Τοῦ καθηγητού Ἀδαμάντιου Τσακίρογλου
Ἀφορμὴ συγγραφῆς τοῦ παρόντος κειμένου ἦταν ἕνα ὑποτιθέμενο, σχετικὸ μὲ τὸν Κορονοϊό, ἀπόσπασμα τοῦ Κλάϊβ Στέηπλς Λούις (C. S. Lewis 29/11/1898-22/11/1963) ποὺ δημοσιεύθηκε σὲ πολλὰ ἱστολόγια. Ἡ ἀμφισβήτηση τῆς γνησιότητος αὐτοῦ τοῦ ἀποσπάσματος μὲ ἔσπρωξε στὴν μελέτη τῶν βιβλίων τοῦ ἀνθρώπου αὐτοῦ (τελικὰ ἀποδεικνύεται, ὅτι τὸ ἀπόσπασμα αὐτὸ δὲν γράφτηκε ἀπὸ τὸν Lewis, ἀλλὰ ἀπὸ ἕναν σημερινὸ μᾶλλον θαυμαστή του) καὶ ὁμολογῶ ὅτι μὲ κατέπληξε, ὁ τρόπος ποὺ ὁ ἀπὸ ἄθεος μεταμελημένος χριστιανὸς διδάσκαλος τῆς Ὀξφόρδης καὶ καθηγητὴς τοῦ Καίμπριτζ ὑπεράσπισε τὴν χριστιανικὴ πίστη σὲ ἕναν κόσμο ὑποταγμένο στὴν ἀθεΐα, τὸν ἐσωτερισμό, τὸν ὑλισμὸ καὶ στὸν ὑπεράνθρωπο.
Ἀκόμα καὶ ὁ π. Σεραφεὶμ Ρόουζ τὸν ἀναφέρει στὸ βιβλίο του «Ἡ ψυχὴ μετὰ τὸν θάνατο» ὡς ἕναν «ὀξυδερκὴ ἀπολογητὴ τῶν ἀπόψεων τοῦ Χριστιανισμοῦ περὶ ὑπερφυσικοῦ». Μερικοὶ μάλιστα, προχώρησαν περαιτέρω καὶ ὑποστήριξαν, ὅτι ὁ Lewis ἦταν ἕνας ἀνώνυμος ὀρθόδοξος ὅπως ὁ ἐπίσκοπος Διοκλείας Κάλλιστος Γουαίαρ: «Σε ένα άρθρο που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Sobornost, με τίτλο "C. S. Lewis: an 'Anonymous Orthodox'?" (Κ. Σ. Λούις – Ένας Ανώνυμος Ορθόδοξος;), ταπεινά αφηγείται πως ο Λούις έχει την τάση να "εξιδανικεύει εμάς τους Ορθοδόξους", και επιβεβαιώνει πως "παρ' ότι οι προσωπικές επαφές του Λούις με την Ορθόδοξη Εκκλησία δεν ήσαν εκτενείς, παράλληλα όμως, το σκεπτικό του είναι συχνά βαθύτατα εναρμονισμένο με την Ορθόδοξη θέση"» (ἐδῶ).
Ἰδιαίτερα τὸ βιβλίο του «ἡ τακτικὴ τοῦ Διαβόλου» (The Screwtape Letters) εἶναι σήμερα ἰδαίτερα ἐπίκαιρο. Στὸ βιβλίο αὐτὸ παρουσιάζονται 31 συμβουλευτικὲς ἐπιστολὲς ἑνὸς πρεσβυτέρου καὶ ἀνωτέρου στὴν δαιμονικὴ ἱεραρχία δαίμονα, τοῦ Screwtape, πρὸς τὸν ἀνηψιό του Wormwood, «τον οποίο και συμβουλεύει με ποιόν τρόπο θα διαβάλλει τον άνθρωπο (τον "ασθενή" όπως αναφέρει) που βρίσκεται υπό την επήρεια του… προκειμένου να απομακρύνει τον άνθρωπο από τον "Εχθρό", που στην ορολογία του Screwtape είναι ο Θεός… Ένας έμπειρος πνευματικός θα αναγνώριζε στους λόγους του Screwtape πολλές από τις διαπιστώσεις που περιγράφουν οι ασκητές και πνευματικοί γέροντες της ερήμου κατά την αντιμετώπιση των διαφόρων πειρασμών καθώς και τις εκλογικεύσεις που θα χρησιμοποιεί στους αιώνες ο άνθρωπος για να απομακρύνεται από την παρουσία του Θεού… Όποιος διαβάζει γεροντικά, λόγια ασκητών πατέρων, νηπτικά κείμενα, σίγουρα θα αναγνωρίσει στον C.S.Lewis, τον υποδειγματικό εκλαϊκευτή αυτών των διδασκαλιών σε μια άλλη παράδοση από την ορθόδοξη, διανθισμένα φυσικά με το αγγλικό φλέγμα το οποίο ο διάβολος Screwtape δεν ξεχνά» (ἐδῶ).
Παρουσιάζω, λοιπόν, κάποια χαρακτηριστικὰ ἀποσπάσματα ἀπὸ αὐτὲς τὶς ἐπιστολές, σχολιάζοντάς τα, ὅπου φανεῖ ἀναγκαῖο, διότι νομίζω, ὅτι ἀναδεικνύουν τοὺς λόγους τῆς ἀποστασίας τοῦ σύγχρονου ἀνθρώπου ἀπὸ τὸν Θεὸ καὶ ἐλπίζω ἡ παρουσίαση αὐτὴ νὰ μᾶς βοηθήσει νὰ ἀνακαλύψουμε τὶς παγίδες τοῦ διαβόλου, ἂν δυστυχῶς δὲν τὸ ἔχουμε καταφέρει, παρότι (κι ἄν) διαβάζουμε τοὺς νηπτικοὺς πατέρες. Ἐπειδὴ δὲν διαθέτω τὴν ἑλληνικὴ ἔκδοση, θὰ παρουσιάσω ἀποσπάσματα μεταφρασμένα σὲ ἐλεύθερη μετάφραση ἀπὸ τὴν γερμανική, γι’ αὐτὸ καὶ δὲν θὰ παραθέσω τὴν ἑκάστοτε σελίδα ὡς παραπομπή:
Ἐπιστολὴ 2η: «Ἕνας ἀπὸ τοὺς μεγαλύτερους συμμάχους μας στὸ παρὸν εἶναι ἡ ἴδια ἡ Ἐκκλησία. Ὄχι φυσικὰ αὐτὴ ὅπως τὴν βλέπουμε ἐμεῖς, ριζωμένη στὴν αἰωνιότητα νὰ ἐπεκτείνεται πέρα ἀπὸ χρόνο καὶ τόπο. Αὐτὴν ὅμως τὴν Ἐκκλησία δὲν τὴν βλέπουν οἱ ἄνθρωποι. Τὸ μόνο ποὺ βλέπει ὁ ἀσθενής σου, εἶναι ἕνα κτίριο μὲ κάποια ἰδιαίτερη ἀρχιτεκτονική, κτισμένο σὲ ἕνα ἐλεύθερο πρὸς δόμηση οἰκόπεδο… Ἡ ἴδια ἡ Ἐκκλησία, βέβαια, εἶναι γερὰ ὀχυρωμένη καὶ δὲν ἔχουμε ἀκόμα κατορθώσει νὰ ἀποδώσουμε σ' αὐτὴν καθ' ὁλοκληρίαν τὰ χαρακτηριστικὰ μίας παράταξης. Ὡστόσο, ἐπιμέρους παρατάξεις στοὺς κόλπους της ἔχουν συχνὰ ἐπιφέρει ἐξαίσια ἀποτελέσματα, ἀπὸ τὶς παρατάξεις τοῦ Παύλου καὶ τοῦ Ἀπωλλού στὴν Κόρινθο ἕως τὶς παρατάξεις τῆς Ὑψηλῆς καὶ τῆς Χαμηλῆς Ἐκκλησίας στὴν Ἀγγλία». Ἐδῶ βλέπουμε τὸν δαίμονα νὰ πανηγυρίζει γιὰ τὴν ἀνικανότητα τοῦ ἀνθρώπου νὰ κατανοήσει, τί εἶναι Ἐκκλησία καὶ νὰ τὴν ὑποβιβάζει σὲ ἕναν ἀνθρώπινο ὀργανισμό, ἀντίληψη ποὺ σήμερα τὴν βλέπουμε διάχυτη στοὺς χριστιανούς. Ἐξαίρετα ὅμως ἐπίκαιρη εἶναι καὶ ἡ καύχηση τοῦ διαβόλου γιὰ τὴν δημιουργία παρατάξεων στοὺς κόλπους τῆς Ἐκκλησίας. Ἂς τὸ ἀκούσουν αὐτὸ οἱ ὅποιοι ρασοφόροι (διότι αὐτοὶ συνήθως ἡγοῦνται τῶν παρατάξεων) ἰδίως τοῦ ἀντιοικουμενιστικοῦ χώρου, ποὺ ἀντὶ νὰ ὁμονοήσουν ὑποτασσόμενοι στὶς ἐντολὲς τοῦ Θεοῦ, ἀνταγωνίζονται ποιὸς εἶναι ἱκανώτερος καὶ μαρτυρικότερος γιὰ τὴν ἀρχηγία. Ἀλλὰ καὶ ἐμεῖς οἱ λαϊκοί πρέπει νὰ διδαχθοῦμε, διότι ἀντὶ νὰ ἀκολουθοῦμε τὸν Χριστό, ἀκολουθοῦμε τὸν γέροντά μας, ἀρνούμενοι τὴν συμπόρευση μὲ τοὺς ἀδελφούς μας, διότι ὁ γέροντας τὸ ἀπαγορεύει.
Ἐπιστολή 4η: «Ἡ καλύτερη τακτικὴ εἶναι νὰ ἀποθαρρύνεις τὸν ἀσθενή σου νὰ προσευχηθεῖ. Ἐὰν εἶναι ὥριμος στὴν ἡλικία ἢ νεοπροσήλυτος, τότε θα τὸ καταφέρεις μὲ τὸν καλύτερο τρόπο ἂν τοῦ θυμίσεις κάποιες παιδικὲς προσευχές, κάτι πρόσκαιρο χωρὶς μορφή, σωματικὴ στάση καὶ κανόνα. Ἔτσι ἐνῶ αὐτὸς θὰ νομίζει, ὅτι κάνει μία εὐσεβῆ ἐσωτερικὴ ἐργασία, στὴν πραγματικότητα θὰ ἀσχολεῖται μὲ κάτι ποὺ δὲν δείχνει οὔτε θέληση οὔτε πνεῦμα. Ἂν κι ἔχει ὁμοιότητες μὲ τὴν σιωπηλὴ προσευχή, αὐτῶν ποὺ εἶναι πλήρως ἀφοσιωμένοι στὸν ἐχθρό μας (σσ. στὸν Θεό) αὐτὴ ἡ ἐπιφανειακὴ προσευχὴ κρατάει τὸν ἀσθενὴ σὲ μία ὑποτιθέμενη πνευματικότητα. Πρέπει νὰ τοὺς πείσουμε, ὅτι ἡ στάση τοῦ σώματος στὴν προσευχὴ δὲν παίζει κανέναν ρόλο. Μὴν ξεχνᾶς, οἱ ἄνθρωποι εἶναι ζῶα καὶ ὅτι κάνει τὸ σῶμα τους ἐπηρεάζει καὶ τὴν ψυχή τους».
Ἐπιστολή 5η: «Ἐπιτέλους δοκίμασες τὸν οἶνο ποὺ βραβεύει τὸν κόπο μας καὶ τὴν ἐργασία μας: τὸν φόβο καὶ τὴν σύγχυση μίας ἀνθρώπινης ψυχῆς… Ἀντιδράει ὁ ἀσθενής σου στὶς φοβερὲς μελλοντικὲς εἰκόνες ποὺ τοῦ παρουσιάζεις; Τὸν ἔκανες νὰ νιώθει ἐλεεινὸς ἀναπολώντας εὐτυχισμένες στιγμὲς τοῦ παρελθόντος;… Ἀλλὰ πιὸ συμφέρον γιὰ ἐμᾶς θὰ ἦταν, ἂν οἱ ἄνθρωποι πέθαιναν σὲ ἀκριβὲς κλινικές, κουκουλωμένοι ἀπὸ τὰ ψέματα τῶν γιατρῶν, τῶν νοσοκόμων καὶ τῶν φίλων, ποὺ τοὺς ὑπόσχονται ζωή, ποὺ τοὺς πείθουν, ὅτι ἡ ἀσθένεια δικαιολογεῖ μία στάση ζωῆς, ποὺ ἐπιτρέπει τὰ πάντα». Ὅπως ἀνέφερα στὴν εἰσαγωγή, τὸ ἀπόσπασμα ποὺ κυκλοφόρησε σὲ διάφορα ἱστολόγια τελικὰ δὲν ἦταν τοῦ Lewis (γεγονὸς ποὺ πρέπει νὰ μᾶς κάνει προσεκτικοὺς στὸ τί δημοσιεύουμε). Αὐτὸ ἔκανε τοὺς κατηγόρους τῶν ἀντιδρούντων στὰ μέτρα νὰ πανηγυρίζουν καὶ νὰ μιλοῦν γιὰ συνωμοσιολογίες καὶ τὴν ἀποκάλυψή τους. Ἡ παραπάνω ὅμως συμβουλὴ τοῦ δαίμονα στὸν ἄπειρο ἀνηψιό του δείχνει, ὅτι ὁ Lewis πράγματι -ἂν καὶ μὲ ἄλλα λόγια- προέβλεψε τὴν σημερινὴ τραγική/τραγελαφικὴ κατάσταση μὲ τὸν Κορονοϊό: Ἄνθρωποι ποὺ ξεχνώντας τὴν χριστιανικὴ διδασκαλία περὶ ζωῆς καὶ θανάτου, μόνο καὶ μόνο γιὰ νὰ ζήσουν, γίνονται θύματα μίας προπαγάνδας, μίας ἀντίληψης ζωὴ μὲ κάθε κόστος, χωρὶς μέτρα καὶ σταθμά, ἀρκεῖ νὰ ζήσω. Μία ζωὴ ποὺ κυριαρχεῖται καὶ τυραννεῖται ἀπὸ τὸν φόβο τὴν σύγχυση καὶ τὴν ἀνασφάλεια καὶ τὴν ἄρνηση τοῦ σταυροῦ. Αὐτὴ τὴν ζωὴ ἐπιθυμοῦν οἱ δαίμονες γιὰ τοὺς ἀνθρώπους, γνωρίζοντας, ὅτι αὐτὸ τοὺς φέρνει μακριὰ ἀπὸ τὸν Θεό, ὅπως θὰ δοῦμε καὶ ἀμέσως παρακάτω:
Ἐπιστολὴ 6η: «Τίποτα δὲν μπορεῖ νὰ ἀπομονώσει τὴν καρδιὰ ἑνὸς ἀνθρώπου ἀπὸ τὶς προσπάθειες τοῦ ἐχθροῦ (σσ. τοῦ Θεοῦ) νὰ τὸν σώσει, ὅσο ἡ ἀνασφάλεια καὶ ὁ φόβος. Ὁ ἀσθενὴς σίγουρα ἔχει ἀκούσει ὅτι πρέπει μὲ ὑπομονὴ νὰ ὑποταχθεῖ στὸ θέλημα τοῦ ἐχθροῦ (σσ. τοῦ Θεοῦ). Ὁ ἐχθρὸς ἐννοεῖ, ὅτι ὁ ἄνθρωπος πρέπει νὰ ἀντιμετωπίζει τὶς σημερινὲς δυσκολίες ποὺ τοῦ ἐπιβλήθηκαν, τὴν ἀνασφάλεια καὶ τὸν φόβο, μὲ ὑπομονὴ καὶ νὰ λέει στὸν ἐχθρό “γεννηθήτω τὸθέλημά σου“ καὶ νὰ θεωρεῖ κάθε κόπο καὶ δυσκολία ὡς τὸν δρόμο πρὸς τὸν ἐπιούσιο ἄρτο… Νὰ μὴν βλέπει στὸν φόβο τὸν σταυρὸ ποὺ πρέπει νὰ σηκώσει».
Ἐπιστολὴ 9η: «Ἡ ἐπίθεση ἔχει μεγαλύτερη προοπτικὴ ἐπιτυχίας, ὅταν ἡ ἐσωτερικὴ ζωὴ τοῦ ἀνθρώπου εἶναι γκρίζα, ψυχρὴ καὶ κενή… Πές του, ὅτι τὸ μέτρο σὲ ὅλα τὰ πράγματα εἶναι τὸ καλύτερο. Σπρώξε τον στὴν σκέψη, ὅτι ἡ θρησκεία εἶναι μέχρι ἑνὸς σημείου καλὴ καὶ ἡσύχασε τὴν ψυχή του μὲ αὐτὴ τὴν σκέψη… Γιὰ ἐμᾶς μία θρησκεία μὲ μέτρο σημαίνει καμία θρησκεία». Ποιος δὲν ἀναγνωρίζει σὲ αὐτὰ τὰ δαιμονικὰ λόγια τὴν σημερινὴ οἰκουμενιστικὴ διδασκαλία περὶ μίας ἀνεκτικῆς θρησκείας μὲ μέτρο χωρὶς ζηλωτισμοὺς καὶ ἀδιαπραγμάτευτη προσήλωση στὴν ἐκκλησιαστικὴ παράδοση;
Ἐπιστολὴ 14η: «Ὅλες οἱ ἀρετὲς μᾶς γεμίζουν μὲ τρόμο, ὅταν ὁ ἄνθρωπος συνειδητοποιήσει τὴν ὑπαρξή τους, ἰδίως ἡ ταπείνωση. Σφίξε τον τὴν στιγμὴ ποὺ εἶναι πνευματικὰ φτωχὸς καὶ βάλε στὶς σκέψεις του τὴν εὐχάριστη διαπίστωση: πράγματι! Ἔγινα ταπεινός. Τότε, αὐτόματα θὰ δείξει τὴν ὑπερηφάνεια του, θὰ εἶναι περήφανος ποὺ εἶναι ταπεινός… Θὰ πρέπει νὰ κρύψεις τὸν πραγματικὸ σκοπὸ τῆς ταπείνωσης. Κρύψε τὴν ταπείνωση ὡς ἄρνηση τοῦ ἐγὼ καὶ κάνε την νὰ φαίνεται σὰν ἕνα εἶδος μικρῆς ἐκτίμησης τῶν προσωπικῶν χαρισμάτων καὶ τοῦ χαρακτῆρος. Σημαντικὸ εἶναι ὁ ἀσθενὴς νὰ κρίνει ὄχι σὲ σχέση μὲ τὴν ἀλήθεια, ἀλλὰ μὲ ἄλλα στοιχεῖα. Ἀνάμιξε καὶ μία δόση ὑποκρισίας καὶ ἐπιφανειακότητας». Ἐδῶ φαίνεται μία μεγάλη ἀσθένεια τῆς ἐποχῆς μας: ἡ ὑπερηφάνειά μας ποὺ εἴμαστε ταπεινοὶ ἢ ποὺ ἀγωνιζόμαστε νὰ γίνουμε ταπεινοί, χωρὶς νὰ γνωρίζουμε τὴν ἀληθινὴ ταπείνωση. Φαίνεται ὁ ἐπιφανειακός/φαρισαϊκός τρόπος ποὺ προσεγγίζουμε τὶς πατερικὲς ἐντολὲς καὶ γι’ αυτὸ δὲν ἔχουμε τὰ πνευματικὰ ἀποτελέσματα ποὺ θὰ ἔπρεπε νὰ εἴχαμε.
Ἐπιστολὲς 16η καὶ 19η: «Οἱ ἄνθρωποι ζοῦν στὸν χρόνο, ἀλλὰ ὁ ἐχθρός (σσ. ὁ Θεός) τοὺς ἔπλασε γιὰ τὴν αἰωνιότητα. Γι’ αὐτὸ τὸν λόγο θέλει, ἔτσι νομίζω, νὰ ἐπικεντρώνονται οἱ ἄνθρωποι σὲ δύο πράγματα, στὴν αἰωνιότητα καὶ στὸ παρόν. Διότι τὸ παρὸν εἶναι τὸ χρονικὸ σημεῖο, στὸ ὁποῖο ἡ αἰωνιότητα ἀγγίζει τὸν χρόνο… Γι’ αὐτὸ ἄσε τους νὰ σκέφτονται καὶ νὰ ζοῦν στὸ μέλλον, νὰ μὴν σκέπτονται τὸ παρόν. Τὸ μέλλον δὲν ἀγγίζει τὴν αἰωνιότητα… Βάλε στὸ μυαλὸ τοῦ ἀσθενῆ τὴν σκέψη, ὁ χρόνος μοῦ ἀνήκει. Κάνε τον νὰ πιστεύει, ὅτι ξεκινάει κάθε μέρα ὡς κανονικὸς ἰδιοκτήτης της. Νὰ ἀνησυχεῖ νὰ προλάβει ὅλες του τὶς ὑποχρεώσεις, τὰ θρησκευτικά του καθήκοντα ὅμως νὰ τὰ μεταθέτει γιὰ τὸ μέλλον». Νὰ ἐπαναλάβουμε κάτι ποὺ ἔχει πάρει διαστάσεις ἐπιδημίας στὴν Ἐκκλησία: Ἄχρι καιροῦ!
Ἐπιστολὴ 23η: «Ὁ τρίτος σκοπός μας εἶναι νὰ καταστρέψουμε τὴν προσευχή του. Ἀντὶ γιὰ ἕναν παρόντα Θεό, τὸν ὁποῖο βιώνουν οἱ ἄνθρωποι στὴν προσευχὴ καὶ στὰ μυστήρια, θὰ παρουσιάσουμε μία μακρυνή, σκοτεινὴ καὶ δυσδιάκριτη φιγούρα, ἡ ὁποία μιλάει σὲ μία ξένη γλώσσα καὶ πέθανε πρὶν ἀπὸ αἰῶνες. Κάτι τέτοιο δὲν μπορεῖ νὰ γίνει ἀντικείμενο λατρείας… Νὰ μάθουμε τὸν ἄνθρωπο νὰ ἐκτιμάει τὸν Χριστιανισμό, γιατὶ ἴσως ἐπιβάλλει κοινωνικὴ δικαιοσύνη. Τὸ παιχνίδι εἶναι: μὴν πιστεύεις, γιατὶ εἶναι ἡ ἀλήθεια, ἀλλὰ γιὰ ἄλλους λόγους». Εἶναι τρομερὸ πῶς ὁ Lewis, ἀφήνοντας τὸν δαίμονα νὰ μιλάει παρουσιάζει τὴν τραγικὴ πνευματικὴ κατάσταση τῶν σημερινῶν Χριστιανῶν! Πόσοι δὲν λένε, ὅτι εἴμαστε Χριστιανοί, ἀλλὰ αὐτὸ ἢ ἐκεῖνο δὲν τὸ δεχόμαστε ὡς ξεπερασμένο ἢ ἄδικο; Πόσοι δὲν λένε, πιστεύω σὲ ἕναν Θεό, γενικὰ καὶ ἀπροσδιόριστα; Πόσοι δὲν λένε, ὅτι ἡ ἐκκλησιαστικὴ γλώσσα πρέπει νὰ ἀλλάξει, γιατὶ δὲν τὴν καταλαβαίνει κανείς; Ὅτι οἱ κανόνες πρέπει νὰ ἀλλάξουν, γιατὶ δὲν ταιριάζουν στοὺς καιρούς μας; Ὅτι προσωπικὰ δικαιώματα καὶ ἐπιλογὲς πρέπει ἐκκλησιαστικὰ νὰ ἀναγνωριστοῦν, διότι εἶναι τάχα κοινωνικὰ δίκαιο; Πόσοι οἰκουμενιστικοῦ φρονήματος πιστοὶ δὲν διαφωνοῦν μὲ τὴν ὑποστήριξη τῶν παραδόσεων καὶ ζητοῦν ἐκσυγχρονισμό, πόσοι δὲν θεωροῦν τὴν Ὀρθοδοξία στάσιμη; Πόσοι ἀπὸ ἐμᾶς γνωρίζουμε τὸν Θεό, ὅπως εἶναι καὶ ὄχι, ὅπως θέλουμε νὰ εἶναι; Στὰ παραπάνω ταιριάζουν καὶ τὰ παρακάτω:
Ἐπιστολὴ 25η: «Ἐὰν οἱ ἄνθρωποι θέλουν νὰ εἶναι Χριστιανοί, τότε πρέπει νὰ εἶναι αὐτὸ ποὺ ὀνομάζω “Χριστιανός και…“: Χριστιανὸς καὶ Κρίση, Χριστιανὸς καὶ Νέα Ψυχολογία, Χριστιανὸς καὶ Νέα Τάξη Πραγμάτων, Χριστιανὸς καὶ παραψυχολογικὴ ἔρευνα, Χριστιανὸς καὶ φυτοφάγος, Χριστιανὸς καὶ γλωσσικὴ μεταρρύθμιση… Ἀντικατέστησε τὴν ἀληθινὴ πίστη μὲ μία μόδα μὲ χριστιανικὴ χροιά. Χρησιμοποίησε τὴν ἀντιπάθεια τοῦ εἴδους: Τὰ ἴδια καὶ τὰ ἴδια ξεπερασμένα πράγματα. Ἀντὶ γιὰ τὴν λέξη "ἀμετάβλητο "χρησιμοποιοῦμε ὅρο "στάσιμος"».
Ἐπιστολὴ 28η: «Ἡ μακρά, βαρετὴ καὶ μονότονη περίοδος τῆς εὐημερίας καὶ οἱ ἀντιξοότητες τῆς γήρανσης εἶναι ἡ καλύτερη περίοδος γιὰ μία ἐκστρατεία… Διδάσκουμε τοὺς ἀνθρώπους νὰ ἑρμηνεύουν τὸν ἐγγίζοντα θάνατο μὲ τὴν "κοινὴ λογική", μὲ ὡριμότητα καὶ μ’ ἐμπειρία. Διότι ὅπου λείπει ἡ ἀρετή, ἡ ἐμπειρία γίνεται ἡ μητέρα τῆς φαντασίωσης».
Στὴν κριτικὴ τῆς ἑλληνικῆς ἔκδοσης τοῦ παρόντος βιβλίου τοῦ Lewis ἔχουν γραφεῖ μεταξὺ ἄλλων καὶ τὰ ἑξῆς, ποὺ ταιριάζουν ὡς ἐπίλογος (ἐδῶ):
«Το βιβλίο τελειώνει με μια συμπληρωματική πρόποση που κάνει ο Screwtape προς το ετήσιο δείπνο του Εκπαιδευτικού Κολλεγίου των Πειραστών που απευθύνεται σε νεαρούς διαβόλους… ο διάβολος σχεδίασε την αντεπίθεση του σε δύο μέτωπα: στο πρώτο, ανέσυρε το βαθύ μίσος προς την προσωπική ελευθερία που κρυβόταν πίσω από τον αγώνα για απελευθέρωση σ' αυτές τις μεγάλες επαναστάσεις. Εδώ συγκαταλέγει τον Ρουσσώ και τον Χέγκελ ως συνδιαμορφωτές αυτής της διαβολικής ατζέντας. Η επινόηση του κομμουνισμού και του ναζισμού είναι έργο του διαβόλου κατά της ατομικής ελευθερίας που ήρθε μέσω του Χέγκελ. Το άλλο μέτωπο ήταν προς την έννοια της Δημοκρατίας, στην οποία ο διάβολος, μέσω του αισθήματος του φθόνου προς ό,τι είναι πνευματικά ανώτερο, εισήγαγε την πρακτική της ισοπέδωσης. Έχει πολύ ενδιαφέρον αυτό το κομμάτι καθώς μπορεί να διαβαστεί και ως απάντηση στην τακτική της ισοπέδωσης του πρώην Υπουργού Παιδείας Αρ. Μπαλτά όσον αφορά το ζήτημα της αριστείας (σσ. ἀλλὰ καὶ ὅλων τῶν ὑπουργῶν παιδείας τῶν τελευταίων δεκαετιῶν, ὅπως καὶ τῆς σημερινῆς ὑπουργοῦ). Ο Screwtape πανηγυρίζει γιατί μέσω της τακτικής του αυτής, της ισοπέδωσης της έννοιας της δημοκρατίας έτσι ώστε δημοκρατικό να θεωρείται το ίδιο, το ίσο και το ισοδύναμο, χάθηκε η ανθρώπινη αριστεία στην ηθική, την κοινωνική και την πνευματική διάσταση.
Πόσο πιο επίκαιρα στην Ελλάδα του σήμερα ακούγονται τα λόγια αυτά: "Η βασική αρχή της νέας εκπαιδευτικής πολιτικής είναι πως οι βλάκες και οι τεμπέληδες δεν πρέπει να αισθάνονται κατώτεροι απέναντι στους ευφυείς και μελετηρούς μαθητές. Αυτό θα ήταν "αντιδημοκρατικό". Αυτές οι διαφορές ανάμεσα στους μαθητές- διότι είναι εμφανώς και απόλυτα ατομικές διαφορές- πρέπει να μεταμφιεστούν". Και για να γίνει αυτό, για να επέλθει η πνευματική ισοπέδωση και οι πραγματικά άξιοι μαθητές να μείνουν πίσω στο όνομα κάποιας δημοκρατικής αρχής (η διαστροφή βέβαια της δημοκρατικής αρχής την οποία επινοεί ο διάβολος για να προωθήσει την επίθεση του στον Θεό), είναι να υπάρχει κρατική παιδεία: "όλα τα κίνητρα για τη μάθηση και όλες οι ποινές για όσους δεν μαθαίνουν θα χαθούν". Στο ίδιο σημείο ο διάβολος Screwtape προβαίνει και σε μια κοινωνιολογική παρατήρηση που κι αυτή έχει την αξία της σήμερα, καθώς διαπιστώνει πως όλα αυτά τα μέτρα συμβάλλουν στην εξαφάνιση της Μεσαίας Τάξης, της τάξης εκείνης από την οποία, όπως λέει, προήλθαν όλοι οι σημαντικοί θεολόγοι, ποιητές, επιστήμονες, φυσικοί κλπ. Μέσω δηλαδή της κρατικοποίησης της παιδείας, που σημαίνει ισοπέδωση των αρχών της μάθησης, επέρχεται το δεινό αποτέλεσμα για όλη την κοινωνία, της απίσχνασης της μεσαίας τάξης, "και αυτό που πρέπει να συνειδητοποιήσουμε είναι πως η "δημοκρατία" με τη διαβολική έννοια του όρου ("είμαι τόσο καλός όσο και συ", "είμαστε ένα", "όλοι μαζί το ίδιο") είναι το πιο περίτεχνο εργαλείο που θα μπορούσαμε να έχουμε για να ξεριζώσουμε τις πολιτικές δημοκρατίες από προσώπου γης".
Μάθαμε τις μεθοδείες του διαβόλου και μέσα από το έργο του C.S.Lewis. Θα τον αφήσουμε κιόλας να κάνει ότι θέλει»;
Ἀδαμάντιος Τσακίρογλου
