1943: η αριστερά και η Μακεδονία

Με αφορμή την προβληματική -από όλες τις απόψεις-συμφωνία του Ζάεφ και της συγκυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ και την παραχώρηση του ονόματος της Μακεδονίας θεωρούμε ωφέλιμη μια αναδρομή στο παρελθόν και ιδίως στη θέση του ΚΚΕ-ΕΑΜ-ΕΛΑΣ το 1943 για τη Μακεδονία.

Η συμφωνία ίδρυσης «Κοινού Βαλκανικού Στρατηγείου Ανταρτών», η συμφωνία Τέμπο – Τηλέμαχου Βερβέρη για «απελευθέρωση της Μακεδονίας» και οι λόγοι μη εφαρμογής της συμφωνίας.

Το κείμενο αποτελεί απόσπασμα από το βιβλίο μου «Ναπολέων Ζέρβας – Άρης Βελουχιώτης, συγκριτική μελέτη», Πελασγός, Αθήνα 2018:

Τήν ἴδια περίοδο ὑπογράφεται μεταξύ τοῦ ΕΛΑΣ καί τῶν ἐκ­προσώπων τῶν «Λαϊκῶν Στρατῶν» Γιουγκοσλαβίας καί Ἀλβανίας, συμ­φωνητικό γιά τή δημιουργία «Κοινοῦ Βαλκανικοῦ Στρατηγείου Ἀν­ταρτῶν». Γιά λογαριασμό τοῦ ΕΛΑΣ τό συμφωνητικό ὑπέγραψε ὁ πο­λιτικός καθοδηγητής τοῦ Γενικοῦ Στρατηγείου τοῦ ΕΛΑΣ, Ἀνδρέας Τζήμας μαζί μέ τόν Γιουγκοσλάβο Τέμπο (Σβέτοζαρ Βουκμάνοβιτς) καί τόν Ἀλβανό Κότσε Τζότζε. Ἡ ἐπαφή μέ τούς βαλκάνιους «συντρό­φους» ἔγινε μετά ἀπό προσπάθειες τοῦ ΚΚΕ νά ἔρθει σέ ἐπαφή μέ τό ΚΚΣΕ. Γιά τόν σκοπό αὐτό τό ΚΚΕ εἶχε στείλει τόν Τηλέμαχο Βερβέρη στήν Ἀλβανία. Ἐκεῖ συναντήθηκε μέ τόν Τέμπο καί τόν Τζῶτζο.[1] Ὁ Τζήμας γράφει σέ σχετική ἔκθεσή του κάποιες λεπτομέρειες γιά τό θέ­μα:

«[…] Εἶναι Ἰούνιος τοῦ 1943. Ἐγώ μέ τήν ἀποτυχία τῶν διαπραγματεύσεων μέ τόν Ζέρβα στό Λιάσκοβο, προωθοῦμαι γρήγορα μαζί μέ τόν Σαράφη πρός τή βορειοδυτική Θεσσαλία καί τή Δυτική Μακεδονία. Ὅταν ἔφθασα στήν ἕδρα τῆς 9^ης Μεραρχίας στή Βουχορίνα βρίσκω ἕναν Ἀλβανό ἀξιωματικό μέ γράμμα ἀπό τόν Τέμπο, πού ζητᾶ τώρασύνδεση μέ ἐκπρόσωπο τοῦ Γενικοῦ Στρατηγείου τοῦ ΕΛΑΣ.

Δέν θυμᾶμαι καλά ἀλλά ἔτσι πρέπει νά ἔχει τό ζήτημα. Μέ τούς Ἀλβα­νούς ἀντάρτες τῆς περιοχῆς τῆς Κορυτσᾶς ἡ 9^η Μεραρχία εἶχε τακτική ἐπικοινωνία. Πάντως αὐτή ἡ ἱστορία κατέληξε στό νά συναντη­θοῦμε σέ λίγο σέ ραντεβού, πού τούς καθόρισα ἐγώ στή Σλήμνιστα τοῦ Γράμμου, ὅπου καί πῆγα μαζί μέ τό στρατηγό Τζιότζιο, γιατί ὅπως  -ἀλήθεια, τώρα τό θυμήθηκα- στό γράμμα τους γράφανε ὅτι θέλουνε νά ἀρχίσουνε διαπραγματεύσεις καί γιά στρατιωτική συνεργασία.

Ἔξω ἀπό τόν Τζιότζιο πῆρα καί τρεῖς ἀντάρτες τοῦ ΕΛΑΣ ἀπό τή 10^η Μεραρχία πού ξέρανε σέρβικα, γιατί ἤτανε γιουγκοσλάβοι. Τά ἑλλη­νικά τά εἶχαν μάθει στήν Ἀθήνα ὅπου δούλευαν καί ἀπ’ ὅπου βγῆκαν στό βουνό, μέσω τοῦ Βερμίου. Τό Χάρη, τή γυναίκα του Μάρω καί τήν ἀδελφή της Βούκα. Ἡ 10^η Μεραρχία βρισκότανε τότε στήν περιοχή τοῦ Βοΐου. Ἔτσι κατά τή διάρκεια τῆς περιοδείας μου αὐτῆς μοῦ δόθηκε ἡ εὐκαιρία νά δῶ καί τή 10^η Μεραρχία.

Συναντηθήκαμε στή Σλήμνιτσα, στά σύνορα Ἀλβανίας καί Ἑλλάδος. Μείναμε μία βραδιά ἐκεῖ καί ἐπειδή ἐγώ δέν εἶχα καί πολύ καιρό καί μέ περίμενε μία συνδιάσκεψη μέ τούς ἀξιωματικούς τῆς 9^ης καί 10^ης Μεραρχιῶν στό Τσοτύλι καί ἐπειδή ἀπ’ τήν ἄλλη ὁ Τέμπο εἶχε περισσότερο καιρό καί ἤθελε λιγάκι νά γνωρίσει καί τήν Ἑλλάδα καί τό ἀν­ταρτικό της, ἀρχίσαμε, συνεχίζοντας τίς διαπραγματεύσεις μας, νά κατεβαίνουμε πρός τό Τσοτύλι. Ἀπό τίς πρῶτες ὧρες ἀποδείχτηκε ὅτι τά σέρβικα δέν εἶναι καί τόσο δύσκολα γιά μένα καί ἔτσι δέν κρεμόμασταν γιά τίς συζητήσεις ἀπό τό Χάρη.

Ἀπό τήν πρώτη ἀκόμα μέρα φάνηκε ὅτι ὁ Τέμπο δέν ἤθελε τόσο νά διευκολύνει τόν Βερβέρη, ὅσο νά διευκολυνθεῖ γιά τά προβλήματα πού τόν ἀπασχολοῦσαν. […]

Τά ζητήματα πού σέ συνέχεια ἔβαλε ὁ Τέμπο καί σέ μένα εἶναι τά ἀκόλουθα.

Συνεργασία τῶν τεσσάρων ἐθνικοαπελευθερωτικῶν στρα­τῶν, γενική[2]. Ἀντιπροσώπευσή τους ἀμοιβαία καί τήρηση κανονι­κῆς ἐπαφῆς. Αὐτή ἡ συνεργασία πρέπει γρήγορα νά προωθη­θεῖ καί νά καταλήξει στή δημιουργία ἑνός κοινοῦ γενικοῦ στρατηγείου, πού νά καθοδηγήσει τό ἀντάρτικο κίνημα ὅλης τῆς Βαλκανικῆς. Γιά τό σκοπό αὐτό τά τρία ἐπιτελεῖα Ἀλβανι­κό, Ἑλληνικό καί Γιουγκοσλαβικό πρέπει νά ἀναλάβουν ἀπό κοινοῦ ἐπιχειρήσεις στήν περιοχή τῆς Καστοριᾶς, πού προσφέρεται περισσότερο ἀπό κάθε ἄλλη, γιά τήν ἀπελευθέρω­σή της καί γιά τήν ἐγκατάσταση τῆς ἕδρας τοῦ Κοινοῦ Γενι­κοῦ Στρατηγείου γιά ὅλη τή Βαλκανική.>

Τά τρία ἀδελφά κομμουνιστικά κόμματα νά βγάλουν μία προ­κήρυξη ἀπό κοινοῦ πρός ὅλον τόν πληθυσμό πού κατοι­κεῖ στή Μακεδονία, σέρβικη, ἑλληνική καί βουλγάρικη, στήν ὁποία νά τονίζαμε, ὅτι ἐπιστέγασμα τῆς πάλης του κατά τῶν κατακτητῶν θά εἶναι ἡ ἀπελευθέρωσή του. Μία συμφωνία μέ αὐτό τό περιεχόμενο ὑπέγραψε μέ τόν Βερβέρη.

Τοῦ ἐξήγησα πολύ καλά πόσο δέν εἶναι δυνατόν νά ὑπογράψου­με αὐτή τή δεύτερη πρόταση, πόσο ὀλέθριο λάθος θά εἶναι ἕνα τέτοιο πρᾶγμα γιά τό ΚΚΕ κ.λπ.

Ἀπ’ τήν  ἄλλη, συμφώνησα ἀπόλυτα γιά τά ζητήματα τῆς στρατιω­τικῆς συνεργασίας μεταξύ μας καί γιά τή δημιουργία τοῦ κοινοῦ γε­νικοῦ στρατηγείου καί γιά τήν ἀπελευθέρωση τῆς περιοχῆς Καστο­ριᾶς πού ἦταν σχεδόν ὁλόκληρη λεύτερη ἔξω ἀπό τήν πόλη.Τοῦ εἶ­πα ὅτι γιά τά ζητήματα μποροῦμε νά ὑπογράψουμε ἕνα συμφωνητικό προσωρινό πού νά γίνει ὁριστικό μετά τήν ἔγκρισή του ἀπό τήν ΚΕ τοῦ ΚΚΕ καί τήν ΚΕ τοῦ ΕΛΑΣ ἀλλάζοντας ὅμως τούς ὅρους γιά τήν Μακεδονία. Ἕνα τέτοιο συμφωνητικό καί ὑπογράψαμε, ἀφοῦ συμφώνησε μέ τίς δικές μας θέσεις πάνω στό σλαβομακεδονικό ζήτημα […]».[3]

Σχετικά μέ τό θέμα τῆς Μακεδονίας εἶναι γνωστές ἤδη ἀπό τό 1924 οἱ θέσεις τοῦ ΚΚΕ, πού ἔκαναν ξεκάθαρα λόγο γιά αὐτοδιά­θε­ση. Τήν θέση αὐτή ὑποστήριζε τό κόμμα καί κατά τόν πρῶτο καιρό τῆς ὕπαρξης τοῦ ΕΑΜ. Στή Μακεδονία τό ΕΑΜ θεωροῦσε τούς Ἀλ­βα­νούς, τούς Βούλγαρους καί τούς Γιουγκοσλάβους «ἀδέλφια», πού θά ἑνώνονταν σέ μία ἑνιαία Μακεδονία, σάν ἀποτέλεσμα τῆς Βαλκα­νι­κῆς Ἕνωσης.

Μάλιστα τό ΕΑΜ-ΕΛΑΣ εἶχε ἐπίσημα τότε ὑποστηρίξει τό ρωσικῆς προέλευσης σχέδιο δημιουργίας μίας Σοβιετικῆς Δημοκρατίας τῆς Μακεδονίας. Ἔκανε πίσω μόλις τόν Ἰούλιο τοῦ 1943 τό ΕΑΜ ὅταν ἀντιλήφθηκε πώς ἡ πολιτική αὐτή ζημίωνε τό ΚΚΕ καί τόν ΕΛΑΣ.[4] Γιά εὐνόητους λόγους ὁ Τζήμας γράφει πώς ξεκαθάρισε στόν Τέμπο «πόσο ὀλέθριο λάθος» θά ἦταν γιά τό ΚΚΕ ἄν γινόταν γνωστή ἡ ἀποδοχή ἑνός τέτοιου ὅρου στήν Ἑλλάδα. Ἐντύπωση καί ἐρωτηματικά προκαλεῖ καί ἡ συμφωνία του μέ τόν Τέμπο γιά στρατιωτική συνεργασία ἀλλά καί ἀπό κοινοῦ «ἀπελευθέρωση» τῆς Κα­στοριᾶς. Ὅλα αὐτά δείχνουν ξεκάθαρη πρόθεση τοῦ Τζήμα νά κάνει ἀποδεκτό τό αἴτημα τοῦ Τέμπο γιά ἀνεξάρτητη Μακεδονία ἀλλά μέ ἔμμεσο τρόπο καί ἀθόρυβα. Ἐπιπλέον δέν πρέπει νά μᾶς διαφεύγει καί ἡ στάση τοῦ κόμματος καί τοῦ «Δημοκρατικοῦ Στρατοῦ» πάνω σέ αὐτό τό θέμα τήν περίοδο 1946 – ’49.

Ἐπιστρέφοντας ὡστόσο στό συμφωνητικό πού ὑπέγραψε ὁ Τζήμας καί ὁ Τέμπο, θά πρέπει νά ἀναφέρουμε πώς στίς 30 Αὐγούστου τοῦ 1943 ὁ Σιάντος ἀκύρωσε τό ἐν λόγῳ συμφωνητικό. Ὁ ἴδιος δικαιολόγησε τήν ἐνέργειά του λέγοντας πώς ἄν τό ἀποδεχόταν θά ἔδινε τό δικαίωμα στήν «ἀντίδραση» νά προπαγανδίσει πώς τό ΚΚΕ ὀργανώνει «Βαλκανική Διεθνῆ».[5]  Παρ’ ὅλα αὐτά, ἡ σχέση τῶν Ἑλ­λήνων κομμουνιστῶν μέ τούς βαλκάνιους «συντρόφους» δέν διακόπηκε ὁριστικά. Στά τέλη τοῦ 1943 ὁ Τζήμας στέλνεται ἀπό τόν Σιάντο σάν μόνιμος σύνδεσμος τοῦ Γενικοῦ Στρατηγείου τοῦ ΕΛΑΣ μέ τόν Λαϊκό Ἀπελευθερωτικό Στρατό τοῦ Τίτο.

Ἡ ἄρνηση τοῦ Σιάντου γιά τήν ἐπικύρωση τῆς δημιουργίας Κοι­νοῦ Βαλκανικοῦ Στρατηγείου καί ταυτόχρονα ἡ ὑπογραφή τῆς συμφωνίας τοῦ Σαράφη μέ τούς Βρετανούς καί τόν Ζέρβα γιά Κοινό Γενικό Στρατηγεῖο Ἀνταρτῶν ἀντιμετωπίστηκε ἐχθρικά ἀπό ἡγετικά στελέχη τοῦ ΕΑΜ-ΕΛΑΣ. Ὁ Βαφειάδης γράφει πώς οἱ Ἄγγλοι ἔκαναν τήν συμφωνία μέ τόν ΕΛΑΣ γιά νά ἐμποδίσουν τή συνεργασία μέ τούς Ἀλβανούς τοῦ Χότζα καί τούς Τιτοϊκούς. Καί ψέγει τήν ἡγεσία τοῦ ΚΚΕ γιά τήν ἐπιλογή της αὐτή.[6] Φυσικά δέν ἦταν ὁ μόνος. Πολλά ἡ­γετικά στελέχη θεωροῦσαν ἔστω καί μεταγενέστερα λάθος τήν ἐπι­λογή αὐτή.

Ἐνδιαφέρουσα ἦταν καί ἡ ἄποψη τοῦ Ἄρη Βελουχιώτη. Ὁ καπετάνιος τοῦ ΕΛΑΣ ἦταν ξεκάθαρα ὑπέρ τῆς συνεργασίας μέ τούς βαλκάνιους συντρόφους ἀφ’ ἑνός γιατί ἦταν συνειδητός κομμουνιστής καί ἀφ’ ἑτέρου γιατί μισοῦσε τούς «ἰμπεριαλιστές» Βρετανούς.[7]Μά­λιστα ὅταν ξέσπασε ὁ κατοχικός ἐμφύλιος πόλεμος στήν Ἑλλάδα τόν Ὀκτώβριο τοῦ 1943, ὁ Βελουχιώτης κατηγόρησε τόν Ζέρβα καί ὄχι μό­νο σάν «συνεργάτη τῶν Γερμανῶν» καί ἐξαπέλυσε τήν ἐπίθεσή του σύμφωνα πάντα μέ τίς ὁδηγίες καί τίς ἐπίσημες ἀποφάσεις τοῦ Σιάντου. Τήν ἴδια ἀκριβῶς περίοδο οἱ Λαϊκοί Ἀπελευθερωτικοί Στρατοί στήν Ἀλβανία καί στήν Γιουγκοσλαβία ἐπιτέθηκαν ἐναντίον τοῦ Κούπι καί τοῦ Μιχαήλοβιτς ἀντίστοιχα. Ἦταν πολύ πιθανό ἄν ὄχι βέβαιο πώς οἱ ταυτόχρονες αὐτές ἐπιθέσεις ἦταν συμφωνημένες μεταξύ τῶν κομμουνιστῶν τῶν Βαλκανίων.[8]  Ἄλλωστε καί ὁ Ἄρης Βελουχιώτης, ἐνῶ ὁ κατοχικός ἐμφύλιος διαρκοῦσε, ζήτησε ἐνίσχυση ἀπό τόν Ἀλ­βανό στρατηγό Τζιότζιο:

«Ἀγαπητέ Σύντροφε, πρῶτα σοῦ στέλ­νω τούς θερμότερους ἐπανα­στατικούς χαιρετισμούς καί τά συγ­χαρητήριά μου διά τήν ἐξέλιξη καί δράση τοῦ ἀδελφικοῦ μας Λαϊκοῦ Στρατοῦ σας. Ὕστερα πληροφορῶ τά ἑξῆς:

α) Βρισκόμαστε σέ πόλεμο σκληρό πρός τόν ΕΔΕΣ τοῦ προδότη Ζέρβα, ὅπως πρό καιροῦ οἱ σύντροφοί μας Σέρβοι πρός τόν προδότη Μιχαήλοβιτς. Αὐτοί μᾶς ἐπετέθηκαν πρῶτοι καί σέ συνεργασίαν στενή μέ τούς Γερμανούς καί μέ τήν ἀπόλυτη βοήθεια σέ πλη­ροφορίες,πολεμικόὑλικό καί χρήματα Ἄγγλων.

Β) Ἡ προσπάθειά μας ἐναντίον ὅλων ἐξελίσσεται εὐνοϊκά. Ἀντιμετωπίσαμε τούς Γερμανούς χωρίς πολλές ζημιές. Διαλύσαμε σχεδόν τόν Ζέρβα, πού τώρα ἔχει τραβη­χτεῖ, συνεργαζόμενος ἀνοιχτά μέ τούς Γερμανούς, στήν πε­ριοχή Λάκκα–Σουλίου, μέ τίς ὑπόλοιπες ἐλάχιστες δυνάμεις του.

Γ) Τό τμῆμα μας τῆς περιοχῆς Γκραμπάλα–Κα­λαμᾶ (15^ο Σύνταγμα VII Μεραρχίας) ἀντιμετωπίζει τώρα ὅλο τό βάρος τῶν ὑπολειμμάτων τοῦ Ζέρβα. Ἠμεῖς δέν μποροῦμε νά συνεχίσουμε τήν προσπάθειά μας ἄν δέν βεβαιωθοῦμε γιά τίς τελικές προθέσεις καί σκοπούς τῶν Γερ­μανῶν ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ-ΑΡΤΗΣ. Θέλουμε λοιπόν ἀπό σᾶς νά μᾶς βοηθήσετε στό ἑξῆς: α) Νά ἔχετε στενή σύνδεση μέ τά τμήματά μας καί νά τούς διευκολύνετε ὅσο μπορεῖτε σέ περίπτωση συμπτύξεως διά λόγους πιέσεως πρός τάς γραμμάς σας, ὅπως ἔχουν διαταχθεῖ,

β) Νά τούς ἐνισχύσετε ὅσο σᾶς εἶναι δυνατό μέ πυρομαχικά καί τρόφιμα, χρεώνοντάς μας, γιατί ἐπί τοῦ παρόντος εἶναι ἀδύνατο ἀπό τεχνικούς λόγους νά τούς ἐνισχύσουμε ἐμεῖς ἀπ᾽ ἐδῶ. Μέ τόν ἴδιο σύνδεσμο σέ παρακαλῶ νά μοῦ στείλεις μιά πού δροῦμε τώρα προσωπικά στήν Ἤπειρο, ὅσες μπορεῖς περισσότερες πληροφορίες γιά τό κίνημά σας καί τίς κινήσεις τῶν Γερμανῶν στήν περιοχή σας.

ΧΙ. 1943, μέ συντροφική ἀγάπη

                                                          Ἄρης Βελουχιώτης».

Ἀπό τήν ἐπιστολή τοῦ Βελουχιώτη ἀποδεικνύεται πώς ὑπῆρχε γνώση τῶν ταυτόχρονων ἐπιθέσεων τῶν κομμουνιστῶν παρτιζάνων στή Γιουγκοσλαβία. Ὅπως ἐπίσης ἰδιαίτερη σημασία ἔχει ἡ πρόταση «Ἠμεῖς δέν μποροῦμε νά συνεχίσουμε τήν προσπάθειά μας ἄν δέν βεβαιωθοῦμε γιά τίς τελικές προθέσεις καί σκοπούς τῶν Γερμανῶν ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ-ΑΡΤΗΣ», πού ἐπιβεβαιώνει τήν ἄποψη τοῦ Χάμμοντ πώς τό Βαλκανικό Κομμουνιστικό σύστημα ὀργάνωσε τίς ἐπιθέσεις κατά τῶν ἐθνικῶν ἀντιστασιακῶν ὀργανώσεων σέ Ἑλλάδα, Γιουσκοσλαβία καί Ἀλβανία ταυτόχρονα γιατί περίμεναν πώς θά ἀποτραβηχτοῦν οἱ Γερμανοί ἀπό τά Βαλκάνια τήν ἐποχή ἐκείνη.

Πέρα ἀπό ὅλα αὐτά ὡστόσο καί μέχρι τήν ἀκύρωση τοῦ συμ­φωνητικοῦ δημιουργίας Κοινοῦ Βαλκανικοῦ Στρατηγείου στά τέλη Αὐγούστου 1943, ἀντιπροσωπεῖες τῶν Γιούγκοσλαβων καί Ἀλβανῶν ἐκπροσώπων ἔφτασαν στήν Ἑλλάδα καί συμμετεῖχαν στή συνδιάσκε­ψη τοῦ ΕΛΑΣ στή Δυτική Μακεδονία καί συγκεκριμένα στό Τσοτύλι τήν 29^η Ἰουνίου 1943.

Ἐκεῖ ὁ Τζήμας ἔβγαλε λόγο καί τόνισε πώς ἡ μέχρι τότε συμπεριφορά τοῦ ΕΑΜ-ΕΛΑΣ ἔναντι τῶν ἄλλων ὀργανώ­σεων ἦταν ἀδιάλλακτη καί λαθεμένη. Στό ἑξῆς θά ἄλλαζε.[9] Ἀκολού­θως τήν 7^ηἸουλίου στήν Καστανιά Καρδίτσας λαμβάνει χώρα ἡ 1^η Πανθεσσαλική Συνδιάσκεψη, ὅπου συμμετεῖχαν ἡγετικά στελέχη τοῦ ΕΑΜ-ΕΛΑΣ καί οἱ Γιουγκοσλάβοι καί Ἀλβανοί ἀντιπρόσωποι τῶν κομ­μουνιστικῶν κινημάτων.[10] Μεταξύ ἄλλων μίλησε ὁ πολιτικός καθοδηγητής τοῦ ΕΑΜ στήν Ἤπειρο, Ὀρφέας Βλαχόπουλος, ὁ ὁποῖος τόνι­σε τά σφάλματα πού διέπραξε ἡ ὀργάνωσή του ὡς πρός τίς ἐπιθέ­σεις κατά ἄλλων ὀργανώσεων καθώς καί τήν «ἑνότητα» πού ἔπρεπε πλέον νά ἐπιτευχθεῖ. Τό σημαντικότερο ὅλων ἦταν ὅτι ξεκαθάρισε πώς ὅσοι μέσα στό ΕΑΜ ἐξακολουθοῦσαν νά εἶναι καχύποπτοι ἔνα­ντι τῶν Ἄγγλων ἔπρεπε νά ἐκδιωχθοῦν ἀπό τήν ὀργάνωση.[11]

Ἀκολούθως μίλησε ὁ καπετάνιος τοῦ ΕΛΑΣ, Ἄρης Βελουχιώτης ὁ ὁποῖος τόνισε: «Μετά τήν ἐπιτυχῆ ἐκπλήρωση τοῦ πρώτου μας σκο­ποῦ, τῆς ἐκδίωξης τῶν εἰσβολέων, ἡ ἐπίτευξη τοῦ δεύτερου σκοποῦ μας, τῆς ἐξασφάλισης τῆς ἐξουσίας τοῦ λαοῦ, εἶναι ἐπίσης ἐγγυη­μέ­νη. Ὑπάρχουν, δυστυχῶς, μερικοί κακοί  Ἕλληνες πού προτιμοῦν νά παραμείνουμε σκλάβοι, παρά νά πάρει ὁ λαός στά χέρια του τή μοῖρα του. Ἐναντίον τους πρέπει νά πολεμήσουμε, μέ μεγαλύτερη σκληρότητα ἀπ’ ὅ,τι ἀπέναντι στούς εἰσβολεῖς». 

Ὁ Τζήμας ἐπεσή­μα­νε πώς τό προσωρινό στρατηγεῖο μέ τούς Βαλκάνιους συντρόφους ἀργότερα θά γίνει μόνιμο ἐνῶ ὁ Μητροπολίτης Κοζάνης Ἰωακείμ τόνισε πώς θά ἐπιτευχθεῖ ἡ πολυπόθητη «βαλκανική ἑνότητα».[12] Ὁ ἴδιος μάλιστα δέν παρέλειψε νά τονίσει πώς τό ΚΚΕ ἦταν ἡ βάση τοῦ ΕΑΜ. Σύμφωνα μέ τόν Μάγιερς ἐπιτιμήθηκε ἔντονα ἀπό τόν Τζήμα γιά τόν λόγο αὐτό μετά τό τέλος τῆς συνδιάσκεψης.[13] Στό λόγο τους ἀντίστοιχα οἱ ἀντιπρόσωποι τῶν Ἀλβανῶν καί τῶν Γιουγκοσλάβων τό­νισαν μεταξύ ἄλλων πώς οἱ «βαλκανικοί λαοί ἀγωνίζονται καί πο­λεμοῦν γιά τή δημιουργία μίας ὁμοσπονδίας ὅλων τῶν βαλκανικῶν κρατῶν».[14]

Στίς 7 Ἰουλίου κυκλοφόρησε, ὑπογεγραμμένη ἀπό τούς Σαράφη, Βελουχιώτη καί Τζήμα, ἡ ἀκόλουθη διαταγή πρός τούς ἀντάρτες τοῦ ΕΛΑΣ:

   ΕΛΑΣ

ΑΝΤΑΡΤΙΚΑ ΣΩΜΑΤΑ ΕΛΛΑΔΟΣ

ΓΕΝΙΚΟΝ ΣΤΡΑΤΗΓΕΙΟΝ

ΕΠΙΤΕΛΕΙΟΝ – ΓΡΑΦ. ΙΙΙ

Ἀριθμ. 68

Συνεργασία μετ’ Ἀλβανῶν καί Γιουγκοσλάβων

Κατόπιν τοῦ ἀναπτυχθέντος πνεύματος συναδελφώσεως μετά τῶν Ἀλβανῶν καί Γιουγκοσλάβων  ἀνταρτῶν  καί τῆς διαπιστωθείσης ἀνάγ­κης τῆς πλήρους συνεργασίας τῶν ἀνταρτικῶν Στρατῶν ἐναντίον τῶν Στρατῶν κατοχῆς ἀπεφασίσθη νά ἐπιδιωχθῆ ὁ συντονισμός τῶν ἐ­νεργειῶν μας καί ὁ σχηματισμός μελλοντικῶς ἑνός μονίμου Βαλκα­νικοῦ Γενικοῦ Στρατηγείου, ὅπερ θά δίδη τάς γενικάς γραμμάς τῶν ἐπιχειρήσεων καί θά συντονίζη ταύτας εἰς ὅλην τήν Βαλκανικήν.

Εἰς τήν ἐκτέλεσιν τῶν ἀποφάσεων τούτων παρακαλοῦμεν ὅπως ἐπι­διώξητε τήν πλήρη συνεργασίαν μετά τοῦ Ἀλβανικοῦ καί Σερβικοῦ ἀντάρτικου Στρατοῦ τοῦ ΕΑΜ εἰς τάς περιφερείας τάς γειτνιάζουσας μετ’ αὐτῶν καί εἰδικῶς εἰς τάς περιφερείας Μπίχλιστα–Γράμμου–Κόνιτσας–Γραμπάλας–Καλαμᾶ – Καιμακτσαλάν–Φλωρίνης–Μοναστηρίου καί Γευγελῆς.

Ἡ συνεργασία αὕτη δύναται νά ἐπιτευχθῆ καλλίτερα διά τῆς στενῆς ἐπαφῆς καί τῆς πλήρους Στρατιωτικῆς συμπράξεως, διά τῆς δημιουρ­γίας κοινῶν Ἀρχηγείων ἤ Ὑπαρχηγείων, τῆς ὑπάρξεως Ἀξιωματικῶν συνδέσμων ἐναλλάξ καί τῆς δημιουργίας κοινῶν Συγκροτημάτων ἀ­κόμη δι’ ἰσαρίθμων Ἑλληνικῶν καί Ἀλβανικῶν ὁμάδων, ἤ Ἑλληνι­κῶν καί Σερβικῶν ὁμάδων. Τά Συγκροτήματα ταῦτα ὑπό κοινήν δι­οίκησιν οὐ μόνον θά δρῶσιν ἐναντίον τῶν κατακτητῶν, ἀλλ’ ἐφοδι­ασμένης ἑκάστης ὁμάδος μέ τήν σημαίαν της, θά περιέρχονται τάς περιφερείας Κορυτσᾶς–Ἀργυροκάστρου–Τσαμουριᾶς–Καστοριᾶς–Μοναστηρίου–Φλωρίνης–Ἀλμοπίας καί Γευγελῆς, ὅπου ὑπάρχουσι Ἕλληνες, Ἀλβανοί καί Σλαυόφωνοι Μακεδόνες καί διά τῆς παρουσίας των, τῶν λόγων των καί τῆς κοινῆς συμβιώσεως θέλουσι συντελέσει εἰς τήν κατανόησιν παρ’ αὐτῶν ὅτι δέον διά παντός τρόπου νά ὑποστηρίξωσι τόν κοινόν ἀγώνα κατατασσόμενοι ἐν τέλει εἰς τάς κοινάς ταύτας ὁμάδας ἤ δημιουργοῦντες ἀνεξαρτήτους τοιαύτας ὑπό τάς διαταγάς τῶν κοινῶν Ἀρχηγείων.

Ἡ Στρατιωτική αὕτη συνεργασία θέλει ἐπί πλέον συντελέσει εἰς τήν ἀνάπτυξιν ἑνός ἀπολύτως φιλικοῦ πνεύματος ἀπαραιτήτου διά τήν φιλικήν ἐπίλυσιν τῶν τυχόν ὑπαρχουσῶν συνοριακῶν διαφορῶν κατά τό Συνέδριον τῆς Εἰρήνης καί τήν δημιουργίαν τῶν προϋποθέσεων ἐκείνων αἵτινες εἶναι ἀπαραίτητοι διά τήν εἰς τό μέλλον ἀδελφικήν διαβίωσιν καί συνεργασίαν τῶν Βαλκανικῶν Λαῶν.

Γενικόν Στρατηγεῖον 9/7/1943

Στέφανος Σαράφης

Ἄρης Βελουχιώτης

Βασίλης Σαμαρινιώτης

Ὅταν ἀργότερα ὁ Σιάντος θά ἀκυρώσει γιά πολιτικούς λόγους τό σύμφωνο, οἱ ἀντιδρῶντες θά κατηγορήσουν τήν ἡγεσία τοῦ κόμματος γιά δουλοπρεπῆ στάση ἔναντι τῶν Ἄγγλων. Ὡστόσο γιά τήν ἀντίστοιχη «δουλοπρέπεια» πού ἔκανε λόγο γιά σοβιετοποίηση τῆς Μακεδονίας δέν γίνεται στήν ἐαμική ἱστοριογραφία λόγος.

Παραπομπές:

[1]  Τό ἴδιο πρόσωπο ἀναφέρεται εἴτε σάν «Τζιότζιο», εἴτε σάν «Τζότζε» ἤ «Τζῶτζο».

[2]   Ἐννοεῖ  ἑλληνικοῦ (ΕΑΜ),  γιουγκοσλαβικοῦ, ἀλβανικοῦ καί βουλγαρικοῦ.

[3] Γρηγόρης Φαράκος, Ὁ ΕΛΑΣ καί ἡ ἐξουσία, τόμος Β’, Ἑλ­ληνικά Γράμματα, 2000, σ. 277 – 278.

[4] Νίκολας Χάμμοντ, Με τούς ἀντάρτες 1943-44,  Ἑλληνική Εὐρωεκδοτική, 1982, σ. 80 – 81.

[5] Γρηγόρης Φαράκος, Ὁ ΕΛΑΣ καί ἡ ἐξουσία, τόμος Α’, Ἑλ­ληνικά Γράμματα, 2000, σ. 127.

[6]  Μάρκου Βαφειάδη, Ἀπομνημομνεύματα 1940–1944, τόμος Β’, Λιβάνης 1985, σ. 120.

[7] Ὁ Καραγιώργης σέ ἐπιστολή του πρός τό Π.Γ. τοῦ ΚΚΕ (3.7.1943) γράφει μεταξύ ἄλλων: «ὉἌρης ἀπερίφραστα μοῦ δήλωσε ὅτι δέν εἶναι σύμφωνος μέ τήν κομματική γραμμή στό σημεῖο πού ἀφορᾶ στή θέση μας ἀπέναντι τῶν Ἄγ­γλων. […] Ὁἴδιος μισεῖ τήν Ἀγγλία καί φυσικά τίς φιλικές πρός αὐτήν ὀργανώ­σεις. […] Τό μῖσος αὐτό τό ἐκφράζει ἀνοιχτά στίς ὁμιλίες του πρός τόν λαό, ὅπως τό ἄκουσα μέ τά αὐτιά μου στό χωριό Στένωμα. […]»

[8] Νίκολας Χάμμοντ, Με τούς ἀντάρτες 1943-44,  Ἑλληνική Εὐρωεκδοτική, 1982, σ. 118.

[9]   Ἔντυ Μάγιερς, Ἡ Ἑλληνική Περιπλοκή, Ἑξάντας 1975, σ. 208.

[10]  Καί στίς δυό συνδιασκέψεις συμμετεῖχε ὁ Μάγιερς μέ ἄλλους Βρετανούς ἀξιωματικούς.

[11]   Πέτρος Μακρῆς – Στάϊκος, (ἐπιμ.), Βρετανική πολιτική καί ἀντιστασιακά κινήματα στήν Ἑλλάδα. Ἡ ἀπόρρητη ἔκθεση τοῦ ταγματάρχη DavidJ. Wallace, Ὠκεανίδα, 2009, σ. 70-71.

[12]  Πέτρος Μακρῆς – Στάϊκος, (ἐπιμ.), Βρετανική πολιτική καί ἀντιστασιακά κινήματα στήν Ἑλλάδα. Ἡ ἀπόρρητη ἔκθεση τοῦ ταγματάρχη DavidJ. Wallace, Ὠκεανίδα, 2009, σ. 77.

[13]   Ἔντυ Μάγιερς, Ἡ Ἑλληνική Περιπλοκή, Ἑξάντας 1975, σ. 209.

[14]  Πέτρος Μακρῆς – Στάϊκος, (ἐπιμ.), Βρετανική πολιτική καί ἀντιστασιακά κινήματα στήν Ἑλλάδα. Ἡ ἀπόρρητη ἔκθεση τοῦ ταγματάρχη DavidJ. Wallace, Ὠκεανίδα, 2009, σ. 67.

Πηγή: Ελληνικά Χρονικά, Αβέρωφ