Αγώνας - Εφημερίδα Αγωνιζομένων Χριστιανών Λαρίσης Α.Φ. 180
«Ό,τι είναι ο νους και η καρδιά
για τον άνθρωπο, είναι και η
Ελλάδα για την ανθρωπότητα»
ΓΚΑΙΤΕ
Στο σημερινό δημοσίευμα θα παραμερίσουμε τις ανθρώπινες
απώλειες, τις εκτελέσεις αμάχων – παιδιών, γυναικών και γερόντων, που
παραμένουν απλήρωτες “συναλλαγματικές” με την ένδειξη: «Γερμανικές
αποζημιώσεις», καθώς και τις κατασχέσεις χρυσού, πολύτιμων λίθων, ασημιού,
αγροτικών προϊόντων, εμπορικών πλοίων κ.α. – για τα οποία γράψαμε παλαιότερα –
και θα ασχοληθούμε με τις ελληνικές αρχαιότητες και τον πολιτισμικό μας πλούτο,
που αρπάχτηκε ή καταστράφηκε από τους Γερμανούς ναζί κατά τη διάρκεια της
κατοχής στην Ελλάδα (1941-1944).
Οι σημαντικότερες συλλογές αρχαιοτήτων στον πλανήτη μας
σήμερα, ως προς τον αριθμό και την αξία των εκθεμάτων, ανήκουν – όλως περιέργως
– στην Αγγλία, τη Γαλλία και τη Γερμανία, με τέταρτη την … Ελλάδα. Και είναι
όντως αξιοπερίεργο διότι, ενώ δεν διαθέτουν δική τους αρχαία ιστορία,
υπερηφανεύονται για το μέγεθος και τον πλούτο των συλλογών των μουσείων τους
που αποτελούν προϊόν αναίσχυντης κλοπής, αιματοκύλησης και παραβίασης της
ελευθερίας λαών. Λίγο φιλότιμο αν τους διέκρινε θα έπρεπε να επιστρέψουν τα
κλαπέντα, να αποκαταστήσουν τις ζημίες, να αποζημιώσουν τα θύματά τους και
ζητώντας συγγνώμη να απευθύνουν τον απαιτούμενο σεβασμό προς την Ελλάδα που
τους ανέστησε με το πνευματικό της γάλα, νεκροί όντες.
Το υπουργείο Παιδείας κυκλοφόρησε το έτος 1946 ειδικό τόμο
με τίτλο «Ζημίαι των αρχαιοτήτων εκ του πολέμου και των στρατευμάτων Κατοχής».
Σ’ αυτό καταγράφονται αναλυτικότατα οι κλοπές ελληνικών αρχαιοτήτων από μουσεία
και λαθροανασκαφές καθώς και οι καταστροφές και οι ζημίες που υπέστησαν τα
μνημεία από τους ναζί.
Από την πρώτη στιγμή, που στον ορίζοντα φάνηκαν τα πρώτα σύννεφα
πολέμου (1939), οι αρχαιολόγοι μας άρχισαν να στέλνουν εκθέσεις-μηνύματα στο
υπουργείο Παιδείας – διότι εκεί υπάγονταν ο πολιτισμός – και να γυρεύουν
πιστώσεις και την σύνταξη μελέτης ενός σχεδίου για την διαφύλαξη και την
απόκρυψη των αρχαιολογικών θησαυρών.
Η δικτατορική όμως κυβέρνηση του Ι. Μεταξά δεν έδινε σημασία
στο θέμα αυτό, γιατί, ίσως, πίστευε ότι μια τέτοια ενέργεια θα χαρακτηρίζονταν
από τους Γερμανούς πρόκληση. Γι’ αυτό δεν υπήρχε κανένα σχέδιο, ούτε ειδικό
προσωπικό, και το χειρότερο, ούτε δραχμή για υλικά προπαρασκευής ειδικών
κιβωτίων συντήρησης και μεταφοράς των.
Ο πόλεμος ξέσπασε και τα εχθρικά αεροπλάνα πετούσαν πάνω από
τα κεφάλια μας. Ακολούθησε πανικός και μια απερίγραπτη αναστάτωση σ’ όλα τα
Μουσεία μας, ιδιαίτερα δε στο Εθνικό Αρχαιολογικό όπου φυλάγονταν οι πιο
σοβαροί αρχαιολογικοί μας θησαυροί.
Οι ώρες και οι ημέρες που περνούσαν ήταν κρίσιμες, αφενός
διότι ο διευθυντής του Μουσείου της Ακρόπολης Ιωαν. Μηλιάδης τέθηκε σε
διαθεσιμότητα – ως ανεπιθύμητος της δικτατορίας – και αντικαταστάθηκε από
ανίδεο γυμνασιάρχη των Θηβών και αφετέρου διότι απουσίαζαν τόσο ο διευθυντής
της Αρχ. Υπηρεσίας όσο και ο του Εθν. Αρχ. Μουσείου.
Ευτυχώς ο Υπουργός Παιδείας Ν. Σπέντζας επανέφερε τον
απομακρυθέντα Ιωάννη Μηλιάδη, και την ύστατη στιγμή, ένα σύνολο ειδικών και
απλών εθελοντών εργατών άρχισε με πάθος να εργάζεται επί δωδεκάωρο χωρίς
σταματημό. Σαν σμάρι μελισσών που διαισθάνεται τη θύελλα να πλησιάζει
αγωνίζονται να προλάβουν την καταστροφή του εθνικού μας πλούτου, δεδομένου ότι
τα ιταλικά αεροπλάνα συχνά έκαναν αναγνωριστικές πτήσεις που σε λίγο θα
σκορπούσαν την κόλαση.
Παρ’ όλο που, για το έργο αυτό, οι πιστώσεις, τα υλικά, τα
μέσα συσκευασίας και τα μεταφορικά ήταν ολότελα ανεπαρκή, η ελληνική καρδιά των
ανθρώπων αυτών εφευρίσκει, μηχανεύεται και φορτισμένη συναισθηματικά δουλεύει
χωρίς ανασασμό προκειμένου να εκπληρώσει το εθνικό της χρέος.
Νέο, όμως, πρόβλημα ορθώνεται τώρα: πώς και πού θα κρύψουν
όλα αυτά προκειμένου να σωθούν.
Επικράτησε το σχέδιο του κ. Ι. Μηλιάδη που προέβλεπε:
1) Τα δευτερεύουσας αρχαιολογικής σημασίας εκθέματα
συσκευασμένα κατάλληλα να τοποθετηθούν στο υπόγειο του Αρχ/κού Μουσείου μέσα σε
βαθείς λάκκους. Στο τέλος να καλυφθούν με σάκκους άμμου και μετά να πέσει
χοντρή πλάκα μπετόν – όπως και έγινε.
2) Τα πιο σπουδαία ως προς την αρχαιολογική τους αξία να
μεταφερθούν εκτός μουσείων, σε απομακρυσμένους φυσικούς κρυψώνες – σπηλιές, και
οι είσοδοι να ασφαλισθούν με μπετόν αρμέ (σπηλιά Φιλοπάππου, Πνύκας, βόρεια του
Παρθενώνα, φρεατοειδή ανοίγματα).
3) Τα χάλκινα αγάλματα και άλλα σκεύη επειδή διαβρώνονται
εύκολα από την υγρασία – φυματίωση του χαλκού – να προφυλαχτούν με ειδική
συσκευασία (υποδεικνύει τον τρόπο) και να ταφούν στο υπόγειο του Μουσείου.
4) Επειδή τα χιλιάδες αγγεία του Εθν. Αρχ. Μουσείου
αποτελούν ιδιαίτερα ευαίσθητο υλικό και απαιτούν επίπονη, λεπτή και προσεγμένη
εργασία, να καταβληθεί ανάλογη φροντίδα στην καταγραφή, συσκευασία, μεταφορά
και επιλογή κρυψώνων – των οποίων την επιμέλεια ανέλαβε η Σεμνή
Παπασπυρίδη-Καρούζη.
5) Ιδιαίτερη προσοχή να επιδεχθεί στην πακετοποίηση,
μεταφορά και απόκρυψη των εκθεμάτων του Εθνολογικού Μουσείου (συλλογές
πινάκων), του Μουσείου της Σχολής Δοκίμων (καράβια) και του Μουσείου των
Κοσμικών Τεχνών.
6) Η μυκηναϊκή συλλογή με τους πολύτιμους θησαυρούς της να
ασφαλιστεί στο θησαυροφυλάκιο της Τράπεζας της Ελλάδας.
Όλα, όσα προέβλεπε το παραπάνω σχέδιο, εφαρμόστηκαν κατά
γράμμα τόσο στην περιοχή των Αθηνών όσο και της υπόλοιπης Ελλάδας (Δελφούς,
Ολυμπία…).
ΔΕΛΦΟΙ. Κι εδώ, όπως αναφέραμε, εφαρμόσθηκε το ίδιο σχέδιο,
που τηρήθηκε στην Αθήνα, από επιτροπή στην οποία συμμετείχε, ως ειδικός, ο
γνωστός γλύπτης Σώχας. Σπηλιές και ορύγματα δέχτηκαν στον κόρφο τους τον εθνικό
θησαυρό που ως κόρη οφθαλμού φυλάσσονταν στο τοπικό Μουσείο. Εξαίρεση αποτέλεσε
το χάλκινο άγαλμα του Ηνίοχου το οποίο αφού μονώθηκε και συσκευάσθηκε κατάλληλα
μεταφέρθηκε και θάφθηκε στο υπόγειο του Αρχ. Μουσείου Αθηνών.
ΟΛΥΜΠΙΑ. Ειδική επιτροπή αποτελούμενη από τον αρχαιολόγο Φ.
Σταυρόπουλο, τον δικαστικό Ζέρβα, τον γλύπτη Μ. Τόμπρο και τον τοπικό
αρχαιολόγο Ι. Κόντη αποφάσισε να εφαρμόσει κάτι ανάλογο με το σχέδιο των
Αθηνών. Ο Ερμής του Πραξιτέλη θάφτηκε σε λάκκο που ανοίχτηκε μπροστά στο βάθρο
του. Τα περίφημα χάλκινα της Ολυμπίας μαζί με τα αγγεία, συσκευασμένα
κατάλληλα, παραχώθηκαν βαθιά σε άμμο. Πρόβλημα αποτέλεσε η διασφάλιση των
περίφημων αετωμάτων – λόγω αδυναμίας μεταφοράς των – το οποίο ξεπεράστηκε όταν
κατασκεύασαν ικρίωμα με κορμούς δέντρων – κυπαρίσσια – και το γέμισαν με άμμο.
ΕΠΑΡΧΙΑΚΑ ΜΟΥΣΕΙΑ. Πολλά απ’ αυτά, λόγω έλλειψης πόρων και
προσωπικού, βρέθηκαν αφύλακτα και απροστάτευτα.
Κλείνοντας τα εισαγωγικά του όλου θέματος θέλουμε να
επισημάνουμε, ότι η όλη αυτή προσπάθεια συσκευασίας, ταξινόμησης, καταγραφής,
μεταφοράς και απόκρυψης των αρχαιολογικών μας θησαυρών, που διήρκησε έξι
ολόκληρους μήνες κάτω από τις δυσμενέστερες συνθήκες, αποτελεί παράλληλη ηρωική
αντίσταση μ’ αυτή του στρατού μας στο μέτωπο και οφείλεται στην αυταπάρνηση και
τον πατριωτισμό των αρχαιολόγων καθώς και των άλλων υπαλλήλων, τεχνιτών και
εθελοντών.
Η προσπάθεια αυτών των ανθρώπων και η πραγματική της αξία θα
εκτιμηθεί από τα επόμενα δημοσιεύματα στα οποία θα εξιστορήσουμε τα “εγκλήματα”
των κατακτητών σε βάρος του πολιτισμού μας αλλά και την σθεναρή αντίσταση των
φυλάκων “αγγέλων” των Μουσείων μας.
