Ιωάννης Λίτινας
Για τους ορθοδόξους πιστούς η ιερότητα των ναών είναι δεδομένη. Ο ιερός ναός δεν είναι ένας κοινός χώρος, δεν έχει καμμία ομοιότητα με οποιοδήποτε άλλο κτίριο, και ο νεότερος εξ΄αυτών είναι ασυγκρίτως ανωτέρας αξίας και σπουδαιότητος ακόμα και από το σημαντικότερο προχριστιανικό αρχαιολογικό μνημείο του κόσμου.
Σύγχρονη αμφισβήτηση εγείρεται κατά των ιερών ναών, εξισώνοντάς τους με οποιοδήποτε άλλο χώρο, ή κτίριο. Ο σκοτισμένος άνθρωπος, εγκλωβισμένος στην ολιγοπιστία -ή μάλλον απιστία του- αδυνατεί να παραδεχθεί ότι «ὅπου Θεός βούλεται νικᾶται φύσεως τάξις», πράγμα που ιδιαιτέρως συμβαίνει μέσα στον κατ΄εξοχήν χώρο παρουσίας του Θεού, τους ιερούς ναούς.
Εμπιστεύεται, δυστυχώς, περισσότερο αυτό που του συστήνει η πεπερασμένη επιστήμη -με τους διαφωνούντας εκατέρωθεν «ειδικούς»- παρά αυτό που η πίστη υπαγορεύει και αποδεικνύει με τη δισχιλιόχρονη πείρα.
Τι θα έλεγαν οι σύγχρονοι επιδημιολόγοι στους δέκα λεπρούς που
θεράπευσε ο Χριστός μας και έστειλε στους ιερείς να τους δουν από κοντά;
Θα πλησίαζαν τους πρώην λεπρούς; Θα εμπιστεύονταν την επιστήμη τους που
αρνείται το θαύμα ή τον Χριστό που τους θεράπευσε; Και όταν τελικά θα
διαπίστωναν το θαύμα, θα το ομολογούσαν άραγε ή θα το έκρυπταν;
Πιθανότατα το δεύτερο, καθώς δύο μήνες μετά το άνοιγμα των εκκλησιών, με
τους κατά χιλιάδες προσερχομένους στον εκκλησιασμό και στο Μυστήρια της
Θείας Ευχαριστίας, κοινωνώντας από την ίδια λαβίδα, η καμπύλη του ιού
δε μεταβλήθηκε ούτε λίγο προς το χειρότερο και οι επιστήμονες το έκρυψαν
επιμελώς.
Ας έλθουμε όμως επί το προκείμενον. Τι μας διδάσκουν λοιπόν οι Άγιοι; Καταφεύγουμε στη διδασκαλία ενός εξ΄αυτών, του Αγίου Συμεών αρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης. Στους λόγους του είναι διάχυτη η ευλάβεια και το δέος απέναντι στο χριστιανικό ναό. Ιδιαιτέρως η διδασκαλία του «περὶ τοῦ ἁγίου ναοῦ καὶ τῆς τούτου καθιερώσεως»1
προκαλεί θαυμασμό καθώς ερμηνεύει τα τελούμενα. Πόσο ευλογημένοι
είμαστε οι ορθόδοξοι, τι χάριτες μας έχουν δοθεί και εμείς αγνοούμε!
Θέλει να εμπνεύσει, να μεταδώσει ο Άγιος στους ακροατές αυτό το ιερό δέος, την μυστηριακή συναίσθηση του υπέρλογου που αντιπροσωπεύει ο ιερός ναός και την ευλάβεια. Αντιμετωπίζοντας τους «ασεβείς», «εναγείς», «μιαρούς» και «αλιτήριους» -όπως αποκαλεί αιρετικούς οι οποίοι δεν σέβονταν, συν τοις άλλοις, και τους ναούς, φέρνει ως υπόδειγμα τον Χριστό που εξεδίωξε με το φραγγέλιο τους θεοκάπηλους από τον παλαιό ναό του Σολομώντος, που ο Ίδιος ονόμασε «Οίκον προσευχής» και «Οίκον του Πατρός Του», για να μας διδάξει το σεβασμό και την ευλάβεια σ΄αυτόν:
«τὸ σέβεσθαι δέ τοὺς θείους ναούς, ἀπὸ τοῦ ἱεροῦ ἐκείνου τοῦ παλαιοῦ τοῦτο ἀποδείξαντος, ἔνθα τοὺς θεοκαπήλους ἐκείνους ἐξεδίωξε φραγγελίῳ, καὶ προσευχῆς οἶκον, καὶ Πατρὸς αὑτοῦ οἶκον τοῦτον ἐκάλεσε. Καὶ οὑκ ἤφιε, φησίν, ἵνα τις σκεῦος διὰ τοῦ ἱεροῦ εἰσενέγκῃ, τὴν πρὸς τοὺς θείους ναοὺς ὀφειλομένην διδάσκων εὐλάβειαν».
Και αυτά, λέγει, «νομικοῦ καὶ σκιώδους ὄντος ἐκείνου τοῦ ναοῦ. Νῦν δέ μεῖζον τοῦ ἱεροῦ ἔστιν ὧδε, ὁ Σωτὴρ περὶ τῶν αὑτοῦ φησι».3
Τα
θαύματα που βίωναν οι χριστιανοί στους ναούς, από την ενοικούσα Χάρη
της Αγίας Τριάδος είναι τόσα πολλά, ώστε μαζί με αυτά των αγίων εικόνων
και του αγιασμού, να τα επικαλείται ως φυσικά δεδομένα στην εναντίον των
δυσσεβών επιχειρηματολογία του. «Ποιος ενεργεί τα θαύματα μέσω των
αγίων εικόνων και των ιερών ναών; Όχι η Αγία Τριάδα;» :
«τὰ θεία ἐνεργήματα τὰ διὰ τῶν ἁγίων εἰκόνων καὶ ἱερῶν ναῶν, καὶ ἡγιασμένων ὑδατῶν πόθεν;».4
Ενεργούνται θείες δυνάμεις, λέγει, μέσα στο ναό, χορηγούνται ιάματα ακόμα και από τα άψυχα αντικείμενα του και την ύλη, προς αγιασμό μας:
«Θεῖαι γὰρ δυνάμεις ἐνεργοῦνται ἐν τοῖς ναοῖς, καὶ
ἀγγέλων ἐμφάνειαι καὶ ἁγίων. καὶ σημεῖα τελεῖται. καὶ τὰ αἰτήματα
δίδοται. καὶ ἰάματα χορηγεῖται καὶ τὰ ἐν αὑτοῖς δε τοῖς ναοῖς ἄψυχα,
ὕδατα τε καὶ λίθοι καὶ κίονες καὶ πέπλα καὶ σιδήρια ἐνεργεῖ. οὐκ αφ΄
ἑαυτῶν, πῶς γάρ; ἄψυχα καὶ κτίσματα Θεοῦ ὄντα, καὶ μηδὲν ἀφ΄εαυτῶν
ἔχοντα; ὅμως ταῦτα ἐνεργεῖ τῆ τοῦ Θεοῦ χάριτι ἐν τούτοις ἐπικληθείσῃ,
καὶ τοῦ θείου ἐν τούτοις ἐπονοματισθέντος ὀνόματος, ἰν΄
ἁγιασθῶμεν ἡμεῖς».5
Ο Χριστός αγιάζει τα ύδατα, τα νεκρωθέντα σώματα των δούλων Του και τους ναούς. Και εκεί που γίνεται επίκληση του ονόματός Του, ή της Μητρός Του, ή των Αγίων Του, γίνονται πολλά θαύματα. Δεν έχουν τα κτίσματα από μόνα τους την δύναμη αυτή, αλλά η θεία επίκλησις και η διαμένουσα σε αυτά Χάρις του Αγίου Πνεύματος:
«καὶ τοὺς ἀψύχους δε ναοὺς αὐτοῦ ἁγιάζει. Καὶ ἐν τόποις ἱεροῖς, ἔνθα Χριστοῦ ἢ τῆς αὐτοῦ μητρός, ἢ τῶν ἁγίων αὐτοῦ ἐπίκλησις, πλεῖστα σημεῖα τελεῖται. Καὶ οὐ τὰ ξύλα καὶ οἱ λίθοι ἢ αἱ πηγαὶ τὴν δύναμιν κέκτηνται, καὶ ταῦτα γὰρ κτίσματα Θεοῦ, αλλ΄ ἡ θεία ἐπίκλησις καὶ ἡ τοῦ Πνεύματος χάρις αὑτοῖς ἐνοικήσασα».6
Ερμηνεύοντας τα τελούμενα προς καθιέρωση του ναού, στο σημείο όπου προ του καθαγιασμού κλείνουν οι πύλες του ναού και μόνο οι ιερείς μετά του αρχιερέως βρίσκονται εντός, επισημαίνει πως ο χώρος αυτός αλλάζει. Δεν είναι πλέον γήινος μόνο. Γίνεται Ουρανός. «Οὐρανὸς γὰρ γίνεται ἤδη, καὶ Πνεύματος ἁγίου ἐπιφοιτᾷ δύναμις».7
Αφού καθιερωθεί και το έδαφος του ναού, είναι πλέον τίμιο και άγιο, γι αυτό και πολλοί θεοφιλείς πιστοί το φιλούσαν ως έδαφος του Ουρανού!
«τοῦτο γὰρ καθιερωθέν, τίμιον ἐστι, καὶ πλεῖστοι τοῦτο ὡς οὐρανοῦ ἔδαφος ἠσπάζοντο τῶν θεοφιλῶν».8
Η δε Αγία Τράπεζα είναι κατοικητήριο του Θεού και όχι μόνο: «ἐνδημεῖ ἐν ταύτῃ Θεός… Ὥστε ἀληθῶς καὶ θυσιαστήριον Χριστοῦ αὕτη ἡ τράπεζα, καὶ θρόνος δόξης, καὶ κατοικητήριον Θεοῦ, καὶ μνῆμα καὶ τάφος Χριστοῦ καὶ ἀνάπαυσις».9
Γι΄αυτό και οι καταφρονητές των ιερών ναών απόλλυνται: «τῶν ἱερῶν οἴκων καταφρονηται, καὶ τῶν ἄλλων ἁγίων ἀπόλλυνται».10
Με τη χρήση του αγίου μύρου ο ναός τελειοποιείται: «τὸ μύρον δέ τελειοῖ ὡς ἐξ ἀπαρχῆς τῆς ἱερὰς τραπέζης καὶ ὅλον τὸν οἶκον».11
Δεν είναι ίδιος πλέον ο αέρας του ναού με των άλλων χώρων γιατί στο ναό ο αέρας αγιάζεται. Oι αισθήσεις μας όλες, η όσφρησή μας, και η αναπνοή μας καθαίρονται και αγιάζονται ομοίως:
«ἐκ τοῦ θυμιάματος τὴν ὄσφρησιν ἡμῶν καὶ πνοὴν καθαιρόμενοι…το οὖν θυμίαμα τὸν ἀέρα καθαγιάζει, καὶ τὴν ὄσφρησιν ἡμῶν καὶ ἀναπνοήν, ἐπεὶ καὶ μεταδοτικὸν τῆς εὐωδίας ἐστίν, ἀπὸ ἑνὸς τινος εἴδους πᾶσι πηγάζον τὴν ὀσμὴν διὰ τοῦ πυρός. Διὸ καὶ εἰκονίζει τὸ Πνεῦμα τὸ Ἅγιον».12
Αυτά που αναφέραμε είναι πολύ λίγα από την πλούσια παρακαταθήκη που μας άφησε ο Άγιος για τόν ιερό ναό και τα τελούμενα εν αυτώ. Οι λόγοι του εξοστρακίζουν κάθε σύγχρονη φοβία, εμπνέουν και μας εισάγουν με θαυμασμό σε ένα χώρο που καιρό τώρα εισερχόμαστε αλλά αγνοούμε τι πραγματικά είναι. Είμαστε πάμπλουτοι και δεν εκτιμούμε αυτό που κατέχουμε. Ο Θεός να μας λυπηθεί και να επιστρέψουμε σ΄ Εκείνον. Αυτό εύχεται κι ο Άγιος στο τέλος ακόμα και για τους ασεβείς:
Ἀλλὰ καὶ τοὺς ἀσεβεῖς γένοιτο πρὸς Αὐτὸν τὸν Χριστὸν ἐπιστρέψαντας, ἀξιωθῆναι τῆς Αὑτοῦ δόξης. ὃς καὶ μόνος τρυφὴ καὶ ζωὴ καὶ ἀπόλαυσις, καὶ τὸ ὄντως ὂν καὶ τὸ εἶναι ἡμᾶς ἐστι, δι’ ὅν καὶ πάντα τὰ ὄντα γέγονε.
Ιωάννης Λίτινας
1 . PG 155,306-361
2 . Συμεών Αρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης. Διάλογος κατὰ πασῶν τῶν αἱρέσεων. PG 155,6
3 . Ως άνω. σελ.108
4 . Ως άνω. σελ.61
5 . Συμεών Αρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης. Περὶ τοῦ ἁγίου ναοῦ καὶ τῆς τούτου καθιερώσεως. PG 155,336
6 . Συμεών Αρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης. Διάλογος κατὰ πασῶν τῶν αἱρέσεων. PG 155,95
7 . Συμεών Αρχιεπισκόπου Θεσσαλονίκης. Περὶ τοῦ ἁγίου ναοῦ καὶ τῆς τούτου καθιερώσεως. PG 155,312
8 . Ως άνω. σελ.313
9 . Ως άνω. σελ.316
10 . Ως άνω. σελ.337
11 . Ως άνω. σελ.317
12 . Ως άνω. σελ.344
