Του Κυριάκου Κυριαζόπουλου Καθηγητή (επ.) του Εκκλησιαστικού Δικαίου στη
Νομική Σχολή του ΑΠΘ, δικηγόρου παρ’ Αρείω Πάγω, θεολόγου
Η
κοινή υπουργική απόφαση 2867/Υ1, που δημοσιεύθηκε στο ΦΕΚ 872/Β/16-3-2020 για
την αναστολή, δηλαδή για την προσωρινή απαγόρευση της λατρείας όλων των
θρησκευμάτων, για λόγους προληπτικής προστασίας της δημόσιας υγείας από τον
κορωναϊό, παραβιάζει ευθέως την ελευθερία της λατρείας όλων των θρησκευμάτων,
για τους ακόλουθους λόγους:
1 –
Η παραπάνω κοινή υπουργική απόφαση δεν περιορίζει απλώς τη συλλογική διάσταση
της ελευθερίας της λατρείας, αλλά προσβάλλει τον ίδιο τον πυρήνα της, διότι την
αναστέλλει, δηλαδή την καταργεί προσωρινά, μέχρι τις 30-3-2020, με δυνατότητα
περαιτέρω αναστολής της, πλην της περίπτωσης της κηδείας, η οποία μπορεί να
τελείται με τη συμμετοχή του απολύτως στενού συγγενικού περιβάλλοντος. Η
πρόβλεψη από την παραπάνω κοινή υπουργική απόφαση της τηλεοπτικής και
ραδιοφωνικής κάλυψης της ορθόδοξης λατρείας δεν αποτελεί επαρκή λόγο για τη
νομιμότητα αυτής της υπουργικής απόφασης δυνάμει του Συντάγματος και του
διεθνούς δικαίου ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
2
-- Απαγορεύεται από το Σύνταγμα (αρθ. 13 παρ. 2) και από το διεθνές δίκαιο
ανθρωπίνων δικαιωμάτων (αρθ. 9 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων
και αρθ. 18 του Διεθνούς Συμφώνου για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα) η
πλήρης κατάργηση της συλλογικής διάστασης της ελευθερίας της λατρείας, εξαιτίας
οποιουδήποτε νόμιμου συνταγματικού ή διεθνούς περιορισμού, περιλαμβανομένου και
εκείνου της δημόσιας υγείας.
3 -
Το αρθ. 4 παρ. 2 του Διεθνούς Συμφώνου για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα
απαγορεύει την αναστολή του διεθνούς ανθρώπινου δικαιώματος στη θρησκευτική
ελευθερία ακόμη και σε περίπτωση επιβολής κατάστασης έκτακτης δημόσιας ανάγκης
(public emergency). Επίσης, το αρθ. 48 του Συντάγματος απαγορεύει την αναστολή
του συνταγματικού δικαιώματος στη θρησκευτική ελευθερία ακόμη και κατά την
επιβολή κατάστασης πολιορκίας.
4 –
Η συλλογική διάσταση της ελευθερίας της λατρείας, ως μορφή εκδήλωσης θρησκείας,
μπορεί να υπαχθεί στους νόμιμους περιορισμούς που προβλέπονται από το Σύνταγμα
(δημόσια τάξη, στην οποία συμπεριλαμβάνεται και η δημόσια υγεία, και χρηστά
ήθη) και από τα διεθνή standards (δημόσια τάξη, δημόσια ασφάλεια, δημόσια
υγεία, δημόσια ηθική, και δικαιώματα και ελευθερίες των άλλων).
5 –
Η διαπίστωση της νομιμότητας ή της παρανομίας ενός περιορισμού που επιβάλλεται
στη συλλογική διάσταση της ελευθερίας της λατρείας από μια λειτουργία του
κράτους, εν προκειμένω από την εκτελεστική εξουσία, πραγματοποιείται με τη
χρήση ενός τεστ τριών σταδίων, το οποίο εφαρμόζουν τα διεθνή δικαστήρια
ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ειδικότερα το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων
Δικαιωμάτων και η Επιτροπή του Διεθνούς Συμφώνου για τα Ατομικά και Πολιτικά
Δικαιώματα.
6 -
Στο πρώτο στάδιο εξετάζεται αν το περιοριστικό μέτρο στη συλλογική διάσταση της
ελευθερίας λατρείας προβλέπεται από έναν τυπικό νόμο (ή νόμο της Βουλής) ή
ουσιαστικό νόμο (κανονιστική πράξη της διοίκησης). Εν προκειμένω, από την
παραπάνω κοινή υπουργική απόφαση δεν προβλέπεται περιοριστικό μέτρο στη
συλλογική διάσταση της ελευθερία λατρείας, αλλά η αυθαίρετη αναστολή της,
δηλαδή η αυθαίρετη προσωρινή απαγόρευσή της, με δυνατότητα περαιτέρω αναστολής
της.
7 –
Στο δεύτερο στάδιο εξετάζεται αν το περιοριστικό μέτρο (στην περίπτωση που η
αναστολή της συλλογικής διάστασης της ελευθερίας λατρείας θα αποτελούσε τέτοιο
περιοριστικό μέτρο, πράγμα το οποίο δεν ισχύει) επιδιώκει έναν από τους
παραπάνω πέντε, εξαντλητικά και όχι ενδεικτικά αναφερόμενους από τα διεθνή
standards – με τα οποία πρέπει να συμφωνούν τα συνταγματικά standards, λόγω
διεθνούς ευθύνης της Χώρας – σκοπούς δημοσίους συμφέροντος. Εν προκειμένω, η
διοίκηση επικαλείται την προληπτική προστασία της δημόσιας υγείας από τον
κορωναϊό.
8 –
Στο τρίτο στάδιο εξετάζεται αν το περιοριστικό μέτρο στη συλλογική διάσταση της
ελευθερίας λατρείας (εν προκειμένω η αναστολή ή προσωρινή απαγόρευση της ελευθερίας
της λατρείας) είναι αναγκαίο σε μια δημοκρατική κοινωνία. Δηλαδή αν τούτο
εκπληρώνει μια επιτακτική κοινωνική ανάγκη (εν προκειμένω την προληπτική
προστασία των πιστών και του πληθυσμού από τον κορωνοϊό) και είναι ανάλογη προς
τον επιδιωκόμενο νόμιμο σκοπό (εν προκειμένω προς τη δημόσια υγεία). Στην
επιβολή νόμιμων περιορισμών πρέπει να τηρείται η αρχή της αναλογικότητας. Τούτο
σημαίνει ότι η διοίκηση πρέπει να αποδείξει ότι δεν υπήρχαν άλλα μέσα για την
επίτευξη του ίδιου σκοπού που θα περιόριζαν λιγότερο σοβαρά το θεμελιώδες
δικαίωμα στην ελευθερία λατρείας στη συλλογική της διάσταση (απόφαση του
Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων Biblical Centre of the Chuvash
Republic v. Russia, παρ. 58).
9 –
Το περιοριστικό μέτρο της αναστολής, δηλαδή της προσωρινής απαγόρευσης, της
συλλογικής διάστασης της ελευθερίας λατρείας όλων των θρησκευμάτων, το οποίο
περιλαμβάνεται στην παραπάνω κοινή υπουργική απόφαση, παραβιάζει το θεμελιώδες
δικαίωμά τους στην ελευθερία λατρείας. Διότι δεν σέβεται την αρχή της
αναλογικότητας στην επιβολή του, δεδομένου ότι η διοίκηση δεν απέδειξε ότι δεν
υπήρχαν άλλα μέσα για την επίτευξη του ίδιου σκοπού (δηλ. της προληπτικής
προστασίας της δημόσιας υγείας από τον κορωναϊκό) τα οποία θα περιόριζαν
λιγότερο σοβαρά το θεμελιώδες δικαίωμα των θρησκευμάτων στην ελευθερία λατρείας
στη συλλογική της διάσταση. Υπενθυμίζεται ότι η παραπάνω κοινή υπουργική
απόφαση δεν περιορίζει, αλλά αναστέλλει, δηλαδή απαγορεύει προσωρινά, τη
συλλογική διάσταση της ελευθερίας λατρείας.
10
– Μέσα που δεν θα ανέστελλαν, δηλ. δεν θα απαγόρευαν προσωρινά, αλλά θα
περιόριζαν λιγότερο σοβαρά το θεμελιώδες δικαίωμα των θρησκευμάτων στην
ελευθερία λατρείας στη συλλογική της διάσταση, λόγω των προληπτικών μέτρων για
την προστασία της δημόσιας υγείας από τον κορωνοϊό είναι ενδεικτικά τα εξής:
8.1.
Η από 16-3-2020 απόφαση της διευρυμένης Διαρκούς Συνόδου της Εκκλησίας της
Ελλάδος, η οποία αποφάσισε την τέλεση μόνο της θείας λειτουργίας της Κυριακής
από τις 7 – 8 π.μ., με τήρηση των υγειονομικών κανονισμών αναφορικά με την
αναλογία πιστών και τετραγωνικών μέτρων του ναού 1/10, όπως και στα καταστήματα
των οποίων η λειτουργία επιτρέπεται.
8.2.
Η από 13-3-2020 απόφαση της Επαρχιακής Συνόδου της Κρήτης, η οποία αποφάσισε
την τέλεση όλων των ακολουθιών και λειτουργιών με λίγους πιστούς.
8.3.
Η πρόσφατη απόφαση του Αρχιεπισκόπου Κύπρου να τελούνται όλες οι ακολουθίες και
λειτουργίες με τη συμμετοχή μόνο 10 πιστών.
