ΚΥΡΙΑΚΗ ΤΕΛΩΝΟΥ ΚΑΙ ΦΑΡΙΣΑΙΟΥ [:Λουκ. 18, 9-14]
Ἁγίου Κυρίλλου, ἀρχιεπισκόπου Ἀλεξανδρείας,
Ἐξήγησις ὑπομνηματικὴ εἰς τὸ κατὰ Λουκᾶν Εὐαγγέλιον,
κεφ.ιη΄, ἐδάφια 9-14: ἡ παραβολὴ τοῦ Τελώνου καὶ τοῦ Φαρισαίου
[...] Γιὰ νὰ μάθεις ὅμως πόση ζημία προκαλεῖ τὸ νὰ κατακρίνουμε τοὺς ἄλλους καὶ νὰ μὴ μετανοοῦμε γιὰ τὰ δικά μας πταίσματα, θά σοῦ τὸ ἐπιβεβαιώσω καὶ ἀπὸ τὰ ἴδια τὰ Εὐαγγέλια. Λέγει πράγματι αὐτὸς ὁ μακάριος Λουκᾶς γιὰ τὸν Σωτῆρα μας Χριστό: «Εἶπε δὲ καὶ πρὸς τινας τοὺς πεποιθότας ἐφ᾿ ἑαυτοῖς ὅτι εἰσὶ δίκαιοι, καὶ ἐξουθενοῦντας τοὺς λοιπούς, τὴν παραβολὴν ταύτην (:Σὲ μερικοὺς μάλιστα ποὺ εἶχαν τὴ βεβαιότητα καὶ τὴν αὐτοπεποίθηση ὅτι εἶναι δίκαιοι καὶ ἐνάρετοι, καὶ γι᾿ αὐτὸ περιφρονοῦσαν τοὺς ἄλλους, εἶπε τὴν παραβολὴ αὐτή)» [Λουκ. 18,9]. Καὶ ποιά εἶναι ἡ παραβολή;
«Ἂνθρωποι δύο ἀνέβησαν εἰς τὸ ἱερὸν προσεύξασθαι, ὁ εἷς Φαρισαῖος καὶ ὁ ἕτερος τελώνης. ὁ Φαρισαῖος σταθεὶς πρὸς ἑαυτὸν ταῦτα προσηύχετο· ὁ Θεός, εὐχαριστῶ σοὶ ὅτι οὐκ εἰμὶ ὥσπερ οἱ λοιποὶ τῶν ἀνθρώπων, ἅρπαγες, ἄδικοι, μοιχοί, ἢ καὶ ὡς οὗτος ὁ τελώνης· νηστεύω δὶς τοῦ Σαββάτου, ἀποδεκατῶ πάντα ὅσα κτῶμαι. καὶ ὁ τελώνης μακρόθεν ἑστὼς οὐκ ἤθελεν οὐδὲ τοὺς ὀφθαλμοὺς εἰς τὸν οὐρανὸν ἐπᾶραι, ἀλλ᾿ ἔτυπτεν εἰς τὸ στῆθος αὐτοῦ λέγων· ὁ Θεός, ἱλάσθητί μοι τῷ ἁμαρτωλῷ. λέγω ὑμῖν, κατέβῃ οὗτος δεδικαιωμένος εἰς τὸν οἶκον αὐτοῦ ἢ γὰρ ἐκεῖνος· ὅτι πᾶς ὁ ὑψῶν ἑαυτὸν ταπεινωθήσεται, ὁ δὲ ταπεινῶν ἑαυτὸν ὑψωθήσεται (:Δύο ἄνθρωποι ἀνέβηκαν στὸ ἱερὸ γιὰ νὰ προσευχηθοῦν· ὁ ἕνας ἦταν Φαρισαῖος καὶ ὁ ἄλλος τελώνης. Ὁ Φαρισαῖος στάθηκε ὄρθιος, γιὰ νὰ φαίνεται καλά, καὶ προσευχόταν πρὸς τὸν ἑαυτό του καὶ γιὰ τὸν ἑαυτό του μὲ τὰ ἑξῆς λόγια: ''Σ᾿ εὐχαριστῶ, Θεέ μου, διότι δὲν εἶμαι σὰν τοὺς ἄλλους ἀνθρώπους, ποὺ εἶναι ἅρπαγες, ἄδικοι, μοιχοί, ἢ καὶ σὰν αὐτὸν ἐκεῖ τὸν τελώνη· ἐνῶ δηλαδὴ ὅλοι οἱ ἄλλοι εἶναι ἔνοχοι καὶ ἀξιοκατάκριτοι, ἐγὼ εἶμαι ὁ μόνος ἀνένοχος. Σ᾿ εὐχαριστῶ λοιπόν, διότι δὲν βλέπω στὸν ἑαυτό μου τίς τόσες κακίες ποὺ ἔχουν οἱ ἄλλοι. Ἔχω ὅμως καὶ ἀρετές: Νηστεύω δύο φορὲς τὴν ἑβδομάδα, κάθε Δευτέρα καὶ Πέμπτη. Δίνω τὸ ἕνα δέκατο ἀπ᾿ ὅλα ἐκεῖνα ποὺ ἀποκτῶ, ἀκόμη καὶ ἀπὸ τὰ πιὸ μικρὰ καὶ τιποτένια, γιὰ τὰ ὁποῖα δὲν ἐπιβάλλει ὁ νόμος τὴ «δεκάτη»''.
Ὁ τελώνης, ἀντίθετα, στεκόταν μακριὰ ἀπὸ τὸ θυσιαστήριο ὅπου καίγονταν οἱ θυσίες, καὶ δὲν εἶχε τὴν τόλμη ὄχι μόνο τὰ χέρια του, ἀλλὰ οὔτε τὰ μάτια του νὰ σηκώσει ἐπάνω πρὸς τὸν οὐρανό. Ἀλλὰ χτυποῦσε συνεχῶς τὸ στῆθος του, ποὺ περιέκλεινε τὴν ἁμαρτωλὴ καὶ ἀκάθαρτη καρδιά του, καὶ ἔλεγε: ''Κύριε καὶ Θεέ, σπλαχνίσου με καὶ συγχώρησέ με τον ἁμαρτωλό''. Σᾶς βεβαιώνω ὅτι αὐτὸς ὁ περιφρονημένος τελώνης κατέβηκε ἀπὸ τὸ ἱερὸ καὶ πῆγε στὸ σπίτι του ἀθωωμένος καὶ δικαιωμένος ἀπὸ τὸν Θεὸ καὶ ὄχι ὁ Φαρισαῖος ἐκεῖνος. Δικαιώθηκε λοιπὸν ὁ τελώνης καὶ κατακρίθηκε ὁ Φαρισαῖος, διότι ὅποιος ὑψώνει τὸν ἑαυτό του θὰ ταπεινωθεῖ ἀπὸ τὸν Θεὸ καὶ θὰ κατακριθεῖ. Ἀντίθετα, ὅποιος ταπεινώνει τὸν ἑαυτό του θὰ ὑψωθεῖ καὶ θὰ τιμηθεῖ ἀπὸ τὸν Θεό)» [Λουκ. 18,9-14].
Ἐδῶ λοιπὸν ὁ Κύριος μᾶς διδάσκει μὲ ποιόν τρόπο νὰ κάνουμε τίς προσευχὲς μας πρὸς Αὐτόν, γιὰ νὰ μὴ βρεθοῦν χωρὶς ἀνταπόκριση τὰ αἰτήματα ὅσων τίς χρησιμοποιοῦν γιὰ νὰ ἐπικοινωνήσουν μὲ τὸν Θεό, οὔτε καὶ μὲ αὐτὰ ποὺ κάποιος νομίζει ὅτι μπορεῖ νὰ ὠφελεῖται, μὲ αὐτὰ τὰ ἴδια νὰ στρέφει ἐνάντια στὸν ἑαυτό του τὸν χορηγὸ τῶν οὐρανίων χαρισμάτων Θεό· διότι ἔχει γραφεῖ: «Ἒστι δίκαιος ἀπολλύμενος ἐν δικαίῳ αὐτοῦ (:Ὑπάρχει δίκαιος ὁ ὁποῖος χάνεται κατὰ τὴν αὐτοδικαίωσή του)» [Ἐκκλ. 7,15]· διότι ἰδοὺ ἐδῶ γιὰ τὸν Φαρισαῖο ἔχει ἐκδοθεῖ καταδικαστικὴ ἀπόφαση, ἐπειδὴ δὲν ἔκανε τὴν προσευχή του μὲ ἐπίγνωση καὶ σύνεση· διότι ἦταν πολλὲς οἱ ἐναντίον τοῦ κατηγορίες· πρῶτον εἶναι ἐνοχλητικὸς καὶ ἄμυαλος, γιατί αἰσθανόταν θαυμασμὸ ὁ ἴδιος γιὰ τὸν ἑαυτό του, ἂν καὶ ἡ Ἁγία Γραφὴ φωνάζει: «Ἐγκωμιαζέτω σε ὁ πέλας καὶ μὴ τὸ σὸν στόμα, ἀλλότριος καὶ μὴ τὰ σὰ χείλη (:Ἄς σὲ ἐπαινεῖ ὁ ἄλλος, ὁ πλησίον, καὶ ὄχι τὸ δικό σου στόμα, ὁ ξένος καὶ ὄχι τὰ δικά σου χείλη)» [Παροιμ. 27,2]. Ἔπειτα ἀγνόησε ὅτι τὸ νὰ εἶναι κάποιος ἀνώτερος ἀπὸ τὰ κακά, δὲν τὸν κάνει πάντοτε καὶ ὁπωσδήποτε ἀξιοθαύμαστο, ἐνῶ τὸ νὰ ἀγαπᾷ νὰ ἀντιπαρατίθεται μὲ ἐκείνους ποὺ συνήθως χαίρουν τῆς ἐκτιμήσεως τῶν ἄλλων, τὸν κάνει λαμπρὸ καὶ διαπρεπῆ καὶ τὸν συγκαταλέγει δίκαια μεταξὺ ἐκείνων ποὺ ἔχουν γίνει ἀντικείμενο θαυμασμοῦ.
Ὁ τελώνης λοιπὸν στεκόταν μακριὰ ἀπὸ τὸ θυσιαστήριο, χωρὶς νὰ τολμᾷ νὰ σηκώσει οὔτε στὸν οὐρανὸ τὰ μάτια του, ἀλλὰ μὲ τὸ κοκκινισμένο βλέμμα του ἔδειχνε ὅτι δὲν εἶχε ἡ ψυχή του καμία παρρησία ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ. Βλέπεις ὅτι περιορίζοντας τὴν παρρησία του, ἐπειδὴ δὲν τὴν εἶχε, δέχεται τὰ πλήγματα ἀπὸ τοὺς ἐλέγχους τῆς συνειδήσεώς του; Γιατί φοβόταν ἀκόμα καὶ μόνο νὰ ἐμφανιστεῖ ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ, ἐπειδὴ λίγο εἶχε φροντίσει γιὰ τὴν ἐφαρμογὴ τῶν νόμων Του, καὶ μὲ τὴν ἴδια τὴ στάση του στὸ ναὸ κατηγορεῖ τὴ φαυλότητά του· χτυπᾷ τὸ στῆθος του, ὁμολογεῖ τὰ ἐγκλήματά του, δείχνει σὰν σὲ γιατρὸ τὴν ἀσθένειά του, καὶ παρακαλεῖ νὰ τὸν κατευσπλαχνισθεῖ. Ὅπως ἀκριβῶς λοιπὸν οὔτε ὁ τελώνης περιφρονήθηκε- γιατί ἄκου τί λέγει γι᾿ αὐτὸν ποὺ ὁμολόγησε τίς δικές του ἁμαρτίες, ὁ Κριτὴς τῶν ὅλων, Αὐτὸς ποὺ γνωρίζει καλὰ τίς καρδιές, Αὐτὸς ποὺ δέχεται τίς προσευχὲς ὅλων: «Λέγω ὑμῖν, κατέβῃ οὗτος δεδικαιωμένος εἰς τὸν οἶκον αὐτοῦ ἢ γὰρ ἐκεῖνος (:Σᾶς διαβεβαιώνω ὅτι αὐτὸς ὁ περιφρονημένος ἀπὸ τὸν Φαρισαῖο τελώνης κατέβηκε στὸ σπίτι του μὲ συγχωρημένες τίς ἁμαρτίες του, ἀθῶος καὶ δίκαιος ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ, παρὰ ὁ Φαρισαῖος ἐκεῖνος)» [Λουκ. 18,14]-, ἔτσι καὶ κάθε ταπεινὸ καὶ μὲ συναίσθηση τῆς ἀμαρτωλότητάς του ἄνθρωπο ὁ Κύριος τελικὰ τὸν δικαιώνει.
Καὶ ἂν κάποιος λοιπὸν γίνει καλὸς καὶ ἐνάρετος, νὰ μὴν κυριευτεῖ ἐξαιτίας αὐτοῦ ἀπὸ ὑπεροψία, ἀλλὰ μᾶλλον νὰ θυμᾷται τὸν Χριστὸ ποὺ λέγει στοὺς ἁγίους ἀποστόλους: «Οὕτω καὶ ὑμεῖς, ὅταν ποιήσητε πάντα τὰ διαταχθέντα ὑμῖν, λέγετε ὅτι δοῦλοι ἀχρεῖοι ἐσμεν, ὅτι ὃ ὠφείλομεν ποιῆσαι πεποιήκαμεν (:Ἔτσι κι ἐσεῖς, ὅταν κάνετε ὅλα ὅσα σᾶς διέταξε ὁ Θεὸς τηρῶντας τίς ἐντολές Του, πρέπει νὰ λέτε ὅτι ''εἴμαστε δοῦλοι ἄχρηστοι˙ διότι ἐκεῖνο ποὺ εἴχαμε χρέος καὶ καθῆκον νὰ κάνουμε, αὐτὸ καὶ μόνο κάναμε, καὶ τίποτε περισσότερο, τίποτε τὸ ἔκτακτο καὶ ἐξαιρετικό'')» [Λουκ. 17,10]. Ὀφείλουμε ὅμως σὰν ἀπὸ ἕναν ἀναγκαῖο ζυγό, στὸν Θεὸ τῶν ὅλων τὴ δουλεία καὶ τὴν ὑποταγὴ σὲ καθετί. Βλέπεις πῶς ὁ τελώνης ἀπαλλάχθηκε ἀπὸ τὰ ἁμαρτήματά του, ἐπειδὴ ὑπέμεινε τὴν κατηγορία τοῦ Φαρισαίου μὲ πραότητα; Καὶ ἐκεῖνος βέβαια ἀπὸ τὴ δόξα ἔπεσε στὸ βάραθρο της ἀτιμίας, ἐνῶ ὁ τελώνης ἀπὸ τὴν ἀτιμασμένη ζωή του ἐπανῆλθε στὴ μακάρια κατάσταση· καὶ ὁ ἕνας ἀποχωρίστηκε πολὺ ἀπὸ τὴν ἐγγύτητα πρὸς τὸν Θεὸ καὶ βρέθηκε ἀμέτρητα μακριά, ἐνῶ ὁ ἄλλος ἀνυψώθηκε πρὸς τὸν τόπο τῆς παρρησίας. Ὁ ἕνας ἐξαιτίας τῆς ἔπαρσης ταπεινώθηκε, ἐνῶ ὁ ἄλλος ἐξαιτίας τῆς ταπείνωσης ἀνυψώθηκε.
ΠΡΟΣ ΔΟΞΑΝ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΤΡΙΑΔΙΚΟΥ ΘΕΟΥ,
ἐπιμέλεια κειμένου: Ἑλένη Λιναρδάκη, φιλόλογος
ΠΗΓΕΣ:
• Ἁγίου Κυρίλλου ἀρχιεπισκόπου Ἀλεξανδρείας, Ἐξήγησις ὑπομνηματικὴ εἰς τὸ κατὰ Λουκᾶν Εὐαγγέλιον, Πανεπιστήμιο Αἰγαίου, ἐρευνητικὸ ἔργο «Οἱ δρόμοι τῆς πίστης: Ψηφιακὴ Πατρολογία»
(https://greekdownloads3.files.wordpress.com/2014/09/commentarii-in-lucam .pdf,
σελ. 134-135)
• Κυρίλλου Ἀλεξανδρείας Ἅπαντα τὰ ἔργα, πατερικὲς ἐκδόσεις «Γρηγόριος Παλαμᾶς», ἐκδ. οἶκος «Τὸ Βυζάντιον», Θεσσαλονίκη 2005, «Ἐξήγησις ὑπομνηματικὴ εἰς τὸ κατὰ Λουκᾶν Εὐαγγέλιον», τόμος Β΄, σελ. 149-151.
• Παν. Τρεμπέλα, Ἡ Καινὴ Διαθήκη μὲ σύντομη ἑρμηνεία (ἀπόδοση στὴν κοινὴ νεοελληνική), ἐκδόσεις ἀδελφότητος θεολόγων «Ὁ Σωτήρ», ἔκδοση τέταρτη, Ἀθήνα 2014.
• Ἡ Καινὴ Διαθήκη, Κείμενον καὶ ἑρμηνευτικὴ ἀπόδοσις ὑπὸ Ἰωάννου Κολιτσάρα, ἐκδόσεις ἀδελφότητος θεολόγων «Ἡ Ζωή», ἔκδοση τριακοστὴ τρίτη, Ἀθήνα 2009.
• Ἡ Παλαιὰ Διαθήκη κατὰ τοὺς ἑβδομήκοντα, Κείμενον καὶ σύντομος ἀπόδοσις τοῦ νοήματος ὑπὸ Ἰωάννου Κολιτσάρα, ἐκδόσεις ἀδελφότητος θεολόγων «Ἡ Ζωή», ἔκδοση τέταρτη, Ἀθήνα 2005.
• http://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient greek/tools/liddell-scott/index.html
• http://users.sch.gr/aiasgr/Kainh Diathikh/Biblia/Kainh Diathikh.htm
• http://users.sch.gr/aiasgr/Palaia Diathikh/Biblia/Palaia Diathikh.htm
