ΚΥΡΙΑΚΗ ΙΕ΄ ΛΟΥΚΑ [:Λουκ. 19,1-10]
Ο ΑΓΙΟΣ ΚΥΡΙΛΛΟΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑΣ
ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΤΟΥ ΚΥΡΙΟΥ ΜΕ ΤΟΝ ΖΑΚΧΑΙΟ
«Καὶ εἰσελθὼν διήρχετο τὴν ἱεριχώ· καὶ ἰδοὺ ἀνὴρ ὀνόματι καλούμενος Ζακχαῖος καὶ αὐτὸς ἦν ἀρχιτελώνης, καὶ οὗτος ἦν πλούσιος, καὶ ἐζήτει ἰδεῖν τὸν Ἰησοῦν τίς ἐστι, καὶ οὐκ ἠδύνατο ἀπὸ τοῦ ὄχλου, ὅτι τῇ ἡλικίᾳ μικρὸς ἦν. καὶ προδραμὼν ἔμπροσθεν ἀνέβη ἐπὶ συκομορέαν, ἵνα ἴδῃ αὐτόν, ὅτι ἐκείνης ἤμελλε διέρχεσθαι
(:Ἔπειτα ἀπὸ λίγο ὁ Ἰησοῦς μπῆκε στὴν Ἰεριχώ, καὶ περνοῦσε μέσα ἀπὸ τὴν πόλη. Ἐκεῖ ὑπῆρχε ἕνας ἄνθρωπος ποὺ ὀνομαζόταν Ζακχαῖος. Αὐτὸς ἦταν ἀρχιτελώνης καὶ πολὺ πλούσιος. Καὶ προσπαθοῦσε νὰ δεῖ τὸν Ἰησοῦ ποιός εἶναι, ἀλλὰ δὲν μποροῦσε· διότι ὑπῆρχε μεγάλη συρροὴ λαοῦ, καὶ αὐτὸς ἦταν κοντὸς στὸ ἀνάστημα καὶ σκεπαζόταν ἀπὸ τὸ πλῆθος. Ἔτρεξε λοιπὸν μπροστὰ ἀπὸ τὸ πλῆθος ποὺ συνόδευε τὸν Ἰησοῦ καὶ ἀνέβηκε σὰν νὰ ἦταν μικρὸ παιδὶ σὲ μία συκομουριὰ γιὰ νὰ Τὸν δεῖ, διότι ἀπὸ τὸν δρόμο ἐκεῖνο, στὸν ὁποῖο βρισκόταν τὸ δέντρο αὐτό, θὰ περνοῦσε ὁ Ἰησοῦς)» [Λουκ. 19,1-4].Ὁ Ζακχαῖος ἦταν ἀρχιτελώνης μὲ πάρα πολὺ μεγάλη ροπὴ πρὸς τὴ φιλαργυρία, καὶ σκοπός του ἦταν νὰ εἰσπράττει ὅσο τὸ δυνατὸν περισσότερα χρήματα· μὲ αὐτὸ ἄλλωστε ἀσχολοῦνταν οἱ τελῶνες· καὶ αὐτὴν τὴν πλεονεξία ὁ Παῦλος τὴν ὀνομάζει «εἰδωλολατρία», ἐπειδὴ προφανῶς ταιριάζει μόνο σὲ αὐτοὺς ποὺ δὲν γνωρίζουν τὸν Θεό [Κολ. 3,5 :«Νεκρώσατε οὖν τὰ μέλη ὑμῶν τὰ ἐπὶ τῆς γῆς, πορνείαν, ἀκαθαρσίαν, πάθος, ἐπιθυμίαν κακήν, καὶ τὴν πλεονεξίαν, ἥτις ἐστὶν εἰδωλολατρία δι᾿ ἃ ἔρχεται ἡ ὀργὴ τοῦ Θεοῦ ἐπὶ τοὺς υἱοὺς τῆς ἀπειθείας (:Νεκρῶστε λοιπὸν τὰ μέλη σας ποὺ ἐπιθυμοῦν τίς γήινες ἀπολαύσεις καὶ ἡδονές. Νεκρῶστε τὴν πορνεία, τὴν ἀκαθαρσία, κάθε πάθος καὶ ὑποδούλωση στὸ κακό, κάθε κακὴ ἐπιθυμία καὶ τὴν πλεονεξία, ἡ ὁποία εἶναι λατρεία στὸ εἴδωλο τοῦ χρήματος)» · ἐπίσης, Ἐφ. 5,5: «Τοῦτο γὰρ ἐστε γινώσκοντες, ὅτι πᾶς πόρνος ἢ ἀκάθαρτος ἢ πλεονέκτης, ὅς ἐστιν εἰδωλολάτρης, οὐκ ἔχει κληρονομίαν ἐν τῇ βασιλείᾳ τοῦ Χριστοῦ καὶ Θεοῦ (:Φυλαχθεῖτε ἀπὸ ὅλα αὐτά, διότι πρέπει νὰ ξέρετε καλὰ τὸ ἑξῆς, ὅτι κάθε πόρνος ἢ ἀκάθαρτος ἢ πλεονέκτης, ὁ ὁποῖος οὐσιαστικὰ εἶναι εἰδωλολάτρης, ἀφοῦ ἡ λατρεία τοῦ χρήματος, ἀπορροφᾷ ὁλόκληρη τὴν καρδιά του, δὲν ἔχει κανένα δικαίωμα κληρονομιᾶς στὴ βασιλεία τοῦ Χριστοῦ καὶ Θεοῦ)».
Γι᾿ αὐτό, καὶ πολὺ εὔλογα, ἐπειδὴ οἱ τελῶνες εἶχαν περιβληθεῖ στὴν ὄψη καὶ τὴ συμπεριφορά τους μὲ μεγάλη ἀναίδεια, ὁ Κύριος τοὺς εἶχε συμπεριλάβει στὴν ἴδια κατηγορία μαζὶ μέ τίς πόρνες, λέγοντας τὰ ἑξῆς στοὺς διδασκάλους τῶν Ἰουδαίων: «ἀμὴν λέγω ὑμῖν ὅτι οἱ τελῶναι καὶ αἱ πόρναι προάγουσιν ὑμᾶς εἰς τὴν βασιλείαν τοῦ Θεοῦ (:Ἀληθινά σᾶς λέω ὅτι οἱ τελῶνες καὶ οἱ πόρνες, οἱ ὁποῖες στὴν ἀρχὴ ἔδειξαν ἀπείθεια στὸ νόμο τοῦ Θεοῦ, πηγαίνουν πρὶν ἀπό σᾶς τοὺς Φαρισαίους καὶ γραμματεῖς στὴ βασιλεία τοῦ Θεοῦ· διότι ἐσεῖς μὲ λόγια μόνο δείξατε ὑπακοὴ στὸ Θεό, στὴν πραγματικότητα ὅμως ὑπήρξατε ἀπειθεῖς καὶ ἄπιστοι)» [Ματθ. 21,31].
Πλὴν ὅμως ὁ Ζακχαῖος δὲν ἔμεινε σὲ αὐτά, ἀλλὰ κρίθηκε ἄξιος τῆς εὐσπλαχνίας ἀπὸ τὸν Χριστό· γιατί Αὐτὸς εἶναι Ἐκεῖνος ποὺ καλεῖ κοντά Του αὐτοὺς ποὺ βρίσκονται μακριά, καὶ φωτίζει αὐτοὺς ποὺ εἶναι σκοτισμένοι. Ἐμπρὸς λοιπὸν νὰ δοῦμε ποιός ὑπῆρξε ὁ δρόμος τῆς ἐπιστροφῆς γιὰ τὸν Ζακχαῖο. Ἐπιθύμησε νὰ δεῖ τὸν Ἰησοῦ, γιατί βλάστησε μέσα του σπόρος σωτηρίας. Αὐτὸ τὸ εἶδε ὁ Χριστὸς μὲ τὰ θεϊκά Του μάτια καὶ σηκώνοντας τὸ βλέμμα Του, τὸν εἶδε καὶ μὲ τὰ ἀνθρώπινα μάτια· καὶ ἐπειδὴ σκοπός Του ἦταν νὰ σωθοῦν ὅλοι οἱ ἄνθρωποι, προσφέρει τὴν ἀγαθότητα καί, ἐνθαρρύνοντάς τον, τοῦ λέγει: «Ζακχαῖε, σπεύσας κατάβηθι (: Ζακχαῖε, κατέβα γρήγορα)» [Λουκ. 19,5]· ἐπειδὴ προσπαθοῦσε νὰ δεῖ τὸν Ἰησοῦ, καὶ τὸν ἐμπόδιζε τὸ πλῆθος, ὄχι τόσο πολὺ τῶν ἀνθρώπων, ὅσο τῶν ἁμαρτιῶν του. Ἀλλὰ ἦταν καὶ μικρὸς στὸ ἀνάστημα, ὄχι μόνο τὸ σωματικό, ἀλλὰ καὶ τὸ πνευματικό· καὶ δὲν θὰ μποροῦσε νὰ Τὸν δεῖ μὲ ἄλλο τρόπο, ἂν δὲν ἀνέβαινε σὲ κάποιο ὕψος ἀπὸ τὸ ἔδαφος τῆς γῆς καὶ δὲν ἀνέβαινε στὴ συκομουριά, μπροστὰ ἀπὸ τὴν ὁποία ἐπρόκειτο νὰ περάσει ὁ Χριστός.
Ὁ λόγος βέβαια ἔχει καὶ ἀλληγορικὴ σημασία: δὲν μπορεῖ δηλαδὴ κανεὶς μὲ ἄλλον τρόπο νὰ δεῖ τὸν Χριστὸ καὶ νὰ πιστέψει σὲ Αὐτόν, παρὰ μόνο ἐὰν ἀνεβεῖ στὴ συκομουριά, καταδικάζοντας ὡς ἀνόητα τὰ γήινα μέλη του, δηλαδὴ τὴν πορνεία, τὴν ἀκαθαρσία καὶ καθετὶ ποὺ τὰ ἀκολουθεῖ. «Ἐπρόκειτο», λέγει, «ὁ Χριστὸς νὰ περάσει μπροστὰ ἀπὸ τὴ συκομουριά»: ἀφοῦ δηλαδὴ ἐφάρμοσε τὸν τρόπο ζωῆς ποὺ ὅριζε ὁ μωσαϊκὸς νόμος, πρᾶγμα τὸ ὁποῖο συμβολίζει ἡ «συκιά», προτίμησε τὰ «μούρα», ὅσα δηλαδὴ ὁ κόσμος θεωρεῖ ἀνόητες ἐπιλογές, δηλαδὴ τὸν σταυρὸ καὶ τὸν θάνατο. Καὶ καθένας ποὺ σηκώνει τὸν σταυρό του καὶ ἀκολουθεῖ τὸν τρόπο ζωῆς τοῦ Χριστοῦ σώζεται, ἐφόσον ἐφαρμόζει μὲ σύνεση τὸν νόμο τοῦ Θεοῦ, ὁ ὁποῖος εἶναι μιὰ συκιὰ ποὺ δὲν κάνει ἄνοστα σῦκα, ἀλλὰ εὔγευστα μούρα· γιατί στοὺς Ἰουδαίους φαίνεται μωρία ἡ κρυμμένη στοὺς πιστοὺς πνευματικὴ ἐργασία, ὅσον ἀφορᾷ τὴν ἀποκοπὴ τῆς κακίας καὶ τὴν ἀποχὴ ἀπὸ κάθε κακὴ πράξη, χωρὶς ὅμως νὰ κάνουν αἰσθητὰ τὴν περιτομὴ στὸ δέρμα τους καὶ χωρὶς νὰ τηροῦν τὴν ἀργία τοῦ Σαββάτου.
Κατάλαβε λοιπὸν ὁ Ἰησοῦς ὅτι αὐτὸς ἦταν ἕτοιμος πρὸς ὑπακοὴ καὶ θερμὸς στὴν πίστη καὶ ἕτοιμος εὔκολα νὰ μετανοήσει ἀπὸ τὴν κακία καὶ νὰ στραφεῖ πρὸς τὴν ἀρετή· καὶ αὐτὸς «σπεύσας κατέβῃ, καὶ ὑπεδέξατο αὐτὸν χαίρων (:τότε ὁ Ζακχαῖος κατέβηκε γρήγορα καὶ Τὸν ὑποδέχθηκε στὸ σπίτι του μὲ χαρά)» [Λουκ. 19,6] ὄχι μόνο ἐπειδὴ Τὸν εἶδε ὅπως ἐπιδίωκε, ἀλλὰ καὶ ἐπειδὴ κλήθηκε ἀπὸ Αὐτὸν μὲ τὸ ὄνομά του, καὶ Τὸν ὑποδέχθηκε στὸ ἴδιο του τὸ σπίτι, κάτι ποὺ δὲν θὰ τὸ περίμενε ποτέ.
«Ζακχαῖε, σπεύσας κατάβηθι· σήμερον γὰρ ἐν τῷ οἴκῳ σου δεῖ με μεῖναι (:Ζακχαῖε, κατέβα γρήγορα, διότι σήμερα πρέπει νὰ μείνω στὸ σπίτι σου, σύμφωνα μὲ τὴ θεία βουλὴ ποὺ προετοιμάζει ἡ σωτηρία σου)» [Λουκᾶ 19,5].
Ἦταν θεϊκὴ πρόγνωση αὐτή, ἤξερε καλὰ αὐτὸ ποὺ ἐπρόκειτο νὰ συμβεῖ· εἶδε ὅτι ἡ ψυχὴ τοῦ ἀνθρώπου ἦταν πανέτοιμη νὰ κλίνει στὸ νὰ ἐπιλέξει νὰ ζήσει μὲ τρόπο ἅγιο, καὶ τὴν μετέστρεψε στὴν εὐσέβεια· «ὑπεδέξατο», λέει, «αὐτὸν χαίρων (:Τὸν ὑποδέχτηκε στὸ σπίτι του μὲ χαρά)», ἐπειδὴ ἔτυχε τιμῆς ποὺ δὲν τὴν περίμενε. Ἀλλὰ ἴσως θὰ μποροῦσε κάποιος νὰ πεῖ στὸν Σωτῆρα ὅλων μας Χριστό: «Μπαίνεις στὴν αὐλὴ τοῦ Ζακχαίου ποὺ εἶναι ἀρχηγὸς τῶν τελωνῶν καὶ ὁ ὁποῖος δὲν ἀπέβαλε ἀκόμα τὴ συνήθεια τῆς φιλοκέρδειας;». «Ναί», λέγει· «Τὸ γνωρίζω αὐτό, ἀφοῦ ἀπὸ τὴ φύση μου εἶμαι Θεὸς καὶ παρακολουθῶ τίς πορεῖες τοῦ καθενὸς ἐπάνω στὴ γῆ, καὶ ἐπιπλέον γνωρίζω αὐτὰ ποὺ θὰ συμβοῦν. Τὸν κάλεσα γιὰ μετάνοια, ἐπειδὴ εἶναι πρόθυμος γι᾿ αὐτό».
«Καὶ ἰδόντες πάντες διεγόγγυζον λέγοντες ὅτι παρὰ ἁμαρτωλῷ ἀνδρὶ εἰσῆλθε καταλῦσαι. σταθεὶς δὲ Ζακχαῖος εἶπε πρὸς τὸν Κύριον· ἰδοὺ τὰ ἡμίση τῶν ὑπαρχόντων μου, Κύριε, δίδωμι τοῖς πτωχοῖς, καὶ εἴ τινὸς τι ἐσυκοφάντησα, ἀποδίδωμι τετραπλοῦν (:Ὅλοι ὅμως, ὅταν εἶδαν ὅτι ὁ Ἰησοῦς προτίμησε τὸ σπίτι τοῦ Ζακχαίου, μουρμούριζαν μεταξύ τους μὲ ἀγανάκτηση καὶ σχολίαζαν περιφρονητικὰ τὸν Ἰησοῦ λέγοντας ὅτι μπῆκε νὰ μείνει καὶ νὰ ἀναπαυθεῖ στὸ σπίτι ἑνὸς ἁμαρτωλοῦ ἀνθρώπου. Ὁ Ζακχαῖος ὅμως στάθηκε μπροστὰ στὸν Κύριο καὶ τοῦ εἶπε: ''Ἰδού, Κύριε, τὰ μισὰ ἀπὸ τὰ ὑπάρχοντά μου τὰ δίνω ἐλεημοσύνη στοὺς φτωχούς, κι ἂν τυχὸν ὡς τελώνης μεταχειρίστηκα συκοφαντίες, ψεύτικες καταγγελίες καὶ ἀναφορὲς γιὰ νὰ ἀδικήσω κάποιον σὲ κάτι, τοῦ τὸ γυρίζω πίσω τετραπλάσιο'')» [Λουκ. 19,7-8].
Βλέπεις πὼς ὁ προϊστάμενος τῶν τελωνῶν, ὁ φιλάργυρος, ἔγινε ἀμέσως ἐλεήμονας καὶ ἔνθερμος ὑποστηρικτὴς τῆς φιλοπτωχίας, ὑποσχόμενος ὅτι θὰ μοιράσει τὸν πλοῦτο του στοὺς φτωχούς, καὶ ἀπολογούμενος στοὺς ἀδικημένους, σύμφωνα μὲ τὸν νόμο ὁ ὁποῖος διέτασσε νὰ δίνουν τέσσερα πρόβατα ἀντὶ ἑνός, σύμφωνα μὲ τὴν ἀπόφαση τοῦ Δαβίδ, γιὰ ἐκεῖνον ὁ ὁποῖος ἔχει λεχθεῖ ὅτι ἔκλεψε τὴν προβατίνα τοῦ φτωχοῦ· διότι λέγει: «καὶ τὴν ἀμνάδα ἀποτίσει ἑπταπλασίονα, ἀνθ᾿ ὧν ὅτι ἐποίησε τὸ ῥῆμα τοῦτο καὶ περὶ οὗ οὐκ ἐφείσατο (:καὶ θὰ ἐπιστρέψει σὲ ἐκεῖνον ποὺ ἀδικήθηκε ἑπτὰ προβατίνες, διότι ἔκανε τὴν κακὴ αὐτὴν πράξη, δὲν λυπήθηκε δηλαδὴ τὸν φτωχὸ ἰδιοκτήτη τῆς μιᾶς προβατίνας)» [Β΄ Βασ. 12,6].
«Σήμερον σωτηρία τῷ οἴκῳ τούτῳ ἐγένετο, καθότι καὶ αὐτὸς υἱὸς Ἀβραὰμ ἐστιν. ἦλθε γὰρ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου ζητῆσαι καὶ σῶσαι τὸ ἀπολωλός (:Σήμερα μὲ τὴν ἐπίσκεψή μου στὸ σπίτι αὐτὸ ἦλθε ἡ σωτηρία τόσο στὸν οἰκοδεσπότη, ὅσο καὶ στοὺς δικούς του. Καὶ ἔπρεπε νὰ σωθεῖ καὶ ὁ ἀρχιτελώνης αὐτός, διότι κι αὐτὸς εἶναι γιὸς καὶ ἀπόγονος τοῦ Ἀβραάμ, ὅπως κι ἐσεῖς ποὺ διαμαρτύρεστε. Καὶ σὲ αὐτὸν λοιπὸν ἔδωσε ὁ Θεὸς τὴν ὑπόσχεση τῆς σωτηρίας. Ἔπρεπε λοιπὸν νὰ συντελέσω στὴ σωτηρία αὐτὴ τοῦ Ζακχαίου, διότι ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου ἦλθε ἀπὸ τὸν οὐρανὸ στὴ γῆ γιὰ ν᾿ ἀναζητήσει καὶ νὰ σώσει ὅλη τὴν ἀνθρωπότητα, ποὺ σὰν χαμένο πρόβατο κινδύνευε νὰ πεθάνει μέσα στὴν ἁμαρτία)» [Λουκ. 19,9-10].
Ὅπου δηλαδὴ μπαίνει ὁ Χριστός, ἐκεῖ ὁπωσδήποτε ὑπάρχει καὶ σωτηρία. Ὄχι μὲ ἀναβολές, οὔτε μὲ ὑποσχέσεις, ἀλλὰ σήμερα ὁ Χριστὸς προσφέρει στὸν Ζακχαῖο τὴ σωτηρία, γιατί καὶ αὐτὸς πραγματοποίησε ἀμέσως ἐκεῖνο ποὺ ὑποσχέθηκε. Γιατί δὲν εἶπε: «Θὰ δώσω στὸ μέλλον τὰ μισά μου ὑπάρχοντα γιὰ ἐλεημοσύνη στοὺς φτωχούς, καὶ σὲ ἐκείνους ποὺ ἀδίκησα, θὰ τοὺς ἐπιστρέψω στὸ μέλλον τὰ τετραπλάσια», γιατί ἄκουσε τὸν Σολομῶντα ποὺ λέγει: «Μὴ εἴπῃς· ἐπανελθὼν ἐπάνηκε, αὔριον δώσω, δυνατοῦ σου ὄντος εὖ ποιεῖν· οὐ γὰρ οἶδας τί τέξεται ἡ ἐπιοῦσα (:Ποτὲ νὰ μὴν τοῦ πεῖς τοῦ φτωχοῦ: "ξαναέλα αὔριο νὰ σοῦ δώσω", ἐφόσον μπορεῖς νὰ κάμεις τὸ καλὸ ἀμέσως· διότι δὲν γνωρίζεις τί θὰ παρουσιάσει γιὰ ἐσένα καὶ γιὰ ἐκεῖνον ἡ αὐριανὴ ἡμέρα)» [Παρ. 3,28], ἀλλὰ εἶπε: «Ἰδοὺ τὰ ἡμίση τῶν ὑπαρχόντων μου, Κύριε, δίδωμι τοῖς πτωχοῖς, καὶ εἴ τινὸς τι ἐσυκοφάντησα, ἀποδίδωμι τετραπλοῦν (:Ἰδοὺ (σήμερα) δίνω τὰ μισά μου ὑπάρχοντα στοὺς φτωχούς, Κύριε, καὶ ἂν τυχόν, σὰν τελώνης ποὺ εἶμαι, ἀδίκησα μὲ ψευδεῖς μαρτυρίες κάποιον καὶ εἰσέπραξα περισσότερα, τοῦ τὰ ἐπιστρέφω ἀμέσως τετραπλάσια)» [Λουκ.19, 9-10].
Γι᾿ αὐτὸ καὶ ὁ Χριστὸς λέγει: «Σήμερα δίνεις, σήμερα σὲ σένα καὶ ἡ σωτηρία». Ἔπρεπε λοιπὸν οἱ Ἰουδαῖοι νὰ αἰσθάνονταν χαρὰ γιὰ τὸν Ζακχαῖο ποὺ εἶχε σωθεῖ μὲ τρόπο πέρα ἀπὸ κάθε προσδοκία, γιατί καὶ αὐτὸς συμπεριλαμβανόταν στὰ τέκνα τοῦ Ἀβραάμ, στὰ ὁποῖα ὁ Θεὸς ὑποσχέθηκε μέσῳ προφητῶν ἁγίων τὴ λύτρωση μέσῳ τοῦ Χριστοῦ.
ΠΡΟΣ ΔΟΞΑΝ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΤΡΙΑΔΙΚΟΥ ΘΕΟΥ,
ἐπιμέλεια κειμένου: Ἑλένη Λιναρδάκη, φιλόλογος
ΠΗΓΕΣ:
• Ἁγίου Κυρίλλου ἀρχιεπισκόπου Ἀλεξανδρείας, Ἐξήγησις ὑπομνηματικὴ εἰς τὸ κατὰ Λουκᾶν Εὐαγγέλιον, Πανεπιστήμιο Αἰγαίου, ἐρευνητικὸ ἔργο «Οἱ δρόμοι τῆς πίστης: Ψηφιακὴ Πατρολογία»
(https://greekdownloads3.files.wordpress.com/2014/09/commentarii-in-lucam .pdf,
σελ. 138)
• Κυρίλλου Ἀλεξανδρείας Ἅπαντα τὰ ἔργα, πατερικὲς ἐκδόσεις «Γρηγόριος Παλαμᾶς», ἐκδ. οἶκος «Τὸ Βυζάντιον», Θεσσαλονίκη 2005, «Ὑπόμνημα εἰς τὸ κατὰ Λουκᾶν Β΄», σελ. 163-165.
• Παν. Τρεμπέλα, Ἡ Καινὴ Διαθήκη μετὰ συντόμου ἑρμηνείας, ἐκδ. Ὁ Σωτήρ, Ἀθήνα 1997
• Π. Τρεμπέλα, Ἡ Καινὴ Διαθήκη μὲ σύντομη ἑρμηνεία (ἀπόδοση στὴν κοινὴ νεοελληνική), ἐκδόσεις ἀδελφότητος θεολόγων «Ὁ Σωτήρ», ἔκδοση τέταρτη, Ἀθήνα 2014.
• Ἡ Καινὴ Διαθήκη, Κείμενον καὶ ἑρμηνευτικὴ ἀπόδοσις ὑπὸ Ἰωάννου Κολιτσάρα, ἐκδόσεις ἀδελφότητος θεολόγων «Ἡ Ζωή», ἔκδοση τριακοστὴ τρίτη, Ἀθήνα 2009.
• Ἡ Παλαιὰ Διαθήκη κατὰ τοὺς ἑβδομήκοντα, Κείμενον καὶ σύντομος ἀπόδοσις τοῦ νοήματος ὑπὸ Ἰωάννου Κολιτσάρα, ἐκδόσεις ἀδελφότητος θεολόγων «Ἡ Ζωή», ἔκδοση τέταρτη, Ἀθήνα 2005.
• Π. Τρεμπέλα, Τὸ Ψαλτήριον μὲ σύντομη ἑρμηνεία (ἀπόδοση στὴν κοινὴ νεοελληνική), ἐκδόσεις ἀδελφότητος θεολόγων «Ὁ Σωτήρ», ἔκδοση τρίτη, Ἀθήνα 2016
• http://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient greek/tools/liddell-scott/index.html
• http://users.sch.gr/aiasgr/Palaia Diathikh/Biblia/Palaia Diathikh.htm
• http://users.sch.gr/aiasgr/Kainh Diathikh/Biblia/Kainh Diathikh.htm
