Του Μητροπολίτου Φλωρίνης π. Αυγουστινου Καντιώτου Ἀναγκαιος ὁ ἔλεγχος

 

Ἀναγκαιος ὁ ἔλεγχος

«Ἔλεγε γὰρ ὁ Ἰωάννης τῷ Ἡρῴδῃ ὅτι Οὐκ ἔξεστί σοι ἔχειν τὴν γυναῖκα τοῦ ἀδελφοῦ σου» (Μάρκ. 6,18)

Ὑπάρχουν, ἀγαπητοί μου, ἑορτὲς μὲ πένθιμο χα­ρακτῆρα καὶ σ᾽ αὐτὲς ἐ­πι­βάλλεται αὐστηρὴ νη­στεία. Πρώτη τέτοια ἑ­ορτή, κορυφαία τῶν πενθίμων, εἶνε ἀναμφισβητήτως ἡ Μεγάλη Παρασκευή.
Δεύτερη πένθιμη ἑορτὴ εἶνε ἡ σημερινή. Τὴ Μεγάλη Παρασκευὴ ἔχουμε τὸ μαρτυρικὸ τέλος τοῦ Θεανθρώπου, σήμερα 29 Αὐγούστου ἔχουμε τὸ βίαιο τέλος τοῦ Προδρόμου, τοῦ Ἰωάννου τοῦ Βαπτι­στοῦ. Καὶ ὅπως τὴ Μεγάλη Παρασκευὴ ἔχουμε νηστεία αὐστηρή, ἔτσι καὶ σήμερα πρέπει νὰ νηστέψουμε αὐ­στηρά· οὔτε γάλα, οὔτε βούτυρο, οὔτε ἀ­βγά, οὔτε κρέας, οὔτε ψάρια· ξηροφαγία σήμερα.

Αὐστηρὴ νηστεία. Τηρεῖται αὐτὴ σήμερα; Ἄλλοτε στὸν Πόντο, στὴ Μικρὰ Ἀσία, σὲ ὅλα τ᾽ ἁγιασμέ­να ἐκεῖνα μέρη, τὴν 29η Αὐγούστου τὴν τηροῦσαν. Ἄθεος χαρακτηριζόταν ὅποιος θὰ τὴ μαγάριζε. Σήμερα δυστυχῶς ὑπὸ τὴν ἐπιρροὴ ἀντιθρησκευτικῶν ἰδεῶν τὸ αἴσθημα τῶν ἀνθρώπων ψυχράνθηκε, πολὺ λίγοι νηστεύουν τώρα. Οἱ ἄλλοι; δὲν βλέπετε; Ἔξω ἀπὸ τὴν ἐκκλησία εἶνε ἐγκατεστημένα μαγαζάκια ποὺ ψήνουν σουβλάκια, καὶ ἡ κνίσσα ἀναμειγνύεται μὲ τὸ λιβάνι τῆς λατρείας. Τί ἁμαρτία, τί βεβήλωσις! Μικρὰ θεωροῦνται αὐτά, ἀλλὰ ἔ­χουν σημασία. Τί θὰ ἔ­λεγες ἐσύ, ἐὰν εἶχες θά­νατο, πενθοῦσες τὸν πατέ­ρα ἢ τὴ μητέρα σου, κ᾽ ἐρχόταν ἕνας ἔ­ξω ἀπ᾽ τὸ σπίτι κ᾽ ἔ­κανε συμπόσια καὶ γεύματα καὶ χόρευε μὲ βιολιά; Θὰ πληρώσουμε τὴν ἁμαρτία αὐτή. Δὲν εἶ­μαι προφήτης, ἀλλὰ βλέπω ὅτι ἔρχεται πεῖνα, κρέας οὔτε τὸ Πάσχα δὲν θὰ ὑπάρχῃ, θὰ ποῦμε καὶ τὸ ψωμὶ ψωμάκι· γιὰ νὰ μάθουμε. Ἀπ᾽ ὅλα τὰ Βαλκάνια εἴμαστε οἱ πιὸ κρεοφάγοι· καὶ τὰ χορτάρια νὰ γίνονταν μοσχάρια, πάλι δὲν θὰ μᾶς ἔφταναν.

Μαρτύρησε λοιπὸν ὁ Πρόδρομος πάνω στὸ ἄνθος τῆς ἡλικίας του, τριαν­τατριῶν ἐτῶν, ἕξι μῆνες μεγα­λύτερος ἀπὸ τὸ Χριστό μας. Ποιό ἦταν τὸ τέλος του; Ἀποτο­μὴ τῆς κεφαλῆς του λέγεται σήμερα ἡ ἑορτή.

* * *

Ὁ Πρόδρομος ἔζησε σὲ ἐποχὴ ἠθικῆς, κοινωνι­κῆς, θρησκευτικῆς καὶ ἐθνικῆς καταπτώσεως. Τὸ Ἰσ­ραὴλ δὲν ἦταν πλέον στὴ δόξα του· δὲν βασίλευε οὔ­τε Δαυῒδ οὔτε Σολο­μῶν· δὲν τηροῦνταν αἱ διατάξεις τοῦ μωσαϊκοῦ Νόμου. Παραλυσία καὶ διαφθορὰ ὑπῆρ­­χε. Τὸ ἀποτέλεσμα ἦταν, ὅτι τὸ Ἰουδαϊκὸ ἔ­θνος ἔ­χασε τὴν πολιτική του ἀνεξαρτησία. Ὑ­πο­δουλώθηκε στὴ ῾Ρώμη. Οἱ λεγεῶνες της πο­λιόρκησαν τὰ Ἰερο­σό­λυμα, μπῆκαν μέσα, γκρέμισαν τὰ ἱερὰ καὶ ὕψωσαν τὴ σημαία τους, «τὸ βδέλυγμα τῆς ἐρημώσεως στὸν ἅγιο τόπο» (βλ. Δαν. 9,27. Ματθ. 24,15. Μάρκ. 13,14). Οἱ Ἑβραῖοι προσπάθησαν ν᾽ ἀποτινάξουν τὸ ζυγὸ ἀλλὰ δὲν τὸ κατώρθωσαν. Οἱ ῾Ρωμαῖοι φαινομενικὰ ἔκαναν μία συγ­κατάβασι· ὡς σκιὰ ἐξουσίας ἐπέτρεπαν ὁ βασιλιᾶς τῶν Ἑβραίων νά ᾽νε Ἰουδαῖος, ἦταν ὅμως ἀπολύτως ἐξαρτημένος, πειθήνιο ὄργανο τῶν ῾Ρωμαίων.
Ἀρχηγὸς αὐτῆς τῆς βασιλικῆς οἰκογενείας ἦταν ὁ Ἡρῴδης ὁ μέγας, ἐκεῖνος ποὺ ἔσφαξε 14.000 νήπια γιατὶ ἤλπιζε ὁ ἀνόητος, ὅτι μεταξὺ αὐτῶν θὰ εἶ­νε καὶ ὁ Χριστὸς τὸ νήπιο (βλ. Ματθ. 2,16-17). Ἐγγονὸς ἐκείνου εἶνε ὁ Ἡρῴδης τοῦ σημερινοῦ εὐαγγελίου (βλ. Μᾶρκ. 6,14-30). Ἔκφυλος κι αὐτός, ἄδικος καὶ αἱμοβόρος.
Τί εἶνε ἡ κληρονομικότητα! Ἡ γενεὰ αὐτὴ τῶν Ἡ­ρῳδῶν ἦταν γενεὰ δολοφόνων καὶ ἐκ­φύλων. Δὲν μπορεῖ νά ᾽σαι ἀλκοολικὸς καὶ μέθυσος καὶ νὰ μὴν ἐπι­βαρύνῃς τοὺς ἀπογόνους σου· θὰ μεταδώσῃς τὰ ἐ­λαττώματά σου κατὰ τὸ νόμο τῆς κληρονομικότητος στὰ παιδιά σου καὶ θὰ δημιουργήσῃς μιὰ γενεὰ βεβα­ρημένων, ποὺ θὰ τυραννοῦν τὸ ἀνθρώπινο γένος ἐπὶ αἰῶνες. Εἶνε μεγάλο τὸ θέμα αὐτό. Ἀπαιτεῖται ἐγκρά­τεια, γιὰ νὰ δημιουργηθῇ μιὰ γενεὰ ὑγιῶν ἀνθρώπων.
Ὁ Ἡρῴδης ὄχι μόνο ἔδιωξε χωρὶς λόγο ἀ­πὸ τ᾽ ἀ­νά­κτορα τὴν ἐνάρετη σύζυγό του, κόρη γειτονικοῦ βα­σιλέως, ἀλλὰ καὶ πῆρε σύζυγο – ποιά· τὴ γυναῖκα τοῦ ἀδελφοῦ του Φιλίπ­που κατὰ παράβασιν τοῦ Μωσαϊ­κοῦ νόμου, ποὺ ὥριζε ὅτι μόνο σὲ μιὰ περίπτωσι ἐπι­τρεπόταν ὁ γάμος αὐτός, ἐὰν ὁ ἀδελφός του πέθαι­νε χωρὶς ν᾽ ἀφήσῃ τέκνα (βλ. Δευτ. 25,5-6. Ματθ. 22,24). Ἐδῶ ὅμως στὴν περίπτωσι αὐτὴ εἶχε ἀποκτήσει τέκνο, τὴν Σα­λώμη, καὶ αὐτὸς ζοῦσε ἀκόμα. Ἐπρόκειτο γιὰ δημό­σιο σκάνδαλο. Ἀλλὰ κανείς δὲν μιλοῦσε. Ποιός νὰ ἐ­λέγξῃ; Ὅταν ἁ­μαρτάνουν οἱ μικροί, τότε ὅλοι ἀνοίγουν τὰ στόματά τους· ὅταν ἁμαρτάνῃ ὁ ἰσχυρός, καν­­είς δὲν τολμᾷ. Σιωπὴ νεκροταφείου λοιπόν. Ἀλ­λὰ μέσα στὴ σιωπὴ ἔπεσε κεραυνός, ἀστρο­πελέκι. Καὶ ὅπως ὁ κεραυνὸς καθαρίζει τὴν ἀτμόσφαιρα, ἔτσι καὶ ὁ λόγος ὁ αὐστηρὸς καὶ πεπαρρησιασμένος συντελεῖ στὴν κάθαρσι τῆς κοινωνίας.
Ἐκεῖνος ποὺ τόλμησε ἦταν μόνο ὁ βαπτιστὴς Ἰωάννης. Ἡ ζωή του σκληρή· τὸ στέκι του κάτω ἀ­πὸ τὰ ἄστρα, ποτό του τὸ νερὸ τοῦ Ἰορδάνου, φαγη­τό του «ἀκρίδες καὶ μέλι τὸ ἄγριον», ῥοῦχο του μιὰ μηλωτὴ ἀπὸ «τρίχες καμήλου» καὶ μιὰ δερμάτινη ζώ­νη στὴ μέση του (Ματθ. 3,4. Μάρκ. 1,6), στρῶμα του ἡ ἀμμουδιὰ τῆς ὄχθης. Ἀσκητής, ὑπεράνθρωπος, ἄγγελος. Ὅταν ἄκουσε τὸ σκάνδαλο, γοργὸς ἀνέβηκε στὰ ἀνάκτο­ρα καὶ ἔρριξε τὸν κεραυνὸ κατακέφαλα στὸν Ἡ­ρῴδη· Δὲν σοῦ ἐπιτρέπε­ται νὰ συζῇς μὲ τὴ νύφη σου! «Οὐκ ἔξεστί σοι ἔχειν τὴν γυναῖκα τοῦ ἀδελφοῦ σου» (Μάρκ. 6,18). Πέντε λέξεις εἶνε αὐτές, ἀλλὰ ἀξίζουν περισ­σότερο ἀπὸ ἑκατομμύρια δικά μας κηρύγματα ποὺ δὲν τολμοῦν ν᾽ ἀγγίξουν τὸ κακό. Ἀ­μέσως τὸν πιάνουν καὶ τὸν ῥίχνουν στὸ μπουντρούμι, στὸ φρούριο τῆς Μαχαιροῦντος, δίπλα στὰ ἀνάκτορα. Ἀλλὰ καὶ μέσ᾽ ἀπ᾽ τὰ κάγ­κελλα ἡ φωνή του ἔφτανε στὸν ἔνοχο· «Οὐκ ἔξεστί σοι ἔχειν τὴν γυναῖκα τοῦ ἀδελφοῦ σου».
Τέλος συνέβη τὸ ἑξῆς. Στὰ ἀνάκτορα γινόταν τε­λετὴ γιὰ τὰ γενέθλια τοῦ Ἡρῴδη. (Πρέπει νὰ πῶ ἐδῶ, ὅτι οἱ ὀρθόδοξοι Ἕλληνες γιορτάζουμε καθένας τὴν ἡμέρα ποὺ γιορτάζει ὁ ἅγιός του· ἄλλα ἔ­θνη τῆς Δύ­σεως, Γερμανοί Ἄγγλοι Ἀμερικᾶνοι κ.ἄ., ἑορτάζουν τὴν ἡμέρα τῶν γενεθλίων τους). Ἑώρταζε λοιπὸν ὁ Ἡρῴδης τὴν ἐπέτειο τῆς γεννήσεώς του πού, ὅπως εἶπε ὁ Χριστὸς γιὰ τὸν Ἰούδα (βλ. Ματθ. 26,24), καλύτερα νὰ μὴ γεννιόταν. Εἶχε μαζευτῆ ἐκεῖ ἡ ἀφρόκρεμα, μᾶλ­λον κοπρόκρεμα, καὶ διασκέδαζαν. [Μιλώντας ἔτσι διευκρινίζω, ὅτι δὲν εἴμαστε ἐναντίον τῶν ἀρχῶν καὶ ἐξουσιῶν, τὶς ὁποῖες τιμοῦμε καὶ πειθαρχοῦμε· θέλω νὰ στιγματίσω τὴν ἔνοχη σιωπὴ τῶν κολάκων ποὺ «θυμιατίζουν» τοὺς ἰσχυροὺς τῆς ἡμέρας καὶ εὐθύνονται γιὰ τὴν κατάπτωσι τῆς κοινωνίας]. Ὅ­λοι αὐτοὶ λοιπὸν γλεντοῦσαν. Φαγητὰ πλούσια, πο­τὰ ἐκλεκτά, μουσική, καὶ μετά …χορός.
–Τώρα θὰ καταδικάσῃς καὶ τὸ χορό; θὰ πῆτε. Δὲν τὸν καταδικάζω ἐγώ. Ἂν εἶνε χορὸς ἑλληνικός, ὅπως τῶν Ποντίων ἢ σὰν ἐκεῖνον ποὺ χορέψαμε κ᾽ ἐμεῖς στὰ ψηλὰ βουνὰ τῆς Ἀλβανίας, χορὸς ποὺ στήνουν οἱ ἄντρες μὲ τοὺς ἄντρες καὶ οἱ γυναῖκες μὲ τὶς γυναῖκες, ποιός θὰ κατηγορήσῃ τέτοιο χορό; Οἱ ἄλλοι ὅμως ξένοι χοροί, εἴτε ἀνατολίτικοι εἴτε δυτικοί, εἶ­νε αἰσχροί, ἀνήθικοι· εἶνε ἁμαρτία. Ὅταν στὴν Ἑλλά­δα μεταφέρθηκε ἀπὸ τοὺς Βαυαροὺς ὁ πρῶτος εὐ­ρωπαϊκὸς χορὸς καὶ κάλεσαν στὰ ἀνάκτορα καὶ τὸν Κολοκοτρώνη, αὐτὸς ὅταν εἶδε τὸ χορὸ σκέπασε τὰ μάτια του καὶ εἶπε, ὅτι αὐτὸς ὁ χορὸς εἶνε μισὴ ἁ­μαρτία, μισὴ μοιχεία, μισὴ πορνεία. Ἔχει δίκιο ὁ ἱερὸς Χρυσόστομος ποὺ εἶπε· «Ἔνθα ὄρχησις, ἐκεῖ διάβολος (=ὅπου χορός, ἐκεῖ διάβολος)… Ὁ διάβο­λος διὰ τούτων χορεύει νῦν…» (P.G. 58,491,493). Πολλῶν διαζυγίων αἰτία εἶνε ὁ χορός.
Στὸ συμπόσιο τοῦ Ἡρῴδη γινόταν χορὸς ἀνατολίτικος· καὶ σ᾽ αὐτὸν «διέπρεψε», κόρη ἀντάξια τῆς μάνας της, ἡ Σαλώμη. Αὐτὴ ἀπέσπασε τὰ βλέμματα ὅλων καὶ πρὸ παντὸς τοῦ Ἡρῴδη. Καὶ αὐτός, μεθυσμένος ἀπὸ τὸ κρασὶ τῆς ἐξουσίας καὶ τοῦ ἀνόμου ἔρωτος, εἶπε στὴν κόρη· Μὲ μάγεψες· ζήτησέ μου ὅ,τι θέλεις, εἶμαι ἕτοιμος νὰ σοῦ δώσω μέχρι καὶ τὸ μισὸ βασίλειό μου. Τῆς δόθηκε μεγάλη εὐκαιρία καὶ πολλὰ θὰ μποροῦσε νὰ ζητήσῃ, κτήματα, χρήματα, χατίρια, π.χ. ἀποφυλάκισι ἀθῴων καταδίκων κ.λπ.. Τίποτε ἀπὸ αὐτὰ δὲν ζήτησε· κατὰ συμβουλὴ τῆς μη­τέρας της τῆς Ἡρῳδιάδος, ζήτησε νὰ τῆς φέρουν ἕ­να μόνο, τὴν κεφαλὴ τοῦ Ἰωάννου· νὰ τὴ φέρουν ἀ­­­μέσως σ᾽ ἕνα πιάτο. Ὤ κακία γυναίκας! Ὅσο ἡ κα­λὴ γυναίκα ἀνεβάζει τὸν ἄνθρωπο μέχρι τὰ ἄστρα, τόσο ἡ κακὴ καὶ διεφθαρμένη γίνεται αἰτία ὀλέθρου. Καὶ χωρὶς ἀναβολὴ τῆς ἔφεραν σὲ λίγο καὶ τῆς παρέ­δωσαν «ὡς ὀψώνιον» (στιχηρ. ἑσπερ.), σὰν μισθό, σὰν πληρωμή της, τὴν τιμία κεφαλή, ν᾽ ἀστράφτῃ σὰν τὸν ἥ­λιο· καὶ ἡ κορασίδα τὴν ἔδωσε στὴ μητέρα της.
Αὐτὸ ἦταν τὸ τέλος τοῦ Προδρόμου, ποὺ προμήνυε τὸ τέλος καὶ τοῦ Θεανθρώπου.

* * *

Ἀπὸ τότε πέρασαν δυὸ χιλιάδες χρόνια. Καί, πα­ρὰ τὰ ὑλικὰ ἐπιτεύγματά τους, οἱ ἄνθρωποι πνευματικὰ ἔχουν πέσει πολὺ χαμηλά. Ἡ ἁμαρτία (εἴτε ὡς ψέμα, μοιχεία, πορνεία, πλεονεξία καὶ φιλαργυρία, εἴτε ὡς μῖσος, κακία, ἐκδίκησι καὶ φθόνος) πλημ­μύρησε τὸν κόσμο. Πόσο χρειαζόμαστε σήμερα ἕ­ναν Ἰωάννη! Ἂν ἐρχόταν πάλι, ὄχι ἕνα ἀλλὰ πολλὰ «Οὐκ ἔξεστί σοι» θὰ ἔλεγε στὴν ἁμαρτωλὴ γενεά μας. Θὰ τὸ ἔλεγε
• στοὺς ἄντρες, ποὺ χωρίζουν τὶς γυναῖκες τους μὲ διαζύγια.
• στὶς ἀνδροχωρίστρες, ποὺ μιμοῦνται τὴν Ἡρῳδιάδα.
• στὰ ἄθεσμα ζευγάρια, ποὺ ἡ συμβίωσί τους ἀποτελεῖ παρανομία.
• στοὺς νέους ποὺ ὀργιάζουν στὰ νυχτερινὰ κέν­τρα ὑπὸ τὴν προστασία τῶν νόμων τοῦ κράτους.
• στοὺς γιατροὺς ποὺ ἐγκληματοῦν μὲ τὶς ἐκτρώσεις καὶ θησαυρίζουν ἐνῷ τὸ γένος μας σβήνει.
• στοὺς δικαστὰς ποὺ ἐπιβάλλουν σὲ διαδίκους καὶ μάρτυρες νὰ παλαμίζουν τὸ Εὐαγγέλιο μὲ φρικτοὺς ὅρκους.
• στοὺς βουλευτὰς ὅλων τῶν κομμάτων, γιὰ τοὺς σκανδαλώδεις νόμους ποὺ ψηφίζουν.
Ἐμεῖς βέβαια, ἀγαπητοί μου, δὲν μποροῦ­με νὰ φτάσουμε τὸν τίμιο Πρόδρο­μο, ποὺ ἑορ­τάζουμε· κα­λούμεθα ὅμως νὰ τὸν μιμηθοῦ­με καὶ καθένας στὸν κύκλο του νὰ ἀσκῇ ἔλεγχο. Κοινωνία χωρὶς ἔλεγχο δὲν ζῇ. Τὸ εἶπε καὶ ὁ Σωκράτης· «Ὁ ἀνεξέταστος βίος οὐ βιωτός» (Πλάτ. Ἀπολογ. 38a).
Χρειάζεται ἔλεγχος. Τὸν ἀσκοῦμε ὅλοι στὰ μέτρα τῆς θέσεώς μας. Εἶσαι μάνα; ἔλεγξε τὸ παιδί σου. Εἶδα κάποτε σὲ περιοδεία στὴν περιοχὴ τῶν Γρεβενῶν ἕνα τσοπᾶνο ἡλικιωμένο μὲ πολλὰ πρόβατα καὶ μοῦ λέει· Ὅταν ἤμουν μικρὸς εἶπα μιὰ αἰ­σχρὴ κουβέντα, καὶ ἡ γιαγιά μου ἡ ἀγράμματη πῆρε κάρβουνο ἀναμμένο καὶ μοῦ ᾽καψε τὴ γλῶσσα. Καὶ ἦταν καμένη ἡ γλῶσσα του. Εἶσαι πατέρας; ἔλεγξε τὸ σπίτι σου μὲ τρόπο φιλόστοργο. Εἶσαι ἀξιωματι­κός; ἔλεγξε τοὺς στρατιῶτες σου πατρικά. Εἶσαι δάσκαλος; ἔλεγξε τοὺς μαθητάς σου. Εἶσαι ἱερεὺς τοῦ Ὑψίστου; μὴν κολακεύεις, ἔλεγξε τοὺς ἐνορῖ­τες σου. Εἶσαι ἀρχιερεύς; ἔλεγξε ὅλη τὴν ἐπισκοπή σου καὶ τὴν κοινωνία.
Γιὰ τὸ ὅτι ὅλοι μποροῦμε ν᾽ ἀσκήσουμε τὸν ἔ­λεγ­χο ὁ ἱερὸς Χρυσόστομος λέει· Ἂν ἀκού­σῃς κάποιον νὰ βλαστημάῃ, κάνε του παρατή­­ρησι· καὶ ἂν δὲν ἀκούσῃ, τότε, ἔχεις χέρι; ῥάπισέ τον· χέρι ποὺ θὰ χτυπήσῃ βλάστημο, θ᾽ ἁγιάσῃ (βλ. Εἰς ἀνδρ. ὁμ. Α΄· P.G. 49,32). Ὅλοι φέρουμε εὐ­θύνη γιὰ τὸ κακὸ ποὺ ἐπικρατεῖ.
Τέλος λέω, ὅτι ὁ τίμιος Πρόδρομος εἶνε κον­­τά, πολὺ κοντά μας. Πόσο κοντά; Τὸν ἔχουμε μέσα στὴν καρδιά μας. Εἶνε ἡ συνείδησις, ποὺ μᾶς φωνάζει καὶ αὐτὴ «Οὐκ ἔξεστί σοι…». Ἂν ἀκούσουμε τὴ φωνὴ αὐτή, τὸν μυ­στικὸ Ἰωάννη, διαφορετικὴ θὰ εἶνε ἡ κοινωνία.
Εὔχομαι διὰ πρεσβειῶν τοῦ ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Προδρόμου νὰ εἶνε πάντα μαζί σας ὁ Κύρι­ος.

(†) ἐπίσκοπος Αὐγουστῖνος

Ἀπομαγνητοφωνημένη ὁμιλία, ἡ ὁποία ἔγινε στὸν ἱ. ναὸ Ἁγ. Ἰωάννου Πτολεμαΐδος, τὴν 29-8-1983 Δευτέρα πρωί, μὲ νέο τώρα τίτλο. Καταγραφὴ καὶ σύντμησις 16-7-2024.