Άγιος Αθανάσιος ο Αθωνίτης: Θεμελιωτής του αγιορείτικου κοινοβιακού μοναχισμού
Βίος καὶ ἀγῶνεςτοῦ ὁσίου καὶ θεοφόρου πατρὸς ἡμῶνἈθανασίου τοῦ ἐν τῷ Ἄθῳκαὶ μερικὴ τῶν θαυμάτων αὐτοῦ διήγησις.
Πολλὴν ὠφέλειαν ἀδελφοὶ προξενοῦσιν εἰς τους ἀνθρώπους οἱ βίοι τῶν ἁγίων ἀναγιγνωσκόμενοι, καὶ κατὰ θείαν νεῦσιν ἐγράφησαν καθ᾿ ἑκάστην γενεὰν τῶν δικαίων ἀνδρῶν τὰ κατορθώματα, διὰ νὰ ἔχωσιν αὐτὰ οἱ μεταγενέστεροι ἐμψύχους εἰκόνας καὶ ὑποδείγματα εἰς τὴν τοῦ βίου διόρθωσιν. Διὰ τοῦτο κἀγὼ σήμερον προβάλλω εἰς διήγησιν τὸν βίον τοῦ ἐν ἁγίοις Πατρὸς ἡμῶν Ἀθανασίου τοῦ ἐν τῷ ὄρει τοῦ Ἄθω ἀσκήσαντος· τὸν ὁποῖον παρέλαβον ὄχι ἐξ ἀκοῆς μόνης, ἀλλὰ καὶ ἀπὸ τὰ συγγράμματα τῶν μαθητῶν τοῦ Ὁσίου Πατρός, ἅπερ ἀφῆκαν ἐκεῖνοι ὡς κληρονομίαν, καὶ θησαυρὸν πολύολβον εἰς τὴν ποίμνην τοῦ Τρισμάκαρος. Ἀποβλέπει δὲ ὁ λόγος, ὄχι εἰς ἐπαίνους τοῦ Θείου Πατρὸς καὶ ἐγκώμια, ἀλλὰ εἰς τὴν τῶν ἀναγιγνωσκόντων ὠφέλειαν, ὅτι ἀνενδεὴς ὑπάρχει ἐκεῖνος ἀπὸ τὰ ἀνθρώπινα ἐντρυφῶν εἰς τὴν ἀνεκλάλητον δόξαν τῆς Τρισηλίου Θεότητος μετὰ τῶν ἀγγελικῶν Δυνάμεων.
Τοῦτο ἀκούσας ὁ Ἀβράμιος, μὲ πολλὴν χαρὰν ἐδέξατο, καὶ ἀπεφάσισε νὰ ζήση εἰς τὸ ἑξῆς μὲ τὴν ὅμοιαν σωφροσύνην καὶ ἐγκράτειαν, καὶ νὰ ἀφήσῃ κάθε παιδικὸν κίνημα. Ἐκ τούτου λαβὼν τὸν φόβον τοῦ Θεοῦ ἀρχὴν σοφίας, καὶ τὴν πρὸς Θεὸν ἀγάπην ἐμφυτεύσας μέσα εἰς τὴν ψυχήν του, ἤρξατο τῆς θείας ὁδοῦ, κραταιούμενος ὑπὸ της χάριτος τοῦ Παναγίου Πνεύματος. Παραδοθεῖς δὲ κατόπιν καὶ εἰς διδάσκαλον, ἦτο ἀληθῶς ἕνα θαῦμα εἰς τὸν διδάσκαλον, καὶ εἰς τοὺς συμμαθητάς του διὰ τὴν μεγάλην αὐτοῦ εὐφυίαν, καὶ ἀγχίνοιαν, καὶ διὰ τὴν πολλὴν αὐτοῦ ἄσκησιν, καὶ ἐπιμέλειαν. Ἀλλ᾿ ἐν τούτοις ἐπλήρωσε τὸ κοινὸν χρέος ἡ παρθένος ἐκείνη ἡ θετὴ μήτηρ αὐτοῦ, τὴν παιδικὴν ἡλικίαν ἤδη παραλλάξαντος· ὁ δὲ Ἀβράμιος ἔλαβε πόθον ἀπελθεῖν εἰς Κωνσταντινούπολη, διὰ νὰ γυμνασθῇ τὴν τέχνην τῆς γραμματικῆς, εἶχεν ὅμως ἀμηχανίαν, καὶ διελογίζετο, πῶς θὰ τύχη τοῦ ποθούμενου, οὐδόλως στοχαζόμενος ὀρφάνιαν, ἢ ἄλλην τινὰ τῶν ἀναγκαίων ὑστέρησιν ὁ δὲ παντέφορος Θεὸς ὠκονόμησεν οὕτως εἰς τὸν Ἀβράμιον τὸ ποθούμενον.
Ῥωμανὸς ὁ ἀοίδιμος βασιλεύς, ὁ γέρων, ἀπέστειλεν εἰς Τραπεζοῦντα ἕνα εὐνοῦχον κουμμερκιάριον, ὅστις ἰδὼν τὸν Ἀβράμιον νεανίσκον σώφρονα, καὶ συνετώτατον, ἠγάπησεν αὐτόν, καὶ εἶχε πάντοτε εἰς τὴν συνομιλίαν του, καὶ ὁμοτράπεζον, ἐπιστρέφων δὲ εἰς βασιλεύουσαν ἔλαβεν αὐτὸν μαζύ του διὰ τὴν ἀρετὴν ὁποὺ εἰς αὐτὸν ἐστοχάζετο, καὶ διδάσκαλον αὐτοῦ διώρισε ἕνα ἄνδρα ἐνάρετον Ἀθανάσιον τοὔνομα ἀλλ᾿ ὁ Ἀβράμιος μὲ τὴν φυσικὴν τοῦ νοὸς ὀξύτητα προκόπτων εἰς τὰ μαθήματα, καὶ εἰς τὴν ἀρετὴν ἐγυμνάζετο μὲ πολλὴν σκληραγωγίαν, καὶ ἐγκράτειαν καὶ ὁποὺ ηὔξανε, καὶ ἔτρεφε τὸν νοῦν μὲ τὰ μαθήματα, τοσοῦτον τὴν σάρκα ἐδουλαγώγει, καὶ ἐταπείνωνε κατὰ τὸν θεῖον Ἀπόστολον, μιμούμενος κατὰ πάντα τὸν αὐτοῦ διδάσκαλον. Ἐπειδὴ δὲ ἕνας στρατηγὸς Ζεφινεζὲρ ὀνομαζόμενος ἐνυμφεύσατο εἰς τὸν υἱόν του μίαν συγγενῆ τοῦ Ἀβραμίου εἰς τὴν βασιλεύουσαν, ἐγνωρίσθη ὑπὸ του στρατηγοῦ διὰ μέσου τῆς νύμφης του καὶ μὲ πολλὰς παρακλήσεις κατώκησε μέσα εἰς τὸν οἶκον του, ἐφύλαττεν ὅμως τὴν αὐτὴν ἐγκράτειαν, κατ᾿ ἰδίαν ἔχων τὴν δίαιταν, καὶ ἀγκαλὰ διώρισαν πρὸς αὐτὸν δυὸ ὑπηρέτας, καὶ καθ᾿ ἑκάστην τοῦ ἐστελλον ἰχθεῖς καὶ ὀπώρας, καὶ ἄρτον καθαρώτατον, αὐτὸς ὅμως ἔδιδεν αὐτὰ εἰς τους ὑπηρέτας, καὶ παρεκάλει αὐτοὺς νὰ τοῦ ἀγοράζωσιν κρίθινον ἄρτον ἑνὸς φόλεως, τὸν ὁποῖον εἰς δυὸ ἡμέρας ἐγεύετο καὶ εἰς παραμυθίαν τοῦ σώματος ὠμὰ λάχανα ὡς ὀπωρικὰ ἐνίοτε ἐμεταχειρίζετο, καὶ ποτὸν ὕδωρ καθαρώτατον μόνην τὴν νηστείαν τρυφὴν λογιζόμενος, καὶ τὴν ἀλουσίαν καὶ γύμνωσιν ἐν καιρῷ χειμῶνος ἐντρυφῶν ὁ μακάριος. Τοιουτοτρόπως δὲ ἐτυραννοῦσε τὸ σῶμα του, ὥστε ἠγωνίζετο νὰ ἀποδιώκῃ καὶ τὸν ὕπνον μὲ πολλὰ ἐφευρήματα, νίπτων ἐν καιρῷ χειμῶνος τὸ πρόσωπον μὲ ψυχρότατα ὕδατα, καὶ ὀλίγον κοιμώμενος, ὄχι ἐπάνω εἰς κλίνην, ἀλλὰ καθήμενος. Εἶχε δὲ καὶ πρὸς τοὺς πένητας μεγάλην συμπάθειαν, διότι ὅ,τι ἐλάμβανε παρὰ τῶν συγγενῶν καὶ φίλων του, πάντα εἰς τὰς χεῖρας τῶν πενήτων ἐκένωσε.
Καὶ ἂν ποτὲ ἐβλεπε κανένα πτωχόν, καὶ δὲν εἶχε νὰ τὸν ἐλεήση, ἐπορεύετο εἰς μέρος ἀπόκρυφον, καὶ ἐγυμνώνετο τὸ αὐτοῦ ἱμάτιον κρατῶν μόνον τὸ ἐπανωφόριον, καὶ τὸ ἔδιδεν εἰς τὸν ἐνδεῆ διὰ τὴν χρείαν του, τὸ ὁποῖον διὰ τῶν δούλων μανθάνουσα ἡ κυρία τοῦ ἐστελλεν ἄλλα ἱμάτια διὰ τὴν τοῦ καιροῦ ψυχρότητα, καὶ μὲ πολλὴν παρακίνησιν τὸν ἐβίαζον νὰ τὰ ἐνδύεται. Λοιπὸν ὑποτάξας τὴν σάρκα μὲ τέτοια κατορθώματα, ἐλάμπρυνε καὶ τὴν ψυχὴν μὲ τὰ τῆς σοφίας μαθήματα, καὶ προτοῦ νὰ λάβη τὸ σχῆμα τῆς μοναδικῆς πολιτείας μοναχὸς ἐγνωρίζετο, καὶ τῆς ποιμαντικῆς τελειότητος ποιμὴν τελειώτατος.
Καὶ ἐκ τούτων ἐγένετο ἀγαπητός, ὄχι μόνον εἰς τοὺς συμμαθητὰς ἀλλὰ καὶ εἰς τοὺς λοιπούς, καὶ ἐθαύμαζον ἅπαντες αὐτὸν διὰ τοῦ ἤθους τὴν πραότητα, διὰ τὴν γλυκύτητα τῆς ὁμιλίας του, καὶ διὰ τὴν πολλὴν γνῶσιν καὶ σοφίαν του, ὥστε ἐζήτησαν αὐτὸν εἰς τὸν βασιλέα κοινὸν διδάσκαλον, ὅπερ καὶ ἐγένετο μὲ βασιλικὸν πρόσταγμα. Καὶ ἀφοῦ ἐδέχθη τὸν θρόνον τῆς διδασκαλίας, συνέδραμον πλῆθος μαθητῶν ὁποὺ τὸν εἶχε καὶ ὁ ἴδιος αὐτοῦ διδάσκαλος, Ἀθανάσιος ἕνα καύχημα, καὶ ἐγκαλλώπισμα. Ἐπεὶ δὲ συνέβη ἐξ ἐπήρειας τοῦ μισοκάλου σκάνδαλον μεταξὺ αὐτοῦ, καὶ τοῦ διδασκάλου του ἐξ αἰτίας τῶν μαθητῶν, δὲν ὑπέφερεν ὁ Ἀβράμιος νὰ μένῃ λελυπημένος ὁ αὐτοῦ διδάσκαλος, καὶ ἀφήσας τὸν θρόνον τῆς διδασκαλίας ἐν ταὐτῷ καὶ τὸν κόσμον κατέλιπε, μονώτατος κατ᾿ ἰδίαν τῷ Θεῷ προσευχόμενος. Ἐκ τούτου ἔλαβε πολλὴν ὑπόληψιν, καὶ ἀποφεύγων τὴν δόξαν τῶν ἀνθρώπων, ἀπεφάσισε νὰ μακρύνῃ παντελῶς καὶ ἀπὸ τὴν βασιλεύουσαν καὶ ᾠκονόμησεν ὁ Θεὸς νὰ ἐπιτύχῃ του σκοποῦ του κατὰ τὸν πόθον του, διότι ὁ στρατηγὸς ἐκεῖνος ὅστις ἔλαβε τὴν συγγενῆ τοῦ Ἀβραμίου εἰς τὸν υἷόν του, καθὼς προείπομεν, ἐψηφίσθη παρὰ τοῦ βασιλέως στρατηγὸς εἰς τὸ Αἰγαῖον πέλαγος, ὁ ὁποῖος διὰ τὴν ἣν εἶχεν πρὸς τὸν Ἀβράμιον ἀγάπην ἔλαβε τοῦτον μεθ᾿ ἑαυτοῦ ἐξερχόμενος, καὶ ἀφοῦ ἐπλευσαν ἕως εἰς τὴν Λῆμνον, κατ᾿ οἰκονομίαν Θεοῦ ἐστοχάσθη ὁ Ἀβράμιος τὸ ὄρος τοῦ Ἄθω, καὶ εὐθὺς ἐνεφυτεύθη μέσα εἰς τὴν ψυχήν του νὰ ὕπαγῃ ἐκεῖ εἰς παντοτινὴν αὐτοῦ ἡσυχίαν καὶ κατάπαυσιν, καὶ μετὰ τὴν ἐπιστροφὴν αὐτῶν εἰς Βασιλεύουσαν ἐπέτυχε κατὰ θείαν πρόνοιαν, τὸν ἁγιώτατον Μιχαὴλ Μαλεΐνον ἐκ τῆς Ἱερᾶς Μονῆς τοῦ Κυμινᾶ, τὸν ὁποῖον ἐπεθύμει πρὸ πολλοῦ νὰ ἀπόλαυση διὰ τὴν μεγάλην αὐτοῦ εἰς τὰς ἀρετὰς ὑπόληψιν, καὶ ἐφανέρωσεν εἰς ἐκεῖνον τὸν ἀπόκρυφον σκοπόν του διὰ τὴν εἰς τὸ Ὄρος τοῦ Ἄθω αὐτοῦ ἀναχώρησιν· τοῦτο ἀκούσας ὁ Γέρων, καὶ μὲ τοὺς διορατικοὺς αὐτοῦ ὀφθαλμοὺς κατανοήσας, ὅτι μέλλει νὰ γίνῃ σκεῦος τοῦ Παναγίου Πνεύματος, ἐχάρη τὰ μέγιστα. Ἀλλ᾿ εἰς τὴν μεταξὺ αὐτῶν συνομιλίαν συνέβη νὰ ἐλθη πρὸς τὸν Γέροντα ἐκεῖνον Νικηφόρος ὁ ἀνεψιός του ὁ στρατηγὸς τοῦ Ἄνατολικου θέματος, ὅστις ὕστερον ἐγένετο Βασιλεὺς τῆς Κωνσταντινουπόλεως, καὶ ἰδὼν τὸ φρόνημα τοῦ Ἀβραμίου, τὸ ἦθος, καὶ τὴν λοιπὴν κατάστασιν, μετὰ τὴν ἀναχώρησιν τοῦ Ἀβραμίου, τὸν Γέροντα ἠρώτησε περὶ αὐτοῦ, καὶ τῆς πατρίδος του, καὶ κοινολογήσας ὁ Γέρων πρὸς ἐκεῖνον, πρὸς τοῖς λοιποῖς, καὶ τὸν σκοπὸν ὁποὺ ἐμελέτησε διὰ τὴν εἰς τὸ Ὄρος Ἄθω κατασκήνωσιν, ἐθαύμασεν ὁ Νικηφόρος τὴν διάθεσιν τοῦ Ἀβραμίου περισσότερον, καὶ τὴν εἶχε πάντοτε εἰς τὴν αὐτοῦ ἐνθύμησιν, ἀλλ᾿ ἐν τούτοις ὁ ἁγιώτατος Γέρων Μιχαὴλ ἐπανῆλθε πρὸς τὸν Κυμινᾶν, τὸ αὐτοῦ Μοναστήριον, καὶ μετ᾿ ὀλίγον ἐδραμε καὶ ὁ Ἀβράμιος ὑπὸ τῆς ἐπιθυμίας φλεγόμενος, καὶ ἐζήτει θερμῶς νὰ ἐνδυθῇ τὸ μοναχικὸν ἐνδυμα· κατανοήσας οὖν ὁ Γέρων τὴν αὐτοῦ διάθεσιν, χωρὶς δοκιμῆς τὸν ἐδέχθη, καὶ ἐκτελέσας πρὸς αὐτὸν πάντα τὰ τοῦ μοναδικοῦ σχήματος διατάγματα, μετωνόμασεν ἀντὶ Ἀβραμίου Ἀθανάσιον, καὶ τρίχινα ἐνέδυσε, καὶ Χριστοῦ στρατιώτην παρεσκεύασε. Βλέπων δὲ αὐτὸν νὰ μεταλαμβάνῃ τροφῆς ἅπαξ τῆς ἑβδομάδος, καὶ νὰ κοιμᾶται καθήμενος, ἐμπόδιζε τὴν προθυμίαν του, διορίσας αὐτὸν δὶς τῆς ἑβδομάδος τὴν τροφήν, καὶ τὸν ὕπνον ἐπάνω εἰς ψίαθον, καὶ ὑπηρεσίαν ἔδωκεν εἰς αὐτὸν νὰ καλλιγράφῃ τὰς βίβλους μέσα εἰς τὸ μοναστήριον. Ἀλλ᾿ ὁ μακάριος οὗτος ἀνὴρ δὲν εὐχαριστεῖτο εἰς τοῦτο μόνον τὸ ὑπούργημα, ἀλλ᾿ αὐτοκίνητος εὑρίσκετο πάντοτε πρόθυμος καὶ εἰς τὰς ὑπηρεσίας τῆς ἐκκλησίας, ὅταν ἀπὸ τὸν ἐκκλησιάρχην ἐδιορίζετο, ὥστε παρὰ πάντων τέκνον ὑπακοῆς ὠνομάζετο καὶ ἀπὸ ὅλην τὴν συνοδίαν τῶν πατέρων ἐθαυμάζετο διέτριψε λοιπὸν ἐκεῖσε χρόνους τέσσαρας, καὶ πᾶν εἶδος ἀρετῆς κατώρθωσεν, ἐγκράτειας διηνεκεῖς, νηστείας πολλάς, ἀγρυπνίας καὶ γονυκλισίας περισσοτέρας, καὶ ἐκ τούτων καθαρίσας τὴν αὐτοῦ διάνοιαν, ἠξιώθη καὶ θείων θεωρημάτων, ὥστε δι᾿ ἀδείας τοῦ Γέροντος ἐξῆλθεν ἀπὸ τὸ Μοναστήριον, καὶ κατῴκησε εἰς ἕναν τόπον ἡσυχαστικὸν μακρὰν ἀπὸ τὴν Λαύραν τοῦ Κυμινᾶ ἓν μίλιον, λαβὼν κανόνα τῆς ζωῆς του παρὰ τοῦ Γέροντος εἰς δυὸ ἡμέρας νὰ τρώγῃ ἄρτον ξηρόν, καὶ ὀλίγον ὕδωρ, κατὰ δὲ τὰς τρεῖς τεσσαρακοστὰς εἰς ἡμέρας πέντε νὰ γεύεται, καὶ νὰ κοιμᾶται ὄχι κατὰ γῆς ἐπάνω εἰς τὸν ψίαθον, ἀλλ᾿ ἐπὶ θρονίου καθήμενος, εἰς δὲ τὰς δεσποτικὰς ἑορτὰς καὶ πάσας τὰς Κυριακὰς νὰ διανυκτερεύῃ μὲ προσευχάς, καὶ δοξολογίας εἰς τὸν Θεὸν πάντοτε, καὶ ταῦτα μὲν οὕτως ἐγένοντο.
Ὁ δὲ τοῦ Ἀνατολικοῦ Θέματος στρατηγὸς Νικηφόρος, περὶ τοῦ ὁποίου προείπομεν, ἐλθὼν πρὸς τὸν Γέροντα ἠρώτησε περὶ τοῦ Ἀθανασίου, καὶ παρ᾿ αὐτοῦ ἐμαθε τὰς ἀρετὰς καὶ ἀριστείας του, εἶχε δὲ μεθ᾿ ἑαυτοῦ καὶ τὸν Λέοντα πατρίκιον τὸν αὐτοῦ αὐτάδελφον, πρὸς τοὺς ὁποίους ἐδιηγήθη ὁ Γέρων πάλιν τὰς ἀρετὰς τοῦ Ἀθανασίου, καὶ τὰ ἐνθεά του κατορθώματα μὲ θαυμασμὸν καὶ πολλὴν εὐφροσύνην καὶ ἐπαινον, τόσον ὅπου ἐπαρακινήθησαν οἱ δυὸ Μεγιστᾶνες οὗτοι νὰ ἀξιωθῶσι καὶ τῆς συνομιλίας του, καὶ ἀπελθόντες εἰς τὸ ἐκείνου ἡσυχαστήριον ἤκουσαν παρὰ τοῦ Ἀθανασίου, καὶ ἐμαθον ἐκεῖνα ὅπου οὐδέποτε ἄλλην φορᾶν ἤκουσαν. Ἐνεφυτεύθη λοιπὸν μέσα εἰς τὴν καρδίαν τους μία ὑπερβολικὴ ἀγάπη καὶ εὐλάβεια εἰς τὸν Ἀθανάσιον ὅπου ὡμολόγουν μεγάλας εὐχαριστίας περὶ αὐτοῦ εἰς τὸν Γέροντα, ἀλλ᾿ ἐπειδὴ κατενόησεν ὁ γέρων Μιχαὴλ τῶν δυὸ αὐταδέλφων τούτων τὴν πρὸς τὸν Ἀθανάσιον εὐλάβειαν ἔφερε καὶ αὐτὸν τὸν Ἀθανάσιον ἐμπροσθεν αὐτῶν, καὶ τοὺς παρήγγειλεν εἰς τὸ ἑξῆς νὰ γνωρίζωσιν ὡς τὸν ἑαυτόν του τὸν Ἀθανάσιον, καὶ νὰ φανερώνωσι τοὺς λογισμούς των, καὶ νὰ τὸν συμβουλεύωνται καὶ οὕτως ἐπευχήθη αὐτούς, καὶ ἐκεῖνοι μετ᾿ εὐχαριστίας τὸ ἐδέχθησαν, εἰς τόσον, ὅπου εὐχαρίστησαν μεγάλως τὸν Γέροντα, καὶ ἔπειτα ὁ καθεὶς ἀπὸ τοὺς δυὸ συνωμίλησαν μετὰ τοῦ Ἀθανασίου ἱκανά, καὶ ἀπὸ τὰς ἐκείνου συμβουλὰς πολλὰ ὠφελήθησαν, λαβόντες μέσα εἰς τὰς ψυχάς των κέντρα μετανοίας, καὶ πολλὴν πρὸς Θεὸν εὐλάβειαν, ἐξαιρέτως ὁ Νικηφόρος κατ᾿ ἰδίαν ἐφανέρωσε πρὸς τὸν Ἀθανάσιον, ὅτι ἔθετο σκοπὸν νὰ ἀφήσῃ τὸν κόσμον, καὶ τὰ ἐγκόσμια, καὶ ἀφιερώνει πρὸς αὐτὸν ὅλην τὴν ἐλπίδα του. Ὁ Ἀθανάσιος ὅμως ἐσυμβούλευσεν αὐτὸν νὰ ἀναφερῃ τὸν σκοπόν του εἰς τοῦ Θεοῦ τὸ θέλημα, καὶ ἀπέλυσεν αὐτοὺς ἐπευχηθεὶς τὰ σωτήρια.
Ἔκτοτε λοιπὸν ὁ Γέρων Μιχαὴλ πάντας τοὺς ἐρχόμενους πρὸς αὐτὸν Μεγιστάνας χάριν συμβουλῆς, ἀπέστελλε πρὸς τὸν Ἀθανάσιον, ὅτι ἐγνώρισε τὴν ἣν ἐχει χάριν παρὰ Θεοῦ ὡς ἐνάρετος, καὶ ἐβουλεύθη νὰ ἀφήσῃ αὐτὸν διάδοχον, τὸ ὁποῖον μαθῶν παρά τινος ἀδελφοῦ ὁ Ἀθανάσιος, ἀποστρεφόμενος διὰ τὴν πολλήν του ταπεινοφροσύνην τὴν δόξαν τῶν ἀνθρώπων, καὶ τὸ πολυφρόντιστον, ἀνεχώρησεν ἐκεῖθεν, καὶ κατέλαβε τὸ ὄρος τοῦ Ἄθω, τὸ ὁποῖον πρὸ πολλοῦ ἐμελέτησε. Μηδὲν ἄλλο τι λαβών, παρὰ δυὸ ἱερὰ βιβλία Εὐαγγελίου, καὶ Ἀποστόλου ἰδιόχειρα, καὶ τὸ κουκούλιον τοῦ ἰδίου Γέροντος. Ἐμπεριπατήσας δὲ τοῦ Ὄρους τοῦ Ἄθω, καὶ θεωρήσας πανταχόθεν τὸ πλῆθος τῶν Μοναχῶν, καὶ τὴν σκληράν τους διαγωγὴν ἐθαύμαζε, καὶ εὐφραίνετο, ὅτι ἐπέτυχε τοιαῦτα ἐνάρετα ὑποκείμενα, οἱ ὁποῖοι δὲν εἶχον καμμίαν ἐργασίαν γῆς, μήτε σωματικὰς μέριμνας, μήτε ὑποζύγια, μήτε ὀνάρια, ἀλλὰ μόνον καλύβας τὰς ὁποῖας ἀπὸ χόρτον κατεσκεύαζον, τρεφόμενοι ἀπὸ καρποὺς δένδρων, καὶ ἀκρόδρυα, καὶ σπανίως μετεχειρίζοντο σῖτον ἢ κέχρον, ἢ ἄλλο εἶδος σπερμάτων, ὅταν ἐξωθεν ἔφερον πρὸς αὐτοὺς καΐκια, τὰ ὁποῖα λαμβάνοντες, ἐδιδον πρὸς αὐτοὺς ὀπωρικά, μὲ τὸ νὰ ὑπῆρχον πάντη ἀκτήμονες λοιπὸν ὁ Ἀθανάσιος διαλογιζόμενος τὸν τόπον τῆς ἡσυχίας του, ἤκουσε παρ᾿ ἐλπίδα, ὅτι ὁ Μάγιστρος Λέων αὐτάδελφος τοῦ ἀοιδίμου Νικηφόρου ἐψηφίσθη Δομέστιχος τῆς Ρούμελης, καὶ φοβηθεὶς νὰ μὴ γένῃ γνωστός, Βαρνάβαν τὸν ἑαυτόν του μετονόμασε, καὶ ἀπῆλθεν εἰς τὴν Μονὴν τοῦ Ζυγοῦ· ἔνθα ἐπέτυχε ἕνα Γέροντα ἁπλούστατον ἐξωθεν τοῦ Μοναστηρίου ἡσυχάζοντα, καὶ προσῆλθεν εἰς αὐτὸν μὲ ταπεινὸν σχῆμα, ζητῶν τὴν μετ᾿ αὐτοῦ συγκατοίκησιν, ὁ δὲ Γέρων ἠρώτησεν αὐτὸν πόθεν, καὶ διατί ἦλθεν ἐνταῦθα; πρὸς τὸν ὁποῖον ἀπεκρίθη ὁ Ἀθανάσιος, ὅτι ἦτο ναύτης, καὶ περιέπεσεν εἰς κίνδυνον, καὶ ὑπεσχέθη εἰς τὸν Θεὸν νὰ γένῃ Μοναχός, καὶ νὰ κλαύσῃ τὰς ἁμαρτίας του, καὶ παρὰ Θεοῦ ὁδηγηθεὶς ἦλθεν εἰς τὴν ἁγιωσύνην του διὰ νὰ χειραγωγῆται ὑπ᾿ αὐτοῦ εἰς τὴν ὁδὸν τῆς σωτηρίας του. Ἐπίστευσεν ὁ Γέρων, καὶ προσεδέχθη τὸν Ἀθανάσιον Βαρνάβαν ὀνομαζόμενον, ὅστις ἦτο ὅλως διόλου ὑποτεταγμένος εἰς τὸν σεβάσμιον ἐκεῖνον Γέροντα, ἐργαζόμενος κάθε του ὑπηρεσίαν, καὶ ἀγωνιζόμενος περισσότερον εἰς τὴν ταπεινοφροσύνην κατὰ τὴν ἐντολὴν τοῦ Κυρίου μας. Ἐπιμείνας δὲ χρόνον τινὰ εἰς τὴν ὑπηρεσίαν τοῦ Γέροντος, ἐζήτησε παρ᾿ αὐτοῦ νὰ κάμῃ ἀρχὴν γραμμάτων, διὰ νὰ ἀναγινώσκῃ τὸ Ψαλτήριον, προφασιζόμενος ὅτι εἰς τὸν Κόσμον ἔξω ἀπὸ τὸ κουπὶ τοῦ καϊκίου ἄλλο δὲν ἔμαθε. Ὁ Γέρων οὖν ὡς ἄκακος καὶ ἀπονήρευτος ἔγραψε εἰς πινακίδιον τὸ ἀλφάβητον, καὶ ὁ Βαρνάβας ὡς μαθητὴς ἐμεταχειρίζετο τὴν ἀρχαριότητα, ὑποκρινόμενος τὴν δυσκολίαν τῆς ἀμαθείας εἰς πολὺ καιροῦ διάστημα, ὥστε ὅπου ἔφερε τὸν Γέροντα εἰς ἀγανάκτησιν, καὶ τὸν ἀπεδίωχνε διὰ τὴν τοῦ νοός του βαρύτητα· ἀλλ᾿ αὐτὸς πάλιν ἐπιμένων, παρεκάλει αὐτὸν νὰ μακροθυμήσῃ διὰ τὸν Κύριον, καὶ τὸν ἐπαρεκάλει νὰ κάμῃ προσευχὴν ὑπὲρ αὐτοῦ, καὶ ἐγένετο οὕτως, ὁ μὲν Γέρων ηὔχετο πρὸς Θεόν, ὁ δὲ Ἀθανάσιος ἄρχισε κατ᾿ ὀλίγον νὰ δείχνῃ ὅτι προχωρεῖ εἰς τὴν ἀνάγνωσιν. Ἐκ τούτου ἐλάμβανεν ἐλπίδας ὁ Γέρων, καὶ τὸν ἐπεμελεῖτο περισσότερον.
Ἀφοῦ ὅμως ὁ ἀοίδιμος Νικηφόρος ἔμαθε τὴν φυγὴν τοῦ Ἀθανασίου, ἐλυπήθη τὴν ἐκείνου ὑστέρησιν, καὶ ἐνθυμηθεὶς τὴν μεταξὺ συνομιλίαν τὴν περὶ τοῦ Ὄρους τοῦ Ἄθω, ἐγραψε πρὸς τὸν Κριτὴν τῆς Θεσσαλονίκης παρακαλῶν αὐτὸν νὰ ἔλθῃ εἰς τὸ Ὄρος τοῦ Ἄθω, καὶ νὰ ἐξετάσῃ ἀκριβῶς διὰ τὸν μοναχὸν Ἀθανάσιον, φανερώσας εἰς αὐτὸν καὶ τὴν γνῶσιν, καὶ τὸ εἶδος, καὶ τῶν ἀρετῶν τὰ προτερήματα, ὅστις ἐλθὼν εἰς τὸ ὄρος ἠρώτησε τὸν τοῦ Ὄρους Πρῶτον διὰ τὸν Ἀθανάσιον, καὶ ἀγκαλὰ ἀπεκρίθη πρὸς αὐτὸν ὁ τοῦ Ὄρους Πρῶτος, ὅτι τοιοῦτος ἀνὴρ, οἶον ἡ ἐνδοξότης του ζητεῖ εἰς τὸ Ὄρος δὲν φαίνεται μ᾿ ὅλον τοῦτο ὑπεσχέθη ἐν καιρῷ συνάξεως τῶν Πατέρων εἰς τὰς Καρεὰς νὰ ἐξετάσῃ ἀκριβέστερον. Ἦλθε λοιπὸν ἡ ἡμέρα τῆς συνάξεως κατὰ τὴν λαμπροτάτην ἡμέραν τῆς τοῦ Χριστοῦ γεννήσεως καὶ συνήχθησαν ἅπαντες πανταχόθεν οἱ τοῦ Ὄρους πατέρες εἰς δοξολογίαν τῆς ἐνδόξου τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν γεννήσεως, καὶ μεταξὺ τούτων ἐγνώρισε μόνος ὁ Πρῶτος τοῦ Ὄρους τὸν Ἀθανάσιον ἀπὸ τὸ εἶδος καὶ τὰ γνωρίσματα, ὅπου ὁ Κριτὴς τῆς Θεσσαλονίκης πρὸς αὐτὸν ἐσημείωσεν. Ὅθεν γνωρίσας αὐτόν, τοῦ Θεοῦ πάντως οἰκονομοῦντος ἐν καιρῷ τῆς ἀγρυπνίας, κατὰ τὸ ἔθος τῆς ἐκκλησιαστικῆς διατάξεως διώρισεν εἰς τὴν ἀνάγνωσιν τὸν Ἀθανάσιον, ἡ δὲ ἀνάγνωσις ἦτον τοῦ ἐν ἁγίοις Πατρὸς ἡμῶν Γρηγορίου τοῦ Θεολόγου, ὁ λόγος εἰς τὰ Γενέθλια, ἀλλ᾿ ὁ Ἀθανάσιος παραιτούμενος μὲ τὸ συγχώρησον, ἐπιτιμᾶται δεύτερον παρὰ τοῦ Πρώτου, καὶ ὁ Γέρων αὐτοῦ βλέπων, καὶ ὑπογελῶν, ἀπεδίωκε μὲ τὴν χεῖρά του τὸν ὑπηρέτην τῆς ἐκκλησίας, λέγων πρὸς αὐτόν, ἄπελθε ἀββᾶ, ὅτι ὁ μοναχὸς οὗτος, Ἀθανάσιος τώρα, ἄρχισε νὰ συλλαβίζῃ τὸ ἀλφάβητον ἀλλὰ διὰ τὴν ἐπιτίμησιν τοῦ Πρώτου λαμβάνει τὴν βίβλον ὁ Ἀθανάσιος διὰ νὰ δείξῃ μόνον τῆς ὑπακοῆς τὸ ἐπίταγμα, καὶ ἀρχίζει νὰ ἀναγιγνώσκῃ συλλαβίζοντας, καὶ διακόπτοντας τὴν φωνὴν καὶ τὴν λέξιν ὡς ἕνας πολλὰ ἀρχάριος. Ἀλλ᾿ ὁ Πρῶτος ἐξανέστη του θρόνου, καὶ καθυπέβαλεν αὐτὸν εἰς φρικτὸν ἐπιτίμιον, διὰ νὰ ἀναγινώσκῃ καθαρῶς καθὼς ἐπίσταται. Τότε ἡ εὔλαλος ἐκείνη γλῶσσα λυθεῖσα μὲ τὸ ἐπιτίμιον, ἔδειξε τὴν τέχνην της, τὴν εὐγλωττίαν, καὶ τὸ τῆς ἀρετῆς μέγεθος, καὶ ἡ μὲν σύναξις τῶν πατέρων ἰδόντες καὶ ἀκούσαντες τοιοῦτον ἔργον ἀνήκουστον ἐξίσταντο. Ὁ δὲ Γέρων αὐτοῦ ἐκστατικὸς γενόμενος, καὶ ἀπὸ δάκρυα πληρούμενος ἐδόξαζε τὰ μεγαλεῖα τοῦ Θεοῦ, καὶ ηὐχαρίστει τὴν μεγάλην αὐτοῦ οἰκονομίαν, ὅτι τὸν ἠξίωσε νὰ διδαχθῇ τὴν ταπεινοφροσύνην ἀπὸ τοιοῦτον ἀδελφὸν σοφώτατον. Ἀλλὰ καὶ ἐν τῇ συνάξει τῶν πατέρων μετέπειτα πολλὴν τιμὴν καὶ ὑπόληψιν ἔλαβεν ὁ Ἀθανάσιος, ὥστε ἐπροφήτευσε Παῦλος τις ἐνάρετος Ξηροποταμινὸς περὶ αὐτοῦ, ὅτι θέλει φανῇ κατὰ τὴν ἀρετὴν πρώτιστος, καὶ πάντες πρὸς αὐτὸν θέλουν ὑποταχθῇ διὰ τὴν ὑπερβολικὴν αὐτοῦ ἀρετὴν καὶ ἀξιότητα. Ἐπειδὴ λοιπὸν ἐγνωρίσθη ὁ Ἀθανάσιος, φανερώνει πρὸς αὐτὸν ὁ Πρῶτος τὴν αὐτοῦ γινομένην ἀναζήτησιν παρὰ τοῦ Νικηφόρου Στρατηγοῦ τοῦ Ἀνατολικοῦ θέματος, καὶ τοῦ αὐταδέλφου αὐτοῦ Μαγίστρου τοῦ Λέοντος, ἀλλ᾿ ὁ Ἀθανάσιος παρεκάλει αὐτὸν νὰ μὴ τὸν φανερώσῃ, καὶ ἀναγκασθῇ νὰ ἀναχωρήσῃ ἐντεῦθεν μὲ πολὺν κόπον, καὶ λύπην ἀφόρητον. Διὰ τοῦτο ὁ Πρῶτος καὶ ἀπὸ τὴν πολλήν του παρακάλεσιν, καὶ διὰ τὴν αὐτοῦ ὑστέρησιν ὑπεσχέθη νὰ μὴ φανερώσῃ εἰς ἄλλους τὴν εὕρεσιν, ἀλλὰ καὶ τὸν ἐσυμβούλευσε νὰ ἡσυχάση εἰς ἓν κελλίον ἀπέχον ἀπὸ τὰς Καρυὰς τρία στάδια· ὑπήκουσεν ὁ Ἀθανάσιος, καὶ ἡσυχάσας ἐκεῖσε, ἐκρύπτετο ζῶν ἀπερισπάστως, καὶ ἐργόχειρον ἔχων τὴν καλλιγραφίαν διὰ τὰ πρὸς τροφὴν ἁρμόδια, μεταχειριζόμενος συνεργὸν τοῦ ἐργοχείρου του ἕναν εὐλαβῆ Γέροντα Λουκίτζην ὀνομαζόμενον.
Ἀλλ᾿ ἐπειδὴ ἦτο κατὰ τὴν ἀρετὴν θαυμάσιος δὲν ἠδυνήθη νὰ κρύψῃ τὸν ἑαυτόν του μέχρι τέλους κατὰ τὸν λόγον τοῦ Κυρίου μας, «Οὐ δύναται πόλις κρυβῆναι ἐπάνω δροὺς κειμένη» διότι ὁ Μάγιστρος Λέων, ὃν εἴπομεν στρατηγὸν τοῦ δυτικοῦ θέματος, ἀφ᾿ οὗ ἔκαμε νίκας λαμπρὰς εἰς τὰ μέρη τῆς Σκυθίας, ἐπιστρέφων ἐκεῖθεν ἦλθεν εἰς τὸ ὄρος τοῦ Ἄθω διὰ προσκύνησιν, καὶ εὐχαρίστησιν τῆς Θεομήτορος, καὶ νὰ ἐξετάσῃ ἀκριβῶς διὰ τὸν Ἀθανάσιον. Ζητήσας λοιπὸν εὗρε τὸν ποθούμενον, καὶ ἐχάρη τὰ μέγιστα, ἐπειδὴ δὲ ἐγνώρισαν οἱ πατέρες τοῦ Ὄρους τὴν πολλὴν ἀγαπην, καὶ τὸ σέβας τοῦ Μαγίστρου εἰς τὸν Ἀθανάσιον, διὰ τὴν οἰκοδομήν του Ναοῦ τῶν Καρυῶν, αὐτὸν παρεκάλεσαν, καὶ διὰ μέσου τοῦ Ἀθανασίου ἐπέτυχον, διότι ἐκέλευσεν ἐκ Βάθρων νὰ ἀνοικοδομηθῇ μὲ ἴδιά του ἐξοδα περικαλλής, καὶ εὐρύχωρος ὑπάρχων πρότερον βραχύς, καὶ μικρότατος. Ἀφ᾿ οὗ δὲ προευόδωσε τὸν Μάγιστρον πάλιν ἡσύχασεν εἰς τὸ αὐτοῦ καταγώγιον. Ἀλλ᾿ ἡ ἀρετὴ ἐγένετο πανταχοῦ ἐξακουστός, καὶ πολλοὶ πρὸς αὐτὸν χάριν ὠφέλειας συνέτρεχον, διὰ τοῦτο εἰς τὰ ἐνδότερα τοῦ Ὄρους ἀνεχώρησεν, ὡς ἐραστὴς τῆς ἡσυχίας θεότατος καὶ εὑρὼν τὸ ἀκρωτήριον τοῦ Ἄθω Μελανᾶ προσαγορευόμενον καὶ πολὺ ἀπέχον ἀπὸ τὰ ἀσκητικὰ καταγώγια, κατεσκεύασε μίαν καλύβην· καὶ ἐγυμνάζετο ἐκεῖσε τοὺς ἀσκητικοὺς ἀγῶνας περισσότερον. Ἀλλ᾿ ὁ ἐχθρὸς τῆς ἀληθείας διάβολος, καὶ ἀκοίμητος πολέμιος ἤγειρε πρὸς αὐτὸν πόλεμον ἀκατάπαυστον, διὰ νὰ ἀναχώρηση ἀπὸ τὸν τόπον τῆς ἡσυχίας του, καὶ ὑπὸ τοῦ πολέμου τούτου τυραννούμενος, ἐβουλεύθη βουλὴν γενναίαν, νὰ ὑπομείνη τὸν πόλεμον εἰς ἕνα χρόνον ὁλόκληρον, καὶ εἰ μὲν ὁ Θεὸς διάλυσῃ τὸν πόλεμον νὰ μείνη ἐνταῦθα μέχρι τέλους, εἰ δὲ νὰ ἀναχώρησῃ βέβαια. Ὁ πόλεμος λοιπὸν τοῦ διαβόλου ἔμεινεν ἀκατάπαυτος, καὶ ἡ διορία ἐτελείωνε, καὶ βλέπων, ὅτι ὁ πειρασμός, καὶ ἡ ἐνόχλησις τῶν λογισμῶν δὲν ἐπαυεν, ἐμελέτησε νὰ ἐξέλθη ἐκεῖθεν, καὶ νὰ ἀπέλθη εἰς Καρεᾶς, νὰ φανέρωση τὸν λογισμὸν εἰς τοὺς ἀδελφούς, καὶ νὰ ἀναχώρηση. Κατ᾿ αὐτὴν ὅμως τὴν ἡμέραν, καθ᾿ ὃν καιρὸν ἐποίει τὴν εὐχὴν τῆς τρίτης ὥρας φῶς οὐράνιον εἰς αὐτὸν περιήστραψε, καὶ ὁ μὲν πόλεμος τῆς ἀναχωρήσεως ἐξέλιπεν, αὐτὸς δὲ ἐπληρώθη ἀπὸ ἄρρητον εὐφροσύνην, καὶ ἀπὸ κατανυκτικὰ δάκρυα, καὶ ἐκτοτε ἠξιώθη τὸ χάρισμα τῆς κατανύξεως, ὅπου ἐδάκρυε ἀπόνως ὁπόταν ἐβούλετο, καὶ τὸν τόπον τοῦ Μελανᾶ ἤγαπησε τόσον ὅπου ἦτο ἀναπόσπαστος.
Ἀλλ᾿ ἐν τούτοις ὑπάρχων ὁ Ἀθανάσιος, ὁ κράτιστος Νικηφόρος ἐγχειρισθεὶς τὴν ἐξουσίαν παντὸς τοῦ στρατεύματος τῆς ἀνακτορικῆς μεγαλειότητος ἀπεστάλη εἰς Κρήτην, καὶ μαθῶν παρὰ τοῦ αὐταδέλφου του, ὅτι ἐν τῷ ὄρει τοῦ Ἄθω ἡσυχάζει ὁ Ἀθανάσιος, ἐξέπεμψε τινὰς ἐκεῖσε, ζητῶν παρὰ τῶν πατέρων εὐχὰς διὰ νὰ ἐνδυναμωθῇ παρὰ Θεοῦ εἰς τὸν κατὰ τῶν Κρητῶν πόλεμον, ὁμοῦ δὲ καὶ τὸν Ἀθανάσιον, ὁμοῦ μὲ ἕνα ἢ δυὸ Γέροντας. Οἱ μοναχοὶ λοιπὸν δεξάμενοι τὴν ἐπιστολὴν ἐκείνου, παρεκίνουν αὐτὸν νὰ ἀπέλθη κατὰ τὴν τοῦ στρατηγοῦ αἴτησιν, ἀλλ᾿ αὐτὸς κατ᾿ ἀρχὰς δὲν ἔκλινεν, ἐκεῖνοι δὲ ἠνάγκαζον αὐτὸν μὲ φρικτὰ ἐπιτίμια, καὶ μόλις κατεπείσθη νὰ ἀπέλθη μὲ ἕνα Γέροντα ἀκολουθῶν ὡς ὑπηρέτης ἐκείνου καὶ μαθητὴς ὁ θαυμάσιος. Ἀφ᾿ οὗ δὲ ἐφθασαν εἰς Κρήτην καὶ εἶδεν ὁ ἀρχιστράτηγος τὸν ποθούμενον, τὸν ἠσπάσατο, τὸν ἐτίμησε, καὶ ὡς Πατέρα Πνευματικὸν ἐδέξατο, καὶ τὴν ταπείνωσιν αὐτοῦ ἐθαύμασε, καὶ εὐθὺς ἐνθύμησεν εἰς αὐτὸν τὰς παλαιὰς ὑποσχέσεις του λέγων, ὅτι πλέον οἱ πατέρες τοῦ Ὄρους δὲν ἔχουσι φόβον ἀπὸ τοὺς ἀγαρηνούς, καὶ Κρητικούς, οἱ ὁποῖοι τοὺς ἠνώχλουν μὲ διαφόρους ἐπιδρομὰς πάντοτε, καὶ ἐπαρακίνει αὐτοὺς νὰ οἰκοδομήσωσιν οἰκητήριον καὶ τὸν Ἀθανάσιον παρεκάλεσε νὰ οἰκοδομήση ἡσυχαστικὰ κελλία, καὶ ναὸν νὰ θεμελιώσῃ, διὰ νὰ γένῃ κοινόβιον, ἔχων σκοπὸν νὰ συγκατοικήσῃ μετὰ τοῦ Ἀθανασίου, καὶ ἄλλων τριῶν ἀδελφῶν καὶ αὐτὸς ὁ ἀρχιστράτηγος, καὶ ἐν ταυτῷ ἔδιδε καὶ χρυσίον ἱκανὸν διὰ τὰ οἰκοδομήματα. Ὁ θεῖος ὅμως Ἀθανάσιος οὔτε τὸ χρυσίον ἐλάμβανεν, οὔτε εἰς τοὺς λόγους τοῦ Νικηφόρου ἐπείθετο, ἀλλ᾿ ἐσυμβούλευεν αὐτὸν νὰ ἔχῃ τὸν τοῦ Θεοῦ φόβον πάντοτε, καὶ ἂν ὁ Θεὸς εὐδοκῇ θέλει λάβη καὶ ὁ σκοπὸς τὴν καλὴν ἔκβασιν.
Ἀναχωρήσας λοιπὸν ὁ Γέρων μετὰ τοῦ Ἀθανασίου, ἐπέστρεψαν εἰς τὴν αὐτῶν κατοίκησιν, ὁ δὲ ἀρχιστράτηγος Νικηφόρος μετ᾿ ὀλίγον ἔστειλεν ἕνα οἰκεῖον αὐτοῦ εἰς τὸν Ἀθανάσιον, Μεθόδιον ὀνομαζόμενον, καὶ ἡγούμενον χρηματίζοντα εἰς τὸ τοῦ Κυμινᾶ ἱερὸν Μοναστήριον, ὅστις ἔφερε λίτρας ἓξ χρυσίου, διὰ τὰ προλαβόντα τοῦ Κοινοβίου οἰκοδομήματα· ἐκ τούτου ἐγνώριζε τὸν πολὺν ζῆλον τοῦ Νικηφόρου ὁ πατὴρ Ἀθανάσιος, καὶ στοχαζόμενος τὸν σκοπόν του θεῖον βούλευμα, ἀρχίζει τὴν οἰκοδομήν, ὡσὰν ἕνα θεῖον ἐπίταγμα κατὰ τὸ ἑξαχιλιοστὸν τετρακοσιοστὸν ἑξηκοστὸν ἔνατον ἔτος ἐν μηνὶ Μαρτίῳ, ἰνδικτιῶνι τετάρτῃ, καθ᾿ ὃν καιρὸν καὶ ὁ περίβλεπτος Νικηφόρος ἀρχιστράτηγος τροπαιοφόρος καὶ νικητὴς ἐγένετο κατὰ τῶν ἀθέων ἀγαρηνῶν, καὶ τὴν Κρήτην ἐκυρίευσε, καὶ κατ᾿ ἀρχὰς μὲν ὁ πατὴρ Ἀθανάσιος ἐξεκαθάρισε τὸν τόπον ἀπὸ τὴν πολλὴν ὕλην τῶν δένδρων, καὶ ἡσυχαστήριον κατεσκεύασε σεμνότατον διὰ τὸν ρηθέντα Νικηφόρον ἀρχιστράτηγον, ὁμοῦ καὶ ἕνα εὐκτήριον οἶκον ἐπ᾿ ὀνόματι τοῦ Τιμίου Προδρόμου. Ἔπειτα ἀνεγείρει Ναὸν τῆς Θεοτόκου κάλλιστον, καὶ ἀσφαλέστατον εἰς τοῦ Ὄρους τοὺς πρόποδας, ἐκει ὅπου εἶχε τὴν ἀσκητικὴν καλύβην του, καὶ ἠξιώθη νὰ ἰδῇ ἐκεῖνο τὸ φῶς τὸ οὐράνιον.
Ἀλλὰ καθὼς ὁ ἐχθρὸς τῆς ἀληθείας ἤγειρε πόλεμον κατ᾿ αὐτοῦ ἐν τῷ καιρῷ τῆς πρώτης ἡσυχίας του, οὕτω καὶ εἰς τὸν καιρὸν τῆς οἰκοδομῆς ἤγειρε πειρασμὸν μεταξὺ εἰς τοὺς οἰκοδομοῦντας τὸν Ναὸν τῆς Θεομήτορος, διότι ὅσοι ἐσχεδίαζον τὸ σχῆμα τῆς Ἐκκλησίας, ἐμποδίζοντο μὲ ἀκινησίαν τῶν χειρῶν τους εἰς τὴν ἐνέργειαν. Ἀλλ᾿ ὁ δίκαιος πατὴρ τί ἐποιησε; μὲ τὴν εὐχὴν τοῦ τρισάγιου τὰς χεῖρας αὐτῶν ἔλυσε, καὶ τὸν πονηρὸν διάβολον κατήσχυνε, καὶ αὐτὴ ἐγένετο ἡ πρώτη ἀρχὴ τῶν θαυμάτων του, τοῦτο καὶ εἰς τοὺς τεχνίτας ἀρχὴ τῆς σωτηρίας ἐγένετο, διότι μόνος ὁ θεῖος πατὴρ οὗτος ἤρχισε πρῶτον νὰ σκάπτῃ, ἔπειτα καὶ τοὺς τεχνίτας εἰς τοῦτο παρεκίνησε, καὶ ἐν ταυτῷ ἐφάνηκαν πάντες ἐλεύθεροι ἀπὸ τοῦ πονηροῦ τὸ ἐμπόδιον, ὥστε ὁποὺ θαυμάσαντες τὴν μεγάλην πίστιν τοῦ ἀνδρὸς οἱ μαΐστορες, προσέπεσον εἰς τους πόδας αὐτοῦ παρακαλοῦντες νὰ τοὺς δεχθῇ συγκοινοβιάτας του, καὶ τὸ θαῦμα ἔγινε παράδοξον, ὅτι πρὸ τοῦ νὰ κτισθῇ τὸ κοινόβιον οἱ οἰκήτορες ἑτοιμάζοντο, ὅθεν ὄχι ὡς μισθωτοὶ πλέον, ἀλλ᾿ ὡς ἴδιοι οἰκοκύροι οἱ τεχνῖται ἔκτιζον τὴν ἰδίαν τους κατοίκησιν, καὶ μὲ πολλὴν σπουδὴν ἡ οἰκοδομὴ προέκοπτε καὶ ηὔξανετο.
Ἐπειδὴ δὲ καὶ ἡ ἀρετὴ τοῦ πατρὸς ἐκηρύττετο, πολλοὶ συνέτρεχον διψῶντες νὰ συγκατοικήσωσι, συμπονοῦντες, καὶ ὑπηρετοῦντες εἰς τὸ ἔργον τοῦτο τὸ θεάρεστον, καὶ μ᾿ ὅλον ὁποὺ ἔβλεπον τὴν τροφήν, ἄρτον ξηρόν, καὶ ἀγρίων δένδρων καρπούς, καὶ ὕδωρ καθαρώτατον, καὶ τὸν Ὅσιον εἰς τρεῖς ἢ τέσσαρας ἡμέρας γευόμενον. Τρυφὴν εἶχον καθ᾿ ἑκάστην ἡμέραν τὰς αὐτὰς τροφὰς νὰ ἐσθίωσιν.
Ἐπειδὴ λοιπὸν οἱ συμπράκτορες καὶ οἰκοδομοῦντες ἦσαν προθυμότατοι, βοηθούμενοι ὑπὸ τῆς θείας δυνάμεως, κατεσκευάσθη ὁ Ναὸς τῆς Θεομήτορος σταυροειδῶς περικαλλέστατος ἔχων δυὸ ἕτερα παρεκκλήσια τουρλοειδῆ ἐκ δεξιῶν καὶ ἀριστερῶν, τὸ ἓν ἐπ᾿ ὀνόματι τῶν Ἁγίων Τεσσαράκοντα καὶ τὸ ἄλλο ἐπ᾿ ὀνόματι τοῦ ἐν ἁγίοις πατρὸς ἡμῶν Νικολάου· ἀλλὰ μετὰ τὴν τελείωσιν αὐτῶν ἐνεθυμήθη ὁ θεῖος οὗτος Πατήρ, ὅτι ἦτο ἀτελὴς κατὰ τὸ σχῆμα τῆς μοναδικῆς τελειότητος, καὶ προσκαλέσας ἕνα Γέροντα μοναχὸν σεβάσμιον κατοικοῦντα εἰς τοὺς βαθύτατους τόπους τοῦ Ὄρους, Ἡσαΐαν ὀνομαζόμενον, ἠξιώθη τοῦ μεγάλου σχήματος, τοὺς δὲ οἰκοδόμους μόνος του ἀπέκειρε, καὶ συγκοινοβιάτας ἐδέξατο, ἔπειτα ἄρχισε τὴν οἰκοδομὴν τῶν κελλίων ὁλόγυρα εἰς τὴν ἐκκλησίαν μὲ σχῆμα τετράγωνον, διὰ νὰ ὑπάρχη ἡ ἐκκλησία ἐν τῷ μέσῳ ὥσπερ τις ὀφθαλμὸς πάντοθεν βλεπόμενος, μετέπειτα κατεσκεύασε τὴν Τράπεζαν, ἔχουσαν τραπέζια εἴκοσι μαρμαρένια ὅπου χωροῦσι δώδεκα πατέρας εἰς τὸ ἄριστον, μετέπειτα Νοσοκομεῖον, καὶ ξενοδοχεῖον ᾠκοδόμησε, καὶ λουτρὸν διὰ τὴν τῶν ἄρρωστων ἐπίσκεψιν.
Ἐπειδὴ ὅμως εἰς τὸν τόπον τῆς Λαύρας ἦτο πολλῶν ὑδάτων ἔλλειψις, περιῆλθε διάφορα μέρη τοῦ Ἄθω, καὶ εὖρεν ὕδωρ ἀρκετὸν μακρὰν τῆς Λαύρας ἑβδομήκοντα στάδια, καὶ ἐπειδὴ ἐν τῷ μέσῳ ὑπῆρχον τόποι ὑψηλοὶ καὶ δύσβατοι, μὲ τὴν μεγαλοφυίαν του ἐμεταχειρίσθη τρόπους διὰ μέσου σωλήνων, καὶ συνῆψε ἀπὸ διαφόρους τόπους τὰ ὕδατα, καὶ κατέβασεν εἰς τὸ μοναστήριον ἕνα ποτάμιον, καὶ διεμοίρασεν ἄλλο μέσα εἰς τὸ Κοινόβιον, διὰ σωλήνων, ἄλλο δὲ ἀφῆκε διὰ νὰ ἀλέθωσι δυὸ μύλοι, καὶ νὰ ποτίζωνται οἱ κῆποι, καὶ τὰ δένδρα τὰ κάρπιμα. Ἀλλὰ κρίνοντας περιττὸν νὰ διηγηθῶμεν τὰ λοιπὰ χρειώδη οἰκήματα, καὶ ἐκκλησίας, καὶ ἀμπελῶνας καὶ δένδρα, καὶ ἡσυχαστήρια ὅπου ᾠκοδόμησεν ὁ θεῖος οὗτος πατήρ, καὶ εἰς ἅπαν τὸ ὄρος μετόχια, καὶ εἰς τὸν λιμένα καταγώγια, τοῦτο συνάπτομεν μόνον, ὅτι καὶ μόνος αὐτὸς συνεκοπίαζε μὲ τοὺς ἐργάτας καὶ ὑπηρέτας, διότι τόσον ἦτον ἀνδρεῖος, ὅπου εἵλκυε τὸν ζυγὸν τῆς ἁμάξης εἰς τὸ ἓν μέρος μόνος του, εἰς καιρὸν ὁποὺ τρεῖς ἄνδρες δὲν ἐδύναντο τοῦ ἑτέρου μέρους τὸν φόρτον νὰ συνελκύσωσιν. Ἔτρεχον λοιπὸν πανταχόθεν πλήθη λαοῦ διὰ τὴν φήμη του, ἄλλοι μὲν χάριν εὐλογίας, ἄλλοι δὲ διὰ λύσεις καὶ ἀπορίας, τῶν ὁποίων πάντα διέλυε, καὶ ἠρμήνευε, καὶ πάντας ὑπεδέχετο, καὶ κανένα δὲν ἄφηνεν ἀνεπίσκεπτον καὶ ἀδιόρθωτον.
Ἀφ᾿ οὗ δὲ διέταξε τὰ τῆς οἰκοδομῆς κατὰ τὴν αὐτοῦ ἀρέσκειαν τότε ἄρχισε νὰ διατάξῃ καὶ τοὺς τύπους, καὶ κανόνας τῆς εὐταξίας, καὶ τῆς τοῦ Κοινοβίου καταστάσεως, δηλονότι πῶς νὰ δοξολογοῦσι τὸν Θεὸν εἰς τὰς ἡμερινὰς καὶ νυκτερινὰς ἀκολουθίας των, καὶ εἰς κάθε χορὸν διώρισεν ἕνα ἀδελφὸν ὀνομάσας αὐτὸν ἐπιστημονάρχην διὰ νὰ εὐκοσμῇ τοὺς ψάλλοντας, καὶ νὰ μηνύῃ εἰς τοὺς ὑπηρέτας τῆς ἐκκλησίας τὸν καιρὸν τῆς συνάξεως, καὶ νὰ μὴ ἀφίνη τινὰ νὰ συνομιλῇ εἰς τὸν καιρὸν τῆς ἀκολουθίας, μὴ τε νὰ εἰσέρχεται καὶ ἐξέρχεται ὁπόταν βούλεται, διὰ νὰ μὴ δίδωσι κόπον εἰς τοὺς χοροὺς μὲ τὴν συνεχῆ προσκύνησιν, εἰς δὲ τὰ ἀναγνώσματα διέταξεν ἄλλον νὰ ἐξυπνᾶ τοὺς ἀδελφοὺς καθ᾿ ὅλην τὴν ἐκκλησίαν. Ὁμοίως καὶ τοὺς ἀναγινώσκοντας τὰ ἀναγνώσματα διώρισε μὲ παραλλαγήν, διὰ νὰ μὴ γίνεται κόπος καὶ ἐνόχλησις, καὶ κάθε ἕνα διέταξε νὰ φυλάττῃ τὴν ὑπηρεσίαν του χωρὶς νὰ περικόπτεται, καὶ ἐμποδίζεται ἀπὸ τὸν ἐπιστημονάρχην ἢ ἄλλον τίνα χωρὶς τὴν ἐκείνου ἄδειαν. Ἀλλὰ καὶ εἰς τὰς πύλας τοῦ νάρθηκος ἄλλους δυὸ ἀδελφοὺς διώρισε θυρωρούς, διὰ νὰ συνάγωσιν ἐκείνους ὅπου λείπουσι, καὶ νὰ παρατηρῶσι τοὺς λοιποὺς ἀδελφοὺς εἰς τὴν ἐκκλησίαν καθὼς καὶ οἱ ἐπιστημονάρχαι ἐκείνους ὅπου ἵστανται εἰς τοὺς χορούς, δηλαδὴ ἂν εἰς τὴν ἀρχὴν τῆς ἀκολουθίας εἰσῆλθον, ἢ εἰς τὸ μέσον, ἢ εἰς τὸ τέλος, ἢ καθόλου χωρὶς νὰ ἔχωσιν ἀσθένειαν, καὶ χωρὶς νὰ διορισθῶσιν εἰς ὑπηρεσίαν ἔλειψαν ἀπὸ τὴν ἐκκλησίαν διὰ ρᾳθυμίαν τους, διὰ νὰ φανερώσωσι τούτους πρὸς αὐτόν, καὶ οἰκοδομήση τὰ κατ᾿ αὐτοὺς κατὰ τὴν θεοσεβῆ αὐτοῦ φρόνησιν, εἰς τους ὁποίους θυρωροὺς εἶχεν ἐπιταγὴν νὰ ἐπιτηρῶσι τοὺς εἰσερχόμενους καὶ ἐξερχόμενους καὶ ἀφ᾿ οὗ ἴδωσι τινὰ νὰ ἐξέλθῃ ἅπαξ, νὰ μὴ ἀφήνωσιν αὐτὸν δεύτερον, ἀλλὰ νὰ ἐρωτῶσι τὴν αἰτίαν ἂν εἶναι κατ᾿ ἀνάγκην, τότε νὰ τοὺς ἀφήνωσιν, εἶδε νὰ τοὺς ἐμποδίζωσιν. Ὁμοίως καὶ διὰ τὴν ἀργοπορίαν τῶν ἐξερχόμενων νὰ ἐρωτῶσι τὰ αἴτια περισσότερον. Πρὸς τούτοις ἐθέσπιζε νὰ μὴ ἐμβαίνῃ εἰς τὴν ἐκκλησίαν κανένας διακονητής, ἢ ἄλλος τις διὰ νὰ προσκαλῇ ἔξω ἀδελφὸν διὰ ὑπηρεσίαν ἢ τοῦ Κοινοῦ, ἢ ἰδικήν του, μήτε αὐτὸς ὁ οἰκονόμος νὰ ἐνεργῇ τοῦτο, παρὰ διὰ μέσου τῶν θυρωρῶν πάντοτε. Προσέτι διέταξεν ἕνα ἀδελφὸν ὀνομάσας ἐκκλησιάρχην διὰ νὰ ἔχῃ τὴν ἐπιστασίαν ἐπάνω εἰς ὅλους ὄχι μόνον εἰς τοὺς εἰρημένους, ἀλλὰ καὶ εἰς αὐτοὺς τοὺς ἱερεῖς καὶ διακόνους, καὶ νὰ διοικῇ πάσας τὰς διατάξεις τῆς ἐκκλησίας θεαρέστως, ἔχων εἰς αὐτοὺς ἔγγραφον ὅλην τὴν ἀκολουθίαν εἰς τὸν ὁποῖον νὰ ὑπακούωσιν ὅλοι, καὶ νὰ τὸν τιμῶσι προθυμότατα.
Ἐπειδὴ δὲ ὁ θεῖος οὗτος Πατὴρ ὡς διακριτικώτατος καὶ σοφώτατος ἐγίγνωσκε τὰς πονηρίας τοῦ δαίμονος ὅπου καθ᾿ ἡμέραν προσβάλλουσιν εἰς τοὺς ἀγωνιζομένους πατέρας μέσα εἰς τὰ Κοινόβια, ἐστοχάσθη νὰ δώσῃ εἰς τοὺς πειραζομένους τοιαύτην βοήθειαν. Μέσα εἰς τὸ παρεκκλήσιον τῶν ἁγίων Τεσσαράκοντα, μετὰ τὴν τελευταίαν ἀνάγνωσιν, ἔμβαινε μόνος αὐτός, καὶ προσκαλοῦσε κατ᾿ ἰδίαν κάθε ἕνα ἀπὸ τοὺς ἀδελφοὺς νὰ ἐξομολογῆται εἰς αὐτὸν εἴ τι πειρασμὸν ἐδοκίμασε ἢ ἐξύπνος, ἢ κοιμώμενος εἰς τὴν νυκτερινὴν τοῦ ὄρθρου δοξολογίαν. Ὁμοίως καὶ εἴ τι συνέβη εἰς αὐτὸν καθ᾿ ἡμέραν, καὶ δὲν ἠμπόρεσε νὰ τὸ ἐξομολογηθῆ, διότι εἶχε παραγγελίαν εἰς ὅλους νὰ μὴν ἀφήνουσι κανένα συλλογισμὸν ἀνεξαγόρευτον ἐν τῇ ἡμέρᾳ συμβαίνοντα, καὶ οὕτως ἐθεράπευσε πάντας διὰ τῆς ἐξαγορεύσεως, καὶ ἦτο εἰς πάντας κανὼν ἀπαράβατος. Τοῦτο ὄχι μόνον εἰς τὴν ἐκκλησίαν, ἀλλὰ καὶ δι᾿ ὅλης τῆς ἡμέρας ὁ καθεὶς εἶχεν ἄδειαν νὰ ἔρχεται πρὸς αὐτὸν ἀκωλύτως νὰ λέγῃ τοὺς διαλογισμούς του, καὶ νὰ λαμβάνῃ τὴν θεραπείαν καὶ ὠφέλειαν, τὰ ὁποῖα φυλάττουσιν ἀπαράβατα καὶ οἱ κληρονόμοι αὐτοῦ καὶ διάδοχοι μέχρι τῆς σήμερον.
Καὶ διὰ νὰ θαυμαστώσῃ ὁ πανάγαθος Θεὸς τὸν θεῖον Πατέρα Ἀθανάσιον, καὶ διὰ νὰ ἐμφανίση εἰς τοὺς Μοναχούς, ὅτι εἶναι εὐάρεστος ἡ πολιτεία του, καὶ ἡ ἀκρίβεια πρὸς τὴν ἐκκλησιαστικὴν αὐτοῦ διάταξιν, ἠξίωσε μιᾶς ὀπτασίας τὸν ἐνάρετον Ματθαῖον, καθ᾿ ὃν καιρὸν ἐν τοῖς ὄρθροις ἐδοξολόγουν τὸν Θεὸν οἱ ἀδελφοὶ ἅπαντες μετὰ φόβου πολλοῦ, καὶ πολλῆς κατανύξεως· οὗτος ἱστάμενος εἰς τὸν νάρθηκα εἶδε μίαν Γυναῖκα μὲ τοὺς νοεροὺς ὀφθαλμοὺς τῆς ψυχῆς του τὴν ὁποίαν ἠκολούθουν δυὸ νεανίσκοι μὲ λευκὰς στολάς, ὁ ἕνας προπορευόμενος ἔμπροσθεν μετὰ λαμπάδος εἰς ὅλην τὴν ἐκκλησίαν, καὶ ὁ ἄλλος ἀκολουθῶν ὄπισθεν αὐτῆς, καὶ ἐθεώρει αὐτὴν τὴν ὑπέρλαμπρον ταύτην Γυναῖκα ὅπου διεμοίραζε δωρήματα εἰς τοὺς ἀδελφοὺς πάντας τοὺς ἐκκλησιαζομένους, καὶ εἰς μὲν τοὺς ἐν τοῖς χοροῖς ἱσταμένους ἔδιδεν ἀπὸ ἕνα χρυσόν, εἰς δὲ τοὺς λοιποὺς ἐν τῇ ἐκκλησίᾳ ἀπὸ δώδεκα φόλεις, πρὸς δὲ τοὺς ἱσταμένους εἰς τὸν Νάρθηκα ἐχάρισεν ἀπὸ ἓξ φόλεις, ἀλλ᾿ εἰς τινας ἀπὸ τοὺς ἀδελφοὺς ἐφαίνετο ὅτι ἔδιδε ἀπὸ ἓξ χρυσούς, αὐτὸς δὲ ὁ θεωρῶν ἔλαβεν φόλεις ἕξ, καὶ εὐθὺς ὅπου ἔπαυσεν ἡ θεωρία αὕτη ἔδραμε πρὸς τὸν Ὅσιον Πατέρα Ἀθανάσιον ὅπου ἵστατο εἰς τὸν χορὸν παρακαλῶν νὰ δώσῃ καὶ εἰς αὐτὸν τόπον νὰ στέκῃ εἰς τὸν χορὸν τῶν ψαλλόντων, διηγούμενος τὴν ὀπτασίαν, ὁποὺ ἐθεώρησε, ταύτην τὴν ὀπτασίαν ἐγνώρισεν ἀληθινὴν ὁ θεῖος Πατὴρ ἀπὸ τὰ πρόσωπα, ὅπου τὰ ἓξ χρυσὰ ἔλαβον, διότι ἐγνώριζε τοὺς λογισμοὺς τοῦ καθ᾿ ἑνός, καὶ διέκρινεν ὅτι ἔλαβον κατ᾿ ἀναλογίαν τὰς δωρεὰς ἀπὸ τὴν Ὑπεραγίαν Θεομήτορα, καὶ ταῦτα μὲν περὶ τῆς ἐκκλησιαστικῆς διατάξεως, ὡς ἐν συντόμῳ, ὅτι τὰ πλείονα εἰς τὸ τυπικὸν ἐμφαίνονται.
Ἤδη διηγούμεθα διὰ τὴν εὐταξίαν ὁποὺ διώρισεν εἰς τὴν τράπεζαν διότι καὶ ἐκεῖσε διέταξε δυὸ ἐπιτηρητάς, διὰ νὰ ἐσθίωσι πάντες τὸν ἄρτον μὲ σιωπήν, καὶ φόβον Θεοῦ, καὶ εὐλάβειαν, καὶ οἱ παριστάμενοι νὰ ὑπηρετῶσι μὲ πολλὴν εὐταξίαν, διὰ νὰ βλέπωνται οἱ ἐσθίοντες, ὅπου μήτε νὰ δίδῃ μήτε νὰ λαμβάνῃ τις ἀπὸ τοῦ πλησίον του κρασοβόλιον, καὶ διὰ νὰ ἐξετάζωνται ἐκεῖνοι ὅπου ἔλειψαν ἀπὸ τὴν τράπεζαν, πρὸς τούτοις ἀνίσως τις ἀπὸ τοὺς ὑπηρέτας ἤθελε συντρίψη σκεῦος, εἴτε ἑκουσίως, εἴτε ἀκουσίως νὰ στέκῃ πλησίον τοῦ ἀναγνώστου, καὶ νὰ δείχνῃ τὸ σύντριμμα τοῦ σκεύους, ζητῶν παρὰ τῶν πατέρων συγχώρησιν. Καὶ ὕστερα ἀπὸ τὸ ἄριστον, καὶ δεῖπνον νὰ περιεργάζωνται οἱ ἐπιτηρηταὶ διὰ νὰ μὴ κάμνωσι παρασυνάξεις οἱ μοναχοὶ εἰς τὰ κελλία τους, μήτε νὰ περιέρχωνται, καὶ ἀργολογῶσιν, ἂν δὲ ἤθελε χαθῇ κανένα πρᾶγμα τῆς τραπέζης, νὰ μὴ περιέρχωνται, καὶ ζητῶσιν εἰς τὰ κελλία τῶν μοναχῶν, ὅτι εἶχε διάταξη εἰς τὴν πύλην τοῦ ναοῦ, ἐπάνω εἰς τὸ σιδηροῦν νὰ κρεμῶσιν εἴ τι ὁ καθ᾿ εἷς εὕρισκεν, ὅτι δὲν εἶχον κανένα ἴδιον, μήτε τοῦτο τὸ ἐμόν, καὶ ἐκεῖνο ἰδικόν σου ποτὲ ἔλεγον.
Ἀγκαλὰ ὁ θεῖος πατὴρ ἦτο γλυκύτατος, καὶ συμπαθέστατος εἰς ὅλα, ὑπῆρχεν ὅμως αὐστηρότατος, καὶ ἀσυμπαθέστατος εἰς ἐκεῖνον ὅπου ἤθελεν ἀσηκώση χεῖρα κατὰ τοῦ ἀδελφοῦ, ἡ ὕβριση αὐτὸν ξενόκουρον, διότι ἂν ἦτον ἐξ ἀπροσεξίας, ἀφωρίζετο νὰ ἀπέχῃ ἀπὸ τὰ ἁγιάσματα τῆς ἐκκλησίας εἰς τρεῖς ἑβδομάδας, καὶ νὰ τρώγῃ ἄρτον ξηρόν, χωρὶς οἶνον καὶ ἔλαιον, ὁ ὁποῖος ἂν ἔδειχνε προσήκουσαν μετάνοιαν, ἐσυγχωρεῖτο, εἰ δὲ παντελῶς ἀπὸ τὴν Μονὴν ἐδιώκετο, ὡς μέλος ἄχρηστον, καὶ εἶχεν ἐντολήν μὲ ἐπιτίμια εἰς πάντας τοὺς μοναχοὺς νὰ φυλάττουσιν ἀγάπην ἀναμεταξύ των, καὶ ἄκραν ὑποταγὴν εἰς τὸν Καθηγούμενον.
Προτοῦ δὲ ἀπαρτισθῶσι ὅλα τὰ ἀναγκαῖα οἰκοδομήματα τῆς Λαύρας παρ᾿ ἐλπίδα μανθάνει ὁ θεῖος Πατήρ, ὅτι ὁ μεγαλώνυμος Νικηφόρος ἀνηγορεύθη Βασιλεὺς τῆς Κωνσταντινουπόλεως, καὶ ἀντὶ νὰ εὐφρανθῇ ἐλυπήθη καθ᾿ ὑπερβολὴν διὰ ταύτην τὴν εἴδησιν, καὶ ἀμέσως ἀπεφάσισε νὰ ἀναχώρηση, καὶ προφασίζεται ὅτι ἔχει νὰ ἀπέλθη πρὸς τὸν Βασιλέα. Λαβὼν δὲ τοὺς περισσοτέρους ἀδελφοὺς ἐπέρασεν ἕως εἰς τὰ κάστρα, ἔπειτα κρατήσας τρεῖς μόνους, τοὺς λοιποὺς διώρισε νὰ ἐπιστρέψωσιν εἰς τὸ μοναστήριον, εἰς ἕνα δὲ ἀπὸ τοὺς τρεῖς δίδει ἐπιστολὴν πρὸς τὸν Βασιλέα, ὀνειδίζων αὐτὸν διὰ τὴν ἀθέτησιν τῆς συμφωνίας των, καὶ ὅτι τὴν ποίμνην αὐτοῦ ἀφήνει εἰς τὴν βασιλείαν του, καὶ αὐτὸς ἀναχωρεῖ, λέγων, ὅτι ἄφησεν ἕνα μοναχὸν Εὐθύμιον ὀνομαζόμενον, βίῳ καὶ λόγῳ ἐνάρετον, νὰ ποιμαίνῃ τὸ ποίμνιον ἀντ᾿ αὐτοῦ. Ὁ μοναχὸς λαβὼν τὴν ἐπιστολὴν ἀπῆλθεν εἰς τὸν βασιλεύοντα. Ὁ δὲ Πατὴρ ἀποστείλας καὶ τὸν ἄλλον εἰς τὸ Μοναστήριον, μετὰ τοῦ Ἀντωνίου μόνου εἰς τὴν Κύπρον ἔπλεον. Καθ᾿ ὁδὸν δὲ ἠρώτησε ὁ Ἀντώνιος τὸν Γέροντα ταύτην τὴν ἀπορίαν, διατί Πάτερ γράφει εἰς τὸ Γεροντικὸν ὅτι ὁ ἅγιος Ἰσίδωρος ἀπελθὼν εἰς τὸν Πατριάρχην τῶν Ἱεροσολύμων, καὶ ἐπιστρέψας, καὶ ἐρωτηθείς, πῶς εὑρίσκονται οἱ πολίται; ἀπεκρίθη, ὅτι δὲν εἶδεν ἄλλον ἄνθρωπον παρὰ μόνον τοῦ πατριάρχου τὸ πρόσωπον. Εἰς τὴν ἀπορίαν ταύτην ἀπεκρίθη ὁ θεῖος Ἀθανάσιος μὲ χαριεντισμὸν οὕτως, ὅτι καὶ ἐγὼ εἶδον ἄλλον ὅπου ἔλεγεν, ὅτι συνανεστρέφετο χρόνους ἱκανούς μὲ γυναίκας, καὶ συνομιλοῦσε μὲ αὐτάς, καὶ ποτὲ δὲν εἶδεν αὐτῶν τὸ πρόσωπον. Τοῦτο ἀκούσας ὁ Ἀντώνιος, εἶπεν, ὅτι ἡ ἀπορία αὕτη εἶναι μεγαλυτέρα ἀπὸ τὴν προτέραν, καὶ παρεκάλει αὐτὸν νὰ τὴν ἐξηγήση. Βλέπων δὲ αὐτὸν παρακαλοῦντα ἐπὶ πολύ, εἶπε πρὸς αὐτόν, ἐγὼ εἰμὶ ὁ ἁμαρτωλὸς ἐκεῖνος ὁ συνομιλήσας μετὰ τῶν γυναικῶν, καὶ διὰ τὴν ἀσθένειάν μου ὁ Θεὸς μὲ ἐφύλαξε, πλὴν ἐξορκίζω σε νὰ μὴ φανέρωσης τοῦτο εἰς κανένα πρὸ τοῦ θανάτου μου. Ἀφ᾿ οὗ δὲ ἔφθασαν εἰς τὴν Κύπρον ἔμειναν εἰς ἕνα μοναστήριον τῶν ἱερέων καλούμενον, καὶ ἐλθόντες εἰς τὸν ἡγούμενον παρεκάλεσαν αὐτὸν νὰ τοὺς δίδῃ τὰ πρὸς ζωάρκειαν, καὶ νὰ λαμβάνῃ τὰ τούτων ἐργόχειρα, λέγοντες, ὅτι ἀπέρχονται εἰς προσκύνησιν τοῦ ἁγίου Τάφου καὶ φοβοῦνται διὰ τὸν φόβον τῶν ἀγαρηνῶν νὰ ὑπάγωσι, καὶ ἐδέξατο αὐτοὺς μὲ εὐχαρίστησιν ὁ ἡγούμενος.
Ὁ δὲ μοναχὸς ὁποὺ ἀπεστάλη μὲ τὸ γράμμα του πρὸς τὸν Αὐτοκράτορα, βλέπων ὅτι ὁ βασιλεὺς μετὰ τὸ ἀναγνῶναι αὐτὸ εἰς λύπην πολλὴν ἔπεσεν ἐμέμφετο τὸν ἑαυτόν του, γνωρίσας δὲ τότε καὶ τὸν σκοπὸν τοῦ Ὁσίου ἄρχισε νὰ ὀδύρεται. Διώρισεν ὅμως ὁ Βασιλεὺς ἡγούμενον τῆς Λαύρας κατὰ τὴν παραγγελίαν τοῦ Πατρὸς τὸν Εὐθύμιον, καὶ εἰς κάθε τόπον πέμπει διατάγματα εἰς τὴν τοῦ Πατρὸς ἀναζήτησιν τὰ ὁποῖα ἀφ᾿ οὗ ἔφθασαν εἰς τὴν Κύπρον καὶ ἐγένετο ἐξέτασις, ὁ ἡγούμενος τῆς μονῆς τῶν ἱερέων, ἠρώτησεν αὐτοὺς πόθεν εἰσί; καὶ μετὰ τὴν ἐρώτησιν ταύτην, εὐθὺς ἐγνώρισεν ὁ Πατὴρ τὸ αἴτιον, καὶ λέγει πρὸς τὸν Ἀντώνιον, διὰ νὰ ἀναχωρήσωσι, καὶ ἐμβαίνοντες εἰς ἕνα πλοῖον, ἔπλευσαν ἀντίπερα, ἔνθα ἔπεσον εἰς διαλογισμούς, καὶ προσευχόμενος ὁ Ἅγιος, νὰ ὁδηγηθῇ παρὰ Θεοῦ, περὶ τοῦ πρακτέου, εἶδεν ὀπτασίαν ὅπου ἐβίαζεν αὐτὸν νὰ ἐπιστρέψη εἰς τὸ ἰδικόν του τῆς Λαύρας Κοινόβιον, καὶ ἐν ταυτῷ προεφήτευε τὸν καλλωπισμὸν αὐτοῦ, καὶ τὴν αὔξησιν. Τοῦτο φανερώσας εἰς τὸν Ἀντώνιον ἐπέστρεφον, καὶ καθ᾿ ὁδὸν ἠκολούθησεν εἰς τὸν πόδα τοῦ Ἀντωνίου πόνος δριμύτατος, καὶ ἀνυπομόνητος, βλέπων δὲ αὐτὸν ὁ Ὅσιος ταλαιπωρούμενον λέγει πρὸς αὐτὸν μὲ γελαστικὸν πρόσωπον, ἐσυ ὑπάρχεις ἰατρὸς Ἀντώνιε, καὶ δὲν ἠξεύρεις νὰ ἰατρεύης τὸν ἑαυτόν σου; ὁ ὁποῖος ἀποκριθεὶς εἶπεν, εἰς μίαν ἐρημίαν τί ἠμπορῶ νὰ ὠφεληθῶ, ὅπου δὲν ἔχομεν ἄλλο ἀπὸ τὴν παροῦσαν πλάτανο, εὐθέως ὅμως ὁ Πατὴρ συνάξας ὀλίγα ἀπὸ τὰ τυχόντα βότανα ἔβαλε ἐπάνω εἰς τὸν πόνον μὲ φύλλα τῆς πλατάνου, καὶ περιετύλιξεν αὐτὸ μὲ τὸ αὐτὸ μανδήλιον, ὅπου ἐσφόγγιζε τὰ τῶν ὀφθαλμῶν του δάκρυα, ἔπειτα κρατήσας ἀπὸ τὴν χεῖρα τὸν Ἀντώνιον τὸν σηκώνει ὄρθιον, φωνάζοντα δόξα σοι ὁ Θεός, ὅπου ἐκουφίσθην ἀπὸ τὸν πόνον τὸν δριμύτατον, ἀλλὰ καὶ μετ᾿ ὀλίγον πάλιν ἐθεράπευσεν αὐτὸν τὸν Ἀντώνιον μὲ τὴν πρὸς Θεὸν δέησιν, ὑποπεσόντα εἰς μίαν δυσεντερίαν ἐπικίνδυνον.
Ὁ δὲ μοναχὸς Θεόδοτος μετὰ τὴν ἀπὸ Βασιλευούσης ἐπιστροφήν του εἰς τὸ τῆς Λαύρας Κοινόβιον, εὑρὼν πάντας τεταραγμένους, καὶ τὸν Εὐθύμιον τὴν ἡγουμενείαν παραιτούμενον, ἐλυπεῖτο κατάκαρδα, καὶ μὴ ὑποφέρων τὴν στέρησιν τοῦ Πατρός, ἔπλευσεν εἰς Κύπρον διὰ τὴν τούτου ἀναζήτησιν, καὶ ἀφ᾿ οὗ ἔφθασεν ἕως τὴν Ἀττάλειαν, διὰ τὴν πολλὴν τοῦ ἀνέμου ἐναντιότητα ἐβγῆκεν ἀπὸ τὸ καΐκιον, διὰ νὰ ἀπέλθη πεζὸς ἀπὸ τὰ μέρη τῆς Ἀττάλειας, ἔνθα παρ᾿ ἐλπίδα καὶ κατὰ θείαν οἰκονομίαν, συνήντησε τὸν Ἅγιον, καὶ κατὰ πολλὰ ἐχάρη. Ἀλλ᾿ ὁ Πατὴρ μαθῶν τὴν ταραχὴν τοῦ Κοινοβίου του, ἀμέσως ἐξαπέστειλεν ὀπίσω τὸν Θεόδοτον, διὰ νὰ μηνύση εἰς αὐτοὺς τὴν αὐτοῦ ἔλευσιν, καὶ αὐτὸς ἀπῆλθεν εἰς τὴν Μονὴν τοῦ Δουγγιοῦ, χάριν προσκυνήσεως, καὶ θεραπεύσας ἐκεῖσε τὸν Καθηγούμενον μὲ τὴν ἐπίθεσιν τῆς χειρός του ἀπὸ τὸ πνεῦμα τῆς παραφροσύνης, ἐπέστρεψεν εἰς τὸ ἐν τῷ Ἄθῳ αὐτοῦ Κοινόβιον, τὸ ὁποῖον ἀπολαύσαντες οἱ ἀδελφοὶ ἐχάρησαν χαρὰν μεγάλην, κραυγάζοντες συνεχῶς, δόξα σοι ὁ Θεός, ἀσπαζόμενοι ἄλλοι τὰς χεῖρας του, ἄλλοι τοὺς πόδας του, ἄλλοι τὸ ράκος του, ὁ δὲ ὅσιος ἀμοιβαίως ἐχαίρετο, ἀπολαύσας τὰ τέκνα του, ἀλλὰ καὶ ὅλοι οἱ γείτονες καὶ πλησιοχώροι παρομοίως ἔχαιρον, καὶ ἐδόξαζον τὸν Θεὸν ἀκούσαντες τὸν Πατέρα ἐπανακάμψαντα, καὶ δι᾿ ἐργων τὴν χαρὰν ἐδείκνυον, ἐπειδὴ ἔτρεχον πανταχόθεν χάριν εὐλογίας, προσφέροντες ὁ καθεὶς ὅ,τι ἐκέκτητο, ἄλλος σιτάρι, ἄλλος οἶνον, καὶ ἄλλος εἶδος ἕτερον, ὅπου ἐν ταυτῷ τὸ Κοινόβιον ἀνεπλήρωσε τὰς χρείας του ὅπου ὑστερεῖτο πρότερον ὅλα σχεδὸν τὰ χρειαζόμενα, καθὼς ἐδιηγεῖτο Παῦλος τις ἀνὴρ ἐκ τῆς Λαρίσσης εὐλαβὴς καὶ τίμιος.
Μετ᾿ ὀλίγον δὲ ἀπῆλθε πρὸς τὸν βασιλέα τὸν Νικηφόρον, ὅστις ὑπεδέχθη αὐτὸν χαίρων, ὄχι βέβαια ὡς βασιλεύς, ἀλλ᾿ ὡς ἕνας ἰδιώτης, συνομιλήσας καὶ συγκαθήμενος κατὰ μόνας, καὶ παρακαλῶν αὐτὸν νὰ τὸν συγχωρήσῃ διὰ τὴν παράβασιν τῆς συνθήκης του, συμβουλεύσας δὲ αὐτὸν ὁ θεῖος Πατὴρ εἰς τὰς ἀγαθοεργίας, προεῖπεν αὐτῷ, ὅτι θέλει καταλύσει τὸν βίον εἰς τὰ Βασίλεια. Ὁ δὲ Βασιλεὺς ἐξέθετο χρυσόβουλλον, διὰ νὰ βραβεύεται κατ᾿ ἔτος εἰς τὴν ἰδικήν του Μονὴν σολεμνίου ποσότητα, διακόσια τεσσαράκοντα τέσσαρα νομίσματα, ὑποτάξας πρὸς αὐτὴν καὶ τὸ ἐν Θεσσαλονίκῃ μέγα Μοναστήριον, καὶ δι᾿ αἰτήσεως τοῦ Ὁσίου Πατρὸς Ἀθανασίου προσέθεσε καὶ εἰς τὸν θεῖον Ναὸν τῶν Καρεῶν καὶ ἕτερον σολέμνιον λίτρας τέσσαρας.
Ἐπιστραφεὶς λοιπὸν εἰς τὸ Ὄρος ὁ Πατὴρ ἐπεσκέπτετο τὸ τῆς Λαύρας Κοινόβιον νεανικώτερον, καὶ ἐκ τούτου ηὔξανε ὁ ἀριθμὸς τῶν Μοναχῶν καὶ ὅσον ἐπληθύνετο ἡ Μονὴ μὲ τὰ προσφερόμενα, τοσοῦτον καὶ ἡ φιλοξενία ἐπερίσσευεν, ὅπου καὶ τοὺς ἐκ τοῦ χειμῶνος ἐμποδιζομένους εἰς τὸν λιμένα διέτρεφε μὲ ἀφθονίαν, καὶ τοὺς ναυαγοῦντας ἐθεράπευεν ὄχι ὀλιγώτερον, τὸ ὁποῖον μέχρι σήμερον διατηρεῖται ἀπαρασάλευτα.
Ἐπεὶ δὲ τὸ Κοινόβιον τῆς Λαύρας ὑπῆρχε χωρὶς λιμένα, καὶ τὰ πλοῖα ἐμποδίζοντο νὰ πλησιάσωσι διὰ τὰς ἀναγκαίας χρείας των, ἐφρόντισεν εἰς κατασκευὴν λιμένος, καὶ καθὼς εἶχε συνήθεια νὰ συγκάμνῃ μὲ τοὺς συγκάμνοντας, καθ᾿ ὃν καιρὸν ἔσυρον οἱ τεχνίται καὶ ἐργάται ἕνα μέγα ξύλον εἰς τὸ κατωφερές, ἐκ συνεργείας τοῦ πονηροῦ παρασύρεται τὸ ξύλον, καὶ συνέτριψε τὸν ἕνα πόδα τοῦ Πατρὸς ὅπου ἐκείτετο κλινήρης εἰς τρεῖς χρόνους, δριμυτάτους πόνους ὑποφέρων ὁ μακάριος, καθὼς προεῖδε τοῦτον τὸν πειρασμὸν Γέρων τις ἐκ τῆς Μονῆς ἐνάρετος. Ἀλλ᾿ ἐν τούτοις ἐπλήρωσε τὸ κοινὸν χρέος καὶ ὁ ἀοΐδιμος Βασιλεὺς Νικηφόρος, καὶ πάλιν ἕτερος πειρασμὸς διὰ τοῦ πονηροῦ ἐπανίσταται πρὸς τὸν Ἅγιον, διότι ἔπνευσεν εἰς τὰς καρδίας τῶν λοιπῶν Πατέρων τοῦ Ὄρους διὰ νὰ προσκλαυθῶσιν εἰς τὸν νέον Βασιλέα Ἰωάννην κατὰ τοῦ θείου Πατρός, ὅτι καταδυναστεύει τὸ Ὄρος, ἀνέτρεψε τοὺς παλαιοὺς κανόνας τῆς μοναδικῆς πολιτείας, οἰκοδομὰς πολυτελεῖς ἀνήγειρε, Ναοὺς καὶ λιμένας κατασκεύασε, βουκόλια ἐποίησε, καὶ σχεδὸν τὸ Ὄρος κοσμικὸν ἀποκατέστησε, καὶ ἄλλα τοιαῦτα πάμπολλα ἀνέφερον πρὸς τὸν βασιλέα, ὥστε τὸν κατέπεισαν νὰ μετακαλέση τὸν Ἀθανάσιον εἰς Βασιλεύουσαν. Ἀλλ᾿ ἡ θεία χάρις ὁποὺ συνώδευεν αὐτὸν εὐθὺς ὅπου ἀνῆλθε, καὶ συνομίλησε μὲ τὴν βασιλείαν του μετέβαλεν αὐτὸν εἰς πολλὴν φιλοφροσύνην καὶ εὐμένειαν, καὶ ἀνεκαίνισε τὸ παλαιὸν τοῦ Νικηφόρου χρυσόβουλλον. Οἱ δὲ Πατέρες τοῦ Ὄρους ἰδόντες τὸ γεγονὸς καὶ μεταμεληθέντες ἐζήτησαν συγχώρησιν, τοὺς ὁποίους ὁ θεῖος πατὴρ καὶ ἠγάπησε, καὶ εὐεργέτησεν.
Ἀλλὰ πάλιν ὁ μισόκαλος διήγειρεν αὐτῷ πόλεμον ἰσχυρότερον, ὄχι πλέον διὰ συνεργῶν, ἀλλὰ μόνος μὲ τοὺς αὐτοῦ δαίμονας, καθὼς γέρων τις, Θωμᾶς ὀνομαζόμενος, ἦλθεν εἰς ἔκστασιν καθ᾿ ὃν καιρὸν τοὺς ὕμνους τῆς τρίτης ὥρας πρὸς Θεὸν ἀνέπεμπον, ὅτε εἶδεν ὁ Γέρων οὗτος τὰ ὄρη ἅπαντα καὶ τὰς νάπας καὶ τὰ ἄλση γεμάτα ἀπὸ μελανοὺς αἰθίοπας, οἱ ὁποῖοι ἐξεμαίνοντο, ὕβριζον, καὶ ἐφοβέριζον τὸν ἅγιον, φωνάζοντες ἀναμεταξύ τους, διατί βραδύνομεν; διατί δὲν ἐξολοθρεύομεν; ἕως πότε ὑπομένομεν τὸν ἐξολοθρευτὴν ἡμῶν τοῦτον τὸν δεινότατον; Καὶ ἐν ταυτῷ πάλιν εἶδε τόν Ἅγιον, ὅτι ἐξῆλθεν ἀπὸ τὸ κελλίον του, κρατῶν ράβδον εἰς τὴν χεῖρα του, τὸ ὁποῖον ἰδόντες οἱ μέλανες ἐκεῖνοι αἰθίοπες διεταράχθησαν, καὶ πρηνεῖς ἔπεσον, ὁ δὲ Ἅγιος ἐμάστιζεν αὐτοὺς καὶ ἐδίωκε, τὸ ὁποῖον καὶ ἐγένετο, ὅτι κατὰ τὴν ὀπτασίαν τοῦ Γέροντος, μὲ τὴν δύναμιν τοῦ Θεοῦ τοὺς ἀπεδίωξεν ὁ Ἅγιος παντελῶς ἀπὸ τὰ Μελανὰ ὅρια. Ἀλλὰ καὶ ἕνα ἀδελφὸν τῆς συνοδίας παρεκίνησεν ὁ πονηρὸς διὰ νὰ φονεύσῃ τὸν Ἅγιον, ὁ ὁποῖος παρετήρησε τὸν καιρὸν τῆς νυκτὸς καθ᾿ ὃν προοηύχετο ὁ Ἅγιος, καὶ προσελθῶν εἰς τὸ κελλίον του ἔκρουσε τὴν θύραν. Ἀλλ᾿ ὢ τῶν θαυμασίων σου Χριστὲ Βασιλεῦ! Εὐθὺς ὅπου ἤκουσεν ὁ ξιφηφόρος ἐκεῖνος τὴν φωνὴν τοῦ μάκαρος, ἐνεκρώθησαν αἱ χεῖρες του, καὶ γενόμενος ἔντρομος ἡ μὲν μάχαιρα κατὰ γῆς ἐπεσεν, αὐτὸς δὲ εἰς τοὺς πόδας τοῦ Πατρὸς ἐκυλίετο, παρακαλῶν τὸν Ἅγιον μὲ ἐλεεινὴν φωνὴν νὰ συγχώρηση τὴν ἀνομίαν του καὶ τὴν ἀσέβειαν τῆς καρδίας του. Ἀλλ᾿ ὁ Πατὴρ ἰδὼν τὴν μάχαιρα, καὶ τὸν σκοπὸν ἐκείνου, ὄχι μόνον δὲν τὸν ὠνείδισε, ἀλλὰ νὰ παύση τὰ δάκρυα ἐσυμβούλευε, καὶ νὰ κρύψη τὸ δρᾶμα χωρὶς νὰ τὸ κοινολόγηση εἰς ἕτερον, καὶ εἰς τὸ ἑξῆς περισσότερον εἰς αὐτὸν τὴν ἀγάπην ἐδείκνυεν, ὥστε μὲ τὴν συμπάθειαν καὶ μακροθυμίαν του εἵλκυσε εἰς τόσην μετάνοιαν ἐκεῖνον τὸν ἄθλιον, ὅπου ἐκήρυττε φανερὰ τὴν ἁμαρτίαν του, καὶ εἰς πάντας τὴν ἀνεξικακίαν τοῦ Πατρὸς ἐδημοσίευε, καὶ ὄχι μόνον ἐκεῖνος ὁ φονεὺς ἦλθεν εἰς κατάνυξιν, ἀλλὰ καὶ ἕτερός τις ἀδελφός, ὅστις προλαβόντως γοητείας κατὰ τοῦ Ἁγίου πολλὰς ἐποίησε μετανοήσας ἐδιηγεῖτο τὰς ρᾳδιουργίας του, θριαμβεύων τὰς μαγείας, ὅτι εἰς τοὺς θεοσεβεῖς καὶ ἐναρέτους οὐδὲν ἰσχύουσι, καθὼς καὶ οὗτος ἐξωμολογήθη τὴν ἁμαρτίαν του, καὶ ἐζήτει παρὰ τοῦ Ἁγίου τὴν συγχώρησιν μὲ πολλὴν κατάνυξιν.
Τέτοιος ἦτον ὁ Ἅγιος συμπαθὴς εἰς ὅλους τοὺς ἁμαρτάνοντας, ὅτι πάντας προσεδέχετο, καὶ εἰς πάντας τὴν σωματικὴν καὶ ψυχικὴν ἐπίσκεψιν ἐμεταχειρίζετο, καὶ ἄξιον τὸν ἀνάξιον νὰ κάμῃ ἠγωνίζετο κατὰ τὸν λόγον τοῦ Κυρίου μας. Καὶ πρὸ πάντων γνωρίζων, ὅτι ἡ ἀργία προξενεῖ πᾶσαν κακίαν, ὅλους τοὺς ἀργοὺς ὡς ἕνας σοφὸς ἰατρὸς διώριζεν ἄλλους εἰς τὸ μαγειρεῖον νὰ συγκόπτωσι λάχανα, ἄλλους νὰ διατέμνουν τὸν ἄρτον εἰς τὴν τράπεζαν, ἄλλους εἰς τὸ χαλκεῖον ἔστελλε διὰ νὰ κρατῶσι τοὺς φυσητῆρας, καὶ τοὺς πονηροὺς λογισμοὺς νὰ διώκωσι, καὶ καθὼς τοὺς ἀργοὺς εἰς τοιαύτας ὑπηρεσίας διέταττεν, οὕτω καὶ λοιποὺς ἀδελφοὺς εἰς τὰ ἐργόχειρα, εἴτε εἰς τὴν ζύμην, εἴτε εἰς τὸ μαγειρεῖον, εἴτε εἰς τὸν ἀμπελῶνα, δὲν ἄφηνεν εἰς ἀργοπορίαν νὰ πίπτωσι, ἔχων πρὸς πάντας ἐπίταγμα νὰ ψάλλωσι ψαλμοὺς διὰ νὰ φεύγωσι τὴν ἀργολογίαν, καὶ νὰ εὐλογῆται διὰ μέσου αὐτῶν τὸ ἐργόχειρον, καὶ ἡ ψυχὴ νὰ ἁγιάζεται. Καὶ τοὺς μὲν εἰς διαφόρους ἀρρωστίας ὑποπίπτοντας, εἰς τὸ νοσοκομεῖον ἔστελλε, τοὺς δὲ λελωβημένους εἰς τοὺς ἀδελφοὺς παρέδιδεν ὡς μίαν παρακαταθήκην, καὶ θησαυρὸν ἄσυλον, ὅτι ἐπὶ τούτῳ αὐτῷ ὠκοδόμησε νοσοκομεῖον, καὶ λουτρὸν κατεσκεύασε, καὶ ὑπηρέτας ἀδελφοὺς διέταξεν εἰς τὴν τῶν ἀρρώστων ἐπίσκεψιν, πρὸς τοὺς ὁποίους πρῶτος αὐτὸς ἦτον ἀρχηγός, καὶ πρῶτος ἔβανε τὴν χεῖρα εἰς τὰ τραύματα, ἂν ἐβλεπε τοὺς λοιποὺς τὴν δυσωδίαν ἀποφεύγοντας, εἰς τὰ ὁποῖα πολλάκις! ἀγκαλὰ νὰ λανθάνῃ τοὺς ἀδελφοὺς ἐσπούδαζε, ἡ ἀρετὴ ὅμως αὐτοῦ, διὰ μέσου ἐκείνων ὁποὺ ἐθεραπεύοντο ἐκηρύττετο, καὶ ἐδημοσιεύετο ὅταν δέ τις ἀδελφὸς ἀπὸ τὴν πολλὴν ἐπίσκεψιν δὲν ἐλάμβανε τὴν θεραπείαν του, καὶ ἐξετείνετο ἡ ἐκείνου ἀσθένεια, εἶχεν ἐντολήν, νὰ δίδωσιν οἱ ὑπηρέται πρὸς αὐτὸν τὴν εἴδησιν, διὰ νὰ ἐπιτελῆται παννυχὶς διὰ τὸν ἀσθενῆ, ὁποὺ νὰ ἐμφαίνεται εἰς τοὺς λοιπούς, ὅτι διὰ τῆς προσευχῆς ὁ ἀσθενῆς ἀδελφὸς ἐθεραπεύετο, ἢ προσεκαλεῖτο εἰς τὴν ἄλλην ζωήν, καὶ ἠλευθερώνετο ἀπὸ τοὺς ἀγῶνας τῆς ἀσθενείας του.
Ἀλλὰ καὶ εἰς τοὺς ἀποθνήσκοντας ἀδελφοὺς ἔδειχνε μεγάλην τὴν συμπάθειαν ὁ μακάριος, διότι ἔστεκεν ἐπάνω εἰς τὸν νεκρόν, καὶ ἔχυνε κρουνηδὸν τὰ δάκρυα, εἰς τόσον ὅπου ἐγέμιζε τὸ πτυστήριον ἀπὸ δάκρυα, τὸ ὁποῖον ἔβαναν οἱ ὑπηρέται τῆς ἐκκλησίας εἰς τοὺς πόδας του, καὶ μετὰ τὴν ἐπιτάφιον ἀκολουθίαν ἠσπάζετο τοὺς νεκρούς, ἀναπέμπων μεγάλας εὐχαριστίας εἰς τὸν Κύριον.
Τοιουτοτρόπως ἐμεγαλύνετο ἡ ποίμνη τοῦ Κοινοβίου του, καὶ ὅσον ἐμεγαλύνετο αὐτή, τοσοῦτον καὶ αὐτὸς τοὺς ἀγῶνας ἐπερίσσευε μὲ ἐγκρατείας διηνεκεῖς, μὲ ἀγρυπνίας καὶ νηστείας, κατὰ πέντε ἡμέρας ἐσθίων τὰς τρεῖς τεσσαρακοστάς, καὶ σχεδὸν ὅλη ἡ ζωὴ τοῦ μάκαρος νηστεία ὑπῆρχεν ἀκατάπαυστος, διότι καὶ εἰς τὴν τράπεζαν αὐτὸς μὲν ἐσχηματίζετο ὅτι ἤσθιε, τὰ δὲ παρατιθέμενα διεμοίραζεν εἰς τοὺς λοιποὺς λανθάνων τὰς ὄψεις των. Οἱ πόδες αὐτοῦ ἀπὸ τὴν πολλὴν στάσιν στῦλοι ἐφαίνοντο, καὶ ἡ στρωμνὴ αὐτὴ καθ᾿ ὕπνους δέρμα μόνον ὑπῆρχε μονώτατον, καὶ σκέπασμα τὸ ἐπανωφόρι του, διὰ τοῦτο καὶ χάριν ἔλαβε παρὰ Θεοῦ ἀνεξάλειπτον, ἡ ὁποία ὡδηγοῦσεν αὐτὸν πάντοτε εἰς ὅλας τὰς ἐπιχειρήσεις του. Καὶ μὲ ὅλον ὁποὺ τὴν χάριν τῆς θαυματουργίας εἶχε παρὰ Θεοῦ σύνοικον, νὰ λανθάνῃ τοὺς πολλοὺς ἐσπούδαζε, καὶ μεταχειρίζετο διαφόρους τρόπους, πότε συμβουλάς, πότε τὴν ἁγιαστικὴν ράβδον του, ἄλλοτε τὸ σημεῖον τοῦ Τιμίου Σταυροῦ ἐσφράγιζε, καὶ πάντας ἀπὸ τὰ σωματικὰ καὶ ψυχικὰ πάθη ἠλευθέρωνε, καὶ ἐκ τούτων συνέτρεχον εἰς αὐτὸν διὰ νὰ λάβωσι κανόνα τῆς ζωῆς καὶ ὑποτύπωσιν, ὄχι μόνον οἱ ἀρχάριοι μοναχοί, ἀλλὰ καὶ οἱ παλαιοὶ Γέροντες, καὶ ὄχι μόνον ἐκ τοῦ Ὄρους ἤρχοντο, ἀλλὰ καὶ ἀπὸ διάφορα ἔθνη τῆς Ρώμης, τῆς Ἰταλίας, τῆς Καλαβρίας, τῆς Ἰβηρίας, καὶ Ἀρμενίας πλούσιοι καὶ πτωχοί, εὐγενεῖς τε καὶ ἀγενεῖς συνέτρεχον, καὶ Κοινοβίων Ἡγούμενοι, καὶ Ἐπίσκοποι, καὶ εἰς αὐτὸν ὑπετάσσοντο, καθὼς ὁ μέγας ἐν Πατριάρχαις Νικόλαος, ὁ περιβόητος Χαρωνίτης, καὶ Ἀνδρέας ὁ Χρυσοπολίτης ὁ ἐν ἀσκήσει πολὺς καὶ σοφώτατος, καὶ ὁ ἀσκητικῶς διαλάμψας Ἀκάκιος, καὶ ἄλλοι πολλοὶ ἐρημῖται, καὶ σιδηροφόροι ἀναχωρηταὶ προσήρχοντο εἰς αὐτόν, καὶ ὑπετάσσοντο, ἀπὸ τοὺς ὁποίους ὑπῆρχεν ἕνας Νικηφόρος ὁ μακαριώτατος ὅπου εἰς τὰ μέρη τῆς Καλαβρίας ἔλαμψεν, ὁ ὅστις ἐδέξατο χρησμὸν νὰ ἔλθη εἰς τὸ Ὄρος τοῦ Ἄθω, καὶ νὰ ὑποταχθῇ εἰς τὸν Ἀθανάσιον, καθὼς καὶ ἐποίησε καὶ ὁ μὲν Πατὴρ ἐδέξατο αὐτόν, δὲν τοῦ ἐμπόδισεν ὅμως κατ᾿ ἀρχὰς τὴν συνηθισμένην διαγωγήν, ὁπου ἐφοροῦσεν ἓν τρίχινον μόνον φόρεμα, καὶ πίτουρα βρεκτὰ ἤσθιε τῆς ἡμέρας ἅπαξ, ἀλλὰ μετὰ παρέλευσιν χρόνου τὸν συνηρίθμησεν εἰς τὸ Κοινόβιον μὲ τοὺς λοιποὺς κατὰ τὴν τάξιν αὐτῶν διάγοντα, ὅστις μετὰ θάνατον ἡγιάσθη, καὶ τὰ ὀστὰ αὐτοῦ μῦρα ἔβλυσαν.
Ἀλλὰ καὶ τὸ τοῦ μακαρίου Νικολάου μαγείρου κατόρθωμα, ποίος δὲν ἤθελεν ἀκούσει μὲ ἔκπληξιν; διότι ἔφθασε νὰ μιμηθῇ τὴν ὁσιωτάτην Εὐπραξίαν νὰ μείνη ἄσιτος εἰς ἡμέρας πέντε καὶ τεσσαράκοντα, βάνοντας πρέσβυν πρὸς Θεὸν τὸν Ὅσιον, καθὼς ἐδιηγήθη τοῦτο ὁ μακαρίτης Θεοδώρητος μαθητὴς τοῦ Πατρὸς εὐλαβέστατος, τὸ ὁποῖον μετὰ θάνατον ἐκείνου ἐκοινολόγησε διὰ τὴν ἣν εἶχε παρ᾿ αὐτοῦ ἔνορκον ἐπιτίμησιν.
Τοιούτους καρποὺς ὁ θεῖος οὗτος Πατὴρ ἐβλάστησε μὲ τὸ παράδειγμα τῆς ἰδικῆς του ζωῆς, καὶ τὰς συνεχεῖς παραγγελίας του, καὶ τὴν ἄγρυπνον εἰς πάντας ἐπιστασίαν του, διότι ἠγωνίζετο ὄχι μόνον τοὺς πεπαιδευμένους νὰ φέρῃ εἰς τὴν τῆς ἀρετῆς τελειότητα, ἀλλὰ καὶ διὰ τοὺς ἀγραμμάτους ἀδελφοὺς ἐφρόντισε νὰ μανθάνωσι γράμματα, διὰ νὰ νοοῦσι τὰς γραφάς, καὶ ᾠκοδόμησε κελλία, ὀνομάσας αὐτὰ κοιμητήρια, καὶ παιδευτήρια, διορίσας καὶ διδασκάλους διὰ νὰ γυμνάζωσιν αὐτοὺς μετὰ τὸ ἀπόδειπνον τὰ βιβλία τῆς Γραφῆς, καὶ νὰ τοὺς ἑρμηνεύωσιν, ὁμοίως καὶ διὰ κάθε πάθος ἁμαρτίας ἠγωνίζετο νὰ ἐξαλείψῃ, ἀπὸ τὴν ποίμνην του, χάριν λόγου ἂν ἔβλεπε κανένα θυμώδη, καὶ μὲ πολλὰς συμβουλὰς δὲν ἐδιορθώνετο, ἐσυγχωροῦσε μυστικῶς ὅλους τοὺς πατέρας τοῦ Κοινοβίου νὰ τὸν χλευάζωσιν καὶ νὰ τὸν περιπαίζωσι κατὰ πρόσωπον, ὁ ὁποῖος μὴ ὑποφέροντας τὰς πολλὰς ἐπιπλήξεις, καὶ χλευασίας προσέτρεχεν εἰς τὸν Ὅσιον παραπονούμενος, καὶ τότε αὐτὸν διώρθωνε, κατηγορώντας μὲν τοὺς χλευάζοντας, ὡς ἀδιακρίτους, ἐκεῖνον δὲ συμβουλεύων νὰ διόρθωση τὸ πάθος του. Ὁπόταν δὲ ἔβλεπεν ἄλλους ὅπου ἀγαποῦσαν καλλωπισμούς, καὶ μύρων εὐωδίας, καὶ ἐπέμενον εἰς αὐτὰ πολὺ καιροῦ διάστημα, ἄλλους ἐδιώριζε νὰ μετακομίζωσι κοπριάν, ἢ νὰ καθαρίζουν τὰς χρείας διὰ νὰ ἔλθωσιν εἰς αἴσθησιν.
Ἐκείνους δὲ ὅπου ἔσφαλαν εἰς ἄλλα σφάλματα, τοὺς ἐδιώριζεν νὰ στέκωνται εἰς τὸν νάρθηκα, καὶ μετὰ τὴν ἀπόλυσιν νὰ ζητοῦν παρὰ πάντων συγχώρησιν, τοὺς δὲ ἀρχαρίους, καὶ ἀπείρους της μοναδικῆς καταστάσεως, ὅταν ἡμάρτανον δὲν ἔλεγχεν ἐκείνους, ἀλλ᾿ οἰκονομικῶς ἐπέπληττε κανένα γνωστικὸν Γέροντα, τάχα δι᾿ ἐκεῖνο τὸ ἁμάρτημα, λέγων πρὸς αὐτόν, δὲν αἰσχύνεσαι γέρων νὰ σφάλλῃς καθὼς οἱ ἀρχάριοι; καὶ ἐκεῖνος ὡμολόγει, ναὶ Πάτερ ἥμαρτον καὶ συγχώρησόν μοι. Καὶ τότε ὁ πταίσας ἀρχάριος βλέπων τὴν ταπείνωσιν τοῦ γέροντος καὶ ἀναιτίου, ἐλεγχόμενος ὑπὸ της συνειδήσεως, ἐξωμολογεῖτο τὸ αὐτοῦ ἁμάρτημα μὲ κατάνυξιν, τὸν ὁποῖον καὶ ἐξομολογούμενον πάλιν δὲν τὸν ἐπιτιμοῦσεν, ἀλλ᾿ ἐπέμενεν ἐπιτιμὼν τὸν γέροντα, πῶς τάχα γέρων ὧν καὶ παλαιὸς μοναχὸς ἁμαρτάνει, καὶ τὸν ἐσυμβούλευε νὰ προσέχῃ καὶ ἐκεῖνος, διὰ νὰ μὴν ὑποπίπτῃ εἰς τέτοιον ἁμάρτημα, πρὸ πάντων δὲ ἐσπούδαζε νὰ γυμνάση τοὺς ἀδελφοὺς εἰς τὴν ὑπακοήν, καὶ ἂν ποτὲ παρακούοντες τινες, κατώρθωναν κανένα εὐτυχισμένον ὑπούργημα μὲ τὴν ἰδικήν τους πρόβλεψιν, καὶ θέλησιν, τὸ ἐκαταφρονοῦσε, καὶ τὸ ἀπέρριπτε, διὰ νὰ μὴ λάβη χώραν ὁ διάβολος, καὶ τοὺς συνηθίση εἰς τὸ τῆς παρακοῆς ἔγκλημα, διότι τὸ τῆς παρακοῆς τόλμημα μεγάλως ἐστηλίτευε, καθὼς συνέβη ποτὲ ὁ ζυμωτῆς νὰ προσκαλέσῃ τοὺς ἀδελφοὺς εἰς τὴν ζύμην, οἱ ὁποῖοι διὰ τὸν κόπον τῆς ἀγρυπνίας δὲν ἐπορεύθησαν, ὅθεν φανερώνοντας τοῦτο πρὸς τὸν θεῖον Πατέρα, εὐθὺς διώρισε καὶ τὴν ζύμην, καὶ ὅλα τὰ διακονήματα νὰ καταπαύσωσι, λέγων οὕτως, ὡς φαίνεται οἱ ἀδελφοὶ δὲν ἔχουν χρείαν ἀπὸ τροφήν, τοῦτο γέγονεν εἰς τρεῖς ἡμέρας, καὶ ἐπειδὴ ἔμειναν οἱ πάντες ἄσιτοι, στεναχωρούμενοι ἀπὸ τὴν πείναν προσέδραμον εἰς τὸν ἅγιον ὅπου ἦτον κεκλεισμένος εἰς τὸ κελλίον του, καὶ ἐφώναζον παραπονούμενοι, τότε ἀμέσως ὁ Ὅσιος ἐβγῆκεν ἀπὸ τὸ κελλίον του, καὶ συναθροίσας τοὺς ἀδελφοὺς ἐπέπληξεν ἅπαντας, καὶ τὸν ζυμωτὴν ἐδιώρισε νὰ φέρῃ τὴν ζύμην καθὼς ἦτον εἰς τὸν πυλῶνα ἔμπροσθεν εἰς καταισχύνην τους, καὶ ἐκ τούτου ἐσωφρονίσθησαν, παρακαλοῦντες νὰ τοὺς συγχώρηση, καὶ τὴν ζύμην ἐκεινην τὴν ὀξυνισμένην νὰ μεταχειρισθῶσιν εἰς ἄρτον διὰ κανόνα τους, καὶ ἀπὸ τότε ἐπενόησε μίαν μηχανὴν διὰ νὰ ζυμώνηται ἡ ζύμη διὰ μέσου τῶν βοδίων, ἔργον συμπαθείας καὶ εὐτεκνίας κάλλιστον.
Ἐρχόμενος ποτὲ ὁ Ἅγιος ἀπὸ τὸν Μυλοπόταμον μὲ καΐκιον εἰς τὸ Μοναστήριον, ἀφ᾿ οὗ ἔφθασεν εἰς τὸν Βελάν, ἐκεῖνος μὲν ἐβγῆκε διὰ νὰ ὁδοιπορήση πεζὸς μόνος, οἱ δὲ λοιποὶ νὰ ἀπέρχονται μὲ τὸ καΐκιον, καὶ ἐκεῖσε συνήντησεν ἕνα ζητιάνον γέροντα, τὸν ὁποῖον ἠρώτησε ἂν εἶναι κοντὰ τῆς Λαύρας τὸ Μοναστήριον, καὶ ἂν φιλοξενῶσιν ἐκεῖ πτωχοὺς καὶ ξένους εὔκολα. Ὁ ζητιάνος εὐθὺς ἀπεκρίθη ἐπαινών τους πατέρας, ὡς πολλὰ ἐλεήμονας, καὶ ὅτι τὸν ἐφιλοδώρησαν, ἄλλος μανδύον, ἄλλος κουκούλιον, καὶ ἄλλος ἄλλα πράγματα. Τοῦτο ἀκούσας ὁ ἅγιος, ἐλθὼν εἰς τὸ Μοναστήριον πολλὰ τοὺς ἐπετίμησε, διὰ νὰ προσέχωσιν εἰς τὸ ἑξῆς καὶ νὰ μὴν ἀκολουθῶσι τὸ ἐδικόν τους θέλημα, ἀλλὰ χωρὶς τὴν ἄδειαν τοῦ προεστῶτος, καὶ ἡγουμένου μήτε φιλοξενίαν, μήτε ἐλεημοσυνην ἰδίως νὰ δίδωσιν ἀπὸ τὰ κοινὰ πράγματα, ὡσὰν ὅπου ὁ καθ᾿ εἷς δὲν ἔχει κανένα ἴδιον χωριστὸν εἰς τὸ Κοινόβιον, καὶ ὅτι τοῦτο εἶναι τοῦ πονηροῦ μηχανή, διὰ νὰ ρίψη αὐτοὺς ὀλίγον κατ᾿ ὀλίγον εἰς τὸ τῆς παρακοῆς ἔγκλημα, καθὼς ἠκολούθησε καὶ ἕτερόν τι κατὰ τὴν ἑορτὴν τοῦ ἐν ἁγίοις Πατρὸς ἡμῶν Ἀθανασίου τοῦ Μεγάλου, ὅτι ὁ Δοχειάρης ὀνομαζόμενος Ἀθανάσιος, ἐζήτησε νὰ ἑορτάση τὸν ἅγιον, καὶ νὰ παραμυθήσῃ τοὺς ἀδελφοὺς περισσότερον, ὅθεν κατεσκεύασεν ἀσυνήθιστα βρώματα, γλυκίσματα, καὶ μελίπηκτα, καὶ τὰ ἔφερεν εἰς τὴν τράπεζαν, τὰ ὁποῖα βλέποντας ὁ Ἅγιος, ἐπρόσταξε νὰ τὰ ρίψωσι, διὰ νὰ μὴ ὑποπέσωσιν εἰς τὸ τῆς ἀσωτίας ἔγκλημα, ἀλλὰ καὶ τινὰς ἀπὸ τοὺς ἀδελφούς, ἐπειδὴ ἐλαιμάργησαν καὶ κρυφίως ἐγεύθησαν ἀπὸ τὰ ἀπερριμμένα ἐκεῖνα γλυκίσματα ἱκανῶς ἐπετίμησε μὲ ἀφορισμὸν ἡμερῶν, καὶ τὸν πρωταίτιον Δοχειάρην διώρισεν ἄχρις ἑσπέρας τὴν τῆς τροφῆς μετάληψιν, μ᾿ ὅλον ὅπου ὁ Δοχειάρης ἦτον ταπεινόφρων, οἰκονομικώτατος, καὶ εἰς ὅλους χαριέστατος, καὶ τὰ σφάλματα τῶν ἀδελφῶν ἀνεδέχετο, διὰ νὰ ἐπιτιμηθῇ ὁμοῦ μὲ αὐτοὺς ὑπάρχων ἀνεύθυνος, καὶ ἀναμάρτητος. Λοιπὸν ἀπὸ τὰς πολλὰς καὶ σοφωτάτας οἰκονομίας τοῦ Ἁγίου ὀλίγας σημειώσαντες, ἤδη ἀρχίζομεν νὰ διηγηθῶμεν καὶ μερικὰ ἀπὸ τὰ θαύματα ἐκείνου εἰς ἔνδειξιν τῆς μεγάλης ἀρετῆς, καὶ τῆς πρὸς αὐτὸν παρὰ Θεοῦ χάριτος.
Συνέβη ἕνας χειμὼν βαρύτατος, καὶ ὁ θεῖος οὗτος Πατὴρ Ἀθανάσιος ἔστεκεν ἔμπροσθεν εἰς τὸ κελλίον του, καὶ βλέπων τὸν Δοχειάριον, λέγει πρὸς αὐτὸν νὰ καλέση τὸν κυνηγὸν Θεόδωρον, πρὸς τὸν ὁποῖον ἐλθόντα, λέγει ὁ Ἅγιος, νὰ ὑπάγῃ εὐθὺς νὰ γευθῆ, καὶ νὰ πάρη μαζί του τροφὰς καὶ νὰ τρέξῃ εἰς τὸν τόπον τῶν κεράσων, καὶ ἐκεῖθεν νὰ κατεβῇ εἰς τὴν θάλασσαν, ὅτι θέλει εὕρῃ τρεῖς ἀνθρώπους λιποθυμοῦντας ἀπὸ τὴν πεῖνα, καὶ τὴν ψυχρότητα, καὶ νὰ ταχύνῃ διὰ νὰ τοὺς προφθάση ζωντανοὺς νὰ μὴν ἀποθάνωσιν. Ὅθεν ὁ κυνηγὸς ἔκαμε τὰ ἐπιτάγματα, καὶ εὗρε τοὺς ἄνδρας, καθὼς ὁ Ἅγιος ἐσημείωσε, καὶ τοὺς ἐπαραμύθησε, καὶ τοὺς ἔφερεν εἰς τὸ Μοναστήριον εὐχαριστοῦντας, καὶ τὸν Θεὸν δοξάζοντας.
Μὲ τὸ πλοῖον ποτε ἀπέπλεεν ὁ Πατὴρ μὲ ἥσυχον ἄνεμον, ἀλλ᾿ ἐξαίφνης ὁ πονηρὸς διάβολος ἤγειρε ταραχὴν εἰς τὴν θάλασσαν, καὶ κατεπόντισε τὸ πλοῖον μὲ ὅλην τὴν συνοδείαν του. Ἀλλ᾿ ὢ τοῦ θαύματος, μετὰ τὴν ἀνατροπὴν τοῦ πλοίου, ὁ μὲν Ἅγιος εὑρέθη ἐπάνω εἰς τὴν καρίναν καθήμενος παραθαρρύνων, καὶ ἀνακαλούμενος τὴν συνοδείαν του, καὶ τοὺς μὲν ἄλλους ὅλους ἀνείλκυσεν, ἕνας δὲ μόνον Πέτρος τοὔνομα Κύπριος κατεποντίζετο, τὸν ὁποῖον μὴ θεασάμενος, μέγα ἀνέκραζεν ὁ Ὅσιος, ποῦ εἶσαι Πέτρε τέκνον μου; καὶ μὲ τὴν φωνὴν ἀπὸ τὸν βυθὸν ὁ Πέτρος ἐφάνη ἔμπροσθέν του, καὶ τὸ παραδοξότερον, ὅτι μήτε ἀπὸ τὰ πράγματα τοῦ καϊκίου ἐχάθη τίποτε, τὸ ὁποῖον πάντας ἐξέπληξε, καὶ τὴν πρὸς αὐτὸν πίστιν τους ἐπολλαπλασίαζε.
Ἀλλὰ καὶ μοναχόν τινα Ματθαῖον καλούμενον, καὶ ὑπὸ τοῦ δαίμονος ἐνοχλούμενον, τὸν ὁποῖον ὑπεδέχθη εἰς τὸ αὐτοῦ Κοινόβιον μὲ πολλὴν ἐκείνου παράκλησιν, καὶ ἐδιώρισεν αὐτὸν εἰς ἀδελφὸν τῆς Μονῆς νὰ τὸν ἐπισκέπτεται, ἀφ᾿ οὗ ἤλλαξε πολλούς, μὴ ὑποφέροντας τὴν ἀγριότητα τοῦ δαίμονος τελευταῖον ἠλευθέρωσεν ἀπὸ τὸν δαίμονα μὲ τρόπον θαυμάσιον. Ἀλλὰ καὶ ἕτερος ἀδελφὸς πάσχων ἀπὸ δεινήν τινα ἀσθένειαν χωρὶς νὰ δύναται νὰ κράτηση καθ᾿ ὕπνους τὸ οὖρος του, καὶ αἰσχυνόμενος νὰ φανερώσῃ τοῦτο εἰς ἄλλους, τελευταῖον ὑπέπεσεν εἰς ἀπελπισίαν, καὶ ἐμέλετα νὰ θανατωθῇ μόνος του, ἀλλὰ παρ᾿ ἐλπίδα ἐθάρρησε, καὶ προσδραμῶν εἰς τὸν Ἅγιον, ἐξωμολογήθη τὸ τόλμημα, ὁ δὲ Ἅγιος ἐπετίμησεν αὐτὸν λέγων, ἐσκοτισμένε, πῶς δὲν μοῦ τὸ ἐφανέρωσες; καὶ παρ᾿ εὐθὺς ἔλαβε τὴν θεραπείαν του. Καὶ ἄλλος Μοναχὸς Θεόδωρος εἰς τὸ πάθος τοῦ καρκίνου ὑπέπεσεν, ὅς τις ἀπὸ τοὺς ἰατροὺς πάντας ἀπελπίζετο, ἀλλὰ προσελθῶν εἰς τὸν Ἅγιον μετὰ πίστεως ἔλαβε τὴν θεραπείαν του μὲ τὴν σφραγῖδα τῆς ἐκείνου χειρὸς ταχύτατα.
Εἰς τὴν Νῆσον τῶν Νέων οὕτω καλουμένην, ἡ ὁποία ὑπέκειτο πρὸς τὴν Λαύραν μὲ Βασιλικὸν χρυσόβουλλον, πλῆθος ἀκριδῶν ποτε ἔπεσεν, ὅπου πάντα χόρτον χλωρὸν κατέφαγεν, ἀλλὰ προσελθόντες οἱ κάτοικοι τῆς νήσου πρὸς τὸν Ὅσιον, ἐζήτουν παρ᾿ αὐτοῦ ἀντιληπτικὴν βοήθειαν, εἰς ἀπαλλαγὴν τοῦ πολυσυμφορωτάτου τούτου δεινοῦ, ὅς τις ἤξας τῇ αὐτῶν παρακλήσει, καὶ ἀπελθὼν ἐκεῖσε, καὶ ὑπευξάμενος, εὐθέως πλῆθος πουλιῶν, ὅπερ σελευκίς, ὀνομάζεται, συνέδραμε, καὶ κατέφαγε τὰς ἀκρίδας μὲ πολλὴν ταχύτητα.
Ἀλλ᾿ ἐν τούτοις τοῖς θαυμασίοις δοξαζόμενος ὁ Ἅγιος, ἐφθονήθη ἀπὸ τοὺς λοιποὺς τοῦ Ὄρους Γέροντας, οἱ ὁποῖοι ἀπατήσαντες καὶ τὸν Πρῶτον, ἀπῆλθον πρὸς τὸν Βασιλέα Βασίλειον ἐν Μακεδονίᾳ τῷ τότε διατρίβοντα, ἀλλὰ καθ᾿ ὁδὸν ἀπήντησαν τὸν Ὅσιον ἐκεῖθεν ἐπιστρέφοντα, ὅς τις ἐρωτήσας αὐτοὺς ποὺ ἀπέρχονται, οἱ μὲν λοιποὶ προφάσεις τινὰς ἐπρόβαλλον, ὁ δὲ Πρῶτος Γέρων ὡς ἁπλούστατος, διὰ λόγου σου, εἶπε πρὸς τὸν Βασιλέα ἀπερχόμεθα. Ἀλλὰ καὶ ὁ Πατὴρ μὲ τὴν συνήθη ἁπλότητα ἀνταπεκρίθη μετὰ χαρᾶς ὑπάγετε, καὶ εὐθέως ὁ Πρῶτος εὐλαβηθεὶς τὸν Ἅγιον ἐζήτησε συγχώρησιν, οἱ λοιποὶ δὲ πρὸς καιρὸν ἡσυχάσαντες, πάλιν ἐδοκίμασαν νὰ ἀπέλθωσι πρὸς τὸν Βασιλέα κατὰ τοῦ Ὁσίου, ἀλλὰ καθ᾿ ὁδὸν ὑπέπεσαν εἰς χεῖρας τῶν ἀγαρηνῶν, καὶ γυμνωθέντες ὑπ᾿ αὐτῶν ὑπέστρεψαν εἰς τὸν Ἅγιον ζητοῦντες συγχώρησιν, ὁ δὲ Ἅγιος συγχωρήσας αὐτούς, καὶ ἐνδύσας ἱμάτια, ἀπέστειλεν εἰς τὰ ἴδια.
Ἐγένετό ποτε ὑστέρησις ὕδατος μέσα εἰς τὸ καΐκιον ὁποὺ ἀπήρχετο μετά τινων ὁ Ἅγιος, εἰς τόσον ὅπου ἐκινδύνευεν ἕνας ἀπὸ τοὺς ἀδελφοὺς νὰ ἀποθάνη ἀπὸ τὴν ἔλλειψιν τοῦ ὕδατος· ἀλλ᾿ ὁ φιλάνθρωπος Πατὴρ εὐσπλαχνισθεὶς τὸν ἀδελφόν, ἐγέμισε τὸ κεράμιον σκεῦος ἀπὸ θάλασσαν, καὶ εὐλογήσας λέγει εἰς τὸν πάσχοντα, ἐν ὀνόματι τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ πίε, καὶ χορτάσθητι, καὶ ὢ τοῦ θαύματος τὸ πικρόν, καὶ ἁλμυρὸν ὕδωρ τῆς θαλάσσης μετετράπη εἰς γλυκύτητα, ὅπου ἔπιον καὶ εὐφράνθησαν ἅπαντες. Καὶ ἕτερος ἀδελφὸς ὑπὸ τοῦ σπάσματος πάσχων, καὶ ἐξ αὐτοῦ καὶ ἄλλης ἀσθενείας κλινήρης ὑπάρχων, δι᾿ εὐχῶν τοῦ Πατρὸς ἔλαβε τὴν θεραπείαν του, ὅς τις διηγεῖτο ὅτι ἀπελθὼν ποτε διά τινα ὑπηρεσίαν πρὸς τὸν Ὅσιον εὖρεν αὐτὸν ἐν τῷ Ναῷ τῶν ἁγίων Ἀποστόλων, καὶ προκύψας εἶδε τὸ πρόσωπον αὐτοῦ ὡσὰν φλόγα πυρός, ἔπειτα ἀναχωρήσας ὀλίγον, καὶ πάλιν προκύψας ἐξαστράπτον αὐτοῦ τὸ πρόσωπον ἐθεώρησε, τὸ ὁποῖον διηγηθεὶς εἰς τὸν Ἅγιον, παρηγγέλθη μὲ ἐπιτίμιον νὰ μὴ τὸ φανερώση εἴς τινα, εἰ μὴ μετὰ τὸν ἐκείνου θάνατον.
Καὶ ἕτερος ἀδελφὸς εἰς τὸ ὑδερικὸν πάθος περιέπεσεν, εἰς τόσον ὅπου ἀπελπίσθη παρὰ τῶν Ἰατρῶν τέλεον, ἀλλ᾿ ὁ θεῖος Πατὴρ σφραγίσας τὴν κοιλίαν ἐκείνου μὲ τὴν χεῖρα του, παρ᾿ ἐλπίδα τὸν κατέστησεν εἰς τὴν προτέραν ὑγείαν του. Ἀλλὰ καὶ ἀδελφοί τινες ἕτεροι ὑπὸ τοῦ πορνικοῦ πάθους ἐνοχλούμενοι, προσπεσόντες εἰς τὸν Ἅγιον ἠλευθερώθησαν μὲ τρόπον θαυμάσιον.
Τοιαῦτα εἰσι τὰ κατορθώματα τοῦ θείου πατρὸς Ἀθανασίου, τοιαῦτα τὰ ἀγωνίσματα, καὶ τὰ πνευματικὰ χαρίσματα, ὁποὺ διὰ τὴν ὑπερβάλλουσαν αὐτοῦ ἀρετὴν θεόθεν ἐδέξατο, ἀπὸ τὰ ὁποῖα τὰ περισσότερα διὰ τὴν μακρηγορίαν ἀπεσιωπήθησαν. Συγκρινόμενος λοιπὸν ὁ Ἅγιος μὲ τοὺς πάλαι εἰς τὰς ἀρετὰς διαλάμψαντας, ἐμιμήθη εἰς τὴν σωφροσύνην Ἰωσὴφ τόν Πάγκαλον, τὸν πατριάρχην Ἰακὼβ εἰς τὸ ἄπλαστον, τὸν Πατριάρχην Ἀβραὰμ εἰς τὸ φιλόξενον, τὸν μέγαν Μωϋσὴν εἰς τὴν δημαγωγίαν καὶ τῆς τῶν οὐρανῶν Βασιλείας κληροδοσία, ἀλλὰ καὶ Ἀρσενίου τοῦ μεγάλου τὴν σοφίαν, καὶ τὸ ἀνεπίδεικτον, Σάββα τοῦ ἡγιασμένου τὸν ζῆλον εἰς τὰ φροντιστήρια καὶ κοινόβια. Καὶ οὗτος ὁ Πατὴρ ἠξιώθη παρὰ Θεοῦ τὸ διακριτικὸν ὡς ὁ μέγας Παχώμιος, καὶ τὴν παρρησίαν εἰς τοὺς Βασιλεῖς ὡς ὁ μέγας Ἀντώνιος, καὶ ἐπλήρωσε τὴν οἰκουμένην ἀπὸ τὴν φήμην αὐτοῦ, καὶ τὰ ἐνάρετα κατορθώματα, καὶ τέλος ἐσφράγισε τὴν ζωήν του μὲ τὸν ὑπερβολικὸν ζῆλον εἰς μαρτύριον.
Διότι ἐπειδὴ ἐθεώρει πολλοὺς ὁποὺ συνέτρεχον πανταχόθεν διὰ τὴν ψυχικὴν σωτηρίαν τους, ἐμελέτησε νὰ κατασκευάση καὶ τὸν Ναὸν εὐρύχωρον, ὅπερ καὶ ἐγένετο, καὶ ἐπειδὴ ἔμελλε νὰ κλειδωθῇ ἄνωθεν ἡ τρούλλα εἰς τὸ τοῦ Ναοῦ θυσιαστήριον, ἡτοιμάσθη ὁ Ἅγιος νὰ ἀναβῇ διὰ νὰ τὴν ἀσφαλίσῃ μόνος του καὶ συνάξας πρῶτον ὅλην τὴν ἀδελφότητα ἀνέγνωσε εἰς αὐτοὺς ἀπὸ τὴν τοῦ μακαρίου Θεοδώρου κατήχησιν, ἔπειτα ἀρκετὰ τοὺς ἀδελφοὺς συμβουλεύσας παρήγγειλε αὐτοῖς, ὅτι πάντοτε νὰ προσμένωσι πειρασμούς τε καὶ θλίψεις κατὰ τὴν ἐντολὴν τοῦ Κυρίου μας διὰ πολλῶν θλίψεων, λέγοντος, δεῖ ἡμᾶς εἰσελθεῖν εἰς τὴν βασιλείαν τῶν Οὐρανῶν, καὶ διὰ τὸ μέλλον ἀπευκταῖον μηδόλως νὰ σκανδαλισθῶσι, ὅτι ὁ πανοικτίρμων Θεὸς τὰ πάντα πανσόφως οἰκονομεῖ διὰ τὸ συμφέρον μας, τὰ ὁποῖα ἔφερον μὲν εἰς ἀπορίαν ὅλην τὴν ἀδελφότητα, ἐκεῖνος δὲ ἐνδυθεῖς τὸ ἱμάτιον αὐτοῦ καὶ τὸ μανδύον, καὶ τοῦ μακαρίου πατρὸς Μαλεΐνου τὸ ἱερὸν κουκούλιον, τὸ ὁποῖον ἐφοροῦσεν εἰς τὰς δεσποτικὰς ἑορτὰς μόνον, καὶ ὅταν μετελάμβανε τὰ Ἅγια Μυστήρια, ἐμβῆκε μέσα εἰς τὸ κελλίον του ἐπὶ πολὺ προσευξάμενος, ἔπειτα παραλαβὼν ἓξ ἀδελφοὺς ἀνέβη ἐπάνω εἰς τὴν σκέπην τοῦ θυσιαστηρίου, ἀλλ᾿ ὢ τῆς πικρᾶς καὶ ὀδυνηρᾶς ἐκείνης ἀναβάσεως! ἔπεσε τὸ θυσιαστήριον μὲ ὅλους τοὺς ἄνωθεν εὑρισκομένους, καὶ οἱ μὲν πέντε εὐθέως ἀπέδωκαν τὰς μακαρίας αὐτῶν ψυχὰς πρὸς Κύριον, ὁ δὲ θεῖος Πατήρ, καὶ ὁ οἰκοδόμος Δανιὴλ ἔμειναν ἔτι ζῶντες μέσα εἰς τὴν ὕλην ὁποὺ ἠκούετο ὁ Πατὴρ ἕως τρεῖς ὥρας καὶ περισσότερον, κράζων τό, Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, βοήθει μοι, δόξα σοι ὁ Θεός. Ἐγένετο λοιπὸν θόρυβος μέγας, καὶ οἱ ἀδελφοὶ συναθροισθέντες μὲ χεῖρας καὶ πόδας, καὶ ὄνυχας, καὶ ἐργαλεῖα οἰμώζοντες καὶ δακρυρροοῦντες ἐτράβιζον τὴν ὕλην καὶ τοὺς ἐξέχωσαν, ἀλλ᾿ εὗρον καὶ τὸν θεῖον Πατέρα τελειωθέντα, ἔχοντα τὴν μὲν κεφαλὴν κάτω ἐγγίζουσαν εἰς τὸ ἅγιον Σύνθρονον, τὰς δὲ χεῖρας Σταυροειδῶς ἐσχηματισμένας, καὶ τοὺς πόδας ὑψηλὰ ὡς εἰς τὸν Οὔρανον βαδίζοντας, καὶ μόνον τὸν δεξιὸν πόδα συντριβέντα.
Ἐπέθηκαν λοιπὸν τὸν Ὅσιον ἐπάνω εἰς τὴν κλίνην, καὶ μετὰ πολλῶν δακρύων τὸν ἑαυτὸν τους ἐταλάνιζον, τὸν δὲ Ὅσιον ἐμακάριζον, ὅτι δι᾿ αὐτοὺς ὑπέμεινε θάνατον κατὰ μίμησιν τοῦ Δεσπότου Χριστοῦ τοῦ ἑκουσίως θανατωθέντος διὰ τὴν σωτηρίαν μας. Τὸ δὲ τοιοῦτον τέλος ὄχι μόνον εἰς τὴν προλαβοῦσαν κατήχησιν ἐπεσημάνατο ὁ Ὅσιος ἀλλὰ καὶ εἰς τὸν μοναχὸν Ἀντώνιον τὸν οἰκειότατον αὐτοῦ μαθητὴν ἐφανέρωσεν, εἰπὼν εἰς ἐκεῖνον, ὅτι σὺ Ἀντώνιε πρέπει νὰ ἐκτέλεσης τὴν παροῦσαν διακονίαν εἰς τὴν Βασιλεύουσαν, ὅτι ἐγὼ πλέον, θελήματι Θεοῦ, δὲν βλέπω τὸν Βασιλέα τὸν ἐπίγειον.
Ἐπειδὴ δὲ ἐκείτετο ἄταφος τριήμερος ὁ Ὅσιος, διὰ νὰ γίνῃ παρὰ πάντων ἡ ὀφειλομένη ὑμνῳδὶ ἡ ἐπιτάφιος, δὲν ἔλαβε καμμίαν ἀλλοίωσιν τὸ ἅγιον σῶμα του, μήτε ἀηδίαν τινά, μήτε μελανίαν, μήτε ὄγκωσιν, καὶ συνήχθησαν πανταχόθεν οἱ τοῦ Ὄρους κάτοικοι εἰς τὴν τοῦ μακαρίου κήδευσιν μὲ λύπην ἀφόρητον. Ἐν καιρῷ δὲ τῆς ἱερᾶς ἀκολουθίας του βλέπει ἕνας Γέρων σεβάσμιος ἀπὸ τὸν τραυματισθέντα πόδα τοῦ μάκαρος αἷμα σταλαζόμενον, τὸ ὁποῖον ἐγένετο σημεῖον τῆς ἐκείνου ἁγιότητος, ὅτι καὶ τὸ πρόσωπον αὐτοῦ ἐδοξάσθη, καὶ ὡς χιῶν ἔλαμπεν, ἐγκύψας λοιπὸν ὁ Γέρων εἰς τὸν ἱερὸν πόδα του, εἶδεν ἐξ οὗ τὸ αἷμα ἀνέβλυζεν πηγὴν σταγόνας ρέουσαν, καὶ ἐσφόγγιζε μὲ τὸ αὐτοῦ μανδήλιον, ὥστε ἀμέσως ἅπαντες ἔδραμον καὶ ἐχρίοντο εἰς θεραπείαν ψυχῆς καὶ σώματος, καὶ μετὰ τὴν ἐπιτάφιον ὑμνῳδίαν ἐνεταφίασαν ἐκεῖνο τὸ σῶμα τὸ πολύαθλον, καὶ τὸ σκεῦος τοῦ Πνεύματος. Τῶν δὲ πέντε ἀδελφῶν τὰ σώματα εὗρον συντετριμμένα, καὶ μοναχὸν τὸν οἰκοδόμον Δανιὴλ ζωντανὸν μὲ πολλὰ τραύματα, ὅς τις καὶ ἠξιώθη ὀπτασίας τινος, καὶ οὕτως πρὸς Κύριον ἐξεδήμησε, διότι ἐφανέρωσεν ὅτι ἐφάνη εἰς αὐτὸν ἕνας ἀπεσταλμένος παρὰ τοῦ Βασιλέως, διὰ νὰ προσκαλέση τὸν Ἅγιον εἰς Βασιλεύουσαν, καὶ ὅτι εὐθὺς ὁ Ἅγιος λαβὼν καὶ ἄλλους ἓξ ἀδελφούς, ἀπὸ τοὺς ὁποίους ἔλεγεν ἤμην καὶ ἐγώ, ἠκολούθησεν ἐκεῖνον ὅπου τὸν ἐπροσκάλεσεν, ἀφ᾿ οὗ δὲ ἐπλησιάσαμεν εἰς τὴν πύλην νὰ ἔμβωμεν εἰς τὰ βασίλεια, ὁ μὲν Πατὴρ μετὰ τῶν πέντε ἐμβῆκεν εἰς τὸ παλάτιον, ἐγω δὲ ἐναπομείνας ἔξω ἔκλαιον ἀπαρηγόρητα, καὶ ἐξαίφνης εἶπε μοι τις ἀπὸ τὸ παλάτιον, ὅτι ματαίως θρηνεῖς ἄνθρωπε, ἐπειδὴ ὁ τόπος ὁποὺ ἐπιθυμεῖς νὰ ἔμβης εἶναι ἄβατος καὶ ἀθέατος ἂν δὲν κάμῃ τὴν χάριν εἰς ἐσένα ἐκεῖνος ὅπου ἐνταῦθα σὲ ἔφερε, καὶ ἐπειδὴ πάλιν ἔκλαιον μὲ θρηνολογίαν ἀμύθητον, ἰδοὺ ὁ Πατὴρ ἔπιασέ με ἀπὸ τὴν δεξιὰν χεῖρα καὶ ἔφερέ με μέσα εἰς τὸν Βασιλέα καὶ τὸν ἐπροσκύνησα. Αὐτὰ εἶδε Δανιὴλ ὁ οἰκοδόμος, καὶ ἀκολούθως ἔγινε ἡ ἔκβασις, ὅτι μετ᾿ ὀλίγας ἡμέρας ἀπῆλθεν εἰς τὰς αἰωνίους Μονὰς καὶ αὐτὸς ἐκεῖ ὅπου προλαβόντες καὶ ὁ θεῖος Πατὴρ καὶ οἱ πέντε ἀδελφοὶ ἀνέβησαν.
Κατὰ τὴν διάταξιν λοιπὸν τοῦ Ἁγίου ὁ Μοναχὸς Ἀντώνιος ἀπεδήμησε εἰς Βασιλεύουσαν, καὶ οἱ ἀδελφοὶ ἀνήρχοντο ὁμοῦ διὰ νὰ ζητήσωσιν αὐτὸν παρὰ τοῦ Βασιλέως, τῆς Λαύρας ἡγούμενον κατὰ τὴν τοῦ Μεγάλου παραγγελίαν, ἀλλὰ καθ᾿ ὁδὸν ἄραξαν εἰς τὰ Γανόχωρα, καὶ ἐκεῖ ἐφιλοξενήθησαν παρά τινος ποιμένος, ὁ ὁποῖος εἶχεν ἕνα υἱὸν κινδυνεύοντα ὑπὸ τῆς κυνάγχης εἰς θάνατον, σπλαγχνισθέντες οὖν οἱ μοναχοὶ ἀπῆλθον εἰς τὸν υἱόν του, καὶ εἷς τῶν μοναχῶν σφραγίσας τὸν πάσχοντα μὲ τὸ μανδήλιον τὸ βεβαμμένον ἀπὸ τὰ τοῦ Ἁγίου αἵματα, κατέστησεν ὑγιῆ ὅπου καὶ τροφῆς μετέλαβε. Ἀλλὰ καὶ ἕτερος μοναχὸς ὑπὸ δαίμονος ἐνοχλούμενος, πλησιάσας εἰς τὸν τάφον τοῦ Πατρός, καὶ λαβὼν ἔλαιον ἐχρίσθη, καὶ εὐθὺς ἐλευθερώθη ἀπὸ τὸν δαίμονα, καὶ τὸν Θεὸν ἐδόξασε.
Καὶ ὁ μοναχὸς Εὐστράτιος, ὃς ἐχρημάτισε πρὸς καιρὸν τῆς Εὐαγεστάτης Λαύρας ἡγούμενος ὑποπεσὼν εἰς πάθος δυσθεράπευτον κατὰ τοὺς νεφρούς, ὅπου χρόνους ἑπτὰ μὲ πόνους ὑπερβολικοὺς ἐβασανίζετο, καὶ πολλὰ ἀγωνισθείς, καὶ διαφόρους ἰατροὺς ἀλλαξάμενος, καὶ μηδόλως παρ᾿ αὐτῶν ὠφεληθείς, τέλος προοπεσὼν εἰς τὸν Ὅσιον, παρεκάλει αὐτὸν μετὰ θερμῶν δακρύων διὰ τὴν θεραπείαν του. Ὅθεν ἐφάνη εἰς αὐτὸν καθ᾿ ὕπνους, ὅτι ὁ θεῖος Πατὴρ μὲ ἄλλους τινὰς τιμίους Γέροντας μοναχοὺς εἰσῆλθεν εἰς τὴν τράπεζαν, μὲ τοὺς ὁποίους ἐμβῆκε καὶ ὁ ρηθεὶς Εὐστράτιος καὶ βλέπει εἰς τὴν Τράπεζαν ἓν ποτήριον γεμάτον ἀπὸ ὕδωρ, καὶ ρόδα ἐπάνω εἰς ἕνα πινάκιον, ἀπὸ τὰ ὁποῖα πιάσας ὁ Ἅγιος ὀλίγα ἔβαλεν εἰς τὸ ποτήριον, καὶ ἔδωκε τοῦτο εἰς τὸν Εὐστράτιον, τὸ ὁποῖον ἀφ᾿ οὗ ἔπιεν ἐξύπνησε, καὶ ἐξελθὼν διὰ τὴν χρείαν του, βλέπει νὰ τρέχῃ τὸ οὖρος κατὰ τὸ φυσικὸν ἰδίωμα, ὅτι ἔτρεχεν πρῶτον αἷμα μὲ πολλὴν βάσανον. Ἐκήρυξε λοιπὸν τὸ θαῦμα, καὶ τὴν θεραπείαν ὅπου ἔλαβε μὲ τὴν θερμὴν τοῦ Ἁγίου ἀντίληψιν.
Ἀλλὰ καί τινες ἀδελφοὶ πορευθέντες εἰς Σμύρνην διά τινα ὑπηρεσίαν, εἰς τὸν οἶκον ὅπου ἐφιλοξενήθησαν, ἐπέτυχον μίαν γυναῖκα χριστιανὴν ὀρθόδοξον, ἡ ὁποῖα ἐδιηγήθη εἰς αὐτούς, ὅτι ὑπῆρχε χρόνους πολλοὺς αἱμορροοῦσα, καὶ ἐθεράπευσεν αὐτὴν ἕνας μοναχὸς ἐμβάψας μέσα εἰς ὀλίγον ὕδωρ ἓν μανδήλιον ὅπου ἦτον αἱματωμένον μὲ τὸ αἷμα τοῦ Ὁσίου Πατρὸς Ἀθανασίου, καὶ δοξάζουσα τὸν Θεὸν μὲ πολλὴν φωτοχυσίαν καὶ εὐλάβειαν, ἑόρταζε τὸν Ἅγιον Ἀθανάσιον.
Καὶ ἕτερος νεανίας πτωχὸς λίαν καὶ ἄπορος ὑπέπεσεν εἰς τὸ πάθος τὸ λεγόμενον ἐλεφάντιαν λέπραν, καὶ ἐκ τούτου ἐβδελύττοντο αὐτὸν οἱ ἄνθρωποι καὶ τὸν ἀπεστρέφοντο, ἀκούσας ὅμως τὰ τοῦ Ἁγίου θαυμάσια προσέδραμεν εἰς τὸν τάφον του, καὶ προσπεσῶν μετὰ δακρύων καὶ κατανύξεως ἔλαβε τὴν θεραπείαν του χρισθεὶς μόνον ἀπὸ τὴν κανδήλαν τοῦ Ἁγίου ἔλαιον.
Καὶ ἕτερος χριστιανός, καλούμενος Ἀθανάσιος, υἱὸν ἔχων ἐστερημένον τῆς ὁράσεως, ἔφερε τοῦτον εἰς τὸ τῆς Ἱερᾶς Λαύρας Κοινόβιον καὶ παραμείνας εἰς τὸ ξενοδοχεῖον, καὶ χρίων καθ᾿ ἑκάστην τοὺς ὀφθαλμοὺς τοῦ παιδὸς ἀπὸ τῆς κανδήλας τοῦ Ἁγίου τὸ ἱερὸν ἔλαιον, παρεκάλει τον μὲ πολλὰ δάκρυα, καὶ μεταξὺ εἰς μίαν ἑβδομάδα ἀπέλαβε τὸν υἱόν του ὑγιῆ καὶ βλέποντα καθαρώτατα.
Ἀλλὰ καὶ Παῦλος ὁ μοναχὸς ὁ κελλαρίτης ὑπέπεσε εἰς ἕνα ἁμάρτημα παρακοῆς εἰς τὸν ἡγούμενον τῆς Λαύρας Θεόκτιστον, καὶ αὐθαδιάσας μὲ ἀντιλογίαν, δὲν ἐζήτησε συγχώρησιν, ἀλλὰ καθ᾿ ὅλην τὴν νύκτα ἐμελέτα κατὰ διάνοιαν μὲ θυμὸν πολλὰ ἐναντίον εἰς τὸν ἡγούμενον, βλέπει ὅμως κατ᾿ ὄναρ τὸν Ἅγιον μὲ ἄγριον πρόσωπον, ὅς τις τοῦ ἔδωκεν ἕνα ράπισμα εἰς τὸ πρόσωπον, καὶ ἔμεινεν ἡ δεξιά του παρειὰ πληγωμένη ὁλόκληρος, καὶ ἀποστάζουσα δυσώδη ὑγρότητα. Ἔξυπνος οὖν γενόμενος ἐγνώρισε τὸ σφάλμα του, καὶ προσπεσῶν εἰς τους πόδας τοῦ ἡγουμένου ἐζήτει παρ᾿ αὐτοῦ τὴν συγχώρησιν, διηγούμενος καὶ τὸ ράπισμα ὅπου ἔλαβεν ἀπὸ τὸν Ἅγιον, ὅς τις μὲ πολλοὺς ἀναστεναγμοὺς καὶ δάκρυα παρακαλῶν τὸν Ἅγιον, μόλις εἰς τριάκοντα ἡμέρας ἔλαβε τὴν θεραπείαν του.
Δύο μοναχοὶ τῆς Μονῆς Συμεὼν καὶ Γεώργιος ἀπεστάλησάν ποτε μὲ πλοῖον εἰς ὑπηρεσίαν τῆς ἀδελφότητος, καὶ ἀφ᾿ οὗ εἰς τὸν λιμένα τῶν πευκιῶν ἔφθασαν, εὗρον ἐκεῖσε τινα ναύτην ὅπου ἔκειτετο ἄφωνος ὀκτὼ ἡμέρας, καὶ ἀπελπισμένος εἰς θάνατον, τὸν ὁποῖον ἐθρηνολογοῦσαν οἱ συγγενεῖς αὐτοῦ μὲ πολλοὺς ὀδυρμοὺς καὶ δάκρυα, εὐσπλαγχνισθέντες οὖν οἱ ἄνωθεν Μοναχοί, ἔβαλον εἰς τὸν τράχηλον αὐτοῦ τὸ αἱματωμένον μανδήλιον ὁποὺ ἐβάσταζον, καὶ ὢ τοῦ θαύματος! ὁ ἀπεγνωσμένος καὶ ἄφωνος ὡς ἐξ ὕπνου ἀνέστη, ὅπου οἱ πάντες ἐθαύμασαν, καὶ δοξάζοντες τὸν Θεὸν ἐμεγάλυναν καὶ τὸν Ὅσιον. Καὶ ἕτερος Ἰωαννίκιος μοναχὸς καὶ οἰκονόμος τῆς Λαύρας ἀπερχόμενος μετά τινων ἀδελφῶν διά τινα ὑπηρεσίαν, φέρων καὶ ἱκανὰ χρήματα ὑπέπεσεν εἰς κλέπτας κατὰ τὸν λιμένα τοῦ Στρυμόνος, καὶ φοβηθεὶς ἔρριψε τὰ χρήματα εἰς τὴν θάλασσαν, τούτους πιάσαντες οἱ βάρβαροι, ὡς αἰχμαλώτους εἶχον δεδεμένους ἡμέρας ἱκανάς, ἀλλ᾿ ἐπικαλούμενοι τὸν Ἅγιον θαυμασίως ἐλύθησαν, καὶ ὑπ᾿ οὐδενὸς διωκόμενοι οἱ βάρβαροι ἔφυγον, οἱ δὲ ἀδελφοὶ ἐλευθερωθέντες ἐδόξασαν τὸν Θεὸν διηγούμενοι τοῦ ἁγίου τὸ θαυμάσιον ἀλλὰ καὶ τὰ χρήματα μετὰ καιρὸν ἀπερχόμενοι ἄλλοι ἀδελφοὶ κατ᾿ ἐκεῖνο τὸ μέρος ὅπου εἶχαν ρίψει οἱ προλαβόντες τὰ χρήματα εὗρον αὐτὰ καθὼς ἐρρίφθησαν βαστάζον αὐτὰ ἕνα ὀχταπόδιον εἰς τὰς πλεκτάνας του.
Ἀλλὰ καὶ ἕτερον θαυμάσιον διηγηθὲν τοῦ ἁγίου θέλομεν δώσει τέλος, ἵνα μὴ εἰς ἀμετρίας ἐκπέσωμεν. Ὁ τῆς Λαύρας Ἐκκλησιάρχης, Κοσμᾶς καλούμενος, μέλλων ἀπελθεῖν εἰς βασιλεύουσαν, παρενέβαλεν εἰς τὸ τοῦ Παναγίου μοναστήριον οὕτω καλούμενον, ἔνθα ὑπῆρχεν ἡγούμενος μαθητὴς τοῦ Ἁγίου ὁ μοναχὸς Ἀντώνιος, εἶδε λοιπὸν ἐκεῖσε μίαν εἰκόνα τοῦ Ἁγίου Ἀθανασίου, ἡ ὁποία εἶχε τὴν μορφὴν ἐκείνου ἀπαράλλακτον, καὶ παρεκάλει τὸν Ἀντώνιον νὰ τὴν χαρίση εἰς τοῦ λόγου του, ἀλλ᾿ ὁ Ἀντώνιος μὴ βουλόμενος νὰ ὑστερηθῇ τοσούτου σεβάσματος διώρισε ζωγράφον τινα, διὰ νὰ ἱστόρηση μίαν εἰκόνα ἀπαράλλακτον, καὶ ἐπῆγε μόνος του πρὸς αὐτὸν παρακινώντας τον νὰ τὸν ἱστορήσῃ μὲ ταχύτητα, ὁ ζωγράφος, Παντολέων καλούμενος, ἀπεκρίθη πρὸς τὸν Ἀντώνιον λέγων, διατί πάτερ τόσον βιάζεις με συνεχέστερον; ἐχθὲς ἦλθεν ὁ μαθητής σου, καὶ μὲ εἶπε περὶ τούτου, καὶ ἐγὼ ἡτοίμασα τὰ συντείνοντα· ἀπορήσας δὲ περὶ τούτου ὁ Ἀντώνιος ἐκάλεσε τὸν ἀδελφὸν τὸν ὁποῖον ὁ ζωγράφος ἔλεγεν, ὅστις, ἐρωτηθεὶς ἔκαμε παντελῆ ἄρνησιν, μεταξὺ δὲ τριῶν ἡμερῶν ἱστορήθη ἡ ἀντίτυπος, καὶ ὁ Κοσμᾶς ἔλαβε τὴν πρωτότυπον καὶ τὴν ἔφερεν εἰς τὴν Λαύραν, τὴν θαυματουργίαν τοῦ Ἁγίου διηγούμενος, ἡ ὁποῖα εἰκὼν εἰς τὸν τάφον τοῦ Ἁγίου εὑρισκομένη προσκυνεῖται μέχρι τῆς σήμερον, διασῴζουσα τὸν χαρακτῆρα τῆς τοῦ Ἁγίου μορφῆς ἀπαράλλακτον.
Ἀλλ᾿ ὦ θειότατε Πάτερ, τὰ ἐν ὅλῳ τῷ βίῳ σου σπουδαῖα ἀγωνίσματα, καὶ μετὰ τὸ τέλος θαυματουργήματα, τοιαῦτα, ἐγένοντο, ἡμεῖς δὲ ὁποὺ προσκαρτεροῦμεν εἰς τὸ Ἱερὸν τοῦτο Κοινόβιον (1) καὶ ἔτι πνέομεν τὸν ὑπὲρ γῆς ἀέρα, ζητοῦμεν τὴν χάριν τὴν σὴν καὶ ἀντίληψιν ἐναντίον εἰς τὰς προσβολὰς τοῦ πολεμήτορος, καὶ εἰς τὰς ἐπηρείας κάθε ἀντικείμενης δυνάμεως. Διὸ παρακαλοῦμεν καὶ ἱκετεύομεν ἅπαντες μὴ διαλείπῃς πρεσβεύων πρὸς τὸν φιλάνθρωπον Θεὸν ὑπὲρ τῆς ποίμνης σου, ἣν ἐκ ψυχῆς ἠγάπησας, διὰ τὴν ὁποίαν πολλοὺς ἱδρῶτας καὶ πόνους ὑπέμεινας, καὶ τὸ αἷμα σου ὑπὲρ αὐτῆς ἐξέχεας, διὰ νὰ μᾶς ἐλευθέρωση ἡ ἄπειρος τοῦ Θεοῦ ἀγαθότης ἀπὸ τὰς τῶν ἀνθρώπων καὶ δαιμόνων πονηρίας καὶ ἐνέδρας γινώσκεις Πάτερ τὸν ἀκατάπαυστον τῶν δαιμόνων πρὸς ἡμᾶς πόλεμον, ἠξεύρεις τοῦ σώματός μας τὴν ἀσθένειαν, καὶ προαιρέσεώς μας τὸ ρᾴθυμον καὶ εὐόλισθον καὶ τὸ εἰς κακίαν ὀξύροπον, διὰ τοῦτο δυσωποῦμέν σε, καθὼς ζῶν ὑπῆρχες ὁδηγὸς ἡμῶν καὶ διδάσκαλος, οὕτω καὶ τώρα παριστάμενος τῇ τρισηλίῳ θεότητι, καὶ ταῖς ἀκτῖσιν ἐκεῖθεν λαμπόμενος, πλέον ἐκτενέστερον ἐπίσκεπτε ἡμᾶς, καὶ ὁδήγει πρὸς τρίβους τῆς σωτηρίας μας, διὰ νὰ περάσωμεν τὸν τῆς παροικίας μας χρόνον εἰρηνικὸν καὶ ἀτάραχον, καὶ ἱλέων εὕροιμεν τὸν Κριτὴν ἐν τῇ φοβερᾷ τῆς κρίσεως ἡμέρᾳ, ᾧ ἡ δόξα καὶ τὸ κράτος εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν.
1. Τότε ποὺ ἐγένετο ἡ ἑρμηνεία ὑπὸ τοῦ Πατριάρχου Γρηγορίου τοῦ Ε´ ἦτο ἡ Μονὴ Ἰδιόρρυθμος. Π.Κ.
(Κῶδιξ Καθολικοῦ Ναοῦ Μεγ. Λαύρας ἀριθ. 10).
ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΘΑΥΜΑΤΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ
Θὰ περατώσωμεν τὸν λόγον, μὲ ἕτερον καταπληκτικὸν καὶ σύγχρονον γεγονός, ὅπερ διὰ ζώσης φωνῆς, ἀλλὰ σφόδρα πιστευτῶς διαδίδεται ἀπὸ τοὺς πρεσβυτέρους μέχρις ἡμῶν. Κατὰ τὸ ἔτος 1911, εὐλαβής τις πλούσιος καὶ εὐγενὴς Ῥῶσος κατήλησεν εἰς τὴν Μεγίστην Λαύραν. Οὗτος ἀφοῦ προσεκύνησεν εὐσεβέστατα πάντα τὰ ἄξια κειμήλια τῆς Λαύρας, ἦλθε καὶ ἐπὶ τοῦ Τάφου τοῦ Ὁσίου. Ἐκεῖ, ὕπερθεν, εἰς πλαίσιον μετάλλινον ἔβλεπε διάφορα ἀργυρὰ ἀναθήματα, πλοῖα, ἱστιοφόρα, τοῦρκον στρατιώτην, ἵππους καὶ βόας, χεῖρας καὶ πόδας, καὶ ἔμαθε παρὰ τῶν ὁδηγῶν ἀδελφῶν, ὅτι ταῦτα προσεφέρθησαν ἑκάστοτε τῷ Ὁσίῳ κατόπιν θαυμαστῆς σωτηρίας ἢ θεραπείας δι᾿ ἐπικλήσεως τοῦ ὀνόματός του.
«Ἔχω καὶ ἐγὼ πλοῦτον πολὺν καὶ περισσοτέραν εὐλάβειαν εἰς τὸν Ὅσιον, ἀπήντησεν ὁ Ῥῶσος καὶ μάλιστα ἐπιθυμῶ νὰ καρῶ καὶ μοναχός, ἀλλὰ μεσῆλιξ, ὡς μὲ βλέπετε, ἰδοὺ φέρω μίαν κεφαλὴν ἄτριχον καὶ τελείως φαλακράν, λέγων ἐδείκνυε συγχρόνως καὶ τὴν ψιλὴν καὶ ὡς ἀρτιγενοῦς βρέφους κάραν του. Ἐὰν ὁ Ὅσιος ἐμεσίτευεν ὑπὲρ ἐμοῦ πρὸς τὸν Θεόν, καὶ ἤθελον ἀποκτήσει καὶ κόμην καὶ πώγωνα, ἐπιφυλάσσομαι νὰ προσφέρω εἰς τὴν Μεγίστην Λαύραν ἕνα δῶρον γενναιόταττον». Συνέστησαν, ἐνταυτῷ καὶ ἐνεχείρησαν οἱ ἀδελφοὶ ἔλαιον ἐκ τῆς κανδήλας τοῦ Τάφου τοῦ Ὁσίου, ὃν ἐπιχρισθεὶς ὁ Ρῶσος προσκυνητὴς μετὰ πίστεως καὶ θερμῆς δεήσεως, ἀπέκτησε ἐντὸς διμήνου πλουσίως ὅ,τι ἤλπισεν.
Ἀνεκαινίσθη ὡς ἀετοῦ ἡ νεότης αὐτοῦ, ὡς ὁμολογεῖται ὑπὸ τῶν ἀρχαιοτέρων καὶ αὐτοπτῶν Λαυριωτῶν Πατέρων, ἀπέκτησε κυματίζουσαν καὶ πλουσίαν κόμην μέχρι τῆς πτέρνης ἐξικνουμένην καὶ πολιὸν πώγωνα, ὃν διηγοῦνται τόσον ὑπερφυσικόν, ὥστε νὰ γεμίζῃ τὴν κοπάνα, ὁποὺ ἐσαπουνίζετο εἰς τὰ πλυντήρια ἔξωθεν τοῦ Ναοῦ τῆς Παναγίας! Καρεὶς δὲ μοναχὸς μετωνομάσθη Ἀθανάσιος. Ἐπέστρεψεν εἰς Ῥωσίαν, καὶ μετὰ προηγουμένην σχεδιαγραφίαν, ἔφερεν ἐκεῖθεν τοὺς δυὸ περιφήμους, μὲ ἀρίστην τέχνην κατειργασμένους ἀργυροῦς χιτῶνας, τὸ μὲν τοῦ τάφου τοῦ Ὁσίου, τὸ δὲ τῆς, εἰς διπλάσιον μέγεθος, εἰκόνος τῆς οἰκονομίσσης Θεοτόκου, ἐν τῇ Λιτῇ. Ὁ αὐτὸς Ῥῶσος Ἀθανάσιος ἔστειλε καὶ πελωρίαν, εἰς κρύσταλλον ὑαλίνην πλάκα, διὰ τὰς δυὸ εἰρημένας Εἰκόνας καθὼς καὶ ὀρειχάλκινα ἑξαπτέρυγα καὶ μέγα ἐπίχρυσον Ἅγιον Ποτήριον, χρήσιμα εἰς Πανηγύρεις. Περὶ τῆς καλλικόμου καὶ νῦν ἔτι ἀκμαιοτάτης πελωρίας Κυπαρίσσου, παρὰ τὴν Φιάλην ἔμπροσθεν τοῦ Καθολικοῦ, ἣν ἐφύτευσεν ἰδιοχείρως ὁ Ὅσιος Ἀθανάσιος, ἡλικίας δηλονότι χιλίων περίπου ἐτῶν, ἀνεγράφη ἤδη καὶ ἐν τῇ Ἀνωτέρᾳ Ἐπισκιάσει».
Ἕτερον.
Τὸ ἐν τοῖς ἀναθήμασι ἱστιοφόρον ἀνήκει εἰς τὸ ἑξῆς θαῦμα περὶ τὰ τέλη τοῦ 19ου αἰῶνος. Πλοῖον τι μὲ πλήρωμα Τούρκους καὶ Ρωμηούς, ἔφερεν ἐκ Λήμνου εἰς Ἅγιον Ὄρος ἐμπόρευμα κριθήν. Κατὰ τὸν Ἀκράθω, ὁποὺ ἡ Σκήτη τοῦ Τιμίου Προδρόμου, κατελήφθη ὑπὸ τοιαύτης αἰφνιδιαστικῆς κακοκαιρίας, ὥστε πολὺ δύσκολα ἔφθασε πρὸς τὴν Μονὴν ἀπόστασιν ἡμισείας ὥρας. Ἦτο ἀδύνατον νὰ εἰσέλθη εἰς τὸν λιμενίσκον διὰ τὸ στενὸν τοῦ φυσικοῦ στομίου. Ἐκινδύνευεν εἰς τὰ ἔσχατα.
Μοναχοὶ Πατέρες ἐκ τοῦ Πύργου καὶ τοῦ γύρω κάστρου συμβουλεύουν τὸν πλοίαρχον νὰ ἐπικαλεσθῇ τὴν βοήθειαν τοῦ Ὁσίου καὶ νὰ τάξη ὁ,τιδήποτε. Τούτου γενομένου, ἀσύνηθες μέγα καὶ πελώριον κῦμα σηκώνει τὸ πλοῖον καὶ ὡσὰν μὲ χέρια ξωτικά, τοποθετεῖ αὐτὸ ἐπὶ τοῦ ἀντίκρυ ὑψώματος δέκα καὶ πλέον μέτρων καὶ ἀπὸ ἀπόστασιν 50-60 τοιούτων, ὕπερθεν τοῦ λιμενίσκου, ἐκεῖ ὅπου σήμερον ἔχομεν τὶς μουριές! Οὐδείς τι ἔπαθε καὶ αἱ βλάβαι τοῦ σκάφους ἦσαν ὅλως ἀσήμαντοι!
Ἕτερον ἀφιέρωμα μὲ τὸν φεσοφόρον Τοῦρκον ἔχει τὴν ἑξῆς ἱστορίαν.
Ὁ Τοῦρκος Τελώνης εἰς τὸν σταθμὸν τοῦ λιμενίσκου ἔπασχε χρονίως ἐκ τοῦ στομάχου. Ἀκούων τὰ θαύματα τοῦ Ὁσίου καταφεύγει καὶ αὐτὸς εἰς προσευχὰς εἰς τὸν Ἅγιον, νηστείας καὶ τάμματα.
Τέλος εἰσακούεται μὲ τὴν διαφορὰν ὅτι δέχεται καθ᾿ ὕπνον καὶ ἕνα ράπισμα ὑπὸ γηραλέου ρασοφόρου μ᾿ αὐτὸ δὲ καὶ θεραπεύεται. Ἀπὸ τὴν χαράν του, ἐπισκέπτεται τὸ Καθολικὸν τῆς Μονῆς, ὅταν ἔφθασεν εἰς τὸν Τάφον τοῦ Ὁσίου Ἀθανασίου καὶ εἶδεν ἐκεῖ τὴν ἐπὶ τῆς πλακὸς εἰκόνα «Νὰ αὐτὸς ποὺ μ᾿ ἔκαμε καλὰ μ᾿ ἕνα μπάτσο», εἶπε καὶ προσέπεσε εἰς τὸ ἔδαφος καὶ τὸν προσκύνησε μὲ δάκρυα.
Βίος και Πολιτεία του Οσίου Αθανασίου του εν Άθω (uoa.gr)
============================================================
Άγιος Αθανάσιος ο Αθωνίτης: Θεμελιωτής του αγιορείτικου κοινοβιακού μοναχισμού
5 Ιουλίου 2022
Το Άγιο Όρος αποτελεί την κιβωτό του ορθόδοξου μοναχισμού εδώ και χίλια χρόνια. Αποτελεί δε δημιούργημα ενός μεγάλου άνδρα της Εκκλησίας μας, του αγίου Αθανασίου του Αθωνίτου. Αυτός υπήρξε ο πρώτος κτήτορας κοινοβιακής μονής στον Άθωνα, της σεβάσμιας Μονής της Μεγίστης Λαύρας.
Γεννήθηκε το 930 μ. Χ. στην Τραπεζούντα του Πόντου από γονείς που είχαν έρθει από τη μακρινή Αντιόχεια. Δυστυχώς πέθαναν νωρίς. Ο πατέρας του πριν γεννηθεί ο Αθανάσιος και λίγο καιρό αργότερα η μητέρα του. Πριν πεθάνει η μητέρα του βάπτισε το νεογέννητο αγόρι και του έδωσε το όνομα Αβράμιος. Μια ευσεβής φίλη της και μοναχή, ανάλαβε να μεγαλώσει το ορφανό. Το φρόντιζε σαν δικό της παιδί και του ενέπνευσε την πίστη στο Θεό, την ευσέβεια και την αγάπη για το μοναχικό ιδεώδες. Όμως και αυτή, όταν ήταν επτά χρονών το παιδί, αρρώστησε και πέθανε. Κάποιοι άλλοι συγγενείς το περιμάζεψαν και το φρόντισαν ώσπου να ενηλικιωθεί. Τον έστειλαν μάλιστα να σπουδάσει στα ονομαστά σχολεία της περιοχής.
Περί το 950 ήρθε στην Κωνσταντινούπολη για να συμπληρώσει τις σπουδές του, τον οποίο φιλοξένησε και φρόντισε μια πλούσια εξαδέλφη του, σύζυγος ανωτέρου αξιωματικού του βυζαντινού στρατού, Ζεφινεζέρ. Σπούδασε στη σχολή του ονομαστού φιλοσόφου και δασκάλου Αθανασίου. Μάλιστα ήταν τέτοια η επίδοσή του, ώστε μετά την αποφοίτησή , ανάλαβε καθήκοντα διδάσκοντος στη σχολή. Εκεί είχε την ευκαιρία να γνωρισθεί με έναν άγιο άνθρωπο, τον όσιο Μιχαήλ Μαλεΐνο, ηγούμενο της μονής Κυμινά της Βιθυνίας στη Μικρά Ασία. Ο Μιχαήλ διέκρινε ότι στην ψυχή του νεαρού Αβράμιου ήταν κρυμμένος ο πόθος της μοναχικής ζωής και ασκήσεως. Γι’ αυτό και του δίδαξε τους κανόνες της μοναχικής ζωής. Αλλά την ίδια περίοδο είχε και μια άλλη γνωριμία, η οποία θα έπαιζε σημαντικό ρόλο στην κατοπινή του πορεία, τον ανεψιό του μοναχού Μιχαήλ, Νικηφόρο Φωκά, τον μετέπειτα αυτοκράτορα του Βυζαντίου.
Ο Αβράμιος ακολούθησε τον Μιχαήλ στη Μονή του, όπου εκάρη μοναχός και έλαβε το μοναχικό όνομα Αθανάσιος. Έδειξε δε μεγάλο ζήλο για τη μοναχική ζωή και απέκτησε πλούσια πνευματική καρποφορία. Μετά από τέσσερα χρόνια αποσύρθηκε στην έρημο, για μεγαλύτερη άσκηση, κάθαρση και πνευματικό αγώνα. Μόνο που ο ηγούμενος Μιχαήλ τον όρισε ως πνευματικό πατέρα και καθοδηγητή του Νικηφόρου Φωκά. Ύστερα από λίγο καιρό, πλήθος ανθρώπων από τη γύρω περιοχή έτρεχε στο ερημητήριό του για να εξομολογηθεί και να ζητήσει τις πνευματικές του συμβουλές και να πάρει την ευλογία του.
Αυτό όμως δεν άρεσε στον ασκητή Αθανάσιο, διότι, λόγω της ταπεινότητάς του, δεν πίστευε ότι ήταν ικανός για μια τέτοια πνευματική ακτινοβολία. Η κοσμική φήμη τον αρρώσταινε. Γι’ αυτό πήρε τη μεγάλη απόφαση να καταφύγει στον απομονωμένο τότε Άθωνα, σε κάποιο μοναστήρι, του Ζυγού, όπου συστήθηκε ως μοναχός Βαρνάβας. Αλλά ύστερα από λίγο καιρό έγινε γνωστή η ταυτότητά του. Μάλιστα μαθεύτηκε η νέα του διαμονή και ως την Κωνσταντινούπολη, στον Νικηφόρο Φωκά, ο οποίος έχασε τον πολύτιμο πνευματικό του πατέρα. Μετέβηκε μάλιστα στον Άθωνα για να τον συναντήσει και να του εκμυστηρευτεί την επιθυμία του να γίνει και εκείνος μοναχός κοντά του. Δεν είχε γίνει ακόμη αυτοκράτορας, ήταν ανώτερος αξιωματικός (δομέστικος) του στρατού. Το 960 του ανατέθηκε να εκστρατεύσει εναντίον των Αράβων, οι οποίοι είχαν καταλάβει την Κρήτη και έσφαζαν τον εκεί πληθυσμό. Ένα χρόνο αργότερα, αφού νίκησε τους εισβολείς και απελευθέρωσε το νησί, γύρισε με πλούσια λάφυρα, μέρος των οποίων έδωσε στον Αθανάσιο για να κτίσει μοναστήρι στον Άθωνα.
Το 963, τη χρονιά που ο Νικηφόρος έγινε αυτοκράτορας, αρχίζει η ανοικοδόμηση του τεραστίου συγκροτήματος της Μονής Μεγίστης Λαύρας, της οποίας έγινε ηγούμενος ο Αθανάσιος. Στον άλλοτε έρημο εκείνο τόπο κτίσθηκε τώρα μια μικρή πολιτεία. Γύρο από το καθολικό της Μονής κτίσθηκαν κελιά, μαγειρείο, τράπεζα, νοσοκομείο, ξενώνες, εργαστήρια, αποθήκες, νερόμυλος, υδραγωγείο, κλπ. Πολλοί μοναχοί και ερημίτες της περιοχής ήρθαν να επανδρώσουν το λαμπρό μοναστήρι. Ο άγιος Αθανάσιος, με βάση τους μοναχικούς κανόνες της αρχαίας Εκκλησίας, σύνταξε νέους κανονισμούς κοινοβιακού μοναχισμού, οι οποίοι θα αποτελέσουν κατόπιν τη βάση του αγιορείτικου μοναχισμού. Έτσι ο άγιος Αθανάσιος θεωρείται ο θεμελιωτής του.
Ποίμανε τη Μονή για σαράντα περίπου χρόνια και ευτύχησε να φτάσει ακόμα και τους χίλιους μοναχούς. Ο Νικηφόρος Φωκάς είχε εκδηλώσει την επιθυμία να αφήσει το θρόνο και να ντυθεί το μοναχικό σχήμα στη Μονή του Αθανασίου, όμως τον πρόλαβε η φρικτή δολοφονία του το 969 από τον ανεψιό του Ιωάννη Τσιμισκή.
Περί το 1004, κατά διάρκεια οικοδόμησης κάποιου παρεκκλησίου της Μονής, κατέρρευσε ένα μέρος του τρούλου και καταπλάκωσε τον Αθανάσιο, ο οποίος λίγες μέρες μετά, κοιμήθηκε εν ειρήνη. Η μνήμη του εορτάζεται στις 5 Ιουλίου.
Είναι πολύ σημαντικό να προβάλλονται στις μέρες μας μορφές της Εκκλησίας μας, σαν τον άγιο Αθανάσιο τον Αθωνίτη, διότι αποτελούν πρότυπα ζωής για τον σύγχρονο αποπροσανατολισμένο πνευματικά άνθρωπο.
Άγιοι, σαν τον άγιο Αθανάσιο, βίωσαν με συνέπεια την ασκητική του ορθοδόξου μοναχικού ιδεώδους, η οποία είναι το μοναδικό αντίδοτο στον δικό μας καταναλωτικό βαρβαρισμό, ο οποίος ευθύνεται πρωτίστως για την σύγχρονη παγκόσμια οικονομική (και όχι μόνο) κρίση. Ειδικά ο αγιορείτικος κοινοβιακός μοναχισμός, τον οποίο θεμελίωσε ο άγιος Αθανάσιος, αποτελεί το νοητό πνευματικό φάρο και την ελπίδα για μια καλλίτερη και ανθρωπινότερη κοινωνία, στα πρότυπα του ορθοδόξου τρόπου ζωής και πολιτείας.
