγος του Παπαδιαμάντη είναι αρχιτεκτόνημα θαυμάσιο, λιτός και ακριβής, με χαρισματική μέθοδο κατατάξεως των γεγονότων – εννοιών. Δεν περιέχει εξεζητημένη καλλιλογική περισιολλογία∙ αντίθετα περιέχει τη θέρμη του ορθόδοξου στοχασμού.

Να τονίσουμε, ότι ο κυρίως πυρήνας των έργων του είναι οι δυστυχίες του ελληνικού λαού, όπως η μετανάστευση και οι συνέπειές της.

«Το επ’ εμοί, ενόσω ζω και σωφρονώ δεν θα παύσω να υμνώ μετά λατρείας τον Χριστόν μου, να περιγράφω μετ’ έρωτος την φύσιν, και να ζωγραφώ μετά στοργής τα γνήσια ήθη» (Αλεξ. Παπαδιαμάντης).

ΝΙΚΟΣ Ε. ΣΑΚΑΛΑΚΗΣ

ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΟΣ