ΕΙΣ ΤΑ ΑΓΙΑ ΘΕΟΦΑΝΕΙΑ
Ἀπομαγνητοφωνημένη ὁμιλία μακαριστοῦ γέροντος Ἀθανασίου Μυτιληναίου
μὲ θέμα:
«ΓΙΑΤΙ Ο ΧΡΙΣΤΟΣ ΕΒΑΠΤΙΣΘΗ;»
[ἐκφωνήθηκε στὴν Ἱερὰ Μονὴ Κομνηνείου Λαρίσης στὶς 6-1-1991] (Γ 126)
«Ποιός εἶναι ὁ Θεός;», ἔλεγε ὁ ἀρχαῖος κόσμος. «Τί εἶναι ὁ Θεός;», ξαναρωτοῦσε ὁ ἀρχαῖος κόσμος. Καὶ οἱ ἀπαντήσεις πολλές. Γιατί δὲν ὑπῆρχε ἀπάντησις. Ὅμως ἡ ἀγάπη καὶ ἡ φιλανθρωπία τοῦ ὄντως ἀληθινοῦ Θεοῦ, ποὺ ἔμενε κρυμμένος ἀπὸ τὸν ἁμαρτωλὸ ἄνθρωπο ἢ καλύτερα, ἡ ἁμαρτία ἐτύφλωσε τὸν ἄνθρωπο καὶ δὲν μποροῦσε νὰ δεῖ, ἦλθε καὶ ἔγινε φανερός. Λέγει ὁ Ἀπόστολος Παῦλος στὴ σημερινὴ ἀποστολική του περικοπὴ ποὺ ἀκούσαμε, πρὸς Τίτον: «Ἡ χρηστότης καὶ ἡ φιλανθρωπία ἐπεφάνη τοῦ σωτῆρος ἡμῶν Θεοῦ». «Ἐπεφάνη». Ἔγινε φανερή. Αὐτὸ θὰ πεῖ «ἐπιφάνεια». Θὰ πεῖ «φανέρωσις». Ἡ Θεοφάνεια. Θὰ πεῖ: «Φάνηκε ὁ Θεός».
Πῶς «ἐπεφάνη»; Μὲ τὴν βάπτιση τοῦ Ἰησοῦ, εἰς τὸν Ἰορδάνη ποταμό. Μὲ πολὺ λιτὲς γραμμές, ὁ Εὐαγγελιστὴς Μᾶρκος μᾶς πληροφορεῖ: «Τῷ καιρῷ ἐκείνῳ, ἦλθεν ὁ ᾿Ιησοῦς ἀπὸ Ναζαρὲτ τῆς Γαλιλαίας καὶ ἐβαπτίσθη ὑπὸ Ἰωάννου εἰς τὸν Ἰορδάνην. Καὶ εὐθέως ἀναβαίνων ἀπὸ τοῦ ὕδατος εἶδε σχιζομένους τοὺς οὐρανοὺς καὶ τὸ Πνεῦμα ὡς περιστερὰν καταβαῖνον ἐπ᾿ αὐτόν· καὶ φωνὴ ἐγένετο ἐκ τῶν οὐρανῶν· σὺ εἶ ὁ υἱός μου ὁ ἀγαπητός, ἐν σοὶ ηὐδόκησα». Ἔτσι ἔμαθε ὁ κόσμος, ἀγαπητοί, ὅτι ὁ Θεὸς εἶναι στὸν οὐρανό, ἀφοῦ ἀπ᾿ τὸν οὐρανὸ ἠκούσθῃ ἡ φωνή. Ἀλλὰ καὶ εἰς τὴν γῆν. Ἀλλὰ πανταχοῦ παρών. Δὲν ἔχει ὅμως καμία σχέση μὲ τὴν κτίσιν Του ἀπὸ πλευρᾶς οὐσίας. Δὲν εἶναι δηλαδὴ ἡ κτίσις ὁ Θεός. Τότε ἀντελήφθησαν οἱ ἄνθρωποι ὅτι δὲν μποροῦσαν νὰ λατρεύουν τὴν κτίσιν ὡς Θεόν. Ὅτι ὁ Θεὸς εἶναι Ἐκεῖνος ποὺ πῆρε, προσέλαβε τὴν κτίσιν Του, δὲν ἐταυτίσθῃ μὲ τὴν κτίσιν Του, προσέλαβε τὴν κτίσιν Του ὑπὸ τὸ σχῆμα τῆς ἀνθρωπίνης ὑπάρξεως καὶ ἦλθε ἀπὸ ἀγάπη πολλή σὲ μᾶς. Ὅτι ὁ Θεὸς εἶναι Ἕνας καὶ Τριαδικός.
Ὁ Πατὴρ τώρα, στὰ Θεοφάνεια, δίνει τὴ μαρτυρία Του γιὰ τὸν ἀγαπητόν Του Υἱὸν καὶ τὸ Πνεῦμα τὸ Ἅγιον δείχνει ἀκριβέστατα του Ποιός εἶναι ὁ Υἱός. Δείχνει. Δὲν γεμίζει τὸν Ἰησοῦν, ἐννοεῖται τὴν ἀνθρωπίνη φύση, μὲ Πνεῦμα Ἅγιον. Ἄπαγε. Δείχνει. Δηλαδὴ πλήρης καὶ ἐκπληκτικὴ Θεοφανεία. Ἔτσι ὁ Υἱὸς ἀποκαλύπτει τὸν Πατέρα καὶ ὁ Πατέρας συστήνει τὸν Υἱὸν καὶ τὸ Πνεῦμα τὸ Ἅγιον δείχνει τὸν Υἱὸν κατ᾿ ἐντολὴν τοῦ Πατρός.
Ἔτσι ὁ κόσμος ἔμαθε τὸν ἀληθινὸν Θεόν, ποὺ μποροῦσε τώρα νὰ Τὸν λατρεύει καὶ νὰ Τὸν προσκυνᾷ. Εἶναι ἡ πιὸ μεγάλη ἀποκάλυψις στὴν ἀνθρωπίνη Ἱστορία, ποὺ ὁ ἄνθρωπος γνωρίζει τὸν Δημιουργό Του. Ἡ πιὸ μεγάλη ἀποκάλυψις. Βέβαια εἶναι ἀληθὲς ὅτι πολλὲς φορὲς ὁ Θεὸς ἀπεκαλύφθῃ, ὁ Ἅγιος Τριαδικὸς Θεός, ὅπως ἐπὶ παραδείγματι εἰς τὸν Ἀβραὰμ στὸ Σινᾶ καὶ στὴ βάτο εἶναι ὁ Λόγος, ὅμως συσκιασμένα. Ἐδῶ ἔχομε μὲ σαφήνεια τὴν ἀποκάλυψη τοῦ Θεοῦ. Καὶ μάλιστα ὅταν ὁ Εἰς τῆς Τριάδος, παίρνοντας τὴν ἀνθρωπίνη μορφή, τὸ ἀνθρώπινο σχῆμα, ἦλθε ἀνάμεσά μας κατὰ ἕναν ἀνείπωτα καταπληκτικὸ τρόπο.
Πλάϊ ὅμως σὲ αὐτὴν τὴν μεγαλειώδη ἀποκάλυψη, γιατί ἔρχεται, ὅπως σᾶς εἶπα, ὁ δεύτερος τῆς Τριάδος, νὰ βαπτιστεῖ εἰς τὸν Ἰορδάνη ποταμό, ἔχομε καὶ πλῆθος ἄλλες ἀποκαλύψεις. Ὥστε νὰ ἐρωτοῦμε, γιατί ἦρθε ὁ δεύτερος τῆς Τριάδος νὰ βαπτιστεῖ εἰς τὸν Ἰορδάνην ποταμόν; Οἱ Πατέρες, ἀγαπητοί μου, ἀναφέρουν ἀρκετοὺς λόγους ποὺ ὁ Ἰησοῦς ἐβαπτίσθῃ εἰς τὸν Ἰορδάνη. Βέβαια ἕνας, ὄχι, θὰ λέγαμε, κατ᾿ ἀξίαν πρῶτος, ἀλλὰ δὲν θὰ τοὺς πῶ κατ᾿ ἀξίαν πρῶτος, δεύτερος, ἁπλῶς μερικούς, δυό, τρεῖς, τέσσερις λόγους νὰ σᾶς ἀναφέρω. Ἦλθε γιὰ νὰ καθαρίσει ἐμένα τὸν ἄνθρωπο. Βαπτίζεται δὲ ὁ Χριστός, «οὐχ ὡς Αὐτὸς χρήζων καθάρσεως, ἀλλὰ τὴν ἐμὴν οἰκειούμενος κάθαρσιν». Δὲν ἦρθε ἐπειδὴ ὁ Ἴδιος εἶχε ἀνάγκη νὰ καθαριστεῖ, ἀλλὰ οἰκειώθηκε τὴν δική μου τὴν κάθαρσιν. Καὶ ἐπῆρε τὸ λουτρὸν τοῦ βαπτίσματος εἰς τὸν Ἰορδάνη ποταμό.
Τὸ βάπτισμα τοῦ Ἰωάννου ἦταν βάπτισμα μετανοίας. Ἔχομε τρία βαπτίσματα. Εἶναι τὸ βάπτισμα τῶν Ἰουδαίων, ποὺ ἦταν τρόπον τινά, σὰν διδασκαλία, ἐννοεῖται τῶν Ραββίνων, ὑποχρεωτικό, προκειμένου κάποιος νὰ φάει. Θυμηθεῖτε ποὺ εἶπαν στὸν Κύριον οἱ Φαρισαῖοι γιὰ τοὺς μαθητάς: «Γιατί οἱ μαθηταί σου μὲ ἄπλυτα χέρια τρῶνε τὰ στάχυα, τρίβοντάς τα μὲ τὰ χέρια τους;». Οἱ Ἑβραῖοι, σημειώνει ἐκεῖ ὁ Εὐαγγελιστής, δὲν κάθονται νὰ φᾶνε ἐὰν δὲν πλυθοῦν ἐάν, ἐάν, ἐάν... Ἦταν ὁ βαπτισμὸς ὁ ἰουδαϊκός. Εἶναι τὸ βάπτισμα τοῦ Ἰωάννου, βάπτισμα μετανοίας. Καὶ τὸ βάπτισμα τὸ χριστιανικό, ποὺ εἶναι βάπτισμα συγχωρήσεως καὶ υἱοθεσίας καὶ μετοχῆς τῆς ζωῆς τοῦ Χριστοῦ.
Ὁ Χριστὸς λοιπὸν ἐβαπτίσθῃ ὑπὸ τοῦ Ἰωάννου, τὸ μεσαῖον βάπτισμα. Τὸ βάπτισμα τοῦ Ἰωάννου, τὸ ὁποῖον ἦταν βάπτισμα μετανοίας. Ἀλλὰ πῶς ἐγίνετο; Ἐβυθίζετο ὁ βαπτιζόμενος, ἔμενε βυθισμένος μέσα εἰς τὸ νερὸ καὶ ἔλεγε τίς ἁμαρτίες του. Γι᾿ αὐτὸ σημειώνει ἐδῶ ὁ Εὐαγγελιστὴς Ματθαῖος, ὅτι ὁ Ἰησοῦς ἀνέβῃ εὐθὺς ἀπὸ τοῦ ὕδατος. Ἀμέσως ἀνέβηκε ἀπὸ τὸ νερό. Δὲν βγῆκε ἀπὸ τὸ νερό. Ἀλλὰ ἀνέβηκε ἀπὸ τὸ νερό. Δηλαδὴ δὲν ἦταν βυθισμένος εἰς τὸ νερό, ὅπως ἦσαν οἱ ἄλλοι. Γιατί; Δὲν εἶχε ἁμαρτίες. Ἦρθε τίς δικές μου τίς ἁμαρτίες νὰ συγχωρήσει. Ἦρθε ἐμένα νὰ καθαρίσει, ἐμένα τὸν ἄνθρωπο. Γι᾿ αὐτὸ λέγει αὐτὸ τὸ «εὐθύς», ἀμέσως ἀνέβῃ ἀπὸ τοῦ ὕδατος. Ὁ Ἰησοῦς βαπτίζεται, γιὰ νὰ ἀνοίξει τὸν δρόμο στὸ δικό Του το βάπτισμα, δηλαδὴ αὐτὸ ποὺ θὰ μᾶς παρέδιδε, καὶ τὸ ὁποῖον εἶναι βάπτισμα, ὅπως σᾶς εἶπα, ἀφέσεως ἁμαρτημάτων, τόσο τοῦ προπατορικοῦ, ὅσο καὶ τῶν προσωπικῶν μας ἁμαρτημάτων.
Ἀκόμη, ἐβαπτίσθῃ ὁ Κύριος εἰς τὸν Ἰορδάνη ποταμό, ἕνας ἀκόμη λόγος, γιὰ νὰ συντρίψει τίς κεφαλὲς τῶν δρακόντων, δηλαδὴ τῶν δαιμόνων, μέσα εἰς τὸ νερὸ τοῦ Ἰορδάνου. Ἴσως φαίνεται περίεργο αὐτό. Ἡ κτίσις, ἀγαπητοί μου, ποὺ ἔγινε χάριν τοῦ ἀνθρώπου, παρεχωρήθῃ στὴν ἐξουσία τοῦ Σατανᾶ, ἐπειδὴ ὁ ἄνθρωπος ἤδη ἀπὸ τὸν Παράδεισον προσεκύνησε τὸν διάβολον· διότι ἔκανε τὸ θέλημά του. Ἔκτοτε ἡ κτίσις εἶναι δαιμονοκρατουμένη.
Ἔρχεται λοιπὸν ὁ Κύριος νὰ ἁγιάσει τὴν κτίσιν, μέσα εἰς τὸ νερὸ τοῦ Ἰορδάνου. Εἶναι δὲ ἐκπληκτικόν, ὅτι τὸ νερὸ ἐδῶ εἶναι ἀντιπροσωπευτικὸ ὁλοκλήρου τῆς κτίσεως. Θέλετε νὰ σᾶς πῶ κάτι; Ὅσοι μπορεῖτε νὰ τὸ συλλάβετε αὐτό. Εἶναι ἐκπληκτικὸν διότι... βέβαια ἡ θεολογία τοῦ νεροῦ εἶναι ἀπέραντη καὶ βαθυτάτη, τώρα ἐδῶ μόνον ἕναν λόγο σᾶς λέγω, ποὺ τὸ νερὸ εἶναι H20, ὑδρογόνο δύο, ὀξυγόνο. Τὸ ὑδρογόνο ὅμως εἶναι τὸ πρῶτο στοιχεῖο, ποὺ ὅταν τοῦ προστίθενται πρωτόνια εἰς τὸν πυρῆνα του, γίνεται δεύτερο, τρίτο, τέταρτο, πέμπτο, πεντηκοστόν, ἐνενηκοστὸν τόσο... στοιχεῖον. Ὅλη ἡ κτίσις, ὅλος αὐτὸς ὁ κόσμος, εἶναι, ἂς τὸ ποῦμε, ἔτσι χοντρικὰ χοντρικά, ὄχι ἐπιστημονικά, ἐπανάληψις τοῦ ἀτόμου του ὑδρογόνου. Συνεπῶς τὸ ὑδρογόνο θὰ μποροῦσε νὰ καυχηθεῖ ὅτι εἶναι ἐκεῖνο ποὺ ἐκπροσωπεῖ ὁλόκληρη τὴ Δημιουργία. Αὐτὸ δὲ τὸ ὑδρογόνο ἔγινε ἀπὸ τὴν ἐνέργεια τοῦ φωτός! Ἐκπληκτικόν! «Εἶπεν ὁ Θεὸς καὶ ἐγένετο φῶς». Πρῶτα τὸ φῶς. Μετὰ τὸ ὑδρογόνο. Μετὰ ὅλη ἡ κτίσις. Ἔτσι λοιπὸν εἶναι, τρόπον τινά, βρίσκεται νὰ ἐκπροσωπεῖ τὴν κτίσιν τὸ ὑδρογόνο· τὸ ὁποῖον ἄφθονο βρίσκεται μέσα στὸ νερό.
Ἔτσι, ἁγιάζει ὁ Χριστὸς τὸ νερό, τὰ νερὰ τοῦ ποταμοῦ, δηλαδὴ ἁγιάζει ὁλόκληρη τὴν κτίσιν! Καὶ ἁγιάζοντάς την, διώχνει τοὺς δαίμονες, ποὺ ἐδαιμονοκράτουν τὴν κτίσιν. Γι᾿ αὐτὸ γράφει ὁ ἅγιος Κοσμᾶς ὁ ὑμνογράφος, στὸν σημερινὸ κανόνα, ποὺ ἀκούσαμε στὸν Ὄρθρον, στὸ πρῶτο τροπάριο τῆς πρώτης ὠδῆς: «Καὶ δρακόντων κεφαλὰς ἐμφωλευόντων, διαθλάττει, ῥεῖθροις Ἰορδάνου». «Καὶ τὰ κεφάλια τῶν δρακόντων, τὰ σπάζει, στὰ ρεῖθρα τοῦ Ἰορδάνου». Τύπος δὲ τῶν δαιμονικῶν κεφαλῶν ἦσαν οἱ καταποντισθέντες Αἰγύπτιοι στὴν Ἐρυθρὰ Θάλασσα. Οἱ Αἰγύπτιοι, μεταφορικῶς, συμβολικῶς, θεωροῦνται ὅτι εἶναι τὸ κράτος καὶ τῆς σκιᾶς τοῦ θανάτου, τὸ κράτος τοῦ Ἅδου, οἱ δαίμονες. Προσέξτε· δὲν εἶναι οἱ Αἰγύπτιοι οἱ δαίμονες. Προσέξτε, μὴν τὸ μπερδέψετε, τύπος εἶναι. Ὅταν πῆγαν νὰ περάσουν κι αὐτοὶ καὶ ἐπνίγησαν. Ἔτσι ὁ Ψαλμωδὸς λέγει στὸν 73ον Ψαλμόν: «Σὺ συνέτριψας τὰς κεφαλὰς τῶν δρακόντων ἐπὶ τοῦ ὕδατος -Ποίων δρακόντων; Μεταφορικῶς. Τῶν Αἰγυπτίων, πού, τρόπον τινά, ἀντιπροσωπεύουν τοὺς δαίμονες-. Σὺ συνέθλασας -εὐθὺς παρακάτω- τὴν κεφαλὴν τοῦ δράκοντος». Γιατί πρῶτα ἀκολουθεῖ πληθυντικὸς καὶ μετὰ ἑνικός; Διότι εἶναι οἱ δαίμονες καὶ ἑνικὸς εἶναι ὁ διάβολος, ὁ ἕνας, ὁ ἀρχηγός.
Γι᾿ αὐτό, ἀγαπητοί μου, δυνάμει τῆς βαπτίσεως τοῦ Χριστοῦ μας στὸν Ἰορδάνη, σὲ κάθε βάπτιση πιστοῦ λέγονται εὐχές. Ὅπως καὶ στὸν ἴδιον τὸν ὑπὸ βάπτισιν, λέγονται ἀφορισμοί, δηλαδὴ νὰ φύγουν οἱ δαίμονες ποὺ τυχὸν ἐμφωλεύουν μέσα εἰς αὐτὴν τὴν ὕπαρξη, ἀλλὰ καὶ ἐπὶ τοῦ ὕδατος, προκειμένου νὰ γίνει ἡ βάπτισις. Ἀκοῦστε τί λέγει μία εὐχή. Δυστυχῶς ὁ χρόνος δὲν ἐπαρκεῖ νὰ σᾶς κάνω πιὸ πολλὴ ἀνάλυση. Ἀνάγνωση θὰ σᾶς κάνω: «Σὺ καὶ τὰ Ἰορδάνια ρεῖθρα ἡγίασας, οὐρανόθεν καταπέμψας τὸ Πανάγιον σου Πνεῦμα, καὶ τὰς κεφαλὰς τῶν ἐκεῖσε ἐμφωλευόντων συνέτριψας δρακόντων. Αὐτὸς οὖν, φιλάνθρωπε Βασιλεῦ -θὰ τ᾿ ἀκούσετε καὶ στὴν ἀκολουθία τῆς Βαπτίσεως ποὺ θὰ ἀκολουθήσει τώρα ἐδῶ- πάρεσο καὶ νῦν διὰ τῆς ἐπιφοιτήσεως τοῦ ἁγίου σου Πνεύματος, καὶ ἁγίασον τὸ ὕδωρ τοῦτο...». «Συντριβήτωσαν -λέει ὁ ἱερεύς- ὑπὸ τὴν σημείωσιν τοῦ τύπου τοῦ τιμίου Σταυροῦ Σου (:μὲ τὸ σημάδι τοῦ Σταυροῦ) πᾶσαι αἱ ἐναντίαι δυνάμεις -οἱ δαίμονες-. Ὑποχωρησάτωσαν ἡμῖν (: ἂς ὑποχωρήσουν σὲ μᾶς) πάντα τὰ ἐναέρια καὶ ἀφανῆ εἴδωλα, καὶ μὴ ὑποκρυβήτω τῷ ὕδατι τούτῳ δαιμόνιον σκοτεινόν (:καὶ νὰ μὴν κρυφτεῖ δαιμόνιο σκοτεινὸ κάτω ἀπὸ τὸ νερό -ἐκεῖνο τὸ «ὑπο-κρυβήτω»-. Δηλαδὴ στὴν κτίσιν, μὲ ἄλλα λόγια)».Ἔτσι, ὁ Χριστὸς ἦρθε στὸν Ἰορδάνη νὰ ἁγιάσει τὴν κτίσιν, ἀφοῦ θὰ συνέτριβε τὰς κεφαλὰς τῶν δρακόντων καὶ τὴν κεφαλὴν τοῦ μεγάλου δράκοντος, τοῦ Διαβόλου.
Ὁ Χριστός, ἀκόμη, ἀγαπητοί μου, μέσα στὸν Ἰορδάνη, ἀπέκτεινεν τὴν ἔχθραν μεταξὺ Θεοῦ καὶ ἀνθρώπου. Λέγει πάλι ὁ ἅγιος Κοσμᾶς ὁ ὑμνογράφος στὴν 5η ὠδή του, στὸν εἱρμό: «Ἰησοῦς, ὁ ζωῆς ἀρχηγὸς λῦσαι τὸ κατάκριμα ἥκει Ἀδὰμ τοῦ πρωτοπλάστου, καθαρσίων δὲ ὡς Θεὸς μὴ δεόμενος (:ὁ Ἴδιος δὲν εἶχε ἀνάγκη νὰ καθαριστεῖ), τῷ πεσόντι καθαίρεται ἐν τῷ Ἰορδάνη (:ἔρχεται νὰ καθαρίσει αὐτὸν ποὺ ἔπεσε, νὰ τὸν καθαρίσει στὸν Ἰορδάνη), ἐν ᾧ (:ἐν τῷ ὁποίῳ Ἰορδάνῃ) τὴν ἔχθραν κτείνας». «Ἀπέκτεινε τὴν ἔχθραν»· γι᾿ αὐτὸ λέγεται ὅτι ὁ Ἰορδάνης ποταμὸς εἶναι ὁ τάφος τῆς ἔχθρας, εἶναι ὁ θάνατος τοῦ θανάτου, ὁ Ἰορδάνης θανάτωσε τὸν θάνατον. Ἐρωτᾷ κάποιος ἐκ τῶν Πατέρων: «Πῶς μὲν ὁ Παῦλος εἶπεν ὅτι ὁ Χριστὸς ἀπέκτεινεν τὴν ἔχθραν ἐν τῷ Σταυρῷ; ὁ δὲ μελωδὸς λέγει ἐδῶ ὅτι ἀπέκτεινεν αὐτὴ ἐν τῷ Ἰορδάνῃ». Ὁ Παῦλος λέγει «ἀπεκτάνθη», σκοτώθηκε ἡ ἁμαρτία, ἡ ἔχθρα ἀνάμεσα στὸν ἄνθρωπο καὶ τὸν Θεό, «στὸν Σταυρό». Ἐδῶ ὁ μελωδὸς λέγει «στὸ ποτάμι». Τί συμβαίνει; Βέβαια, θὰ λέγαμε, ὁ Χριστὸς ἔλυσε τὴν ἔχθραν, μὲ ὅλα τὰ μυστήρια τῆς ἐνσάρκου οἰκονομίας Του. Ὅπως μὲ τὴ σύλληψίν Του, τὴν γέννησή Του, τὴν βάπτισή Του, τὴν Σταύρωσή Του, τὴν Ἀνάστασή Του. Ὅλα αὐτὰ εἶναι σταθμοὶ τῆς ἐνσάρκου οἰκονομίας Του, ποὺ ἀποτελοῦν καὶ τὰ μυστήρια, ποὺ ὅλα αὐτὰ ἀπέκτειναν τὴν ἔχθραν τοῦ ἀνθρώπου μὲ τὸν Θεό· καὶ τὰ ὁποῖα ἀποτελοῦν, κατὰ τὸν ἅγιον Νικόλαο Καβάσιλα, τὰ «ποιητικὰ τῆς σωτηρίας μας». Ἐκεῖνα τὰ ὁποῖα συντελοῦν στὴ σωτηρία μας.
Καὶ ὁ Παῦλος λέγει: «Τοῦτο γινώσκοντες (:αὐτὸ νὰ ξέρετε) ὅτι ὁ παλαιὸς ἄνθρωπος συνεσταυρώθη -ποῦ συνεσταυρώθη;- ἐν τῷ βαπτίσματι -λέει ὁ Παῦλος- τῷ Χριστῷ». Συνεσταυρώθη μὲ τὸν Χριστό, μέσα εἰς τὸ βάπτισμα. Γι᾿ αὐτὸ γίνεται μέτοχος τῶν παθημάτων τοῦ Χριστοῦ ὁ ἄνθρωπος μὲ τὴν βάφτισή Του. Γι᾿ αὐτὸ καὶ ὁ Χρυσόστομος λέγει: «Σταυρὸν τὸ βάπτισμα ὀνομάζει». Τὸ βάπτισμα λοιπὸν εἶναι σταυρός. Καὶ ὁ Σταυρὸς τοῦ Κυρίου εἰκονίζεται μυστικῶς εἰς τὸ Βάπτισμα. Σταυρὸς καὶ Βάπτισμα οὐσιαστικὰ εἶναι ἕνα. Καὶ ἐκφράζουν τὴν ἴδιαν ἀλήθεια. Σταυρὸς καὶ Βάπτισμα. Ἕνα εἶναι.
Ἀκόμη, Αὐτὸς ὁ Κύριος, ὅταν μπῆκε εἰς τὸ ποτάμι, γίνεται ὁ μεσίτης δύο διεστώτων ὀχθῶν. Ἡ μία ὄχθη τοῦ ποταμοῦ καὶ ἡ ἄλλη ὄχθη τοῦ ποταμοῦ. Ἡ μία ἀπὸ δῶ, ἡ ἄλλη ἀπὸ κεῖ. Ὁ Θεὸς καὶ οἱ ἄνθρωποι. Μπαίνει στὴ μέση στὸ ποτάμι καὶ ἑνώνει τὰ διεστώτα. Γι᾿ αὐτὸ ὁ Χριστὸς λέγεται μεσίτης Θεοῦ καὶ ἀνθρώπων. Εἶναι ἐκπληκτικόν. Τὸ ποτάμι λοιπὸν τοῦ Ἰορδάνου εἶναι τύπος διαστάσεως Θεοῦ καὶ ἀνθρώπων. Ὁ Χριστὸς ὁ μεσίτης. Προτύπωσις, ἀγαπητοί μου, αὐτοῦ τοῦ πράγματος εἶναι ἡ μηλωτή τοῦ Ἠλία, ἡ προβιὰ ποὺ φοροῦσε ὁ Ἠλίας, τὴν ὁποία ἔριξε εἰς τὸν Ἐλισσαῖον, ἀναλαμβανόμενος εἰς τὸν οὐρανὸν καὶ ἐκεῖνος ἐκτύπησε τὴν ὄχθην τοῦ Ἰορδάνου κι ἔγινε ξηρά. Καὶ πέρασε ἀπὸ κεῖ ὁ Ἐλισσαῖος. Ἡ μηλωτὴ τοῦ Ἠλία εἶναι τύπος τῆς μεσιτείας τοῦ Χριστοῦ, ποὺ ἑνώνει τίς δύο ὄχθες, τίς δύο πλευρές. Τὸν Θεὸ καὶ τοὺς ἀνθρώπους.
Ἀκόμη, γιατί ἐβαπτίσθῃ ὁ Χριστός; Γιὰ νὰ «πληρώσει» τὸν νόμον. «Πληρῶ» θὰ πεῖ «γεμίζω», δηλαδὴ «ὁλοκληρώνω, πραγματοποιῶ, δὲν ἀφήνω τίποτε ποὺ νὰ μὴν τὸ ἔχω πραγματώσει». Ὁ ἴδιος ὁ Θεὸς ἔδωσε τὸ βάπτισμα τοῦ Ἰωάννου· ἔπρεπε λοιπὸν καὶ ὁ Ἴδιος ὡς ἄνθρωπος, νὰ τηρήσει τὸν νόμον, καὶ γι᾿ αὐτὸ ἦρθε νὰ βαπτιστεῖ. Μᾶς σημειώνει ὁ Εὐαγγελιστὴς Ματθαῖος: «Τότε παραγίνεται ὁ Ἰησοῦς ἀπὸ τῆς Γαλιλαίας ἐπὶ τὸν Ἰορδάνην πρὸς τὸν Ἰωάννην τοῦ βαπτισθῆναι ὑπ᾿ αὐτοῦ. ὁ δὲ Ἰωάννης διεκώλυεν (:τὸν ἐμπόδιζε) αὐτὸν λέγων· ἐγὼ χρείαν ἔχω ὑπὸ σοῦ βαπτισθῆναι, καὶ σὺ ἔρχῃ πρὸς με; (:Ἐγὼ ἔχω ἀνάγκη νὰ βαπτιστῶ ἀπὸ σένα, κι ἐσὺ ἔρχεσαι σὲ μένα;) ἀποκριθεὶς δὲ ὁ Ἰησοῦς εἶπε πρὸς αὐτόν· ἄφες ἄρτι (:Ἄστο τώρα αὐτό)· οὕτω γὰρ πρέπον ἐστὶν ἡμῖν πληρῶσαι πᾶσαν δικαιοσύνην». «Δικαιοσύνη» θὰ πεῖ «ὅλος ὁ νόμος». «Πρέπει νὰ ἐκπληρώσουμε ὅλο τὸν νόμον». Καὶ μὲ τὴν ἐκπλήρωση τοῦ παλαιοῦ νόμου στὸ πρόσωπο τοῦ Χριστοῦ, ὁ Χριστὸς μᾶς ἀπάλλαξε τοῦ τελετουργικοῦ νόμου, τῆς Παλαιᾶς, δηλαδή, Διαθήκης, ἀφοῦ πλέον ἡ δικαίωσις, δηλαδὴ ἡ σωτηρία, δὲν γίνεται μὲ τὴν ἐκπλήρωση πλέον τοῦ νόμου, ἀλλὰ μὲ τὴν ἐκπλήρωση τῆς πίστεως. Φύγαμε ἀπὸ τὴ διαθήκη τοῦ νόμου καὶ περάσαμε στὴ διαθήκη τῆς πίστεως.
Θέλετε ἀκόμη; Κι ἄλλοι, κι ἄλλοι πολλοὶ λόγοι. Ἀλλὰ ἐπιτρέψατέ μου ἕναν ἀκόμη λόγο, ὅσο μᾶς παίρνει ὁ καιρός. Ἕνας σημαντικότατος. Εἶναι ὅτι ἡ φανέρωσις ὅλου τοῦ Ἁγίου Τριαδικοῦ Θεοῦ γιὰ πρώτη φορά, ὅπως σᾶς εἶπα ἤδη εἰς τὴν εἰσαγωγὴ τῆς ὁμιλίας, στὴν Ἱστορία τῆς κτίσεως, κατὰ ἕναν τρόπο ἐναργῆ, φανερό, καθαρό, ἀλλὰ μποροῦμε κάτι ἀκόμη νὰ ποῦμε, ποὺ ἀφορᾷ σὲ μᾶς. Τὸ τρίτο τροπάριο τῆς 8ης ὠδῆς τοῦ ἰδίου ὑμνογράφου, τοῦ ἁγίου Κοσμᾶ, λέγει: «Τριάδος ἡ φανέρωσις, ἐν Ἰορδάνῃ γέγονεν (:Ἔγινε ἡ φανέρωση τῆς Τριάδος)· αὔτη γὰρ ὑπέρθεος φύσις -ἄλλη φορά, νὰ ἐξηγήσομε τί θὰ πεῖ «ὑπέρθεος φύσις»-, ὁ Πατὴρ ἐφώνησεν (:μίλησε). Οὗτος ὁ βαπτιζόμενος, Υἱὸς ὁ ἀγαπητός μου, τὸ Πνεῦμα συμπαρῆν τῷ ὁμοίῳ». Τὸ Πνεῦμα τὸ Ἅγιο ἦτο συμπαρόν, μαζὶ παρόν, μὲ τὸν ὅμοιό Του, δηλαδὴ τὸν Υἱόν. Κ.λπ.
Στὸ πρῶτο δὲ τροπάριο τῆς Α΄ὠδῆς λέει: «Ἀδὰμ τὸν φθαρέντα ἀναπλάττει, ῥεῖθροις Ἰορδάνου (:Ἀναπλάττει τὸν φθαρέντα Ἀδάμ, εἰς τὰ ποταμάκια τοῦ Ἰορδάνου ποταμοῦ)».
Ἔχομε λοιπὸν ἐδῶ τὴν φανέρωση τοῦ Ἁγίου Τριαδικοῦ Θεοῦ, διὰ νὰ ἀναπλάσει τὸν ἄνθρωπο, πρᾶγμα ποὺ δείχνει ὅτι τοῦ Ἁγίου Τριαδικοῦ Θεοῦ δημιούργημα εἶναι ὁ ἄνθρωπος! Ἔρχεται ὁ ὅλος Θεὸς νὰ ἀναπλάσει τὸν ἄνθρωπο. Γιατί; Γιατί ὁ ὅλος Θεὸς ἐδημιούργησε τὸν ἄνθρωπο. Τί εἶπε; «Ποιήσωμεν ἄνθρωπον κατ᾿ εἰκόνα ἡμετέραν καὶ καθ᾿ ὁμοίωσιν». «Ποιήσωμεν». «Νὰ κάνομε ἄνθρωπο». Καὶ ρωτάει ὁ ἅγιος Γρηγόριος Θεσσαλονίκης, ὁ Παλαμᾶς: «Τίνος δὲ ἕνεκεν τοῦ ἀνθρώπου πλαττομένου τε καὶ ἀναπλαττομένου τὸ τῆς ἁγίας Τριάδος φανεροῦται μυστήριον;». «Ποιός ὁ λόγος ποὺ φανερώνεται ἡ Ἁγία Τριάς, τὸ μυστήριον τῆς Ἁγίας Τριάδος, ὅταν ὁ ἄνθρωπος δημιουργεῖται καὶ ἀναδημιουργεῖται τώρα, τότε εἰς τὸν Ἀδὰμ καὶ τώρα εἰς τὸν Ἰορδάνην;». «Διότι -ἀπαντάει ὁ ἴδιος Πατήρ- ὁ ἄνθρωπος εἶναι ὄχι μόνον μύστης καὶ προσκυνητὴς τῆς ἁγίας Τριάδος ἐπὶ τῆς γῆς, ἀλλὰ καὶ ὁ ἀποκλειστικὰ μόνος δική της εἰκόνα». «Ὁ ἄνθρωπος ἀποκλειστικὰ εἰκόνα τῆς Ἁγίας Τριάδος». Ἀποκλειστικά. Γιατί; Διότι τὰ ζῶα δὲν διαθέτουν οὔτε λόγον, οὔτε νοῦν. Καί τὴ ζωὴ ποὺ ἔχουν, εἶναι ζωὴ ζωική, ὄχι ζωὴ ποὺ προέρχεται ἀπὸ τὴ ζωὴ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Ὕστερα οἱ ἄγγελοι, ὁ ἀγγελικὸς κόσμος, ὁμοίως καὶ τὸ ἴδιο. Ἔχουν νοῦν καὶ λόγον, ἀλλὰ δὲν ἔχουν σώματα, γιὰ νὰ ζωοποιηθοῦν ἀπὸ τὸ Πνεῦμα τὸ Ἅγιον. Μόνος ὁ ἄνθρωπος ἔχει ζωοποιήσει ἀπὸ τὸ Πνεῦμα τὸ Ἅγιον, ποὺ παίρνει τὴ ζωή του, ἡ ζωὴ τοῦ ἀνθρώπου δὲν εἶναι ἡ ζωὴ τῶν ζώων. Ἀλλὰ εἶναι ἡ ζωὴ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Εἶναι ὁ νοῦς καὶ ὁ λόγος. Τρία λοιπὸν στοιχεῖα, τὰ ὁποῖα δίδει, ἀνακλοῦν τὸ δόγμα τῆς Ἁγίας Τριάδος.
«Ἀλλ᾿ οὐχὶ καὶ πνεῦμα ζωοποιοῦν -λέγει γιὰ τοὺς ἀγγέλους ὁ ἅγιος Γρηγόριος- ἐπεὶ μηδὲ σῶμα τὸ παρ᾿ αὐτοῦ ζωοποιούμενον». Δὲν ἔχουν σῶμα οἱ ἅγιοι ἄγγελοι. Ἔτσι λοιπόν: «Ἂνθρωπος -λέει ὁ ἅγιος Γρηγόριος- μόνος, μοναδικότατος μόνος κατ᾿ εἰκόνα τῆς Τρισυποστάτου φύσεως νοῦν ἔχει καὶ λόγον καὶ πνεῦμα τοῦ σώματος ζωοποιοῦν». Νοῦς ὁ Πατήρ, Λόγος ὁ Λόγος καὶ Πνεῦμα τὸ Πνεῦμα τὸ Ἅγιον. Νὰ λοιπὸν ὁ ἅγιος Τριαδικὸς Θεὸς ποὺ ἔρχεται, δημιουργεῖ τὸν ἄνθρωπον κατ᾿ εἰκόνα Του καὶ ἀνακλᾷ τώρα ἡ εἰκόνα τὸ πρωτότυπον, διότι πράγματι ἡ φανέρωση τῆς Ἁγίας Τριάδος, δὲν εἶναι τίποτε ἄλλο παρὰ τὸ ἀρχέτυπον, τὸ ὁποῖον ἀναπλάττει τὸν κατ᾿ εἰκόνα Θεοῦ δημιουργηθέντα ἄνθρωπον. Τὸ πρῶτον καὶ τὸ μεγάλο εἶναι αὐτό. Εἶναι κι ἄλλα πολλά.
Ἀγαπητοί μου, ἡ Ἐκκλησία μας πρὸ τόσο μεγάλων γεγονότων, ἔκθαμβη ἀναβοᾷ: «Ὁ Θεὸς ἡμῶν ἐν τῷ οὐρανῷ καὶ ἐν τῇ γῆ πάντα ὅσα ἠθέλησεν ὁ Κύριος ἐποίησεν (:ὅσα ἤθελε, ἔκανε)». Καὶ ψάλλει ἡ Ἐκκλησία: «Τίς Θεὸς μέγας ὡς ὁ Θεὸς ἡμῶν; (:Ποιός ἄλλος θεὸς εἶναι μεγάλος, ὅπως εἶναι ὁ Θεός μας;)». «Τίς Θεὸς μέγας ὡς ὁ Θεὸς ἡμῶν; Σὺ εἶ ὁ Θεὸς ὁ ποιῶν θαυμάσια μόνος». Ναί, ἀγαπητοί μου· κι ὁ πιστὸς διαισθανόμενος τὸ μυστήριον τῆς ἀγάπης τοῦ Θεοῦ, διαρκῶς δοξάζει τὸν Ἅγιον Τριαδικὸν Θεὸν ποὺ ἐργάστηκε τὴ σωτηρία τῶν ἀνθρώπων ἐπάνω εἰς τὴ Γῆ.
ΠΡΟΣ ΔΟΞΑΝ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΤΡΙΑΔΙΚΟΥ ΘΕΟΥ
καὶ μὲ ἀπροσμέτρητη εὐγνωμοσύνη στὸν πνευματικό μας καθοδηγητή
μακαριστὸ γέροντα Ἀθανάσιο Μυτιληναῖο,
μεταφορὰ τῆς ἀπομαγνητοφωνημένης ὁμιλίας σὲ ἠλεκτρονικὸ κείμενο καὶ ἐπιμέλεια:
Ἑλένη Λιναρδάκη, φιλόλογος
ΠΗΓΗ:
• Ἀπομαγνητοφώνηση ὁμιλίας διὰ χειρὸς τοῦ ἀξιοτίμου κ. Ἀθανασίου Κ.
