Ἐάν, ἀγαπητοί μου, μπορῇ κανεὶς ἀπὸ σᾶς νὰ μοῦ δείξῃ ἕνα νησὶ ποὺ νὰ μὴ τὸ βρέχῃ ἡ θάλασσα, τότε μπορεῖ νὰ βρεθῇ καὶ ἄνθρωπος ποὺ νὰ μὴ τὸν πλήττουν τὰ κύματα τῆς ἁμαρτίας. Καὶ μία μέρα ἀκόμα ἂν εἶνε ἡ ζωή του, δὲν τὴν ἀποφεύγει (βλ. Ἰὼβ 4,17· 14,4-5. Παρ. 20,9). Εἶνε ἁμαρτωλὸς ὁ ἄνθρωπος! τὸ φωνάζει ἡ ἴδια ἡ συνείδησί του, τὸ φωνάζει ἡ παγκόσμιος ἱστορία, τὸ φωνάζει πρὸ παντὸς τὸ σημερινὸ εὐαγγέλιο. Ἐκείνη ἡ μακαρία φωνὴ ποὺ ἀκούσαμε, «Ὁ Θεός, ἱλάσθητί μοι τῷ ἁμαρτωλῷ» (Λουκ. 18,13), ἀξίζει παραπάνω ἀπὸ ἄλλες πολύωρες
προσευχές· αὐτὴ ἀνέβασε ἀπὸ τὴ γῆ στὸν οὐρανὸ ἕναν ἁμαρτωλό. Αὐτὴ εἶνε προσευχὴ καὶ κάθε ἄλλου ἀνθρώπου ποὺ δὲν ἄφησε τὴ συνείδησί του νὰ πωρωθῇ.
Ἁμαρτωλὸς ὁ ἄνθρωπος κάθε ἐποχῆς, μὰ πρὸ παντὸς ἁμαρτωλός, στὸ τετράγωνο καὶ στὸν κύβο, ὁ ἄνθρωπος τοῦ αἰῶνος μας. Μπορεῖ κανεὶς ν᾽ ἀπαριθμήσῃ τὰ ἁμαρτήματα τοῦ συγχρόνου κόσμου; Εὐκολώτερο εἶνε νὰ μετρήσῃ τοὺς κόκκους τῆς ἄμμου τῆς θαλάσσης ἢ τὶς τρίχες τῆς κεφαλῆς του ἢ τὶς σταγόνες τῶν ὠκεανῶν, παρὰ τὰ ἁμαρτήματα
ποὺ διαπράττονται, μικρὰ καὶ μεγάλα, κρυφὰ καὶ φανερά, ἐν οἴκῳ καὶ ἐν δήμῳ, σὲ ὁποιοδήποτε σημεῖο τοῦ κόσμου. Οἱ ἄγγελοι ἀσφαλῶς θὰ ἔχουν σημειώσει στὰ μητρῷα τους τὸν αἰῶνα μᾶς ὡς τὸν πιὸ ἁμαρτωλὸ αἰῶνα τῆς ἱστορίας.
Ἁμαρτωλὸς ὁ ἄνθρωπος. Ἀλλ᾽ ἐὰν σᾶς ρωτήσω, ποιά εἶνε ἡ μεγαλύτερη ἀπ᾽ ὅλες τὶς ἁμαρτίες, τί θ᾽ ἀπαντήσετε; εἶνε ὁ φόνος, ἡ ψευδορκία, ἡ ἀσέβεια στοὺς γονεῖς, τὰ ἁμαρτήματα τῆς σαρκός, ἡ ἀχαριστία, ἡ βλασφημία τῶν θείων;… Ὄχι, ἀγαπητοί μου.
Ἀσφαλῶς αὐτὰ καὶ ἄλλα ἀκόμη εἶνε σοβαρὰ καὶ κλείνουν τὴν θύρα τοῦ παραδείσου. Ἀλλὰ πάνω ἀπ᾽ αὐτά, στὴν κορυφὴ τῆς πυραμίδος, εἶνε ἕνα ἁμάρτημα ποὺ ἐπάνω στὴ ζυγαριὰ τοῦ Θεοῦ ζυγίζει περισσότερο. Ποιό νά ᾽νε αὐτό; Ἕνας μοιχὸς ἢ πόρνος ἢ ἄδικος ἢ ἀχάριστος ἢ καὶ φονιᾶς κ᾽ ἐγκληματίας, ἔρχονται στιγμὲς ποὺ ἀναλογίζεται τὸ ἁμάρτημά του, τὰ θύματα ποὺ ἔχει δημιουργήσει, τὴν αἰώνια κόλασι ποὺ τὸν περιμένει, καὶ πέφτει μπροστὰ στὸν Λυτρωτὴ τοῦ κόσμου καὶ λέει «Χριστέ, συχώρεσέ με». Ἕνας μόνο στέκεται ὄρθιος, σὰν κολώνα καὶ πάσσαλος, καὶ δὲν λυγίζει νὰ ζητήσῃ τὸ ἔλεος τοῦ Θεοῦ· καὶ ἡ ἁμαρτία του, ἡ ἀβυσσώδης, ποὺ ἐμεῖς δὲν τὴν ὑπολογίζουμε ἀλλὰ οἱ ἄγγελοι καὶ ἡ ζωὴ καὶ ἡ ἱστορία καὶ ἡ ψυχολογία καὶ πρὸ παντὸς τὸ ἱερὸ εὐαγγέλιο σήμερα τὴ βαθμολογοῦν ὡς τὴν βαρύτερη ἁμαρτία – ποιά εἶνε, ἀδελφοί μου; Εἶνε ἡ ὑπερηφάνεια.
–Ὥστε ἡ ὑπερηφάνεια εἶνε τόσο μεγάλο κακό, ὥστε κατατάσσεται στὴν πρώτη γραμμή;…
Ἁμαρτωλὸς ὁ ἄνθρωπος. Ἀλλ᾽ ἐὰν σᾶς ρωτήσω, ποιά εἶνε ἡ μεγαλύτερη ἀπ᾽ ὅλες τὶς ἁμαρτίες, τί θ᾽ ἀπαντήσετε; εἶνε ὁ φόνος, ἡ ψευδορκία, ἡ ἀσέβεια στοὺς γονεῖς, τὰ ἁμαρτήματα τῆς σαρκός, ἡ ἀχαριστία, ἡ βλασφημία τῶν θείων;… Ὄχι, ἀγαπητοί μου.
Ἀσφαλῶς αὐτὰ καὶ ἄλλα ἀκόμη εἶνε σοβαρὰ καὶ κλείνουν τὴν θύρα τοῦ παραδείσου. Ἀλλὰ πάνω ἀπ᾽ αὐτά, στὴν κορυφὴ τῆς πυραμίδος, εἶνε ἕνα ἁμάρτημα ποὺ ἐπάνω στὴ ζυγαριὰ τοῦ Θεοῦ ζυγίζει περισσότερο. Ποιό νά ᾽νε αὐτό; Ἕνας μοιχὸς ἢ πόρνος ἢ ἄδικος ἢ ἀχάριστος ἢ καὶ φονιᾶς κ᾽ ἐγκληματίας, ἔρχονται στιγμὲς ποὺ ἀναλογίζεται τὸ ἁμάρτημά του, τὰ θύματα ποὺ ἔχει δημιουργήσει, τὴν αἰώνια κόλασι ποὺ τὸν περιμένει, καὶ πέφτει μπροστὰ στὸν Λυτρωτὴ τοῦ κόσμου καὶ λέει «Χριστέ, συχώρεσέ με». Ἕνας μόνο στέκεται ὄρθιος, σὰν κολώνα καὶ πάσσαλος, καὶ δὲν λυγίζει νὰ ζητήσῃ τὸ ἔλεος τοῦ Θεοῦ· καὶ ἡ ἁμαρτία του, ἡ ἀβυσσώδης, ποὺ ἐμεῖς δὲν τὴν ὑπολογίζουμε ἀλλὰ οἱ ἄγγελοι καὶ ἡ ζωὴ καὶ ἡ ἱστορία καὶ ἡ ψυχολογία καὶ πρὸ παντὸς τὸ ἱερὸ εὐαγγέλιο σήμερα τὴ βαθμολογοῦν ὡς τὴν βαρύτερη ἁμαρτία – ποιά εἶνε, ἀδελφοί μου; Εἶνε ἡ ὑπερηφάνεια.
–Ὥστε ἡ ὑπερηφάνεια εἶνε τόσο μεγάλο κακό, ὥστε κατατάσσεται στὴν πρώτη γραμμή;…
* * *
Σᾶς φαίνεται, ἀγαπητοί μου, αὐτὸ ὑπερβολικό. Ἀλλὰ σᾶς κάνω μία ἐρώτησι, ἐπάνω στὴν ὁποία ἔστυψαν τὰ μυαλά τους καὶ φιλόσοφοι χωρὶς νὰ βροῦν ἀπάντησι.
Ἡ ἐρώτησι εἶνε· πόθεν τὸ κακό; ἀπὸ ποῦ εἰσέβαλε τὸ κακὸ στὸν κόσμο; Μήπως ἀπ᾽ τὸ Θεό; Ἄπαγε τῆς βλασφημίας! ὁ ἀγαθὸς Θεὸς δὲν μπορεῖ νά ᾽νε ἡ πηγὴ τοῦ κακοῦ. Μήπως ἀπὸ τὸν ἄνθρωπο; Οὔτε· γιατὶ ὁ ἄνθρωπος εἶνε τὸ θῦμα τοῦ κακοῦ. Τότε ἀπὸ ποῦ ἦρθε ἡ συμφορά; Κατὰ τὴ Γραφὴ τὸ κακὸ προῆλθε ἀπὸ τὸ σατανᾶ, αὐτὸς εἶνε ὁ ἐφευρέτης τῆς ἁμαρτίας. Καὶ ποιά ἁμαρτία διέπραξε;
Προηγουμένως ὁ σατανᾶς ἦταν τὸ λαμπρότερο ἄστρο. Γιατὶ ὅπως ὑπάρχουν ὑλικὰ ἄστρα, ἔτσι ὑπάρχουν καὶ πνευματικὰ ἄστρα (βλ. καὶ Dante Alighieri, «Παράδεισος», 3ο βιβλίο τοῦ ἔργου Ἡ Θεία Κωμῳδία). Ὁ παράδεισος εἶνε γεμᾶτος ἀπὸ τέτοια ἄστρα· ὄχι ὑλικὰ ποὺ μιὰ μέρα θὰ σβήσουν ὅπως ὅλο τὸ σύμπαν, ἀλλὰ πνευματικὰ ποὺ ποτέ ὁ χρόνος δὲν θὰ τὰ σβήσῃ, ὅπως εἶνε π.χ. οἱ μεγάλοι πατέρες τῆς Ἐκκλησίας (Γρηγόριος, Βασίλειος, Χρυσόστομος κ.λπ.), γιὰ τοὺς ὁποίους ἡ Ἐκκλησία μας ψάλλει «ἀστέρες πολύφωτοι τοῦ νοητοῦ στερεώματος» (δοξ. ἁγ. Πατέρ.). Πρὶν ἀπὸ τοὺς ἁγίους πατέρας, ἀστέρες καὶ φῶτα μεγάλα εἶνε οἱ ἄγγελοι, καὶ πρῶτος μέσα στὰ πλήθη ἐκεῖνα, ἄγγελος ποὺ φωσφόριζε καὶ σελάγιζε στὸ νοητὸ στερέωμα, ἦταν ὁ «ἑωσφόρος». Τὸ ὄνομα αὐτὸ στὴν ἁγία Γραφὴ σημαίνει καὶ τὸν αὐγερινό, τὸν γνωστὸ πλανήτη Ἀφροδίτη· κατὰ λέξιν σημαίνει «αὐτὸν ποὺ φέρει τὴν ἕω, δηλαδὴ τὴν αὐγή, καὶ προμηνύει τὴν ἀνατολή» (Ψαλμ. 109,3). Κυρίως ὅμως σημαίνει τὸν σατανᾶ, καὶ δηλώνει ἀκριβῶς τὸ κάλλος, τὴν ὡραιότητα καὶ λαμπρότητα ποὺ εἶχε. Ὁ ἑωσφόρος λοιπόν, ὁ πρωτοστάτης ἄγγελος ποὺ βρισκόταν κοντὰ στὸ θρόνο τοῦ Ὑψίστου, ἔπεσε (Ἠσ. 14,12)· ἔπεσε ἀπὸ τὸ ὕψος τοῦ οὐρανοῦ «ὡς ἀστραπή», ἀκαριαῖα – στὴ στιγμή, ὅπως ἡ ἀστραπή, ἔτσι τὸν εἶδε ὁ Κύριος (Λουκ. 10,18).
Καὶ τίθεται τὸ ἐρώτημα· πῶς ἔπεσε ὁ ἑωσφόρος; (Ἠσ. ἔ.ἀ.), ποιά ἦταν ἡ ἁμαρτία του ποὺ τὸν γκρέμισε ἀπ᾽ τὸν οὐρανό; Ἡ Γραφὴ ἀπαντᾷ. Ὁ ἑωσφόρος δὲν εἶχε ὑλικὸ σῶμα· ἡ ἁμαρτία του δὲν ἦταν οὔτε μοιχεία οὔτε πορνεία οὔτε κλοπή, κάτι ἀπ᾽ αὐτὰ ποὺ διαπράττει ὁ ἄνθρωπος μὲ τὸ σῶμα του· ἡ ἁμαρτία ποὺ διέπραξε τὸ ἄυλο πνεῦμα ἦταν ἁμαρτία ἄυλη, πνευματικὴ ἁμαρτία, ἦταν ἡ ὑπερηφάνεια.
Ἀνοῖξτε σᾶς παρακαλῶ τὸν προφήτη Ἠσαΐα (βλ. Ἠσ. 14,13-15), κ᾽ ἐκεῖ θὰ δῆτε τί λέει. Εἶπε μέσα στὴ σκέψι του ὁ ἑωσφόρος· Μικρὴ εἶν᾽ ἡ θέσι ποὺ κατέχω, πρέπει νὰ ὑψωθῶ· θ᾽ ἀνεβῶ στὸν οὐρανὸ πάνω ἀπ᾽ τὰ σύννεφα, θὰ στήσω τὸ θρόνο μου πάνω ἀπ᾽ τ᾽ ἀστέρια, θὰ γίνω ὅμοιος μὲ τὸν Ὕψιστο(!). Καὶ μόλις ἔκανε αὐτὴ τὴν ὑπερήφανη σκέψι, κατέπεσε στὸν ᾅδη. Κι ὄχι μόνο ὁ ἴδιος ἀλλά, ὅπως λέει ἡ Ἀποκάλυψις συμβολικά, μὲ τὴν οὐρά του παρέσυρε καὶ τὸ ἕνα τρίτο τῶν ἀστέρων, δηλαδὴ ἀγγέλους ποὺ ἔγιναν δαίμονες (Ἀπ. 12,4). Καὶ τότε ἀκούστηκε ἡ φωνὴ τοῦ ἀρχαγγέλου Μιχαήλ, ποὺ τὴν ἀκοῦμε κ᾽ ἐμεῖς στὴν θεία λειτουργία, «Στῶμεν καλῶς, στῶμεν μετὰ φόβου…» (θ. Λειτ.), ἡ σάλπιγγα ποὺ σήμανε συναγερμὸ καὶ ἐγρήγορσι ἀγγέλων καὶ ἀνθρώπων γιὰ νὰ μείνουν πιστοὶ στὸν Κύριο.
Ἡ ὑπερηφάνεια λοιπὸν γκρέμισε ἀπ᾽ τὸν οὐρανὸ τὸν ἑωσφόρο καὶ πλῆθος ἀγγέλους· γκρέμισε ἔπειτα στὴν Ἐδὲμ τοὺς πρωτοπλάστους ποὺ ἔμειναν ἀμετανόητοι στὴν παρακοή τους, γκρέμισε στὴ Βαβὲλ μὲ τὴ σύγχυσι τῶν γλωσσῶν ἐκείνους ποὺ ξεκίνησαν νὰ χτίζουν πύργο ποὺ θά ᾽φτανε μέχρι τὰ ἄστρα, γκρέμισε ἰσχυροὺς καὶ ὑπερηφάνους ὅπως π.χ. τὸν πάνοπλο Γολιὰθ μὲ τὴ σφεντόνα ἑνὸς Δαυΐδ. Ὁ Κύριος, ὅπως ἔψαλε ἡ Παναγία, «καθεῖλε δυνάστας ἀπὸ θρόνων καὶ ὕψωσε ταπεινούς» (Λουκ. 1,52).
Ἂς ῥίξῃ καθένας μας ἕνα βλέμμα στὰ βάθη τῆς ψυχῆς του. Δὲν ὑπάρχει θνητὸς πάνω στὴ γῆ, ποὺ νὰ μὴν ἔχῃ μέσα του ὑπερηφάνεια. Ἄλλος ὑπερηφανεύεται γιὰ τὴν ὡραιότητά του, ἄλλος γιὰ τὴ σωματική του δύναμι, ἄλλος γιὰ τὴ γνῶσι καὶ ἐπιστήμη του, ἄλλος γιὰ τὰ πλούτη του, ἄλλος γιὰ τὰ παιδιά του, ἄλλος γιὰ τὴ γυναῖκα του, ἄλλος γιὰ τὴν πατρίδα του, ἄλλος γιὰ ὁ,τιδήποτε ἀπὸ τὰ ὑλικὰ ἀγαθά. Μέσ᾿ στὴ ῥίζα τῆς ὑπάρξεώς μας εἶνε ἡ ὑπερηφάνεια.
Τ᾽ ἀποτελέσματα τῆς ὑπερηφανείας ποιά εἶνε, ἀγαπητοί μου; Ἡ ἱστορία παλαιότερη καὶ νεώτερη μὲ μύρια παραδείγματα, καθὼς καὶ ἡ σύγχρονη πεῖρα, ὑπογράφουν ἐκεῖνο ποὺ εἶπε τὸ ἀψευδὲς στόμα τοῦ Λυτρωτοῦ μας, ὅτι «πᾶς ὁ ὑψῶν ἑαυτὸν ταπεινωθήσεται, ὁ δὲ ταπεινῶν ἑαυτὸν ὑψωθήσεται» (Λουκ. 18,14· βλ. καὶ 14,11). Αὐτὸ εἶνε νόμος ποὺ θέσπισε ὁ Κύριος.
Σᾶς παρακαλῶ σήμερα, ἀνοῖξτε τὸν προφήτη Ἠσαΐα καὶ θὰ βρῆτε κάποια φοβερὰ χωρία (βλ. Ἠσ. 6,11· 24,6-13). Λέει ἐκεῖ, προφητεύοντας πρὶν ἀπὸ ὀχτακόσα χρόνια, ὅτι ἐξ αἰτίας τῆς ὑπερηφανείας θὰ ἔρθῃ ἡμέρα ποὺ οἱ πόλεις θὰ ἀδειάσουν, θὰ μείνουν ἔρημες, ἀκατοίκητες, ἡ γῆ θὰ ἐρημώσῃ, οἱ ἄνθρωποι θὰ λιγοστέψουν. Ἐπειδὴ τὰ ἔθνη καὶ οἱ λαοὶ ὑπερηφανεύονται, θὰ ταπεινωθοῦν· θὰ γίνῃ «Ἁρμαγεδὼν» καὶ «σεισμὸς μέγας» (Ἀπ. 16,16,18)· καὶ μέσα στὰ ἐρείπια θὰ ταφοῦν στρατηγοὶ καὶ βασιλεῖς καὶ ἄρχοντες καὶ ἐπιστήμονες πυρηνικῶν ἐρευνῶν. Ἡ ὑπερηφάνεια εἶνε ὀλέθριο κακό.
Προηγουμένως ὁ σατανᾶς ἦταν τὸ λαμπρότερο ἄστρο. Γιατὶ ὅπως ὑπάρχουν ὑλικὰ ἄστρα, ἔτσι ὑπάρχουν καὶ πνευματικὰ ἄστρα (βλ. καὶ Dante Alighieri, «Παράδεισος», 3ο βιβλίο τοῦ ἔργου Ἡ Θεία Κωμῳδία). Ὁ παράδεισος εἶνε γεμᾶτος ἀπὸ τέτοια ἄστρα· ὄχι ὑλικὰ ποὺ μιὰ μέρα θὰ σβήσουν ὅπως ὅλο τὸ σύμπαν, ἀλλὰ πνευματικὰ ποὺ ποτέ ὁ χρόνος δὲν θὰ τὰ σβήσῃ, ὅπως εἶνε π.χ. οἱ μεγάλοι πατέρες τῆς Ἐκκλησίας (Γρηγόριος, Βασίλειος, Χρυσόστομος κ.λπ.), γιὰ τοὺς ὁποίους ἡ Ἐκκλησία μας ψάλλει «ἀστέρες πολύφωτοι τοῦ νοητοῦ στερεώματος» (δοξ. ἁγ. Πατέρ.). Πρὶν ἀπὸ τοὺς ἁγίους πατέρας, ἀστέρες καὶ φῶτα μεγάλα εἶνε οἱ ἄγγελοι, καὶ πρῶτος μέσα στὰ πλήθη ἐκεῖνα, ἄγγελος ποὺ φωσφόριζε καὶ σελάγιζε στὸ νοητὸ στερέωμα, ἦταν ὁ «ἑωσφόρος». Τὸ ὄνομα αὐτὸ στὴν ἁγία Γραφὴ σημαίνει καὶ τὸν αὐγερινό, τὸν γνωστὸ πλανήτη Ἀφροδίτη· κατὰ λέξιν σημαίνει «αὐτὸν ποὺ φέρει τὴν ἕω, δηλαδὴ τὴν αὐγή, καὶ προμηνύει τὴν ἀνατολή» (Ψαλμ. 109,3). Κυρίως ὅμως σημαίνει τὸν σατανᾶ, καὶ δηλώνει ἀκριβῶς τὸ κάλλος, τὴν ὡραιότητα καὶ λαμπρότητα ποὺ εἶχε. Ὁ ἑωσφόρος λοιπόν, ὁ πρωτοστάτης ἄγγελος ποὺ βρισκόταν κοντὰ στὸ θρόνο τοῦ Ὑψίστου, ἔπεσε (Ἠσ. 14,12)· ἔπεσε ἀπὸ τὸ ὕψος τοῦ οὐρανοῦ «ὡς ἀστραπή», ἀκαριαῖα – στὴ στιγμή, ὅπως ἡ ἀστραπή, ἔτσι τὸν εἶδε ὁ Κύριος (Λουκ. 10,18).
Καὶ τίθεται τὸ ἐρώτημα· πῶς ἔπεσε ὁ ἑωσφόρος; (Ἠσ. ἔ.ἀ.), ποιά ἦταν ἡ ἁμαρτία του ποὺ τὸν γκρέμισε ἀπ᾽ τὸν οὐρανό; Ἡ Γραφὴ ἀπαντᾷ. Ὁ ἑωσφόρος δὲν εἶχε ὑλικὸ σῶμα· ἡ ἁμαρτία του δὲν ἦταν οὔτε μοιχεία οὔτε πορνεία οὔτε κλοπή, κάτι ἀπ᾽ αὐτὰ ποὺ διαπράττει ὁ ἄνθρωπος μὲ τὸ σῶμα του· ἡ ἁμαρτία ποὺ διέπραξε τὸ ἄυλο πνεῦμα ἦταν ἁμαρτία ἄυλη, πνευματικὴ ἁμαρτία, ἦταν ἡ ὑπερηφάνεια.
Ἀνοῖξτε σᾶς παρακαλῶ τὸν προφήτη Ἠσαΐα (βλ. Ἠσ. 14,13-15), κ᾽ ἐκεῖ θὰ δῆτε τί λέει. Εἶπε μέσα στὴ σκέψι του ὁ ἑωσφόρος· Μικρὴ εἶν᾽ ἡ θέσι ποὺ κατέχω, πρέπει νὰ ὑψωθῶ· θ᾽ ἀνεβῶ στὸν οὐρανὸ πάνω ἀπ᾽ τὰ σύννεφα, θὰ στήσω τὸ θρόνο μου πάνω ἀπ᾽ τ᾽ ἀστέρια, θὰ γίνω ὅμοιος μὲ τὸν Ὕψιστο(!). Καὶ μόλις ἔκανε αὐτὴ τὴν ὑπερήφανη σκέψι, κατέπεσε στὸν ᾅδη. Κι ὄχι μόνο ὁ ἴδιος ἀλλά, ὅπως λέει ἡ Ἀποκάλυψις συμβολικά, μὲ τὴν οὐρά του παρέσυρε καὶ τὸ ἕνα τρίτο τῶν ἀστέρων, δηλαδὴ ἀγγέλους ποὺ ἔγιναν δαίμονες (Ἀπ. 12,4). Καὶ τότε ἀκούστηκε ἡ φωνὴ τοῦ ἀρχαγγέλου Μιχαήλ, ποὺ τὴν ἀκοῦμε κ᾽ ἐμεῖς στὴν θεία λειτουργία, «Στῶμεν καλῶς, στῶμεν μετὰ φόβου…» (θ. Λειτ.), ἡ σάλπιγγα ποὺ σήμανε συναγερμὸ καὶ ἐγρήγορσι ἀγγέλων καὶ ἀνθρώπων γιὰ νὰ μείνουν πιστοὶ στὸν Κύριο.
Ἡ ὑπερηφάνεια λοιπὸν γκρέμισε ἀπ᾽ τὸν οὐρανὸ τὸν ἑωσφόρο καὶ πλῆθος ἀγγέλους· γκρέμισε ἔπειτα στὴν Ἐδὲμ τοὺς πρωτοπλάστους ποὺ ἔμειναν ἀμετανόητοι στὴν παρακοή τους, γκρέμισε στὴ Βαβὲλ μὲ τὴ σύγχυσι τῶν γλωσσῶν ἐκείνους ποὺ ξεκίνησαν νὰ χτίζουν πύργο ποὺ θά ᾽φτανε μέχρι τὰ ἄστρα, γκρέμισε ἰσχυροὺς καὶ ὑπερηφάνους ὅπως π.χ. τὸν πάνοπλο Γολιὰθ μὲ τὴ σφεντόνα ἑνὸς Δαυΐδ. Ὁ Κύριος, ὅπως ἔψαλε ἡ Παναγία, «καθεῖλε δυνάστας ἀπὸ θρόνων καὶ ὕψωσε ταπεινούς» (Λουκ. 1,52).
Ἂς ῥίξῃ καθένας μας ἕνα βλέμμα στὰ βάθη τῆς ψυχῆς του. Δὲν ὑπάρχει θνητὸς πάνω στὴ γῆ, ποὺ νὰ μὴν ἔχῃ μέσα του ὑπερηφάνεια. Ἄλλος ὑπερηφανεύεται γιὰ τὴν ὡραιότητά του, ἄλλος γιὰ τὴ σωματική του δύναμι, ἄλλος γιὰ τὴ γνῶσι καὶ ἐπιστήμη του, ἄλλος γιὰ τὰ πλούτη του, ἄλλος γιὰ τὰ παιδιά του, ἄλλος γιὰ τὴ γυναῖκα του, ἄλλος γιὰ τὴν πατρίδα του, ἄλλος γιὰ ὁ,τιδήποτε ἀπὸ τὰ ὑλικὰ ἀγαθά. Μέσ᾿ στὴ ῥίζα τῆς ὑπάρξεώς μας εἶνε ἡ ὑπερηφάνεια.
Τ᾽ ἀποτελέσματα τῆς ὑπερηφανείας ποιά εἶνε, ἀγαπητοί μου; Ἡ ἱστορία παλαιότερη καὶ νεώτερη μὲ μύρια παραδείγματα, καθὼς καὶ ἡ σύγχρονη πεῖρα, ὑπογράφουν ἐκεῖνο ποὺ εἶπε τὸ ἀψευδὲς στόμα τοῦ Λυτρωτοῦ μας, ὅτι «πᾶς ὁ ὑψῶν ἑαυτὸν ταπεινωθήσεται, ὁ δὲ ταπεινῶν ἑαυτὸν ὑψωθήσεται» (Λουκ. 18,14· βλ. καὶ 14,11). Αὐτὸ εἶνε νόμος ποὺ θέσπισε ὁ Κύριος.
Σᾶς παρακαλῶ σήμερα, ἀνοῖξτε τὸν προφήτη Ἠσαΐα καὶ θὰ βρῆτε κάποια φοβερὰ χωρία (βλ. Ἠσ. 6,11· 24,6-13). Λέει ἐκεῖ, προφητεύοντας πρὶν ἀπὸ ὀχτακόσα χρόνια, ὅτι ἐξ αἰτίας τῆς ὑπερηφανείας θὰ ἔρθῃ ἡμέρα ποὺ οἱ πόλεις θὰ ἀδειάσουν, θὰ μείνουν ἔρημες, ἀκατοίκητες, ἡ γῆ θὰ ἐρημώσῃ, οἱ ἄνθρωποι θὰ λιγοστέψουν. Ἐπειδὴ τὰ ἔθνη καὶ οἱ λαοὶ ὑπερηφανεύονται, θὰ ταπεινωθοῦν· θὰ γίνῃ «Ἁρμαγεδὼν» καὶ «σεισμὸς μέγας» (Ἀπ. 16,16,18)· καὶ μέσα στὰ ἐρείπια θὰ ταφοῦν στρατηγοὶ καὶ βασιλεῖς καὶ ἄρχοντες καὶ ἐπιστήμονες πυρηνικῶν ἐρευνῶν. Ἡ ὑπερηφάνεια εἶνε ὀλέθριο κακό.
* * *
Γι᾿ αὐτὸ ἀκριβῶς, ἀγαπητοί μου, καὶ ἡ ἁγία μας Ἐκκλησία σήμερα παρουσιάζει μπροστά μας δύο εἰκόνες, τὴ μαύρη εἰκόνα τοῦ ὑπερήφανου ἀνθρώπου ποὺ μιμεῖται τὸ δαίμονα, καὶ τὴ φωτεινὴ εἰκόνα τοῦ ταπεινοῦ. Ὁ ὑπερήφανος κάνει ἐχθρὸ τὸ Θεό· καὶ ὅποιος πάει κόντρα μὲ τὸ Θεό, ὅποιος κι ἂν εἶνε, θὰ γίνῃ στάχτη.
Σήμερα ἡ Ἐκκλησία μας ἀνοίγει τὸ Τριῴδιο. Κρεμάει ἀπὸ τὰ ἄστρα μιὰ σκάλα καὶ μᾶς λέει· Προχωρεῖτε, ἀνεβαίνετε, γίνετε ἀστροναῦτες τοῦ πνεύματος! Ἑβδομήντα ἡμέρες διαρκεῖ ἡ περίοδος αὐτή. Σήμερα εἶνε ἡ πρώτη ἡμέρα. Ἡ τελευταία θὰ εἶνε τὸ Μέγα Σάββατο, ὅταν ὁ ἱερεὺς σκορπίζοντας δαφνόφυλλα μέσα στὸ ναὸ θὰ λέῃ «Ἀνάστα, ὁ Θεός, κρῖνον τὴν γῆν…» (Ψαλμ. 81,8). Ἐμπρός! σαλπίζει τὸ ἱερὸ εὐαγγέλιο.
Ἂς ἀνεβοῦμε τὴ σκάλα αὐτή. Τὸ πρῶτο σκαλὶ γράφει ἐπάνω· Ταπεινωθῆτε! Ἂς ταπεινωθοῦμε, ἂς κλάψουμε, ἂς πενθήσουμε, ἂς γίνουμε ἐλαφροὶ σὰν φτερωτοὶ ἄγγελοι, καὶ τότε θὰ φτάσουμε στὰ ὕψη τῶν οὐρανῶν, γιὰ νὰ ὑμνοῦμε ἐκεῖ μαζὶ μὲ τοὺς ἀγγέλους Πατέρα Υἱὸν καὶ ἅγιον Πνεῦμα εἰς αἰῶνας αἰώνων· ἀμήν.
Σήμερα ἡ Ἐκκλησία μας ἀνοίγει τὸ Τριῴδιο. Κρεμάει ἀπὸ τὰ ἄστρα μιὰ σκάλα καὶ μᾶς λέει· Προχωρεῖτε, ἀνεβαίνετε, γίνετε ἀστροναῦτες τοῦ πνεύματος! Ἑβδομήντα ἡμέρες διαρκεῖ ἡ περίοδος αὐτή. Σήμερα εἶνε ἡ πρώτη ἡμέρα. Ἡ τελευταία θὰ εἶνε τὸ Μέγα Σάββατο, ὅταν ὁ ἱερεὺς σκορπίζοντας δαφνόφυλλα μέσα στὸ ναὸ θὰ λέῃ «Ἀνάστα, ὁ Θεός, κρῖνον τὴν γῆν…» (Ψαλμ. 81,8). Ἐμπρός! σαλπίζει τὸ ἱερὸ εὐαγγέλιο.
Ἂς ἀνεβοῦμε τὴ σκάλα αὐτή. Τὸ πρῶτο σκαλὶ γράφει ἐπάνω· Ταπεινωθῆτε! Ἂς ταπεινωθοῦμε, ἂς κλάψουμε, ἂς πενθήσουμε, ἂς γίνουμε ἐλαφροὶ σὰν φτερωτοὶ ἄγγελοι, καὶ τότε θὰ φτάσουμε στὰ ὕψη τῶν οὐρανῶν, γιὰ νὰ ὑμνοῦμε ἐκεῖ μαζὶ μὲ τοὺς ἀγγέλους Πατέρα Υἱὸν καὶ ἅγιον Πνεῦμα εἰς αἰῶνας αἰώνων· ἀμήν.
(†) ἐπίσκοπος Αὐγουστῖνος
