από τον Κωνσταντίνο Αθ. Οικονόμου, δάσκαλο
“Ἔπλησε Λουκᾶς θαυμάτων τὴν Ἑλλάδα,
Ὃς οὐδὲ νεκρὸς παύεται τῶν θαυμάτων.”
ΚΑΤΑΓΩΓΗ – ΓΕΝΝΗΣΗ: Η καταγωγή της οικογενείας του Οσίου Λουκά, του ιδρυτή της ομωνύμου ιεράς μονής της Βοιωτίας, ήταν από την Αίγινα. Για το φόβο όμως των Σαρακηνών [την εποχή εκείνη με κέντρο την Κρήτη οι Μωαμεθανοί αυτοί πειρατές επέδραμαν σε πλήθος παράλιων πολιτειών] οι πρόγονοί του εγκαταστάθηκαν στα παράλια της Φωκίδας, κοντά στους πρόποδες του όρους του Ιωάννου ή Ιωαννίτζη ή όπως το λένε σήμερα οι κάτοικοι της Δεσφίνας, Γιαννιμάκι. Για τον ίδιο όμως λόγο έφυγαν και απ' εκεί και πήγαν στο Καστόριον, το σημερινό Καστρί, δίπλα στους αρχαίους Δελφούς. Εκεί γεννήθηκε ο Λουκάς, τον Ιούλιο του 896 μ.Χ. Ήταν το τρίτο από τα επτά παιδιά του Στέφανου και της Ευφροσύνης. Από μικρός έδειχνε μεγάλη κλίση για τον ασκητικό βίο και περνούσε τις ώρες του με συνεχή προσευχή.
ΣΤΟ ΜΟΝΑΧΙΚΟ ΒΙΟ: Το 910, σε ηλικία μόλις 14 ετών, ακολούθησε δύο μοναχούς στην Αθήνα. Εκεί, και στην Εκκλησία της Παναγίας της Αθηνιώτισσας, που τότε ήταν πάνω στην Ακρόπολη ή, κατ΄άλλους, στο μοναστήρι της Μεγάλης Παναγίας, το σημερινό Μοναστηράκι, ο Λουκάς έγινε μοναχός. Ίσως ο Λουκάς να έμεινε για λίγο σ' ένα ασκηταριό στην πλαγιά του Υμηττού, όπου σήμερα είναι η μονή του Αστερίου [άλλωστε, κατά μία εκδοχή, το “Ασκητήριο Λουκά από του Στειρίου”, ίσως να έγινε με την πάροδο του χρόνου “Αστερίου”. Με τις πολλές όμως παρακλήσεις της μητέρας του ξαναγύρισε στο Καστόριο. Μετά από λίγους μήνες πήγε να ασκητέψει στο Γιαννιμάκι, όπου έμεινε επτά χρόνια, κοντά σ' ένα μικρό εκκλησάκι των Αγίων Αναργύρων. Από δύο μοναχούς που πέρασαν απ' εκεί πηγαίνοντας στη Ρώμη, πήρε το μέγα αγγελικό σχήμα, έγινε δηλαδή μεγαλόσχημος.
ΣΤΑ ΠΑΡΑΛΙΑ ΤΟΥ ΚΟΡΙΝΘΙΑΚΟΥ: Για να αποφύγει τις βαρβαρικές επιδρομές πήγε στο Ζεμενό της Κορινθίας, όπου έμεινε κοντά σε έναν στυλίτη ασκητή για 10 χρόνια. Το 927 σε ηλικία 31 ετών γύρισε και πάλι στο Γιαννιμάκι, όπου έμεινε 12 χρόνια. Απ' εκεί πήγε στο Καλάμι, ένα μέρος με νερό, ανατολικά της Αντίκυρας [σήμερα λέγεται από τους κατοίκους του γειτονικού Κυριακίου, Ζάλτσα]. Μετά όμως από 3 χρόνια, για να σωθεί από τις επιδρομές κατέφυγε στον Αμπελώνα, ένα έρημo μικρό ξερονήσι, όπου έμεινε 3 χρόνια. Εκεί πήγαν οι τότε κάτοικοι του Στειρίου και τον έπεισαν να έρθει κοντά στο χωριό τους.
ΣΤΟ ΣΤΕΙΡΙ: Το 946, όταν ο Όσιος Λουκάς ήταν περίπου 49 ετών, εγκαταστάθηκε στην καταπράσινη και μαγευτική θέση, όπου σήμερα είναι το μοναστήρι του. Έκτισε το κελί του, ένα εκκλησάκι για να προσεύχεται και έφτιαξε έναν κήπο, όπου καλλιεργούσε τα χορταρικά του. Η φήμη του τράβηξε εκεί και άλλους ασκητές, όπως τους Γρηγόριο, Παγκράτιο και Θεοδόσιο. Μαζί τους και με την οικονομική βοήθεια πολλών θαυμαστών του, στρατηγών και αξιωματούχων του Κράτους, άρχισε την οικοδόμηση της εκκλησίας της Αγίας Βαρβάρας. Δεν πρόλαβε όμως να την τελειώσει. Στο Στείρι τον επισκέπτονταν χιλιάδες πιστοί που ζητούσαν συμπαράσταση στις δυσκολίες τους και θεία φώτιση στη ζωή τους. Ανάμεσά τους και ο στρατηγός του Θέματος της Ελλάδος Κρηνίτης Αροτράς.
ΣΤΙΣ ΟΥΡΑΝΙΟΥΣ ΜΟΝΑΣ: Το Νοέμβριο του 952 πρόβλεψε τον επικείμενο θάνατο του, που πράγματι συνέβη στις 7 Φεβρουαρίου του 953. Έζησε λιγότερο από 57 έτη. Ο μαθητής του Γρηγόριος τον έθαψε μέσα στο κελί του. Μετά το θάνατό του, η φήμη ότι το λείψανά του ήταν θαυματουργά έκανε πλήθος πιστών να συρρέουν στο μοναστήρι για να θεραπευθούν, και τα αρχικά κτίσματα έδωσαν τη θέση τους σε μνημειωδέστερα κτίρια.
ΘΑΥΜΑΤΑ – ΠΡΟΦΗΤΕΙΕΣ - ΘΕΡΑΠΕΙΕΣ: Ύστερα από 2 χρόνια, το 955 μ.Χ., οι συνασκητές και μαθητές του γιόρτασαν για πρώτη φορά τη μνήμη της Κοίμησής του. Ο Όσιος Λουκάς εκτός από την αυστηρή ασκητική ζωή που έκανε, την ταπεινοφροσύνη του, την αγάπη του για όλους τους ανθρώπους, την απέραντη φιλανθρωπία του, την ακλόνητη πίστη του στο Χριστό, είχε μεγάλη θαυματουργική και θεραπευτική δύναμη. Άπειρα είναι τα θαύματα που έκανε στη ζωή του, ενώ, μετά το θάνατο του, χιλιάδες ασθενείς έρχονταν προσκυνητές στον τάφο του από τον οποίο ανέβλυζε μύρο, και έβρισκαν τη θεραπεία τους. Αλλά ο Όσιος Λουκάς είχε και προφητική ικανότητα. Είχε προβλέψει την επιδρομή των Βουλγάρων, την απελευθέρωση της Κρήτης από την κατοχή των Αράβων [Σαρακηνών], το θάνατό του, κ.ά. Η απελευθέρωση μάλιστα της Κρήτης, την οποία είχε προβλέψει το 942 και η οποία πραγματοποιήθηκε 19 χρόνια αργότερα, το 961, από το Νικηφόρο Φωκά, συντέλεσε στο να αυξηθεί ο σεβασμός προς τη μνήμη του ιδιαίτερα στη βασιλεύουσα Κωνσταντινούπολη1. Πλούσιες δωρεές στέλνονταν στη Μονή τακτικά. Στα θεία χαρίσματα του ασκητή Οσίου οφειλόταν και η στενή του σχέση με τους στρατηγούς του Θέματος της Ελλάδος, με έδρα την ακμάζουσα τότε Θήβα. Οι στρατηγοί Πόθος, γιος του Λέοντος Αργυρού, και Πρωτοσπαθάριος Κρηνίτης ο Αροτράς τίμησαν τον Όσιο. Ο Κρηνίτης μάλιστα άρχισε να κτίζει με έξοδά του εκκλησία, όσο ζούσε ο Όσιος, το 946, στο όνομα της Αγίας Βαρβάρας. Έτσι, όχι μόνο τελείωσε η εκκλησία της Αγίας Βαρβάρας, η οποία σήμερα είναι αφιερωμένη στη Θεοτόκο, αλλά ύστερα από λίγα χρόνια, το 1011 μ.Χ., κτίστηκε και ο δεύτερος, ο μεγάλος ναός, το Καθολικό, από τον τότε ηγούμενο Φιλόθεο. Η οικοδομή του Καθολικού, αποδίδεται, σύμφωνα με την παράδοση, σε τρεις αυτοκράτορες του Βυζαντίου: Τον Ρωμανό Β (959-963), τον Βασίλειο τον Βουλγαροκτόνο (976-1028) και τον Κωνσταντίνο Θ τo Μονομάχο (1042-1056). Η εκκλησία αυτή αφιερώθηκε στον Όσιο Λουκά και μέσα σ' αυτήν τοποθετήθηκε η λειψανοθήκη του.
ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΙΕΡΟΥ ΛΕΙΨΑΝΟΥ: Το ιερό λείψανο του Οσίου Λουκά σήμερα βρίσκεται στο μοναστήρι, όπου έφτασε το 1986 από την Βενετία, ενώ χιλιάδες επισκέπτες από την Ελλάδα, και όχι μόνο, προσέρχονται στη Μονή για να το προσκυνήσουν2. Η παράδοση του μοναστηριού βεβαίωνε ότι τα ιερά λείψανα του Οσίου είχαν αρπαγεί κατά τον 13ο αι. από τους Σταυροφόρους και είχαν μεταφερθεί στο Βατικανό. Η είδηση της ανεύρεσης τους ήρθε από τη Βενετία, στην οποία κατέληξαν, κατά την εκδοχή των Λατίνων, ως έξης: όταν οι Τούρκοι κατέλαβαν τη Βοιωτία στα 1460 μια ομάδα μοναχών διέφυγε με το σκήνωμα του Οσίου στη Λευκάδα. Μετά την κατάκτηση και της Λευκάδας τα λείψανα του Οσίου μεταφέρθηκαν στη Βοσνία. Τον Ιούλιο του 1463 η Βοσνία κατακτήθηκε και αυτή από τους Τούρκους και οι Φραγκισκανοί μοναχοί έφεραν τα ιερά λείψανα στη Βενετία. Ήδη όμως είχε δημιουργηθεί σύγχυση και θεωρήθηκε ότι τα λείψανα του Οσίου Λουκά ανήκουν στον Ευαγγελιστή Λουκά, που είχε ενταφιαστεί και αυτός στην πόλη των Θηβών. Επακολούθησαν συζητήσεις και Σύνοδος Καρδιναλίων στις 16 Δεκεμβρίου του 1464, όπου αποδείχθηκε ότι τα λείψανα που είχαν μεταφερθεί στην Ιταλία ανήκουν σε μοναχό της Ανατολικής Εκκλησίας, τον Λουκά, τον επονομαζόμενο «Στειριώτη».
Απολυτίκιο: Ἦχος α’. “Τῆς Ἑλλάδος τὸ κλέος, καὶ Ὁσίων τὸ καύχημα, καὶ τὸν τοῦ Στειρείου φωστῆρα, καὶ οἰκήτορα ὅσιον, τιμήσωμεν ᾀσμάτων ἐν ὠδαίς, Λουκᾶν τὸν θεοφόρον εὐσεθῶς, τῷ Χριστῷ γὰρ οἰκειούται διαπαντός, τοὺς πίστει ἀνακράζοντας, δόξα τῷ δεδωκότι σοι ἰσχύν, δόξα τῷ σὲ στεφανώσαντι, δόξα τῷ ἐνεργούντι διὰ σοῦ, πάσιν ἰάματα.”
Κοντάκιο: Ἦχος πλ. δ'. “Ὁ ἐκλεξάμενος Θεὸς πρὸ τοῦ πλασθήναι σε, εἰς εὐαρέστησιν αὐτοῦ, οἲς οἶδε κρίμασι, προσλαβόμενος ἐκ μήτρας καθαγιάζει, καὶ οἰκεῖον ἐαυτοῦ δοῦλον δεικνύει σέ, κατευθύνων σου Λουκᾶ τὰ διαβήματα, ὁ φιλάνθρωπος, ὢ νῦν χαίρων παρίστασαι.”
konstantinosa.oikonomou@gmail.
1. Ο Όσιος Λουκάς είχε προφητεύσει το 941 ότι «Ρωμανός Κρήτην χειρούται», θα ελευθερώσει δηλαδή την Κρήτη από τους Σαρακηνούς. Όταν ρωτήθηκε αν επρόκειτο για τον αυτοκράτορα Ρωμανό Α που βασίλευε την εποχή εκείνη, απάντησε «ουχ ούτος αλλ’ έτερος». Έτσι η ανέγερση του Καθολικού συνδυάστηκε με την προφητεία αυτή, γιατί ήταν επόμενο ο αυτοκράτορας του Βυζαντίου Ρωμανός Β΄ θέλησε να ανεγείρει έναν μεγαλοπρεπή ναό από ευγνωμοσύνη στον Όσιο για την απελευθέρωση της Κρήτης (961), όπως είχε προφητεύσει είκοσι χρόνια νωρίτερα. Όμως ο Ρωμανός Β απεβίωσε το 963, δύο χρόνια μετά την ανακατάληψη της Κρήτης. Επομένως το χρονικό διάστημα των δύο ετών που μεσολάβησε κρίνεται ανεπαρκές για την αποπεράτωση του μεγαλεπήβολου αυτού έργου.
2. Πάντως το πρόβλημα της γνησιότητας του Λειψάνου του Οσίου Λουκά παραμένει εφ’ όσον το λείψανο που επιστράφηκε φέρει Κάρα, ενώ στη Μονή Φιλοθέου Αγίου Όρους φυλάσσεται Κάρα που αποδίδεται στον ίδιο Άγιο.
ΛΕΖΑΝΤΕΣ:
Εικόνες 1-2 Ο Όσιος ΛουκάςΕικόνα 3: Η Μονή του Οσίου Λουκά το χειμώνα.
