Πέμπτη 17 Μαΐου 2018

Ερμηνεία της εικόνας της Αναλήψεως (Χρήστος Γκότσης)


Η ΑΝΑΛΗΨΙΣ

    ορτή τς ναλήψεως εναι τό πισφράγισμα το λυτρωτικο ργου το Χριστο καί τό θριαμβευτικόν πιστέγασμα τν σων πραξεν Κύριος πέρ τν νθρώπων. πως λέγει τό Κοντάκιον τς ορτς: «Τήν πέρ μν πληρώσας οκονομίαν καί τά πί γς νώσας τος πουρανίοις, νελήφθης ν δόξ Χριστέ Θεός μν, οδαμόθεν χωριζόμενος, λλά μένων διάστατος καί βον τος γαπσί σε· γώ εμι μεθ᾿ μν καί οδείς καθ᾿ μν». Χριστός δηλαδή, πού εναι Θεός μας, νελήφθη ν δόξ, ταν συμφώνως πρός τό θεον σχέδιον συνεπλήρωσε καί λοκλήρωσε τά σα πέρ μν πραξεν. Ατά νωσαν τήν γν μέ τόν ορανόν, τούς νθρώπους μέ τόν Θεόν. νάληψις δέν σήμαινε βεβαίως καί χωρισμόν το Κυρίου πό τούς γαπημένους Του Μαθητάς. Μέ ατούς Διδάσκαλος παρέμεινεν νωμένος συμφώνως πρός τήν πόσχεσίν Του: «Καί δού γώ μεθ᾿ μν εμι πάσας τάς μέρας ως τς συντελείας το αἰῶνος. μήν» (Ματθ. 28, 20).
Τό ργον το Κυρίου μετά τήν νάληψίν Του ες τούς ορανούς συνέχισε καί συνεχίζει κκλησία. Ατή, μέ τήν δύναμιν πού τς δωκεν δρυτής της, διδάσκει,
θαυματουργε, γιάζει καί σώζει τούς πιστούς. Ο πιστοί εναι διά τς κκλησίας καί ες τήν κκλησίαν νωμένοι μέ τόν ρχηγόν των.
Διά τήν κκλησίαν Του μίλησεν Κύριος ες τούς ποστόλους, ταν νεφανίζετο ες ατούς πί τεσσαράκοντα μέρας μετά τήν νάστασίν Του. πεσχέθη ες ατούς τήν πιφοίτησιν το γίου Πνεύματος, παρήγγειλε νά κηρύξουν τό Εαγγέλιον ες λην τήν κτίσιν, νά διαλαλήσουν τήν νάστασίν Του καί νά καλέσουν τούς νθρώπους νά μετανοήσουν διά τά μαρτωλά των ργα. κενοι πού θά πίστευον, θά γίνοντο μέ τό γιον Βάπτισμα μέλη τς κκλησίας. «Καί τατα επών βλεπόντων ατν πήρθη (=ψώθη πρός τά πάνω), καί νεφέλη πέλαβεν ατόν πό τν φθαλμν ατν. Καί ς τενίζοντες σαν ες τόν ορανόν πορευομένου ατο, καί δού νδρες δύο (δηλαδή γγελοι) παρειστήκεισαν ατος ν σθτι λευκ, ο καί επον· νδρες Γαλιλαοι, τί στήκατε μβλέποντες ες τόν ορανόν; Οτος ησος ναληφθείς φ᾿ μν ες τόν ορανόν, οτως λεύσεται (=θά λθ κατά τόν διο τρόπον), ν τρόπον θεάσασθε ατόν πορευόμενον ες τόν ορανόν. Τότε πέστρεψαν ες ερουσαλήμ πό ρους το καλουμένου λαινος…» (Πράξ. 1, 9-12).
κκλησία, διά τήν ποίαν μίλησεν Κύριος πρίν πό τήν νάληψίν Του, φ᾿ νός καί σκηνή τς ναλήψεως φ᾿ τέρου εναι τά δύο θέματα, πού παρουσιάζει ἡ εἰκών τῆς Ἀναλήψεως. πειδή ες τήν γίαν Γραφήν διατίθενται περισσότεροι στίχοι δι᾿ σα Κύριος επε περί τς κκλησίας καί λιγώτεροι δι᾿ ατό τοτο τό γεγονός τς ναλήψεως, βυζαντινός γιογράφος, στηριζόμενος ες τήν βιβλικήν διήγησιν, διαθέτει καί νάλογον χρον ες τήν περί ς λόγος εκόνα. Τό κύριον μέρος τς εκόνος καταλαμβάνουν ο πόστολοι μέ τήν Παναγίαν (τά μέλη δηλαδή τς κκλησίας το Χριστο) καί μόλις να μικρόν τμμα ες τό νω μέρος τς εκόνος καταλαμβάνει ναληφθείς Κύριος.
πειδή νάληψις κατά τό γιογραφικόν κείμενον γινεν ες τό ρος τν λαιν (ερίσκεται νατολικς τς ερουσαλήμ καί το κατάφυτον πό λαίας κατά τούς ρχαίους χρόνους), τό τοπίον τς εκόνος εναι ρεινόν μέ λαιόδενδρα νάμεσα ες τούς βράχους.
φο εδομεν τάς πληροφορίας, τάς ποίας μς δίδει γία Γραφή διά τήν νάληψιν το Κυρίου καί πς ες γενικάς γραμμάς μεταφέρει ατάς διά νά τάς παρουσιάσ ες τήν σχετικήν εκόνα ρθόδοξος γιογράφος, ρχόμεθα τώρα νά δωμεν λεπτομερέστερον τά δύο τμήματα τς εκόνος.
Περιγραφή τς εκόνος: α) ναληφθείς Κύριος. Ες τήν εκόνα τς ναλήψεως Κύριος εκονίζεται μέσα ες «δόξαν», λλοτε στρογγύλην, καί λλοτε λλειψοειδ, καθήμενος πί ορανίου τόξου (ες λλας εκόνας πί θρόνου). Μέ τήν δεξιάν Του χερα ελογε καί μέ τήν ριστεράν κρατε ελητάριον, τό ποον γράφει: «δόθη μοι πσα ξουσία ν οραν καί πί τς γς». Τό ελητάριον εναι τό σύμβολον το διδασκάλου.
Τήν «δόξαν», ντός τς ποίας ερίσκεται Κύριος, ποβαστάζουν δύο γγελοι. Συμβολίζουν καί κφράζουν τήν θείαν μεγαλειότητα καί ξουσίαν. ( Κύριος ς παντοδύναμος δέν εχεν νάγκην τν γγέλων διά νά ναληφθ ες τούς ορανούς). Ες μερικάς εκόνας τς ναλήψεως ο γγελοι δέν ποβαστάζουν τήν «δόξαν», λλά νατενίζουν τόν Κύριον ες στάσιν προσευχς. πως λέγουν τά τροπάρια τς ορτς, πορον καί θαυμάζουν, διότι Χριστός νελήφθη χι μόνον ς Θεός, λλά καί ς νθρωπος, δηλαδή μέ τό φθαρτον καί δοξασμένον σμά Του.
λλοτε ο γγελοι εκονίζονται σαλπίζοντες συμφώνως πρός τόν ψαλμικόν στίχον «νέβη Θεός ν λαλαγμ, Κύριος ν φων σάλπιγγος» (Ψαλμ. 46, 6). στίχος ατός ναφέρεται ατούσιος ες τήν μνολογίαν τς ναλήψεως, διότι « ες ορανούς νοδος διά τούτων (τν λέξεων) το Κυρίου σημαίνεται» (Μέγας θανάσιος).
β) Ο πόστολοι. Ο πόστολοι εναι χωρισμένοι ες δύο μίλους χοντες ες τό μέσον τήν Παναγίαν. πισθεν τς Παναγίας ερίσκονται δύο λευκοφοροντες γγελοι, ο ποοι δείχνουν τόν ναληφθέντα Κύριον. ς γγελιαφόροι το Θεο διαβεβαιώνουν καί παρηγορον τούς παρισταμένους διά τήν πάνοδον το Κυρίου κατά τήν δευτέραν παρουσίαν.
Ες τό κείμενον τς γίας Γραφς τό ναφερόμενον ες τήν νάληψιν δέν ναφέρεται τι παρευρέθη Θεοτόκος κατά τήν ες ορανούς νοδον το Υο Της. Περί ατο μς πληροφορε ερά Παράδοσις, πως τήν βλέπομεν λλωστε καί ες τά τροπάρια τς ορτς. ξία προσοχς εναι θέσις καί στάσις τς Θεοτόκου ες τήν εκόνα. Ερίσκεται κριβς κάτωθεν το Υο Της καί εναι τσι ξων τς λης συνθέσεως. στάσις Της εναι στάσις προσευχς. Ο πόστολοι μέ τάς πρός τόν Κύριον στραμμένας κεφαλάς των καί τάς χειρονομίας των ρχονται ες ντίθεσιν πρός τήν τάραχον καί ρεμον μορφήν τς Παναγίας. Ες τήν εκόνα μας τό ποπόδιον, πί το ποίου πατε Θεοτόκος τονίζει κόμη περισσότερον τήν ξεχωριστήν θέσιν Της μεταξύ τν εκονιζομένων ποστόλων.
γιογράφος τς εκόνας τς ναλήψεως θέλησε μέ τούς ποστόλους, πού περιστοιχίζουν τήν Παναγίαν, νά παρουσιάσ τήν κκλησίαν, ες τήν ποίαν Κύριος θά στελνε κατά τήν Πεντηκοστήν τό γιον Πνεμα διά νά τήν ζωοποιήσ. Περί τς ποστολς το γίου Πνεύματος ες τούς Μαθητάς καί τς πιδημίας του ες τόν κόσμον μιλον καί τά τροπάρια τς ορτς τς ναλήψεως, συνδέοντα τσι τά δύο κοσμοϊστορικά καί κοσμοσωτήρια γεγονότα.
Τό πρόσωπον δεξιά τς Θεοτόκου, τό ποον βλέπει ες τόν ορανόν μέ τήν χερα μπρός ες τούς φθαλμούς του, εναι πόστολος Παλος. Κατά τήν νάληψιν Παλος δέν εχεν θέσιν μεταξύ τν ποστόλων, διότι μεταστροφή του γινεν ργότερον. θέσις του ες τήν εκόνα εναι συμβολική. Θά γίν καί ατός μέλος τς κκλησίας καί μάλιστα μέλος κλεκτόν. ρθόδοξος γιογράφος ποσπ τόν Παλον πό τήν ποχήν του καί τόν συγκαταριθμε μεταξύ τν ποστόλων. τσι καί θέσις το ούδα νεπληρώθη καί παράστασις τς κκλησίας γινε δυναμική, κφραστική καί συμβολική.
Α ψωμέναι ες προσευχήν χερες τς Παναγίας πενθυμίζουν τόν ρόλον Της πλησίον το Υο Της. μες, πως ψάλλει κκλησία μας, «λλην γάρ οκ χομεν μαρτωλοί πρός Θεόν… εί μεσιτείαν». Παρακαλομεν τόν Χριστόν νά μς σώσ καί λεήσ «τας πρεσβείαις τς παναχράντου Δεσποίνης μν Θεοτόκου καί ειπαρθένου Μαρίας».
να κόμη δεγμα τς σχέσεως Θεοτόκου καί κκλησίας εναι τό λύγιστον τς στάσεως τς Παναγίας, πού βλέπομεν ες μερικάς εκόνας. Μέ τήν κινησίαν Της ατήν φαίνεται νά κφράζ τά μετακίνητα δόγματα τς κκλησίας μας. πό τό λλο μέρος ο πόστολοι μέ τάς διαφόρους χειρονομίας των συμβολίζουν τάς διαφόρους γλώσσας καί τά ποικίλα μέσα, μέ τά ποα λόγος το Θεο σπείρεται ες τάς καρδίας τν νθρώπων.
Κλείομεν τήν νάλυσιν τς εκόνος τς ναλήψεως μέ τούς λόγους το γίου πάπα Λέοντος Α (440-461): « νάληψις το Χριστο εναι δική μας νύψωσις καί που δόξα τς Κεφαλς προεπορεύθη, κε καλεται καί το Σώματος λπίς», τά μέλη δηλαδή τς κκλησίας, ποία εναι τό Σμα το Χριστο.
  

πό τό βιβλίο:
«Ο ΜΥΣΤΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ ΤΩΝ
ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΕΙΚΟΝΩΝ»
ΧΡΗΣΤΟΥ Γ. ΓΚΟΤΣΗ