 |
| ΤΟ ΒΛΕΜΜΑ ΤΩΝ ΑΦΟΡΙΣΜΕΝΩΝ |
του Κωνσταντίνου Αθ. Οικονόμου, δασκάλου, συγγραφέα
ΓΕΝΙΚΑ: Βασκανία ή μάτιασμα ονομάζεται η πεποίθηση ότι είναι δυνατό να επηρεαστεί αρνητικά ένας ανθρωπος εξαιτίας φθόνου ή βλέμματος από άλλο άνθρωπο (έστω ακούσια). Η πίστη στο "μάτι" είναι διαδεδομένη σε Μέση Ανατολή, δυτική και ανατολική Αφρική, κεντρική Ασία, αλλά και στην Ευρώπη, ιδίως στις μεσογειακές χώρες. Αναφορές στην βασκανία βρίσκονται στο Κοράνι και σε Εβραϊκά ιερά κείμενα (Ταλμούδ, Τανάκ). Στον πίνακα "Το διαβολικό μάτι", ο Τζον Φίλιπ (1859) απεικονίζει τον εαυτό του καθώς φιλοτεχνεί το σκίτσο μιας Τσιγγάνας, η οποία βλέποντάς τον να την κοιτάζει έντονα, πιστεύει ότι γίνεται "στόχος" βασκανίας. Η αρχή της βασκανίας ανάγεται στη Χαλδαία.
 |
| ΤΟ ΒΛΕΜΜΑ ΤΟΥ ΑΦΟΡΙΣΜΕΝΟΥ |
ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ: Οι αρχαίοι Έλληνες και αργότερα οι Ρωμαίοι πίστευαν στη βασκανία. Υπήρχαν μέσα διαγνώσεως της βασκανίας, όπως το κοίταγμα του λαδιού της καντήλας, σαν το σημερινό “ξεμάτιασμα”. Οι τρόποι ξεματιάσματος μεταφέρονταν από γενιά σε γενιά με συγκεκριμένους τρόπους για να μην χάσουν την δύναμή τους. Ο Δημοσθένης καταγγέλλει την βασκανία ότι προκαλεί δυστυχία. Ο Στράβων αναφέρει τον Τιμαίο τον Ταυρομενέο, χαρακτηρίζοντάς τον κακόβουλο, αφού μπορούσε να ματιάζει.
Ο Πλούταρχος αναφέρει και την περίπτωση της αυτοβασκανίας. Ο Δημόκριτος αναφέρει ότι εκπέμπουν τα μάτια του βασκάνου μοχθηρία και φθόνο, προκαλώντας διαταραχές στον βασκανόμενο. Η παλαιότερη αναφορά γίνεται στα Αργοναυτικά του Απολλώνιου του Ρόδιου, που περιγράφει πώς η Μήδεια κατάφερε να σταματήσει τον Ταλω, τον χάλκινο άνδρα που φύλαγε την Κρήτη. Η Μήδεια τραγουδώντας μαγικά τραγούδια, κάλεσε θεές του θανάτου και τα σκυλιά του Άδη. Έβαλε το κακό στο νου της και με το μάτι της έριξε κατάρα στα μάτια του Ταλώ. Το κακό μάτι μπορούσε να επηρεάσει όχι μόνο τον άνθρωπο αλλά και ότι είχε προσφιλές. Τα παιδιά θεωρούνταν ευκολότερα θύματα. Αξιοσημείωτο είναι το πόσο απαράλλακτες μεταφέρθηκαν κάποιες δοξασίες στις ημέρες μας. Το «οφθαλμίζειν», και «εποφθαλμίζειν» σήμαιναν ακριβώς ό,τι εννοούμε σήμερα «ματιάζω». Το “ματιάστηκε μόνος του” περιγράφεται σαν αυτοβασκανία. Το “μη λες μεγάλο λόγο” ελέχθηκε από τον Σωκράτη: «μη μέγα λέγε, μη τις βασκανία περιτρέψη τον λόγον τον μέλλοντα». Ο Αριστοτέλης αναφέρει το φτύσιμο στον κόρφο: «εμπτύει αυτοίς ως μη βασκανθώσιν». Οι Ρωμαίοι λάτρευαν ως προστάτη των παιδιών τη θεά Cumina, που απέτρεπε την επίδραση του κακού ματιού. Τα κατοικίδια ζώα ήταν επίσης δυνατό να επηρεαστούν. Ο Βιργίλιος γράφει το παράπονο βοσκού του οποίου καταστράφηκε το κοπάδι.ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ: Οι Αφρικανοί πιστεύοντας ότι το κακό μάτι μπορεί να σκοτώσει κοπάδια ή δέντρα, κατέφευγαν στην προστασία τοτέμ. Κατεξοχήν “προστατευτικές” μορφές ήταν τερατόμορφα απεχθή πλάσματα, ή ζώα (ποντικός, ύαινα, σκορπιός, λύκος, κόρακας). Ακόμη, αντιβασκανικά θεωρούνται ο μαγνήτης, ο σίδηρος, ο ορείχαλκος, η γαλαζόπετρα. Από αυτά κατασκευάζονταν διάφορα χαϊμαλιά. Οι Αιγύπτιοι μεταχειρίζονταν φύλλα παπύρου με μυστηριώδεις γραφές που φορούσαν στα εσώρουχά τους. Οι Πέρσες χρησιμοποιούσαν λωρίδες, πάνω στις οποίες χάραζαν ξόρκια και δένονταν με αυτές κατάσαρκα. Οι Εβραίοι σε ανάλογα φυλακτά έγραφαν κομμάτια της Παλαιάς Διαθήκης και τα φορούσαν στο χέρι, ή στο κεφάλι. Στα φυλαχτά των μωαμεθανών συναντάμε ρητά του κορανίου. Το βάσκαμα στην Θεσσαλία το ακούμε συχνά ως αρμένιασμα, στα Δωδεκάνησα ως ματικό, στην Κρήτη ως λάβωμα ή θιάρισμα και στη Μάνη ως αποσκασμό.
“ΦΥΛΑΚΤΗΡΙΑ” - “ΞΕΜΑΤΙΑΣΜΑΤΑ”: Από παλιά οι άνθρωποι ζητούσαν μέσα για την εξουδετέρωση της βασκανίας. Στους Έλληνες αναφέρονται: αποτρόπαια, φυλακτήρια, εγκόλπια, περίαπτα, τελέσματα, στους Λατίνους amuletum, στους Γάλλους amulette, fétiche, στους Ιταλούς ligature, alligatura. Από αποτρεπτικές πράξεις γνωρίζουμε από την αρχαιότητα το φτύσιμο: «Ως μη βασκανθώ τρις εις εμόν έπτυσα κόλπον» (Θεόκριτος). Επίσης η μούντζα ή φασκέλωμα, η fica των Ιταλών. Οι χειρονομίες συνοδευόταν με φράσεις όπως: «Εις την κεφαλήν σοι», «Και συ», «Έρρε». Στη Ρώμη κρεμούσαν το "fascinum", φαλλικό σύμβολο, στο λαιμό των παιδιών για προστασία από κακό μάτι, αλλά και για γονιμότητα. Βουδισμός, Βραχμανισμός, και Ταοϊσμός καλλιέργησαν την πίστη στα φυλακτήρια. Ο Χριστιανισμός δεν κατόρθωσε να καταργήσει τη χρήση των φυλακτηρίων. Μάλιστα, υπάρχουν “χριστιανοί”, που με την διακατέχουσα δεισιδαιμονία, προσπαθούν να προφυλαχθούν από τον σατανά και τους ομοίους του με διάφορα φυλακτήρια, ή "αγιωτικά – χαϊμαλιά", προσμένοντας από αυτά προστασία. Η Έκτη Οικουμενική Σύνοδος (κανόνας 61) ορίσει καθαίρεση για κληρικούς και εξαετή αφορισμό για λαϊκούς που έδιναν στις γυναίκες δεμάτια από μεταξένια («σηρικά») νήματα, ως αντιβασκανικά. Σήμερα διαδεδομένα είναι τα ματόχαντρα (μπλε χάντρες που μοιάζουν με μάτι), τα οποία, αξίζει να σημειωθεί, τα χρησιμοποιούν ακόμη και στις Βαπτίσεις(!). Το τι λέγεται, από την άλλη, στα ξεματιάσματα, στις ευχές και "γητειές", μόνο χριστιανικό δεν είναι και είναι, φυσικά, ανυπόστατο θεολογικώς. Συνδυάζονται δεισιδαιμονίες με "ευχές προς τον Χριστό” από τους ξεβασκανιστές και, χωρίς να το καταλαβαίνουν, αυτοεξαπατούνται θεωρώντας ότι προσευχήθηκαν πράττοντας το καλύτερο. Άλλοτε πάλι, ανακατεύοντας "αγιωτικά" και επικαλούμενοι το όνομα του Χριστού, “ξαποστέλνουν το "κακό", στα "όρη στ' άγρια βουνά, στα ξύλα στα λιθάρια". Σε άλλες περιπτώσεις, παίρνουν αλάτι, δένουν κόμπους σε πανιά και κάνουν τα πάντα, εκτός από αυτό που η εκκλησία μας δέχεται.
Η ΑΓΙΑ ΓΡΑΦΗ: Στη Βίβλο διαβάζουμε: “Μη συνδείπνει (να μη δειπνείς μαζί) ανδρί βασκάνω” (Παρ. κγ΄6), ενώ αλλού: “ανδρί μικρολόγω ου καλός ο πλούτος και ανθρώπω βασκάνω ίνα τι χρήματα;” (Σ. Σειρ., ιδ΄3). Στην Καινή Διαθήκη αναφορά στη βασκανία κάνει ο Απ. Παύλος: “Ω ανόητοι Γαλάται, τις υμάς εβάσκανε τη αληθεία μη πείθεσθε;” (Γαλ. γ΄1), θεωρώντας τη δυσκολία των Γαλατών να εγκολπωθούν το κήρυγμα του Παύλου οφειλόμενη στη βασκανία.
Η ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ: Χρήση φυλακτηρίου, σύμφωνα με τους Πατέρες της Εκκλησίας επέχουν ο αγιασμός και ο Σταυρός, το "τρόπαιον του Χριστού κατά του Διαβόλου", (Μέγας Φώτιος). Ο Ευσέβιος Αλεξ. λέγει ότι έχουμε το Σταυρό "φυλακτήριον" εναντίον της "βασκανίας και του μισόκαλου". Ο Μέγας Αθανάσιος λέγει: "του σταυρού γενομένου" κάθε ειδωλολατρία καθαιρείται και κάθε δαιμονική φαντασία εξαφανίζεται. Οι πατέρες της Εκκλησίας αποδίδουν τη βασκανία σε επέμβαση του πονηρού πνεύματος, έργο διαβόλου, ταυτίζοντάς την με το φθόνο, ενώ θεωρούν τη βασκανία κακή και για αυτόν που την προκαλεί. Λόγο και ευχή για τη βασκανία έγραψε ο Μέγας Βασίλειος. Εκεί διαβάζουμε: “Κύριε (...) Σου δεόμεθα απόστησον, φυγάδευσον και απέλασον πάσαν διαβολικήν ενέργειαν, πάσαν σατανικήν έφοδο και πάσαν επιβουλήν, (...) και οφθαλμών βασκανίαν των κακοποιών και πονηρών ανθρώπων απο του δούλου σου (...).” Είπαμε ότι οι Πατέρες αποδίδουν το μάτι σε "δαιμόνιο". Αυτός που ματιάζει έχει "δαιμόνιο". Ακούγεται βαρύ. Κι όμως αυτός που ματιάζει, κατά τους Πατέρες, απέχει από την Εκκλησία και τα μυστήριά της. Δεν εξομολογείται, δεν κοινωνεί, δεν κάνει τον Σταυρό του ή απλώς ανήκει στην Εκκλησία επιφανειακά, απέχοντας των μυστηρίων της, όπως μάλλον οι περισσότεροι: "ο λαός ούτος τω στόματι αυτών και τοις χείλεσι με τιμά, η δε καρδία αυτών πόρρω απέχει απ΄ εμού” (Ματθ. ιε,8). Η απομάκρυνση από το Θεό, διευκολύνει το διάβολο με ό,τι μπορεί να συνεπάγεται. Η Ορθόδοξη Εκκλησία, πάντως, προσευχόμενη για την προφύλαξη των παιδιών της, καθιέρωσε πνευματικά όπλα για τον καθημερινό αγώνα. Έτσι, όταν κάποιος περνάει δοκιμασία, η Εκκλησία εκτός από τις καθιερωμένες ευχές, χρίει τον δοκιμαζόμενο άνθρωπο με το λάδι του μυστηρίου του Αγίου Ευχελαίου. Ο Διάβολος όμως, κατάφερε να βάλει τον (δεισιδαίμονα) χριστιανό όχι να χρισθεί με αγιασμένο λάδι, αλλά να πάει στον “ειδικό”¨, ο οποίος ρίχνει το λάδι και αντί να χρίσει με το νικηφόρο σημείο του Σταυρού, το ρίχνει σε πιάτο με νερό και στην συνέχεια να πλατσουρίζει τον δοκιμαζόμενο άνθρωπο. Έτσι, ούτε ο χριστιανός χρίεται, ούτε αντλεί την ευλογία του Θεού, διά του αγιαστικού μυστηρίου του Ιερού Ευχελαίου. Ένα Μυστήριο που ο Ιερεύς εύχεται μεταξύ άλλων: "Δέσποτα, αγίασαν το έλαιον τούτο, ώστε γενέσθαι τοις χριομένοις εξ' αυτού εις θεραπείαν και απαλλαγών παντός πάθους, μολυσμού σαρκός και πνεύματος, και παντός κακού".
konstantinosa.oikonomou@gmail.
Βιβλιογραφία: Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια, γ΄ 734-5
Πρωτοπρεσβύτερου Νικολάου Λαγουμτζή Ταγματάρχη, Μάγια και δεισιδαιμονίες
το βιντεο: https://www.youtube.
το πλήρες άρθρο σε pdf εδώ:
konstantinosa.oikonomou@gmail.
