ΘΕΣΣΑΛΙΑ:
ΥΣΤΕΡΗ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ
7. Σαρακηνοί –
ανερχόμενος ισλαμισμός και καταστροφή της Δημητριαδας
Του
Κωνσταντίνου Αθ. Οικονόμου δασκάλου – συγγραφέα
ΠΕΙΡΑΤΕΙΑ – ΑΝΕΡΧΟΜΕΝΟΣ
ΙΣΛΑΜΙΣΜΟΣ: Μετά τον 8ο αιώνα η Βυζαντινή Αυτοκρατορία άρχισε να παρουσιάζει
απώλειες στα ανατολικά σύνορά της εξαιτίας της αλματώδους διάδοσης και
εξάπλωσης του Ισλαμισμού, ο οποίος είχε ως κύριο όπλο, όχι την ιδεολογική
υπεροχή του έναντι του Χριστιανισμού, αλλά τη Τζιχάντ, δηλαδή τον ιερό
πόλεμο. Έτσι οι ένοπλοι νεόφυτοι οπαδοί της νέας θρησκείας αρέσκονταν στη
διάδοση του ιερού τους Κορανίου με «φωτιά και τσεκούρι», έχοντας
κατά νου τους πως, ακόμα κι αν πέθαιναν πάνω στη μάχη, θα γίνονταν μάρτυρες και
μόνιμοι μέτοχοι του υλιστικού παραδείσου, που τους υπόσχονταν ο προφήτης
Μωάμεθ.
Έτσι μεγάλα πλήθη των βυζαντινών υπηκόων των ανατολικών κυρίως επαρχιών
της αυτοκρατορίας, και παρά τις προσπάθειες του δυναμικού αλλά λιγοστού ακριτικού
στρατού, καταβάλλονταν από το φόβο του θανάτου και ασπάζονταν το
Μωαμεθανισμό, προσφέροντας τους εαυτούς τους στη στρατιωτική υπηρεσία του
Ισλάμ, μεγαλώνοντας έτσι την ισχύ της νέας θρησκείας. Καθοριστικό πλήγμα κατά
του Βυζαντίου κατάφερε ο λαός του προφήτη, οι Άραβες, καταλαμβάνοντας
την Κρήτη (824-961), με ηγέτη τον Αμπού Χαφς Ομάρ. Οι Σαρακηνοί,
όπως λέγονταν αρχικά οι Σύριοι και Αιγύπτιοι Άραβες, αφού εξόντωσαν κάθε
αντιστεκόμενο Κρητικό, οργάνωσαν το νησί σαν πραγματικά πειρατικό κράτος και
κατατρομοκρατούσαν με πειρατικές επιδρομές τα νησιά του Αιγαίου πελάγους,
πόλεις της Μ. Ασίας αλλά και παράκτιες πόλεις της κυρίως Ελλάδας, όπως τη Θεσσαλονίκη
και τη Δημητριάδα. Πολύ συχνά επικεφαλής αυτών των επιδρομέων θέτονταν
Έλληνες αρνησίθρησκοι που είχαν ναυτικές γνώσεις και γνώριζαν τα
στενά του Αιγαίου και τις ιδιομορφίες του. Τέτοιοι αρνησίθρησκοι ήταν ο Λέων
ο Τριπολίτης, που κυρίεψε και λεηλάτησε τη Θεσσαλονίκη, αιχμαλωτίζοντας
μεγάλο πλήθος κατοίκων της και πουλώντας τους σε σκλαβοπάζαρα της Ανατολής, και
ο Δαμιανός που κατέστρεψε τη θεσσαλική Δημητριάδα το 8961.
Η ΑΛΩΣΗ ΤΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΑΔΑΣ: Κυριότερη
πηγή γι’ αυτή την καταστροφική επιδρομή στα θεσσαλικά παράλια είναι Ιωάννης ο
Καμενιάτης που γράφει: “Η Δημητριάδα, η έτσι ονομαζόμενη πόλη, όχι μακριά
από μας (τη Θεσσαλονίκη), που καυχιέται για το πλήθος των κατοίκων της, όχι
πολύ πριν από μας2,
αλώθηκε από βαρβάρους. Πολιορκήθηκε για μικρό χρονικό διάστημα και όλοι οι κάτοικοί
της έπεσαν στο μαχαίρι”, ενώ ο Συνεχιστής του Θεοφάνη γράφει
επιγραμματικά: “παρελήφθη δε η πόλις ∆ημητριάς, η εν τω θέματι
Ελλάδος, υπό των Αγαρηνων”. Η Δημητριάδα εκείνη την εποχή ήταν μια ισχυρή
παραθαλάσσια πόλη, πολύ κοντά στο σημερινό Βόλο, πρωτόθρονη επισκοπή της
Μητροπόλεως Λαρίσης και σημαντικότατο εμπορικό λιμάνι, το οποίο ουδέποτε
απειλήθηκε από τους γειτονικούς της Βελεγιζήτες Σλάβους. Φαίνεται πως η πόλη
πολιορκήθηκε από τα στίφη του Δαμιανού για μικρό χρονικό διάστημα από στεριά
και θάλασσα. Η πολιορκία από ξηράς γινόταν με ψηλά κινητά «ξυλόκαστρα», που
ήταν εξελιγμένες «ελεπόλεις3». Αυτά τα ξυλόκαστρα ήταν πολυώροφα
και έφταναν στο ύψος των τειχών της πολιορκούμενης πόλης. Ο κάθε όροφος αυτής
της πολεμικής μηχανής, που μετακινούνταν συρόμενος από ομάδα βοδιών, ήταν
εξοπλισμένος με τοξότες. Μερικές φορές για να βρεθεί η αναγκαία για την
κατασκευή των ελεπόλεων ξυλεία ήταν αναγκαίο να καταστραφούν καράβια. Ο ηγέτης
των Σαρακηνών Δαμιανός είχε εξισλαμισθεί από μικρός και ανέβηκε γρήγορα την
στρατιωτική ιεραρχία λόγω, προφανώς, των μεγάλων του ικανοτήτων. Είχε φτάσει
στο βαθμό του εμίρη της Τύρου του Λιβάνου και ήταν ονομαστός για
το σκληρό του χαρακτήρα και τις βιαιότητες που επακολουθούσαν τις καταλήψεις
χριστιανικών νησιών ή πόλεων από τους πειρατές του. Το 912, ο στόλος του, μαζί
με τις δυνάμεις του Λέοντα του Τριπολίτη, συνέτριψε το βυζαντινό στόλο, που
διοικούσε ο ναύαρχος Ημέριος, ανοικτά της Κύπρου. Όταν οι Σαρακηνοί4
κατέλαβαν την Δημητριάδα, προέβησαν σε απίστευτες καταστροφές. Λεηλασίες,
φόνοι, αρπαγές γυναικών και παιδιών ήταν τα χαρακτηριστικά της επόμενης μέρας.
Στη βιογραφία (βίος) του Αγίου Πέτρου, επισκόπου Άργους,
διαβάζουμε για τις συνήθειες των Αράβων πειρατών: «Οι Κρήτες (Σαρακηνοί)
χρησιμοποιούσαν πειρατικά πλοία, ζούσαν ληστρική ζωή και ενέδρευαν τις νύχτες
ανοιχτά των νησιών, των πόλεων και των παράλιων χωριών και λεηλατούσαν ό,τι
εύρισκαν. Όποιους τολμούσαν να αντιμιλήσουν, τους κατέσφαζαν με τα μαχαίρια
τους ενώ, όσοι σιωπούσαν (και δεν αντιδρούσαν) τους οδηγούσαν στην οικτρή
σκλαβιά.»5
Οι Σαρακηνοί πρέπει να έμειναν λίγα χρόνια στην πόλη, που αποτέλεσε ορμητήριό
τους για άλλες επιδρομές στα θεσσαλικά παράλια, τις Σποράδες αλλά και την
ενδοχώρα. Αυτές οι επιδρομές, σύμφωνα με ορισμένους ιστορικούς, ίσως να έφτασαν
ως τη Λάρισα6
κι ακόμα δυτικότερα.Μετά την αποχώρηση των Σαρακηνών, οι λιγοστοί επιζήσαντες
Δημητριείς επέστρεψαν στην πόλη τους, μα αυτή είχε χάσει οριστικά την αίγλη
της. Αργότερα (1040) δέχτηκε βουλγαρική επιδρομή, ενώ το 1070 καταλήφθηκε για
δεύτερη φορά από τους Σαρακηνούς. Από τότε η Δημητριάδα κατήντησε ένας άσημος
οικισμός, ο οποίος παύει οριστικά να κατοικείται γύρω στο 1333, τη χρονιά
δηλαδή που ο Κων/νος Μονομάχος, ο βυζαντινός στρατηγός, εισέβαλε στη
Θεσσαλία7.
1 Μερικοί
νεότεροι ιστορικοί αμφισβήτησαν τη χρονολογία αυτή. Ο Παπαρρηγόπουλος την
τοποθετεί το 899, ο Ζακυθηνός το 902 ενώ οι περισσότεροι ασπάζονται τη
γνώμη του Σ. Λάμπρου που θεωρεί χρονολογία αλώσεως το 896.
3 Ελεπόλεις
ονομάζονταν οι κινητοί πολιορκητικοί πύργοι που πρώτος τυποποίησε και
χρησιμοποίησε εντατικά ο Μακεδόνας Δημήτριος ο Πολιορκητής (δες σχετικά:
Κ.Α. Οικονόμου: Η Λάρισα και η θεσσαλική Ιστορία Β΄ τόμος, Λάρισα 2007).
4 Τα τοπωνύμια Σαρακηνός
στο Βόλο, Σαρακήνικο στην Εύβοια, κ.α. φανερώνουν ότι αυτές οι
τοποθεσίες ήταν λημέρια Αράβων πειρατών.
6 Ο Δημήτρης
Σοφιανός στο έργο του Ο Άγιος Νικόλαος ο εν Βουναίνη, (Αθήνα 1972),
υποστηρίζει ότι το 901 οι Σαρακηνού εισέβαλαν και κατέλαβαν τη Λάρισα. Μάλιστα,
σύμφωνα με τον ίδιο, ο Άγιος Νικόλαος μαρτύρησε από τους Σαρακηνούς. Δες σχετ.
Κων. Α. Οικονόμου, Λειμωνάριον των Αγίων της Θεσαλίας, Λάρισα 2012, www.scribd.com/oikonomoukon, δωρεάν e-book.
7 Ο Ιωάννης
Καντακουζηνός, στην «Ιστορία» του, αναφέρει ότι ο Μονομάχος κατέλαβε
Γόλον (Βόλο) και Καστρίον, χωρίς να ονομάζει μεταξύ των
απελευθερωμένων πόλεων τη Δημητριάδα.
ΟΙ ΛΕΖΑΝΤΕΣ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΟΝΟΜΑ ΤΩΝ ΑΡΧΕΙΩΝ
