ΩΜΕΣ ΚΑΙ ΕΚΘΕΜΕΛΙΩΤΙΚΕΣ
ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΠΟΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ
«ΑΠΟΚΑΛΥΨΕΙΣ»
ΤΟΥ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΗ ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ κ. ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ
ΤΑ ΣΧΕΔΙΑ ΤΩΝ
ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΣΤΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΛΩΣΗ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ ΜΕΣΩ ΤΩΝ ΔΙΑΛΟΓΩΝ
Ο ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ ΕΚΠΡΟΣΩΠΕΙ ΤΗΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΣΤΟΥΣ ΔΙΑΛΟΓΟΥΣ!
Προχθές, ἀναρτήθηκε στὸ διαδίκτυο ἡ τελευταία συνέντευξη
τοῦ Μητροπολίτη Μεσσηνίας κ. Χρυσοστόμου, μὲ τοὺς δημοσιογράφους Νῖκο
Παπαχρήστου καὶ Ἀντώνη Τριανταφύλλου. Σ’ αὐτήν, μίλησε γιὰ πολλὰ θέματα, ὅπως γιὰ
τὴν ὑπόθεση τοῦ Καθηγουμένου Ἐφραίμ, τὶς σχέσεις Ἐκκλησίας–Πολιτείας καὶ τὴν
προοπτικὴ συγκλίσεως Πανορθοδόξου Συνόδου.
Τὸ ποίμνιο δὲν δικαιοῦται, κατὰ τὸν Μεσσηνίας κ.
Σαββᾶτο, νὰ συμμετέχει στὰ τῶν Διαλόγων ἢ νὰ τὰ γνωρίζει, γιατὶ εἶναι «βαθειὰ»
θεολογικὰ πράγματα, ποὺ μόνο οἱ ἐπίσκοποι τῆς περιωπῆς τοῦ Μεσσηνίας μποροῦν νὰ
τὰ κατανοοῦν, καὶ ἂν προσφερθοῦν στὸ λαό, σὲ ἀνθρώπους μὲ «ἰδεοληπτικές,
θρησκειοληπτικὲς καὶ ἰδεολογικὲς προκαταλήψεις», θὰ κακοποιήσουν τὸ κείμενο τοῦ
Διαλόγου, κινδυνεύει τὸ «κείμενο νὰ γίνει διάτρητο»! Ὁ λαός, λοιπόν, πρέπει νὰ
ἀποδέχεται τὶς ἀποφάσεις τῆς Ἐκκλησίας· καὶ ὅταν λέει Ἐκκλησία, φαίνεται καθαρὰ
ὅτι στὸ μυαλό του ἐννοεῖ κυρίως τὴν Σύνοδο τῶν ἐπισκόπων.
Καὶ λέγει: ὅταν «καταλήξουμε
σὲ ἕνα consensus ἀπόψεων καὶ ἀντιλήψεων» (πουθενὰ γιὰ ἀποδοχὴ τῶν Ὀρθοδόξων
θέσεων καὶ γιὰ μετάνοια τῶν αἱρετικῶν), τότε «θὰ χρειαστεῖ, εἶπε, ἕνας πάρα
πολὺ μεγάλος χρόνος, ἴσως διπλάσιος καὶ τριπλάσιος χρονικὰ ἀπ’ αὐτὸν ποὺ ἔχουμε
σήμερα, ὡς χρόνο Διαλόγου, γιὰ νὰ τὸ ἀφομοιώσει
ἡ Ἱεραρχία της, νὰ τὸ ἀφομοιώσουν οἱ ποιμένες τῆς Ἐκκλησίας, (οἱ ὁποῖοι, ὅταν
τὸ ἀφομοιώσουν) τότε θὰ κληθοῦν νὰ τὸ
ποῦν στὸν κόσμο καὶ νὰ κάνουν τὸν κόσμο κοινωνό»!
Ἔχει ἀπωθήσει στὸ βάθος τῆς συνειδήσεώς του τὴν
ὀρθόδοξη ἐκκλησιολογία καὶ τοὺς Κανόνες τῆς Ἐκκλησίας, τὴν διαχρονικὴ δηλ.
συνείδηση τῆς Ἐκκλησίας, ποὺ θέλουν τὸ λαὸ «φύλακας τῆς Πίστεως»· φύλακα
μάλιστα, κυρίως ἀπὸ ἐπισκόπους ποὺ ἔχουν ξεχάσει ὅτι ἀποστολή τους, δὲν εἶναι
οἱ συμπροσευχὲς μὲ τοὺς ἑτερόδοξους, ἀλλὰ ἡ προφύλαξη τοῦ ποιμνίου ἀπὸ τοὺς
ἑτερόδοξους. Δὲν διστάζει, βέβαια, σὲ ἄλλο σημεῖο νὰ ὁμιλεῖ γιὰ «Ὀρθόδοξη
Παράδοση» καὶ «κανονικὴ Παράδοση τῆς Ἐκκλησίας» καὶ νὰ ἐπικαλεῖται τοὺς Ἱ.
Κανόνες, ὅταν πρόκειται νὰ ὑποστηρίξει
τὶς θέσεις του.
Μίλησε γιὰ τὸ Πρωτεῖο, σύμφωνα μὲ τὶς θέσεις ποὺ ἀναπτύχθησκαν
στὴ Ραβέννα καὶ στὴν Ἐλοῦντα τῆς Κρήτης, θέσεις ποὺ καταδικάστηκαν ἀπὸ
Ἐπισκόπους, ἁγιορεῖτες Πατέρες, ἱερεῖς, καθηγητὲς Πανεπιστημίου, θεολόγους καὶ
λαϊκούς.
Ἐφαρμόζει τὴν νεοταξικὴ λογική, τῆς ἐνοχοποίησης ὅσων
ἐλέγχουν τὶς ἀντικανονικὲς ἐνέργειες τῶν ἡγητόρων τοῦ Οἰκουμενισμοῦ καὶ
διαμαρτύρονται γι’ αὐτές. Ἔτσι, ἐλαφρᾷ τῇ καρδίᾳ, ἀποδέχτηκε τὴν ἐρώτηση–τοποθέτηση
τοῦ δημοσιογράφου κ. Παπαχρήστου, ὅτι οἱ ἀντι-οικουμενιστὲς ...τρομοκρατοῦν τοὺς οἰκουμενσιτὲς ἐπισκόπους
ποὺ συμμετέχουν στοὺς θεολογικοὺς διαλόγους, γιὰ τοὺς δικούς τους σκοπούς!!!
Ἰσχυρίχτηκε, πὼς ἡ Σύνοδος τὸν δικαίωσε γιὰ τὶς αἱρετίζουσες θέσεις περὶ «μίας καὶ διηρημένης Ἐκκλησίας», τὶς ὁποῖες ἐξέφρασε καὶ γιὰ τὶς ὁποῖες
ἡ ΦΕΚΦ κατέθεσε ἐναντίον του Μηνυτήρια ἀναφορά, γιὰ τὶς ἴδιες θέσεις δέ,
συνεπίσκοποί του καὶ καθηγητὲς Πανεπιστημίου, καὶ διαμαρτυρήθηκαν καὶ τὸν
κατήγγειλαν στὴν Ἱ. Σύνοδο!
Ἀπομαγνητοφωνήσαμε ἕνα μεγάλο τμῆμα τῆς συνέντευξης
καὶ τὸ δημοσιεύουμε, γιὰ νὰ φανεῖ ποιοί εἶναι οἱ ἐκπρόσωποί μας στοὺς Διαλόγους
καὶ στὸ σῶμα τῆς Ἱεραρχίας τῆς Ἐκκλησίας. Ἐπίσκοποι, ποὺ δὲν ἔχουν καμιὰ σχέση
μὲ τοὺς Ἁγίους Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας, ποὺ ἔμμεσα κατηγοροῦν τοὺς Ἁγίους οἱ
ὁποῖοι ἀρνοῦνταν νὰ κάνουν διάλογο μὲ αἱρετικούς, γιατὶ (κατὰ τὴν λογική του)
ὅσοι ἀρνοῦνται αὐτοὺς τοὺς ἐνδοτικοὺς καὶ ἀντι-εὐαγγελικοὺς Διαλόγους, δὲν κατέχουν
τὴν ἀλήθεια! Καὶ αὐτοὶ ποὺ ἀρνήθηκαν τοὺς Διαλόγους ἦταν Ἅγιοι Πατέρες.
Προτάξαμε τὸ Β΄ μέρος ὅσων ἀπομαγνητοφωνήσαμε, γιατὶ
ἐκεῖ ἀναφέρονται θέματα σχετικὰ μὲ τοὺς καταστροφικοὺς (ὅπως γίνονται)
Διαλόγους μὲ τοὺς αἱρετικούς. Γι’ αὐτὸ τὸ τμῆμα θὰ ἀκολουθήσει μιὰ
ἀναλυτικότερη δημοσίευση. (Οἱ ὑπογραμμίσεις μέσα στὸ κείμενο εἶναι δικές μας).
Τὰ δύο Video τῆς
συνέντευξης ὑπάρχουν στὶς διεθύνσεις:
http://www.amen.gr/index.php?mod=x-video&op=viewv&id=8
καὶ http://www.amen.gr/index.php?mod=x-video&op=viewv&id=9
Η Σ Υ Ν Ε
Ν Τ Ε Υ Ξ Η
Β΄μέρος:
Τριανταφύλλου Ἀντ.
(δημ.): Ἐκτὸς ἀπὸ τὸν ἐσωτερικὸ διάλογο τῆς Ἐκκλησίας ὑπάρχει καὶ ὁ ἐξωτερικὸς
διάλογος μὲ τὴν δυτικὴ Ἐκκλησία...
Μεσσηνίας
Χρυσόστομος: Πάντα ἡ Ἐκκλησία διελέγετο καὶ πρὸς τὰ ἔξω καὶ πρὸς τὰ μέσα.
Πάντα. Ἂν διαβάσουμε τὰ ἔργα τῶν Πατέρων, πάντα εἶχε διάλογο μὲ τοὺς
σχισματικούς, μὲ τοὺς αἱρετικούς, μὲ τοὺς ἀποσυνάγωγους. Διαβᾶστε τὸν Μ.
Βασίλειο, διαβᾶστε τὸν Ἰωάννη τὸν Χρυσόστομο. Γιατὶ τὸ κάνει αὐτὸ ἡ Ἐκκλησία;
Τὸ κάνει γιατὶ ἔχει συνείδηση ὅτι αὐτὸ ποὺ κατέχει ἡ ἴδια ὡς ἀλήθεια, εἶναι ἡ
μία καὶ μοναδικὴ ὁδὸς πρὸς σωτηρίαν. Καὶ κάθε ἕνας ὁ ὁποῖος γιὰ τὸν ὁποιοδήποτε
λόγο βγαίνει ἐκτὸς Ἐκκλησίας ἢ διαφοροποιεῖται ἀπὸ τὴν διδασκαλία τῆς
Ἐκκλησίας, ἐκείνη πρέπει μέσα ἀπὸ μιὰ διαδικασία διαλόγου, ποὺ σημαίνει
σεβασμὸς τῆς ἐλευθερίας καὶ τῶν ἀπόψεων τοῦ ἄλλου, νὰ πείσει αὐτοὺς τοὺς
ἀνθρώπους, τὶς ὁμάδες, τὶς Ἐκκλησίες (πεῖτε το ὅπως θέλετε, χαρακτηρεῖστε το
ὁμολογίες), νὰ τοὺς πείσει ὅτι πρέπει νὰ βρεῖτε, τί πρᾶγμα; τὴν ἀρχὴ ἀπὸ ἐκεῖ
ποὺ διαφοροποιηθήκατε, ὥστε νὰ συνειδητοποιήσετε ὅτι ἐσεῖς φύγατε. Κι αὐτὸς
εἶναι ὁ σκοπὸς τοῦ Διαλόγου. Δὲν εἶναι, οὔτε συζητοῦμε 10 ἄτομα γιὰ νὰ
φτιάξουμε μιὰ κολλεγιὰ μεταξύ μας..., οὔτε γιατὶ κάνουμε ἐκκλησιαστικὴ
διπλωματία, ὅπως ἀκούω καὶ διαβάζω νὰ δηλώνουν ὁρισμένοι ὀρθόδοξοι ἀρχιερεῖς,
οὔτε ἔχουμε τὴν δυνατότητα ἢ τὴν πολυτέλεια μέσα σ’ ἕνα τέτοιο πλουραλισμὸ
ἀπόψεων, θέσεων, ἐκφράσεων θεολογικῶν καὶ πολλῷ μᾶλλον ἐνημέρωσης μέσα ἀπὸ τὰ
σάϊτ, νὰ πιστεύουμε ὅτι μποροῦμε νὰ εἴμαστε ἐνδοτικοὶ καὶ ὑποχωρητικοὶ σὲ ὁρισμένα
πράγματα.
Παπαχρήστου Ν.
(δημ.): Κάποιοι δείχνουν νὰ φοβοῦνται τὸν διάλογο ἢ νὰ τοὺς ἐνοχλεῖ ὁ διάλογος.
Μεσσηνίας
Χρυσόστομος: Ἡ Παράδοση καὶ ἡ διδασκαλία τῶν Πατέρων ἔχει δείξει ὅτι αὐτοὶ ποὺ
φοβοῦνται τὸν διάλογο ἢ τὸν ἀποφεύγουν τὸν διάλογο, δὲν ἔχουνε ἑδραιωθεῖ στὴν
πίστη τους. Καὶ δὲν πιστεύουν ὅτι κατέχουν τὴν ἀλήθεια. Ἄρα λοιπόν, θὰ πρέπει
πρῶτα νὰ διερωτηθοῦν οἱ ἴδιοι ὲὰν ὄντως πιστεύουν αὐτὸ τὸ ὁποῖο ὁμολογοῦν ἢ
ἀμφιβάλλουν.
Παπαχρήστου
Ν.: Καὶ ὁ διάλογος μὲ τοὺς Ρωμαιοκαθολικούς, γιατὶ ἐκεῖ ἀκριβῶς εἶναι καὶ οἱ
ἐνστάσεις τους, ὅπως διεξάγεται, σὲ ποιά πορεία εἶναι;... γιατὶ φαίνεται ὅτι
κάπου ἔχει παγώσει...
Μεσσηνίας
Χρυσόστομος: Δὲν ἔχει παγώσει. Ὁ διάλογος σήμερα μὲ τοὺς Ρωμαιοκαθολικούς,
βρίσκεται σὲ μιὰ πολὺ δύσκολη καμπή. Ἔχουμε μπεῖ νὰ συζητοῦμε τὸ πρόβλημα τὸ
ὁποῖο ἀπὸ τὸ 1054 δημιούργησε τὴν ὁριστικὴ ρήξη μεταξὺ ἀνατολικῆς καὶ δυτικῆς
Ἐκκλησίας. Καὶ εἶναι τὸ πρόβλημα τοῦ Πρωτείου.
Πρέπει νὰ ποῦμε ὅτι μέσα ἀπὸ τὰ κείμενα τὰ ὁποῖα ἔχουν ἐκδοθεῖ..., οἱ
Ρωμαιοκαθολικοὶ ἔχουν ἀποδεχθεῖ ὅτι στὴν Ἐκκλησία πάντα ὑπῆρχε Πρωτεῖο, ὄχι
μόνο του, ἀλλὰ σὲ σχέση μὲ τὴν λειτουργία τῆς Συνόδου. Αὐτὸ τὸ ὁποῖο αὐτὴ τὴν
στιγμὴ δὲν μποροῦν, ὄχι ν’ ἀποδεχθοῦν, ἀλλὰ εἶναι στὸ βάθος κατανόησης, εἶναι
πῶς αὐτὸ τὸ Πρωτεῖο μιᾶς τοπικῆς Ἐκκλησίας, δὲν μπορεῖ νὰ γίνει Πρωτεῖο
Καθολικῆς Ἐκκλησίας, τῆς Καθολικότητος τῆς Ἐκκλησίας, χωρὶς νὰ εἶναι ἐνταγμένο
σὲ μιὰ Συνοδικὴ διαδικασία.
Εἶναι σὰν νὰ
λέμε, προσέξτε, χρησιμοποιῶ μιὰ εἰκόνα πολὺ ἁπλῆ γιὰ καταλάβουμε ποιό εἶναι τὸ
πρόβλημα. Ζητοῦμε ἀπὸ μία Ἐκκλησία, τοὺς Ρωμαιοκαθολικούς, νὰ κατανοήσουν πῶς
λειτουργεῖ ἡ Σύνοδος, ὅτι μπορεῖ μέσα σ’ αὐτὸ τὸ σῶμα ν’ ἀμφισβητεῖ ὁ ἕνας τὸν
ἄλλον, ὅλοι μαζὶ ν’ ἀμφισβητοῦμε τὸν Πρῶτο, ὁ Πρῶτος μπορεῖ ν’ ἀμφισβητεῖ ἐμᾶς,
ἀλλὰ μέσα ἀπὸ αὐτὴ τὴν διαδικασία διαλόγου καὶ συζητήσεων, θὰ φτάσουμε σ’ ἕνα
σημεῖο ποὺ θὰ εἴμαστε ὁμόφρονες. Αὐτὸ λοιπόν, ἡ Καθολικὴ Ἐκκλησία δὲν μπορεῖ νὰ
τὸ συνειδητοποιήσει, πῶς λειτουργεῖ. Γιατί; Γιατὶ ἀπὸ τὸ 900 μ.Χ. περίπου καὶ
ἑξῆς, δὲν εἶχαν Σύνοδο στὴν λειτουργία τους. Ἐπεβλήθη ἕνα πρόσωπο τὸ ὁποῖο τὶς
ἀπόψεις του τὶς ἐπέβαλε. Εἶναι λοιπόν, σὰν νὰ λέμε σ’ ἕνα παιδὶ νὰ τοῦ δώσουμε
ἕνα παιχνίδι, καὶ νὰ τοῦ ποῦμε νὰ τὸ συναρμολογήσει καὶ νὰ φτιάζει ἀπὸ αὐτὸ τὸ
παιγνίδι ἕνα ἄλογο. Ἂν τὸ παιδὶ δὲν ἔχει δεῖ τὸ ἄλογο, πῶς θὰ τὸ φτιάξει καὶ θὰ
τὸ συναρμολογήσει;
Εἶναι λοιπόν,
ἡ Ὀρθόδοξη Παράδοση, ἡ κανονικὴ Παράδοση τῆς Ἐκκλησίας, ἡ ὁποία ἔρχεται μέσα
ἀπὸ κείμενα, μέσα ἀπὸ διαδικασίες νὰ πείσουμε (σ.σ. τοὺς ἑτερόδοξους), αὐτὸς
εἶναι ὁ σκοπὸς τοῦ διαλόγου, νὰ τοὺς πείσουμε ὅτι, κοιτάξτε, αὐτὸ ποὺ χάσατε καὶ
ποὺ δὲν εἶναι πλέον στὴν Παράδοσή σας, θὰ τὸ ἀναζητήσετε πηγαίνοντας λίγο πιὸ
πίσω, ὅπου τὰ κείμενα αὐτὰ κι ἐσεῖς τὰ ἀποδεχόσαστε κι ἐμεῖς τ’ ἀποδεχόμεθα.
Κοιτάξτε λοιπόν, πῶς λειτουργοῦσε ἡ Ἐκκλησία τῆς Ρώμης ἢ ἡ Ἐκκλησία τῆς Δύσης,
μὲ βάση τὰ κείμενα αὐτά· καί, ὅταν αὐτὸ ἀρχίζει καὶ ὡριμάζει μέσα στὴ συνείδηση
τὴν θεολογικὴ τῆς Ἐκκλησίας κι ἀποτυπώνεται σ’ ἕνα χαρτί, τότε γίνεται ἕνα
βῆμα.
Δὲν εἶναι
σκοπός μας σὲ κάθε συνάντησή μας νὰ βγάζουμε ἕνα κείμενο καὶ οὔτε εἶναι σκοπός
μας αὐτὸ τὸ κείμενο νὰ γίνεται διάτρητο ἀπὸ τὶς ὁποιεσδήποτε ἰδεοληπτικές,
θρησκειοληπτικὲς καὶ ἰδεολογικὲς προκαταλήψεις ποὺ ἔχει ὁ κάθε ἀναγνώστης τοῦ
κειμένου. Τὰ κείμενα αὐτὰ τίθενται στὴν διάθεση τῶν Ἐκκλησιῶν, οἱ Ἐκκλησίες
μέσῳ τῆς Συνοδικῆς ὁδοῦ –ἐὰν τὶς σεβόμεθα τὴν συνοδικὴ ὁδὸ– ἔχει δικαίωμα νὰ
ἐπιφέρει παρατηρήσεις, νὰ κάνει προσθῆκες, νὰ κάνει ἀφαιρέσεις γιὰ νὰ καταστεῖ
ἐπίσημο κείμενο ἑνὸς θεολογικοῦ διαλόγου.
Παπαχρήστου
Ν.: Τώρα ἐσεῖς (ὡς ἐκπρόσωπος τῆς Ἐκκλησίας μας) ἔχετε βρεθεῖ στὸ στόχαστρο
ἀδελφῶν σας ἀρχιερέων, ὑπῆρξε κάποιος ποὺ σᾶς χαρακτήρισε σχεδὸν βλάσφημο...,
καὶ ὑπῆρξε μιὰ σειρὰ ἀλληλογραφίας μὲ ἀδελφούς σας ἀρχιερεῖς. Γιατί φαίνεται
ὅτι στὸ ἐσωτερικὸ τῆς Ἱεραρχίας τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος, ἐνῶ ὑπάρχει μιὰ
ἐπίσημη βούληση γιὰ τὴ συμμετοχὴ στὸ διάλογο, τὴν ἴδια στιγμῆ ὐπάρχει κι ἕνα
ἔντονο ρεῦμα ποὺ λέει, ναὶ μὲν στὸ διάλογο, ἀλλὰ στὴν πραγματικότητα ἐργάζεται
γιὰ νὰ μὴ γίνεται ὁ διάλογος; Ἐντάσσεται κι αὐτό στὴν πολυφωνία...;
Μεσσηνίας
Χρυσόστομος: Κατ’ ἀρχὴν θέλω νὰ σᾶς πῶ τὸ ἑξῆς. Ποτὲ δὲν ἀρνήθηκα νὰ δώσω
ἐξηγήσεις σ’ ὅποιον μοῦ τὶς ζήτησε. Ποτὲ δὲν ἤμουνα ἀντίθετος στὸ νὰ
διαλεχθῶ... Ἐκεῖνο ποὺ δὲν μπορῶ νὰ δεχθῶ εἶναι ὅτι, ἐπίσκοπος πρὸς συνεπίσκοπο
νὰ τὸν χαρακτηρίζει, ὄχι μὲ τὴν λέξη αἱρετικός, ἀλλὰ ὅτι πρέπει ν’ ἀφήσει τὸ
θυσιαστήριο καὶ νὰ φύγει κι ἀπὸ τὴν Σύνοδο, γιατὶ ἐξέφρασε μιὰ διαφορετικὴ ἴσως ἀντίληψη ἢ ἑρμηνεία ἑνὸς πράγματος.
(σ.σ. Κι ἂν αὐτὴ ἡ διαφορετικὴ ἀντίληψη ἢ ἑρμηνεία ἐπαναλαμβάνεται πεισμόνως
καὶ ἀποτελεῖ αἵρεση;). Καὶ δὲν μπορῶ νὰ τὸ
δεχθῶ, ὅταν αὐτὰ τὰ πράγματα λέγονται μὲ τόσο ἀπόλυτο καὶ ἀποφθεγματικὸ τρόπο.
Ἐγὼ ὅ,τι ἔχω νὰ πῶ, τὸ θέτω σὲ δημόσιο διάλογο, μέχρι στιγμῆς δὲν ἔχω δεῖ
κανένα νὰ θελήσει νὰ κάνουμε αὐτὸ τὸν διάλογο, γιὰ ὁποιαδήποτε ἀπὸ τὰ θέματα τὰ
ὁποῖα ἔχω θίξει, ἀκούω κριτικές, ἀκούω ἐπικρίσεις, ἀκούω κατακρίσεις, ἀλλὰ δὲν
ἔχω ἀκούσει κάποιον νὰ ἔρθει νὰ μοῦ πεῖ, ὅτι ἔλα νὰ μιλήσουμε, νὰ δοῦμε τί
εἶναι αὐτό.
Δύο φορὲς ποὺ
ἐκλήθην ἀπὸ τὴν Ἱεραρχία νὰ ἐνημερώσω γιὰ τὸ θέμα τοῦ διαλόγου μὲ τοὺς
Ρωμαιοκαθολικούς, τὸ ἔκανα. Καὶ ἡ Ἱεραρχία ὁμόφωνα, χωρὶς κανένας ἀπὸ τοὺς παρόντες συνεπισκόπους μου δὲν ἔφερε ἀντίρρηση ἢ δὲν ἀμφισβήτησε αὐτὰ τὰ ὁποῖα εἶπα. Κι ἀκόμα
ὅταν ἡ Διαρκὴς Ἱ. Σύνοδος μᾶς κάλεσε νὰ συζητήσουμε τὸ θέμα, ἀπεφάνθη ὅτι δὲν ἔχω καμία ἐκκλησιολογικὴ ἀπόκλιση.
Ὡς ἐκ τούτου
λοιπόν, ὅποιοι ἄλλοι κληρικοὶ ἢ λαϊκοὶ νομίζουν πὼς δὲν τοὺς ἱκανοποιεῖ μιὰ
τέτοια ἀπόφαση καὶ πολλῷ μᾶλλον δὲν τοὺς ἱκανοποιεῖ μιὰ ἀπόφαση τῆς Ἱεραρχίας
γιὰ τὴν συνέχιση τοῦ διαλόγου, τότε εἶναι δικό τους θέμα τὸ πῶς θέτουν καὶ
κατανοοῦν τὴ σχέση τους σὲ ἀναφορὰ πρὸς τὴν Ἱ. Σύνοδο.
Τώρα νὰ πῶ,
γιατί ὑπάρχει αὐτὴ ἡ ἀντίδραση ἐκ μέρους ὁρισμένων ἱεραρχῶν ἢ ἡ παρανόηση
λειτουργίας τοῦ διαλόγου. Εἶναι ἀλήθεια ὅτι ὑπάρχει ἕνα ἔλλειμμα ἐνημέρωσης. Κι
αὐτὸ γιατί; Διότι εἶναι πολὺ δύσκολο τὰ κείμενα ποὺ βγαίνουν θεολογικὰ νὰ τὰ
ἀναλύσεις καὶ νὰ γίνουν κατανοητὰ στὸν κόσμο. Αὐτὸ ὅμως εἶναι ἕνα θέμα ποὺ τὸ
ἀντιμετωπίζουμε καὶ οἱ Ὀρθόδοξοι καὶ οἱ Ρωμαιοκαθολικοί. Εἶναι αὐτὸ ποὺ πολλὲς
φορὲς λέμε τὸ θέμα τῆς ἐκκλησιαστικῆς ἀποδοχῆς τῶν κειμένων τοῦ διαλόγου...
Ὅμως δὲν εἶναι δυνατὸν ἔτσι ὅπως εἶναι δομημένα τὰ κείμενα νὰ γίνει ἑρμηνεία
τους πρὸς τὰ ἔξω. Αὐτὸ ποὺ υἱοθέτησε ὁ μακαριώτατος, σὲ κάθε Ἱεραρχία, ἐὰν
ὑπάρχει κάποιο πρόβλημα ἀναφορικὰ μὲ τὸ διάλογο, ὁ ἀντίστοιχος ἐκπρόσωπος τοῦ
διαλόγου νὰ ἐνημερώνει τὸ σῶμα τῆς Ἱεραρχίας γιὰ τὸ τί ἔχει γίνει καὶ σὲ ποιά
θέση βρισκόμαστε, νομίζω ὅτι εἶναι ἡ καλύτερη λύση γιὰ νὰ μὴν ὑπάρξουν
παρεξηγήσεις καὶ παρερμηνεῖες.
Τριανταφύλλου Ἀντ.:
... Ὁ διάλογος ἔχει κάποιο τέλος, ἔχει κάποιο σκοπό;... Ἐφ’ ὅσον δὲν ὑπάρχει
καὶ κάποιο σημεῖο ἐπαφῆς (γιατὶ καὶ ἐσεῖς μᾶς εἴπατε ὅτι βρίσκονται οἱ
διαπραγματεύσεις σὲ μιὰ πολὺ κρίσιμη καμπή), ἐνδεχομένως νὰ μὴν μπορεῖ νὰ
ὑπάρξει καὶ συμφωνία...
Μεσσηνίας
Χρυσόστομος: Ναί, ἀλλὰ ἐκτὸς ἀπὸ διαφωνίες, ὑπάρχουν πολλὰ ἄλλα θέματα στὰ
ὁποῖα ἔχει ὑπάρξει συμφωνία.
Τριανταφύλλου Ἀντ.:
Γιὰ τὸ ἴδιο τὸ ποίμνιο, γιατὶ ἡ Ἐκκλησία δὲν εἶναι μόνο ... (σ.σ. οἱ κληρικοί).
Μεσσηνίας
Χρυσόστομος: Τὸ ἴδιο τὸ ποίμνιο δὲν
μπορεῖ αὐτὴ τὴν στιγμὴ νὰ ἀποφανθεῖ περὶ τοῦ διαλόγου, διότι ἀκόμα
βρισκόμαστε σὲ μία ἐπεξεργασία ἀποτύπωσης καὶ διατύπωσης μιᾶς κοινῆς ἀντίληψης
καὶ προσέγγισης αὐτῶν ποὺ μᾶς χωρίζουν. Δὲν εἶναι ὁ σκοπὸς τοὺ θεολογικοῦ
διαλόγου, νὰ κάνει τὴν ποιμαντικὴ τῶν διαλόγων. Αὐτὸ εἶναι ἕνα τρίτο στάδιο.
Μετὰ ἀπὸ τὸ θεολογικὸ διάλογο, ἐὰν καταλήξουμε κάπου, γιατὶ μπορεῖ καὶ νὰ μὴν
καταλήξουμε, καὶ νὰ κρίνουμε ὅτι θεολογικὰ δὲν μποροῦμε νὰ κάνουμε κανένα βῆμα
ἄλλο καὶ νὰ σταματήσει ὁ διάλογος. Αὐτὸ δὲν θὰ τὸ πῶ ἐγὼ ὅμως. Μπορεῖ νὰ τὸ
ἐκφράσω μέσα στὴν ὁλομέλεια τοῦ διαλόγου τῆς Μ.Θ.Ε., ἀλλὰ αὐτὸ πρέπει νὰ γίνει
ἀποδεκτὸ καὶ ἀπὸ τοὺς ἄλλους..., ὅτι ἔχουμε θεολογικὸ ἀδιέξοδο.
Ἂν δηλαδὴ τὸ
δικό μου μυαλὸ φτάνει μέχρι ἐδῶ, καὶ ὑπάρχει ἕνας ἄλλος ἄνθρωπος ποὺ τὸ μυαλό
του μπορεῖ νὰ φτάσει δέκα μέτρα μακρύτερα, ἐννοῶ ἑρμηνευτικά, μπορῶ ἐγὼ νὰ
δεσμεύσω τὸ σῶμα τῶν θεολόγων... Ἂν λοιπόν, ποῦμε ὅτι προχώρησε ὁ διάλογος καὶ καταλήξαμε σὲ ἕνα consensus ἀπόψεων καὶ ἀντιλήψεων, αὐτὸ θὰ τὸ πάρει ἡ Ἐκκλησία
Συνοδικά, τὸ ὁποῖο θὰ χρειαστεῖ ἕνας πάρα πολὺ μεγάλος χρόνος, ἴσως διπλάσιος καὶ τριπλάσιος χρονικὰ ἀπ’ αὐτὸν ποὺ ἔχουμε σήμερα, ὡς χρόνο διαλόγου,
γιὰ νὰ τὸ ἀφομιώσει ἡ Ἱεραρχία της,
νὰ τὸ ἀφομοιώσουν οἱ ποιμένες τῆς
Ἐκκλησίας, οἱ ὁποῖοι ποιμένες τῆς Ἐκκλησίας (ὅταν τὸ ἀφομοιώσουν), τότε θὰ
κληθοῦν νὰ τὸ ποῦν στὸν κόσμο καὶ νὰ κάνουν τὸν κόσμο κοινωνό.
Μὲ τὴν ἴδια
διαδικασία γίνεται καὶ ἡ ἔννοια τοῦ σχίσματος. Τὸ σχίσμα ἔγινε τὸ 1054· ξέρετε
ὅτι (μέχρι καὶ) τὸν 19ο αἰῶνα ὁ κόσμος δὲν εἶχε καταλάβει τὶ εἶναι τὸ σχίσμα
μεταξὺ τῶν δύο Ἐκκλησιῶν;... Θὰ πῶ τὸ ἑξῆς παράδειγμα. Φτάσαμε σ’ ἕνα consensus θεολογικό. Ἀπὸ δῶ
καὶ πέρα, αὐτὸ τὸ consensus
τὸ θεολογικὸ πρέπει νὰ γίνει ποιμαντική. Τί σημαίνει ποιμαντική; Σημαίνει ὅτι
πρέπει αὐτὴ ἡ θεολογία νὰ περάσει στὰ λειτουργικὰ κείμενα τῆς Ἐκκλησίας,
πρῶτον. Μὰ ὁ διάλογος σταμάτησε, τέλειωσε ὁ θεολογικὸς διάλογος. Καὶ ἀπ’ αὐτὴν
τὴν στιγμὴ συζητοῦν πῶς αὐτὰ τὰ πράγματα θὰ γίνουν ἀποδεκτὰ ἀπὸ τὴν
ἐκκλησιαστικὴ συνείδηση καὶ τῶν ἀντιχαλκηδονίων καὶ τῶν Ὀρθοδόξων, γιὰ νὰ
ξεκινήσει μιὰ διαδικασία ποιμαντικῆς.
Παπαχρήστου
Ν.: ...Γύρω ἀπὸ τὸ διάλογο συναντιοῦνται διάφορες δράσεις, κινήσεις... Εἴχαμε
πρὶν δυὸ χρόνια τὸ κείμενο ποὺ κυκλοφοροῦσε, ἡ «Ὁμολογία Πίστεως κατὰ τοῦ
Οἰκουμενισμοῦ», οἱ ἀντι-οἰκουμενιστικοὶ (ὅπως ὀνομάζονται κύκλοι) φαίνεται νὰ
ἔχουν μιὰ ἔντονη παρουσία τὰ τελευταῖα χρόνια· θεωρεῖται ὅτι γύρω ἀπὸ αὐτὴν τὴν
διαδικασία, εἴπατε ὅτι δὲν ὑπάρχει ἐνημέρωση, μήπως λοιπόν, αὐτὴ ἡ ἔλλειψη
ἐνημέρωσης ἐπιτρέπει σὲ κάποιους νὰ ἑρμηνεύουν, ἐνδεχομένως καὶ νὰ
παρερμηνεύουν τὸ τί συμβαίνει αὐτὴν τὴν ὥρα γιὰ τοὺς δικούς τους λόγους;
Μεσσηνίας
Χρυσόστομος: ... Μᾶς ρωτᾶνε: μὰ τί είπατε στὶς συναντήσεις αὐτές. Νὰ πεῖς τί,
ὅτι εἴπαμε; Ὅτι ὑπῆρξαν Ὀρθόδοξοι οἱ
ὁποῖοι γιὰ λόγους σκοπιμοτήτων πῆγαν μὲ
τοὺς καθολικοὺς στὰ ἐπιχειρήματα;... Ὅτι ὑπῆρξαν ὀρθόδοξοι ἐκπρόσωποι, οἱ
ὁποῖοι ἀμφισβητούσανε τὴν κανονικότητα τοῦ 28ου Κανόνος τῆς Δ΄ Οἰκουμενικῆς
Συνόδου; Νὰ ὑπάρχουν ἐκπρόσωποι ὀρθόδοξοι
οἱ ὁποῖοι βγαίνουνε ὑποστηρικτὲς τοῦ
πρωτείου τοῦ ἐπισκόπου Ρώμης, γιατὶ θέλουνε νὰ δημιουργήσουνε ἀντιστάθμισμα
στὸ οἰκουμενικὸ πατριαρχεῖο; Μπορεῖς νὰ βγεῖς καὶ νὰ τὰ πεῖς αὐτά; Μὲ
προκαλεῖτε κι ὁρίστε, τὰ λέω.... Κι ἀναγκαζόμαστε οἱ ὑπόλοιποι νὰ διορθώσουμε...;
ἐκτιθέμεθα ἔναντι τῶν συνομιλητῶν
μας...
Καὶ ὅλα αὐτὰ
δὲν δίνουν μιὰ καλὴ εἰκόνα πρὸς τὰ ἔξω, τὸ τί γίνεται μὲ τὸν διάλογο... καὶ
ἀμαυρώνουν τὸν οὐσιαστικὸ λόγο καὶ ρόλο τοῦ διαλόγου ποὺ εἶναι ἡ θεολογικὴ
ἀποτύπωση κάποιων πραγμάτων. Γινόταν μιὰ ὁλόκληρη συζήτηση στὴν Βιέννη, πῶς ὁ
ἐπίσκοπος Ρώμης ἐξέφραζε τὸ Πρωτεῖο του σὲ σχέσει μὲ τὴν Ἀνατολή. Καὶ οἱ
συνομιλητές ἐπέμεναν, ὅτι ναί, εἶναι τὸ Ἔκκλητο. Τὸ δέχομαι... Ναί, ἀλλὰ ὅταν
τοὺς ρωτήσαμε, αὐτὸ τὸ Ἔκκλητο πῶς τὸ διευθέτησε, πῶς τὸ διαχειρίστηκε ὁ Ρώμης; Ἀναγκάστηκαν νὰ μᾶς ποῦν: μὲ Σύνοδο.
Ἀφοῦ τὸ λέει τὸ κείμενο. Δηλ. αὐτὸ σημαίνει ὅτι ἐμεῖς κάναμε ὑποχώρηση κι αὐτὸ
δὲν εἶναι ἕνα θετικὸ βῆμα μέσα ἀπὸ ἕνα διάλογο θεολογικό; Πρέπει αὐτὸ νὰ βγοῦμε νὰ τὸ ποῦμε; Τί θὰ γίνει ἂν τὸ ποῦμε αὐτό; Δὲν φτάνει ὅτι καταγράφηκε σ’ ἕνα χαρτί
καὶ εἶναι δέσμευση γιὰ τοὺς συνομιλητές μας; Ἀλλὰ καὶ συγχρόνως ὅτι τοὺς ἑνώνει
μὲ μία παράδοση τὴν ὁποία τὴν εἶχαν χάσει;
Παπαχρήστου
Ν.: Θέλω νὰ ἑστιάσουμε στὸ κομμάτι τῶν πυρῶν ποὺ δέχεται ἀπὸ συγκεκριμένους
κύκλους ὁ διάλογος. Θεωρεῖτε δηλ. ὅτι ὑπάρχει μία προσπάθεια τρομοκράτησης ὅσων
συμμετέχουν σ’ αὐτὸν τὸν διάλογο; Καὶ μία προσπάθεια παρουσίασής τους ὡς ἀπόλυτα ἐνδοτικοὺς στὴν Ρωμαιοκαθολικὴ
Ἐκκλησία καὶ σ’ ἕνα κομμάτι τοῦ ποιμνίου. Ὑπάρχει μιὰ παραπληροφόρηση τέτοιου
εἴδους;
Μεσσηνίας
Χρυσόστομος: Ὑπάρχει πάρα πολύ, καὶ ἔντονη μάλιστα παραπληροφόρηση.
Αὐτὸ ποὺ μετράει εἶναι ὅτι ὁ κάθε ἕνας ἐπίσκοπος καὶ θεολόγος ποὺ πηγαίνει νὰ
συμμετάσχει στὴ συνάντηση αὐτὴ τὴν θεολογική, δὲν πηγαίνει ἀφ’ ἑαυτοῦ, ἀλλὰ
πηγαίνει κατ’ ἐντολὴν τῆς Ἐκκλησίας
του. Ἐὰν ἡ Ἐκκλησία κρίνει ὅτι δὲν
μπορεῖ νὰ ἀνταποκριθεῖ σὲ αὐτὸ τὸ διακόνημα ποὺ τοῦ ἔχει δώσει, τότε ἡ
Ἐκκλησία εἶναι αὐτὴ ποὺ θὰ ἀποφασίσει νὰ τὸν ἀντικαταστήσει. Ὄχι ὅλοι αὐτοὶ οἱ
ὁποῖοι βγαίνουνε καὶ ἀποφαίνονται ὡς πάπες μέσ΄ στὴν Ὀρθοδοξία, γιὰ τὸ τί εἶναι
ὀρθόδοξο καὶ τί δὲν εἶναι ὀρθόδοξο, καὶ νὰ κρίνουνε καὶ νὰ κατακρίνουνε
ἐπισκόπους καὶ νὰ ἀμαυρώνουν προσωπικότητες ἐπισκόπων (σ.σ. Ἐκκλησία, εἶναι
φανερὸ πὼς θεωρεῖ μόνο τὴ Σύνοδο, ἐνῶ ἡ φωνὴ τοῦ λαοῦ, ἀποτελεῖ «ἰδεοληψίες»
κ.λπ. Ἂν ὁ λαὸς ἀναφέρεται καὶ στηρίζεται στοὺς Ἁγίους Πατέρες, αὐτὸ δὲν τὸν
ἐνδιαφέρει).
Α΄μέρος:
Παπαχρήστου
Ν.: Ἕνα θέμα ποὺ πολλὲς φορὲς ἔρχεται στὴν ἐπικαιρότητα ἔχει νὰ κάνει μὲ τὴ
μετάφραση τῶν λειτουργικῶν κειμένων. Τὴν πιὸ πρόσφατη συζήτηση τὴν ἄνοιξε ὁ
μητροπ. Πρεβέζης, κάνοντας ἕνα θαρραλέο βῆμα στὰ ὅρια τῆς ἐπαρχίας του ποὺ
δέχτηκε τὴν κριτικὴ ἀπὸ πολλοὺς ἱεράρχες. Πιστεύετε ὅτι, μέσ’ στὸ γενικότερο
πρόβλημα ποὺ δημιουργεῖται ἐπικοινωνίας, δημιουργεῖ προβλήματα στὴν κοινωνία,
εἶναι καὶ αὐτὸ τῆς γλώσσας;
Μεσσηνίας
Χρυσόστομος: κατ’ ἀρχὴν δὲν εἶναι μόνο ὁ μητροπ. Πρεβέζης. Ὑπάρχουν κι ἄλλοι
μητροπολίτες οἱ ὁποῖοι ἐφαρμόζουν αὐτὴν τὴν ἀρχὴ υἱοθέτησης καὶ ἀντικατάστασης
τῆς λειτουργικῆς γλώσσας ἀπὸ τὴν νεοελληνικὴ γλῶσσα. Γενικὰ στὴν πατρίδα μας ὑπάρχει
ἕνα πρόβλημα γλώσσης. Αὐτό, ὅμως, δὲν ἔχει νὰ κάνει μὲ τὴν λατρεία τῆς
Ἐκκλησίας, ἡ ὁποία γλῶσσα, ἡ λειτουργικὴ καὶ ἡ λατρευτικὴ εἶναι μία γλῶσσα
ἐμπειρική. Τί θέλω νὰ πῶ. Ὅταν ἡ γιαγιά μου ἦταν τελείως ἀγράμματη καὶ πήγαινε
στὴν Ἐκκλησία καὶ ἄκουγε τὸν παπὰ νὰ λέει κάποιες ἐκφράσεις λειτουργικές, δὲν
τὴν ἐνδιέφερε ἂν τὸ κατάλαβε μὲ τὸ μυαλό της ἢ δὲν τὸ κατάλαβε, τὸ θέμα εἶναι
τί κατανοοῦσε ἐκείνη, ἀπὸ τὴ θέση της ποὺ ἦταν ὡς πιστός, κι ἔκανε τὸν σταυρό
της. Δηλ. πὼς θὰ ποῦμε τὴν λέξη «Κύριε ἐλέησον»; «Ἐλέησέ μας, Κύριε». Τί
ἀλλάζει λεκτικά, αὐτὸ ποὺ λέω, ἀπὸ αὐτὸ ποὺ εἶπα προηγουμένως; Τί καταλάβαινε ἡ
γιαγιά σου; ... Δὲν καταλάβαινε ὅτι ὁ Κύριος ποὺ εἶναι σωτηρία της, γι’ αὐτὴν
εἶναι σωτηρία καὶ ἔλεος.
Τριανταφύλλου
Ἀντ.: Κάποιοι, ὅμως, μιλᾶνε γιὰ αὐθεντίες τῶν κειμένων, ἡ ὁποία ....
Μεσσηνίας Χρυσόστομος:
Δὲν ὑπάρχουν αὐθεντίες τῶν κειμένων,
ὅπως δὲν ὑπάρχουνε καὶ ἱερὲς γλῶσσες. Αὐτὰ ποὺ ὑπῆρξαν στὸν δυτικὸ Μεσαίωνα,
μὴν τὰ φέρνουμε τώρα στὴν ἐπικαιρότητα τὴν νεοελληνικὴ τοῦ 2011 καὶ
ἐπαναλαμβάνουμε μηχανιστικὰ ἐπιχειρήματα, τὰ ὁποῖα ξέρουμε ὅτι ἀπὸ τὴν Παράδοση
τῆς ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας δὲν ὑπῆρξαν ποτέ. Τὸ πρόβλημα εἶναι ἄλλο. Τὸ πρόβλημα
γιὰ τὴν Ἐκκλησία εἶναι πρόβλημα κατηχήσεως, εἶναι πρόβλημα κηρύγματος,
διδασκαλίας καὶ ποιμαντικό. Δὲν μπορῶ οὔτε νὰ κρίνω, οὔτε νὰ κατακρίνω τοὺς
ἀρχιερεῖς ἐκείνους καὶ συνεπισκόπους μου, οἱ ὁποῖοι ἐπέλεξαν νὰ ἐφαρμόσουν αὐτὸ
ποὺ ἐφαρμόζουν στὶς ἐπαρχίες τους ἐκκλησιαστικές. Εἶναι δικό τους τὸ θέμα.
Ὅμως, ὅταν θὰ δεῖτε ὅτι θὰ γίνει πρόβλημα σημαντικὸ καὶ δυναμικὸ ποιμαντικὸ πρόβλημα
γιὰ τὴν Ἐκκλησία, ἡ Ἐκκλησία θὰ πρέπει νὰ κάτσει νὰ σκεφθεῖ σοβαρὰ τὸ τί λύση
θὰ δώσει.
Τριανταφύλλου
Ἀντ.: Ἐδῶ ὑπεισέρχεται καὶ πρόβλημα συνταγματικό, βέβαια, γιατὶ τὸ ἴδιο τὸ
κείμενο τοῦ Συντάγματος ὁρίζει ὅτι τὸ περιεχόμενο τῆς Κ. Διαθήκης παραμένει
ἀναλλοίωτο...
Μεσσηνίας
Χρυσόστομος: Πολὺ νομικοκράτης εἶστε καὶ πολιτιοκράτης... Δὲν μὲ ἐνδιαφέρει τί λέει τὸ Σύνταγμα ἐμένα ποὺ εἶμαι ἐπίσκοπος.
Δὲν δεσμεύομαι ἐγὼ μ’ αὐτό... Τὸ Σύνταγμα γιὰ τὶς δικές του κοινωνικὲς
ἰσορρπίες ἤθελε νὰ ἀπομακρύνει γιὰ τὴν ἐποχὴ ἐκείνη τὸ ζήτημα τῆς μεταφράσεως
τῆς Ἁγ. Γραφῆς, γιατὶ εἶναι γνωστὰ τὰ ἱστορικὰ γεγονότα ποὺ ὁδήγησαν σ’ ἕνα
διχασμὸ τὸν ἑλληνικὸ λαό... Ἐντάξει, τελειώσανε αὐτά. Ἐμένα ὡς ποιμένα καὶ
ἐπίσκοπο τῆς Ἐκκκλησίας, μὲ ἐνδιαφέρει πὼς θὰ διαχειριστῶ ποιμαντικὰ τὸ θέμα
αὐτό. Καὶ ἐπειδὴ, σ’ αὐτὲς τὶς μεταφράσεις τῶν κειμένων... ὑπεισέρχονται καὶ
παράγοντες θεολογικῶν ἐκφράσεων, ἐννοιῶν, ἀπόδοσης σωστῆς θεολογίας, δὲν εἶμαι
ἐγὼ τὸ ἕνα πρόσωπο τὸ ὁποῖο θὰ πεῖ ποιά θεολογικὴ ἔκφραση υἱοθετεῖται ἀπὸ τὴν
Ἐκκλησία.
Παπαχρήστου
Ν.: Ἄρα χρειάζεται μιὰ καλὴ προπαρασκευὴ γιὰ ὅ,τι συμβεῖ σὲ σχέση μὲ τὸ θέμα
αὐτό.
Μεσσηνίας
Χρυσόστομος: Ἀκριβῶς, ἀκριβῶς.
Παπαχρήστου
Ν.: Ὅμως, ὑπάρχει ἕνα κρίσιμο ζήτημα... Ὡς ἐπίσκοπος αἰσθάνεστε ὅτι οἱ πιστοὶ
ποὺ συμμετέχουν στὴν Θ. Λειτουργία, συμμετέχουν -ἐκτὸς ἀπὸ σωματικά, μὲ τὴν
παρουσία τους- καὶ πνευματικά, δηλ. ἡ παρουσία ἀρκεῖ μόνο γιὰ ἔνα πιστό μέσα
στὸ ναό, νὰ ἀκούει κάποιες ἐκφράσεις ποὺ δὲν καταλαβαίνει τὸ βαθύτερο νοημά
τους, ἢ γιὰ νὰ συμμετάσχει πλήρως στὴν Θ. Εὐχαριστία πρέπει νὰ ἀντιλαμβάνεται
τὸ τί γίνεται κάθε στιγμή;
Μεσσηνίας
Χρυσόστομος: ... Ἕνα παιδί, τὸ ὁποῖο ἔχει νοητικὴ καθυστέρηση ...ἔχει ἡμιτελὴ
συμμετοχὴ στὸ σῶμα τῆς Ἐκκλησίας; ... Νομίζω ὅτι δὲν ἔχει. Δὲν ἔχω καταλάβει
γιατί..., μὰ αὐτὸ εἶναι τὸ μεγάλο πρόβλημα τῆς ἐκκοσμίκευσης. Ἡ μονομερὴς ἀπολυτοποίηση
ὁρισμένων λειτουργιῶν τοῦ ἀνθρώπου ἢ τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ σώματος... Μπορεῖ νὰ
ὑπάρξει σωστὴ λειτουργία τοῦ ἀνθρωπίνου σώματος, ὅταν ὁ ἄνθρωπος δὲν μπορεῖ νὰ
κουνήσει τὸ ἕνα του χέρι καὶ τὸ ἕνα του πόδι; Δὲν λειτουργεῖ σωστὰ τὸ ἀνθρώπινο
σῶμα. Γιατί λοιπόν, μέσα στὸ σῶμα τῆς Ἐκκλησίας πρέπει νὰ ἀπολυτοποιοῦμε
ὁρισμένες λειτουργίες καὶ κάποιες ἄλλες νὰ τὶς θεωροῦμε δευτερεύουσες; Ρωτῶ.
Παπαχρήστου
Ν.: Ἄρα τὸ θέμα τῆς γλῶσσας τῶν λειτουργικῶν κειμένων πῶς ἐντάσσεται...
Μεσσηνίας
Χρυσόστομος: Δὲν εἶναι τὸ ἀπολυτοποιημένο κριτήριο μὲ τὸ ὁποῖο θὰ κρίνω τὴ
συμμετοχή μου ἢ ὄχι στὸ μυστήριο τῆς Θ. Εὐχαριστίας. Ἄλλο αὐτό, ἄλλο ἀποτελεῖ
ποιμαντικὸ πρόβλημα τὸ ὁποῖο καλούμαστε νὰ τὸ ἀντιμετωπίσω, ἄλλο αὔριο ἂν
ἐμφανιστεῖ ἕνα ἄλλο ποιμαντικὸ πρόβλημα... Σήμερα μποροῦμε νὰ ἀντικαταστήσουμε
λειτουργικὰ τὸ Εὐαγγέλιο, νὰ «εἰσοδεύσουμε» ἀπὸ ἕνα iPant; Αὐτὸ ἐρχόσαστε νὰ μοῦ πεῖτε. Κι
ἐγὼ θὰ σᾶς πῶ, ὄχι. Γιατὶ τὸ Εὐαγγέλιο ἔχει μιὰ συγκεκριμένη θέση,
συμβολισμό... Αὐτὸ λοιπόν, ἐξ ὀνόματος ἑνὸς ἐκσυγχρονισμοῦ, πρέπει νὰ
ἀντικαταστήσουμε τὸ Εὐαγγέλιο μὲ ἕνα iPant;
Παπαχρήστου
Ν.: Ἄρα εἶναι μιὰ ἀκροβασία -ἂν θέλετε- αὐτὴ ἡ πορεία...
Μεσσηνίας
Χρυσόστομος: Ἀκριβῶς
Παπαχρήστου
Ν.: ...μεταξὺ τοῦ σύγχρονου τρόπου ζωῆς καὶ τῶν ἀναγκῶν τῆς κοινωνίας μὲ τὸν
λόγο ποὺ ἡ Ἐκκλησία πρέπει νὰ διαφυλλάξει, ἔτσι ὡς κιβωτός...
Μεσσηνίας
Χρυσόσοτομος: Ἡ Ἐκκλησία πρέπει νὰ διαφυλλάξει τὶς δομὲς σ’ αὐτὴν
ἐκκοσμίκευσης. Δηλ. ἂν ἐγὼ τὴ θέση μου μέσα στὴν Ἱ. Σύνοδο, ὅπως ἀντιλαμβάνεται
ὁ βουλευτὴς τὴ θέση του μέσα στὸ κοινοβούλιο, τότε, συγνώμη, δὲν ὁμιλοῦμε γιὰ
Σύνοδο.
Παπαχρήστου
Ν.: Μερικὲς φορὲς δὲν δίνεται αὐτὴ ἡ ἐντύπωση;
Μεσσηνίας
Χρυσόστομος: Δίνεται ἡ ἐντύπωση, γιατί; Γιατὶ παίρνετε πρότυπα κοσμικὰ ...καὶ
προσπαθεῖτε νὰ ἑρμηνεύσετε μὲ παράλληλες δομὲς διαφορετικὲς λειτουργίες.
Παπαχρήστου
Ν.: Οἱ δημοσιογράφοι;
Μεσσηνίας
Χρυσόστομος: Ὁ κόσμος... Καὶ φταῖμε κι ἐμεῖς μὲ τὴν εἰκόνα ποὺ στέλνουμε πρὸς
τὰ ἔξω. Ὅταν υἱοθετοῦμε ἐκπρόσωπο Τύπου τῆς Ἱ. Συνόδου, σὲ ποιά Σύνοδο μέσα
στὴν ἱστορία τῆς Ἐκκλησίας, πεῖτε μου ἐσεῖς, μία νὰ μοῦ βρεῖτε, ὑπῆρξε
ἐκπρόσωπος Τύπου... Νὰ βγεῖ νὰ πεῖ τί, ὁ ἐκπρόσωπος Τύπου; Τὴν ἀποφασή της;
Παπαχρήστου
Ν.: Εἶναι κακὸ ποὺ ἡ Ἐκκλησία θέλει ... ἕνα ἀνοικτὸ παράθυρο μὲ τὸν κόσμο, μία σειρὰ θεμάτων νὰ ἐπικοινωνήσει καλύτερα
τὶς ἀπόψεις της, ὥστε νὰ μὴν ὑπάρξει διαστρέβλωση αὐτῶν;
Μεσσηνίας
Χρυσόστομος: Τί τὴν δεσμεύει τὴν Ἐκκλησία νὰ πᾶτε ἐσεῖς καὶ νὰ συνομιλήσετε
...μὲ ἕναν ἐπίσκοπο; Αὐτὸ θὰ ἀλλοιώσει τὴν ἀπόφαση τῆς Ἐκκλησίας; ...Δὲν ἀρκεῖ
ἡ ἀπόφαση ἡ ὁποία βγῆκε καὶ πρέπει νὰ ὑπάρξει κάποιος ὁ ὁποῖος νὰ ...τὴν ἑρμηνεύσει;
Μπορεῖ νὰ τὴν ἑρμηνεύσει ἀπὸ μόνος του;
Παπαχρήστου
Ν.: Πρὶν λίγα χρόνια ἀκούσαμε τὴν πρόταση νὰ ἀνοίξουν οἱ πόρτες στοὺς
πολίτες... σὲ θεολόγους, δημοσιογράφους...
Τριανταφύλλου Ἀντ.:
...αὐτὸ θὰ ἦταν ἕνα βῆμα ἐκκοσμίκευσης ἢ θὰ ἦταν ἕνα ἄνοιγμα τῆς Ἐκκλησίας...
Μεσσηνίας
Χρυσόστομος: Ἐὰν ἡ Ἱερὰ Σύνοδος τῆς Ἱεραρχίας μποροῦσε νὰ υἱοθετήσει τὴν
θεματολογία της, ὥστε νὰ λειτουργοῦσε σὰν μία συνέλευση κι ὄχι σὰν μιὰ Σύνοδο
δὲν θὰ εἶχα καμία ἀντίρρηση νὰ εἶναι καὶ οἱ κάμερες μέσα. Ἀπό τὴν στιγμὴ ὅμως ποὺ
ἀπὸ τὴν θεματολογία της ἢ τὶς ἀποφάσεις της ἡ Ἐκκλησία ἐπιλέγει, ἡ Σύνοδος νὰ
ἔχει ἐκκλησιολογικὸ περιεχόμενο καὶ Κανονικὸ περιεχόμενο, τότε δὲν καταλαβαίνω
ποῦ χωροῦν οἱ λαϊκοὶ μέσ’ στὸ Συνοδικὸ σύστημα, ἢ οἱ δημοσιογράφοι..., πολλῷ
μᾶλλον δὲν καταλαβαίνω ποιά θὰ εἶναι ἡ παρρουσία τους ὡς παρατηρητῶν...
Μεσσηνίας
Χρυσόστομος: ... Ἡ ἐκλογὴ τῶν Ἐπισκόπων γίνεται ἀπὸ τὸ συνοδικὸ ὄργανο. Κι αὐτὸ
γινόταν πάντα μετὰ τὴν ἀπόφαση τῆς Α΄ Οἰκουμενικῆς Συνόδου.
Παπαχρήστου
Ν.: Πρέπει νὰ ἀλλάξει ὁ τρόπος ἐκλογῆς τῶν ἐπισκόπων;...
Μεσσηνίας
Χρυσόστομος: Τό πρόβλημά μας δὲν εἶναι τὸ πῶς ἐκλέγουμε. Τὸ πρόβλημά μας εἶναι
τὸ τί θέλουμε νὰ ἐκλέξουμε. Καὶ δὲν εἶναι κακὸ νὰ ὑπάρχουν καὶ τρεῖς καὶ
τέσσερις καὶ πέντε ὑποψήφιοι σ’ ἕνα σῶμα, διότι ὅταν ὑπάρχει μιὰ πληθωρικότητα
ὑποψηφίων προσώπων...
Παπαχρήστου
Ν.: Δὲν εἶναι κακὸ ὅμως Σεβασμιώτατε, ὅταν ξέρουν οἱ δημοσιογράφοι μέρες
πρίν...
Μεσσηνίας
Χρυσόστομος: περιμένετε νὰ ὁλοκληρώσω· ὅταν
ὑπάρχει μιὰ πληθωρικότητα ὑποψηφίων προσώπων... μέσα ἀπὸ αὐτὴν τὴν
πληθωρικότητα τῶν ὑποψηφιοτήτων ἀναδεικνύεται τελικὰ ἀπὸ τὸ σῶμα, αὐτὸς ποὺ ἔπρεπε νὰ ἀναδειχθεῖ, χωρὶς αὐτὸ νὰ εἶναι
τίποτα ἀπόλυτο. Ὅτι καθοριστικὸς
παράγοντας σ’ αὐτὴ τὴ διαδικασία εἶναι πάντα ἡ γνώμη τοῦ Πρώτου, χωρὶς ὅμως αὐτὴ νὰ εἶναι δεσμευτικὴ γιὰ τὸ ἴδιο
τὸ σῶμα, κι αὐτὸ εἶναι δεδομένο... Γιατὶ ἀλλιῶς, ἐὰν ὁ πρῶτος δὲν ἔχει τὸν
κύριο λόγο, τότε δὲν εἶναι οὔτε σημεῖο ἑνότητος, οὔτε σημεῖο ἔκφρασης τῆς
ἑνότητος αὐτῆς. Αὐτὸς εἶναι ὁ ρόλος τοῦ Πρώτου μέσα στὴν Σύνοδο καὶ στὴν
Ἐκκλησία. Τὸ πρόβλημα ξέρετε ποιό εἶναι;
Παπαχρήστου
Ν.: Ὄχι, αὐτὸ ποὺ σᾶς ρώτησα. Δὲν θεωρεῖτε ὅτι εἶναι κάπως πρόβλημα, ὅταν
ξέρουμε μέρες πρὶν ποιὸς θὰ ἐκλεγεῖ;
Μεσσηνίας
Χρυσόστομος: Θὰ σᾶς πῶ. Τὸ πρόβλημα ξέρετε ποιό εἶναι; Ὅταν γιὰ νὰ ἐκλεγεῖ
κάποιος χρησιμοποιεῖ ὅλα τὰ ἄλλα μέσα, ἐκτὸς τὰ ἐκκκλησιαστικά, γιὰ νὰ πείσει
γιὰ τὴν ἀναγκαιότητα τῆς ἐκλογῆς του. Ὄχι
γιὰ νὰ στηρίξει τὴν ὑποψηφιότητά του, ἀλλὰ γιὰ νὰ πείσει γιὰ τὴν ἀναγκαιότητα τῆς ἐκλογῆς του.... Πουθενὰ μέσα
στὶς Οἰκουμενικὲς Συνόδους ... ὅταν κάνανε ἐκλογὲς ἐπισκόπων δὲν ξέραμε μὲ πόσους
ψήφους ἐξελέγει τὸ συγκεκριμένο πρόσωπο. Ἦρθε λοιπόν μιὰ νομοθεσία ποὺ μᾶς
ἐπιβάλλει νὰ ποῦμε ὅτι ὁ (τάδε) πῆρε 20 ψήφους καὶ ὁ (ἄλλος) πῆρε 40 ψήφους·
ποὺ ἀμέσως, αὐτὸ δείχνει διχασμὸ τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ σώματος, τῆς Συνόδου. Οἱ ἀποφάσεις τῶν Συνόδων πρὸς τὰ ἔξω, καὶ
γιὰ δογματικὰ θέματα καὶ γιὰ θέματα ἐκλογῆς ἐπισκόπων, φαινόντουσαν ὅτι ἦταν
ἀποφάσεις ὁμόφωνες. Δὲν ἦταν ποσοστικές, ἔστω κι ἂν δὲν ἦταν στὸ ἐσωτερικὸ
τοῦ σώματος. Καὶ τὸ ἔχω προτείνει στὴν Σύνοδο νὰ πάψουμε νὰ βγάζουμε ἀποφάσεις
ἐκλογῆς, ὅτι πῆραν τόσα ὁ ἕνας καὶ πῆρε τόσα ὁ ἄλλος. Δὲν κάνουμε ἀγῶνα
ἀντιπολιτευτικό... Δὲν κατάλαβα, γιατὶ πρέπει ἡ Ἐκκλησία νὰ ἐμφανίζεται πρὸς τὰ
ἔξω, στὴν ἐκλογὴ ἐπισκόπων, διχασμένη· γιατὶ ἔτσι φαίνεται...
Παπαχρήστου
Ν.: Ἡ ἀποστολὴ τῆς Ἐκκλησίας... εἶναι νὰ κάνει συσσίτια, ἐλεημοσύνη,
ἱδρύματα...
Μεσσηνίας
Χρυσόστομος: ...Ἐὰν ἡ Ἐκκλησία περιορίσει τὴν λειτουργικότητά της, τὴν παρουσία
της ...μόνο σὲ μία ἀντίληψη κοινωνικοῦ ἀκτιβισμοῦ, ...καὶ ἀφήσει αὐτὸ νὰ φανεῖ
ὑπέρμετρα πρὸς τὰ ἔξω, εἰς βάρος ὅλων τῶν ἄλλων διαστάσεων..., θὰ φτάσει κάποια
στιγμὴ ποὺ θὰ φτωχεύσει μὲ τὴν ἀπόλυτη ἔννοια τοῦ ὅρου. Καὶ τότε θὰ ἀναζητήσει
τὴν ταυτότητά της. Καὶ ἂν αὐτὴ ἡ ταυτότητα ἔχει ἀλλοιωθεῖ τόσο, δὲν θὰ μπορεῖ
νὰ τὴν ξαναβρεῖ. Καὶ θὰ ρωτάει τὸν ἑαυτό της: τί ἔκανες τώρα; Σᾶς πληροφορῶ,
ὅτι σὲ μιὰ τέτοια παθολογία βρίσκονται σήμερα πολλὰ τάγματα τῆς δυτικῆς
Ἐκκλησίας... Καταλάβατε, λοιπόν, τὸ πρόβλημα ποιό εἶναι; Τὸ πρόβλημα ἀπὸ
πρόβλημα δράσης, καταντάει στὸ τέλος νὰ γίνει πρόβλημα ὀντολογία, πρόβλημα
ὕπαρξης τῆς Ἐκκλησίας. Πρέπει λοιπόν νὰ
ἀφήσουμε νὰ ἀλλοιωθοῦμε σὲ τέτοιο βάθος, ὥστε νὰ περιοριστοῦμε καὶ νὰ δίνουμε
τὴν εἰκόνα ἑνὸς ὀργανισμοῦ κοινωνικῆς πρόνοιας...;
Καὶ
κάτι ἄλλο. Θὰ μοῦ πεῖτε: ἡ Ἐκκλησία τί εἶναι; Νὰ ἀνάβει τὸ θυμιατὸ καὶ τὸ
καντήλι καὶ νὰ κουνάει τὸ θυμιατό... καὶ νὰ κάνει μυστήρια;... Δὲν εἶναι αὐτὸς ὁ ρόλος τῆς Ἐκκλησίας,
μόνο. Αὐτὴ εἶναι ἡ λειτουργικὴ διάσταση τῆς Ἐκκλησίας. Ἡ Ἐκκλησία σήμερα μέσα
στὸν κόσμο ἔχει ἕνα πάρα πολὺ σημαντικὸ
ρόλο. Νὰ δημιουργήσει συνείδηση.
Συνείδηση ἀνθρώπων οἱ ὁποῖοι θὰ μποροῦν νὰ βοηθήσουνε σὲ μιὰ καλύτερη δομὴ τῆς
κοινωνίας. Ἐὰν λοιπόν, κλείνουμε τὰ μάτια μας στὴν ὑπάρχουσα κοινωνικὴ
ἀλλοτρίωση καὶ προσανατολιζόμεθα ἀπολυτοποιώντας μιὰ κοινωνικὴ ἢ προνοιακὴ ἢ
πολιτικὴ παροχῶν... γιὰ νὰ δικαιολογήσουμε τὴν παρουσία μας, τότε κινδυνεύουμε
νὰ χάσουμε τὴν ὑπόστασή μας, τὴν ταυτότητά μας.
Παπαχρήστου
Ν.: Ἀρθρώνει, ὅμως, τέτοιο λόγο ἡ Ἐκκλησία ὥστε νὰ θεραπεύσει τὰ φαινόμενα
κοινωνικῆς παθογένειας;
Μεσσηνίας
Χρυσόστομος: Ἡ Ἐκκλησία δὲν
δημιουργεῖ συνείδηση στὸ λαό της,
στὸ ποίμνιό της μόνο μὲ τὸ νὰ
ἀρθρώνει λόγο. Ἡ Ἐκκλησία δημιουργεῖ συνείδηση στὸ λαό της κατ’ ἀρχὴν καὶ
πρωταρχικὰ μέσα ἀπὸ τὴν ἴδια τὴν ταυτότητά της, ἔτσι ὅπως ἐμφανίζεται ἱστορικὰ
μὲ τὸ μυστήριο τῆς Θ. Εὐχαριστίας ὡς σῶμα Χριστοῦ. Τὸν τρόπο δείχνει... Ὅπου λέει
ὅτι, πλέον, δὲν μπορεῖς νὰ ζήσεις μόνος σου, ἀλλὰ πρέπει νὰ συμβιώσεις... Κι ἂν
αὐτὸ ἡ Ἐκκλησία τὸ κάνει βίωμα στὸν ἄνθρωπο κι ὁ ἄνθρωπος βγεῖ κι αὐτὸ τὸ
πρᾶγμα τὸ μεταφέρει στὴν κοινωνία, τότε ἡ Ἐκκλησία ἔχει βάλει ἕνα πάρα πολὺ
σημαντικὸ λιθαράκι, ἀλλὰ πολὺ οὐσιαστικὸ σ’ αὐτὸ ποὺ ὠνομάζεται μεταμορφωτικὸς
ρόλος καὶ παρουσία τῆς Ἐκκλησίας μέσα στὴν σύγχρονη κοινωνία...
Παπαχρήστου
Ν.: Αὐτὸς ὁ ἀνταγωνισμός, ἀμφισβήτηση, προσπάθεια ἐπέκτασης τοῦ ζωτικοῦ χώρου
μιᾶς Ἐκκλησίας εἰς βάρος μιᾶς ἄλλης, ἡ
ἀμφισβήτηση τῶν κανόνων τῶν Οἰκουμενικῶν Συνόδων (ἀπὸ ἄλλες ἐκκλησιαστικὲς
δικαιοδοσίες) ἀποδυναμώνη ἢ θέτει ὑπὸ ἀμφισβήτηση τὸν συντονιστικὸ ρόλο ποὺ
ἔχει τὸ Οἰκουμενικὸ πατριαρχεῖο;...
Μεσσηνίας
Χρυσόστομος: Ἀπὸ ἐκεῖ ξεκινάει τὸ ὅλο θέμα, ὅτι ἂν ἀρχίζουμε καὶ ἀμφισβητοῦμε τοὺς Κανόνες τῶν Οἰκουμενικῶν Συνόδων
καὶ τὴν κανονικὴ Παράδοση καὶ κανονικὴ
λειτουργία τῶν δομῶν τῆς ὀρθόδοξης ἐκκλησιολογίας, τότε καταλαβαίνετε ὅτι θὰ
γίνουν ὅλα αὐτὰ τὰ προβλήματα τὰ ὁποῖα περιέγραψα προηγουμένως... Δὲν
μπορεῖ καμία Ἐκκλησία ἐξ αἰτίας τῆς
πληθυσμιακῆς της ὑπεροχῆς..., νὰ δράσει μὲ τέτοιο τρόπο, ὥστε νὰ ἀλλάξει τὴν
κανονικὴ παράδοση τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας... Ὑπάρχει μιὰ κανονικὴ Παράδοση...,
ἡ ὁποία φέρει τὴν οἰκουμενικὴ κατοχύρωση Συνόδων Οἰκουμενικῶν καὶ ποὺ κανεὶς
σήμερα δὲν μπορεῖ –θέλει, δὲν θέλει– δὲν μπορεῖ νὰ τοὺς ἀμφισβητήσει. Ὰπὸ κεῖ
καὶ πέρα ἡ Ἐκκλησία ἔκρινε ὅτι μποροῦν νὰ δημιουργηθοῦν καὶ ἄλλες δικαιοδοσίες πατριαρχικές,
χωρὶς ὅμως αὐτὲς οἱ πατριαρχικὲς δικαιοδοσίες νὰ ἔχουν ἰσόκυρη ἀντιμετώπιση καὶ
αὐθεντία μὲ αὐτοὺς τοὺς πέντε πατριαρχικοὺς θρόνους ποὺ συγκροτοῦν τὴν
πενταρχία, τὸ θεσμὸ τῆς πενταρχίας τῶν Πατριαρχῶν...
Αὐτὸ τὸ ὁποῖο
πολλὲς φορὲς διαβάζουμε καὶ ἀκοῦμε, ὅτι ὁ συντονιστικὸς ρόλος ὁ ὁποῖος ἀναγνωρίζεται
στὸ Οἰκουμενικὸ πατριαρχεῖο καὶ ἡ οἰκουμενικότητά του, δὲν ἔγκειται στὸ ὅτι τὸ
ἐπέβαλλαν ἱστορικοὶ ἢ πολιτικοὶ ἢ γεωγραφικοὶ λόγοι. Αὐτοὶ μπορεῖ νὰ ἦταν ἡ
διάσταση ἡ κοσμική, ἡ ὁποία ἔφερε τὰ πράγματα. Μετὰ ταῦτα ὅμως, ὑπάρχει μιὰ
κατοχύρωση Κανονικὴ αὐτῶν τῶν λειτουργημάτων τοῦ Οἰκουμενικοῦ πατριαρχείου.
Ἔτσι λοιπόν, κανένας δὲν μπορεῖ αὐτὴ τὴ στιγμὴ ὄχι μόνο νὰ τὰ ἀμφισβητήσει ἢ νὰ
τὰ ὑποκαταστήσει κιόλας.
Παπαχρήστου
Ν.: Τὸ ζήτημα τῶν διπτύχων...
Μεσσηνίας
Χρυσόστομος: ...εἶναι ἡ καρδιὰ αὐτοῦ τοῦ ζητήματος. Δυστυχῶς δὲν ἐπετεύχθη
συμφωνία πανορθόδοξη στὴν τελευταία προσυνοδοκὴ συνάντηση ἐξ ὑπαιτιότητος μιᾶς
καὶ μόνο Ἐκκλησίας...».
ΦΙΛΟΡΘΟΔΟΞΟΣ ΕΝΩΣΙΣ «ΚΟΣΜΑΣ ΦΛΑΜΙΑΤΟΣ»
